حلب: عوامل مؤثر بر گزینش این شهر به پایتختى حمدانیان شام
الموضوعات : The Journal of Islamic History and Civilisationداوود یحیایی 1 , آرمین دخت امین 2
1 - استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران
2 - دانش‌آموخته دکتری گروه تاریخ، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: سیف الدوله حمدانی, حلب, حمدانیان شام,
ملخص المقالة :
انتخاب مکانى معین به‌عنوان پایتخت فرمانروایان، در طول تاریخ تابع عوامل متعدد سیاسی و جغرافیایی بوده است. در قرن چهارم هجری در جهان اسلام، به شمار سلسله‌هاى حکومتگر پایتخت وجود داشت که هر یک به دلایل خاصی به پایتختی برگزیده شده بودند. یکی از مطرح ترین و پرآوازه ترین این پایتخت ها شهر حلب بود که در سال 333ﻫ پس از تصرف شام به‌دست سیف الدوله حمدانی به پایتختی برگزیده شد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که عواملی چون پیشینه سکونت بنی تغلب، نیای حمدانیان در حلب، اهمیت حلب به‌عنوان خاستگاه قومی و تکیه گاه فرهنگی برای سیف الدوله، شرایط زیست محیطی و موقعیت جغرافیایی نظیر برخورداری از راه‌های مواصلاتی داخلی و خارجی، موقعیت استراتژیکى و دفاعی این شهر و نتایج ناشی از آنها، به‌ویژه سیاست های ناصرالدوله حمدانی، حاکم شاخه حمدانیان موصل، در جهت حفظ حکومت و متصرفات خود در جزیره، در این انتخاب مؤثر بوده است. جمع چنین اختصاصات و امکاناتى در این شهر، به‌عنوان پایتخت، مجال شکوفایى علوم و ادبیات را در روزگار حمدانیان، خاصه سیف الدوله، فراهم آورد.
کتابشناسی
ابناثیر، عزالدین علی، الکامل (کامل تاریخ بزرگ اسلام و ایران)، ترجمه ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی، تهران، مؤسسه مطبوعاتی علمی، 1371ش.
ابنبطوطه، سفرنامه، ترجمه محمدعلی موحد، تهران، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، 1361ش.
ابنحجر العسقلانی، احمدبن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، بهکوشش عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ﻫ/1995م.
ابنحوقل، محمد، صورة الارض، بیروت، دارصادر، 1938م.
ابنخرداذبه، المسالک و الممالک، ترجمه سعید خاکرند، بیروت، دارصادر، 1889م.
ابنخلدون، عبدالرحمن، العبر تاریخ ابن خلدون، ترجمه عبدالمحمد آیتی، (بیجا)، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی،1363ش.
همو، مقدمه ابنخلدون، ترجمه محمد پروینگنابادی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ هشتم، 1375ش.
ابنعدیم، الصاحب کمالالدین عمربن احمدبن ابیجراده، بغیةالطلب فی تاریخ حلب، بهکوشش سهیل زکار، بیروت، دارالفکر، بیتا.
همو، زبدة الحلب من تاریخ حلب، بهکوشش سهیل زکار، دمشق، دارالکتاب العربی، 1425ﻫ .
ابوعلی ابنمسکویه رازی، تجارب الامم، ج 1، ترجمه ابوالقاسم امامی، تهران، سروش، 1369ش، جلد 5 و 6، علی نقی منزوی، تهران، توس، 1376ش.
احمدی‌پور، زهرا، قلی‌زاده، علیولی، مبانی جغرافیایی ـ سیاسی مکان‌گزینی پایتخت‌ها در ایران، مشهد، پاپلی، 1390ش.
ادریسی، محمدبن ادریس، نزهة المشتاق فی اختراق الآفاق، بیروت، عالم الکتب، 1409ﻫ .
اشرف، احمد، «ویژگیهای تاریخی شهرنشینی در ایران دوره اسلامی»، نامه علوم اجتماعی، شماره 4، تیر 1353ش.
اصطخری، ابراهیم بن محمد، مسالک الممالک، بیروت، دارصادر، 1927م.
الانطاکی، یحییبن سعید، تاریخ یحیی بن سعید الانطاکی، بیروت، مطبعة آباء الیسوعیین، 1909 م.
التنوخی، ابوعلی الحسنبن علیبن محمدبن ابیالفهم، کتاب جامع التواریخ المسمی نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، مطبعة امین، مصر، 1921م.
الصولی، ابوبکر محمدبن یحیی، اخبار الراضی بالله و المتقی لله او تاریخ الدولة العباسیة من 333-322 ﻫ من کتاب الاوراق، نشر هیورت دن، قاهرة، 1935م.
الماوردی البصری، ابوالحسن، آیین حکمرانی، مصحح حسین صابری، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
النویری، شهابالدین احمد، نهایة الارب فی فنون الادب، قاهرة، دارالکتب و الوثائق القومیة، 1423ﻫ .
بروسوی، محمدبن علی، اوضح المسالک الی معرفة البلدان و الممالک، مصحح مهدی عبدالرواضیة، بیروت، دارالغرب الاسلامی، 1427ﻫ .
بلاذری، احمدبن یحیی، فتوح البلدان، ترجمه محمد توکل، تهران، نشر نقره، 1337ش.
بلعمی، ابوعلی محمد، تاریخ بلعمی، تصحیح محمدتقی بهار، بهکوشش محمد پروین گنابادی، تهران، اداره کل نگارش وزارت فرهنگ، 1341ش.
تتوی، قاضی احمد، قزوینی، آصفخان، تاریخ الفی، بهکوشش غلامرضا طباطباییمجد، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1382ش.
جاودانیمقدم، مهدی، «هلال شیعی بازیابی هویت یا توطئه توهم»، رهیافت انقلاب اسلامی، شماره4، بهار 1387ش.
چلونگر، محمدعلی، تاریخ فاطمیان وحمدانیان، تهران، سمت،1390ش.
حافظابرو، عبداللهبن لطفالله، جغرافیای حافظ ابرو، بهکوشش صادق سجادی، تهران، میراث مکتوب، 1375ش.
حافظنیا، محمدرضا، اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد، پاپلی، 1393ش.
حبیبی، محسن، از شار تا شهر: تحلیلی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن تفکر و تأثر، تهران، دانشگاه تهران، 1392ش.
حسینیحنبلی، عبدالرحمنبن ابراهیم، قلائد الاجیاد فیما اتفق فیالتسمیة من البقاع و البلاد، مقتضب من کتاب (المشترک وضعا و المختلف صقعا)، بهکوشش ولیدعبدالله منیس، کویت، مرکز البحوث و الدراسات الکویتیة، 1430ﻫ .
حدود العالم منالمشرق الیالمغرب، مصحح یوسفالهادی، قاهرة، دارالثقافیة للنشر،1423ﻫ .
حلبی غزی، کاملبن حسین، نهر الذهب فی تاریخ حلب، بهکوشش شعث شوقی/فاخوری، محمود، حلب، دارلقلم، 1419ﻫ .
خانجی، محمدامین، منجمالعمران فیالمستدرک علی معجم البلدان، قاهرة، مطبعة سعادة، 1325ﻫ .
دینوری، ابوحنیفه احمد، اخبار الطوال، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشرنی، 1371ش.
سامر، فیصل، دولت حمدانیان، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1388ش.
سیفالدوله سلطان محمد، سفرنامه سیفالدوله معروف به سفرنامه مکه، بهکوشش علیاکبر خداپرست، تهران، نشرنی، 1364ش.
طباخ، محمدراغب، اعلام النبلاء بتاریخ حلب الشهباء، حلب، دارالقلم العربی، 1408ﻫ .
طبری، محمدبنجریر، تاریخ الطبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، 1375ش.
فرانک، آرین، و دیوید براونستون، جاده ابریشم، ترجمه محسن ثلاثى، تهران، سروش، 1376ش.
فروند، ژولین، جامعه‌شناسی ماکس وبر، ترجمه عبدالحسین نیکگهر، نشر نیکان، 1362ش.
قدامة بن جعفر، الخراج، ترجمه حسین قرهچانلو، تهران، نشر البرز،1370ش.
کحاله، عمررضا، معجم قبائلالعرب القدیمة و الحدیثة، بیروت، موسسة الرسالة، 1414ﻫ /1994م.
کردعلی، محمد، خطط الشام، بیروت، مکتبهالنوری، 1403ﻫ .
معزی، مریم، پیشگامان حکومتهایشیعی تاریخ حمدانیان و فاطمیان، تهران، سمت،1390ش.
مقدسی، محمدبناحمد، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ترجمه علینقی منزوی، تهران، شرکت مؤلفان و مترجمان، 1361ش.
مقریزی، احمدبن علی، المواعظ والاعتبار فی ذکر الخطط و الآثار، بهکوشش ایمن فواد سید، لندن، مؤسسة الفرقان للتراث الاسلامی، 1422ﻫ .
ناصرخسرو قبادیانی مروزی، سفرنامه ناصرخسرو، بهکوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، زوار، 1389ش.
نصربنمزاحم، پیکار صفین، ترجمه پرویز اتابکی، تهران، انتشارات انقلاب اسلامی،1370ش.
یاقوتحموی، معجم البلدان، ترجمه علینقی منزوی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور، 1380ش.
یعقوبی، احمدبن اسحاق، البلدان، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1356ش.
همو، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1371ش.
M. Lecke, “Taghlib B. Wa’il”, El2(2000
