چشم‌اندازی آینده‌پژوهانه در سیاست‌گذاری آرمان‌شهرِ مهدوی

الموضوعات :

محمود علیپور گرجی ¹ (عضو هیأت علمی دانشگاه آیت الله العظمی بروجردی (نویسنده مسئول) [e-mail])
رشید رکابیان ² (عضو هیأت علمی دانشگاه آیت الله العظمی بروجردی [e-mail])

تاريخ الإرسال : 11 الثلاثاء , ربيع الثاني, 1440 تاريخ التأكيد : 08 الثلاثاء , شوال, 1440 تاريخ الإصدار : 19 السبت , شوال, 1440

الکلمات المفتاحية: روند, چشم‌انداز, آینده‌پژوهیِ هنجاری, رویداد, آرمان‌شهرِ مهدوی, آیندۀ تصویرشده,

ملخص المقالة :

چشم انداز، روشی هنجاری و تصویرپرداز است، نه اکتشافی؛ اما برای اینکه آیندۀ هنجاری و تصویرپرداز به ناکجاآباد نرسد، از آینده پژوهیِ اکتشافی نیز استفاده شده است. چشم اندازِ مهدوی هرگز از وضع موجود حادث نمی‌شود، بلکه از پویشِ منابع (آیات و روایات)، اسناد بالادستی (اندیشه های سیاسی امام خمینی (ره)، اندیشه های سیاسی مقام معظم رهبری، قانون اساسی و سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران)، ارزش‌های اساسی (core Values) و اهداف بنیادین (Core Purpose) در آرمان شهر مهدوی به دست می آید. برای گام برداشتن در مسیر جامعۀ آرمانیِ مهدوی باید علاوه بر آینده های تصویرشده، آینده هایی کوتاه تر با نام آینده های هنجاری (بیست ساله و سی ساله) ترسیم نماییم. پژوهشِ حاضر در صدد ارائۀ الگویی روشمند برای دستیابی به روش چشم انداز در مهدویت است. ‌پژوهش با این پرسش آغاز شده است که چگونه می توان از روش چشم انداز در سیاستگذاری مهدوی استفاده نمود؟. برای پاسخ به سؤال اصلی، لازم است درک درستی از سؤالات فرعی داشته باشیم که هریک در این پژوهش مورد بررسی قرار می گیرند. معنای لغوی و اصطلاحیِ چشم انداز، ضرورت تدوین چشم انداز مهدوی، ضرورت الگوی مناسب از چشم انداز برای تحلیل مهدویت پژوهی و فرآیند تدوین چشم انداز در مهدویت پژوهی پرسش هایی این پژوهش هستند. در پژوهشِ حاضر از روش هنجاری و تصویرپردازِ چشم انداز، برای پیشبرد تحلیل استفاده شده است. پژوهش نشان می دهد چشم اندازی که همواره در ساختار مدیریتی و سازمانی مورد تحلیل قرار گرفته، می تواند به عنوان یک مدلِ مهدویت، در افق زمانیِ بلندمدت و متناسب با ارزش های اساسی و اهداف بنیادینِ مهدوی، به کار برده شود.

نص كامل:



 

                                    چشم اندازی آینده پژوهانه در 

                                          سیاستگذاری آرمان شهر مهدوی                چشم­اندازی آینده­پژوهانه در سیاست­گذاری آرمان­شهرِ مهدوی

 

چكيیده:

 

چشم ­انداز، روشی هنجاری و تصویر پرداز است؛، نه اکتشافی؛. اما برای اینکه آیندۀ هنجاری و تصویرپرداز  اینکه آینده هنجاری و تصویر پرداز به ناکجا آباد نرسد، نرسد، از آینده ­پژوهیِ اکتشافی نیز استفاده شده ­است. چشم­ اندازِ مهدوی هرگز از وضع موجود حادث نمی‌شود،؛ بلکه از پويیشِ منابع ( آيیات و روايیات )، اسناد بالادستيی ( انديیشه ­هايی سيیاسیي امام خميینیي (ره)، انديیشه ­هايی سيیاسیي مقام معظم رهبریي، قانون اساسیي و سند چشم ­انداز جمهوریي اسلامیي ايیران )، ارزش‌های اساسی (core Values) و اهداف بنیادین (Core  Purpose) در آرمان ­شهر مهدوی به­دست می ­آید. برای گام برداشتن در مسیر جامعه جامعۀ آرمانیِ مهدوی باید علاوه ­بر آینده ­های تصویرشده، آینده ­هایی کوتاه­ تر با نام آینده ­های هنجاری (بیست ساله و سی ساله) ترسیم نمائییم. پژوهشِ حاضر درصدددر صدد ارائه ارائۀ الگویی روشمند برای دستیابی به  دستیابی به روش چشم ­انداز در مهدویت است. ‌ پژوهش با این پرسش آغاز شده است که «چگونه می ­توان از روش چشم ­انداز در سیاستگذاری مهدوی استفاده نمود؟». برای پاسخ به سؤال اصلی، لازم است درک درستی از سؤالات فرعی داشته باشیم که هر یک در این پژوهش مورد بررسی قرار می­ گیرند.: «معنای لغوی و اصطلاحیِ چشم ­انداز»، «ضرورت تدوین چشم ­انداز مهدوی»، «ضرورت، الگوی مناسب از چشم ­انداز برای تحلیل مهدویت ­پژوهی» و، «فرآیند تدوین چشم ­انداز در مهدویت ­پژوهی»، هر یک پرسش ­هایی این پژوهش هستند که مورد بررسی قرار می گیرند. در پژوهش حاضر از روش هنجاری و تصویر پردازِ چشم انداز برای پیشبرد تحلیل استفاده شده است. پژوهش نشان می دهد چشم انداز  که همواره در ساختار مديريتي و سازماني مورد تحلیل  قرار گرفته، می تواند به عنوان یک مدل در مهدویت در افق زماني بلند مدت، متناسب با ارزش هاي اساسي و اهداف بنيادين مهدوي بکار برده شود.

. در پژوهشِ حاضر از روش هنجاری و تصویرپردازِ چشم­انداز، برای پیشبرد تحلیل استفاده شده­است. پژوهش نشان می­دهد چشم­اندازی که همواره در ساختار مدیریتی و سازمانی مورد تحلیل قرار گرفته، می­تواند به­عنوان یک مدلِ مهدویت، در افق زمانیِ بلندمدت و متناسب با ارزش­های اساسی و اهداف بنیادینِ مهدوی، به­کار برده شود.

واژه ­هایي كليیدیي: آرمان ­شهرِ مهدویي ، چشم ­انداز، آيینده ­پژوهیِي هنجاريی، روند، رويیداد، آينده آیندۀ تصويیر شده.

 

مقدمه 

 

مقدمه

شكل گيري جامعه مهدوي شکل­گیریِ جامعۀ مهدوی به­ مثابهمثابۀ "« آرمان ­شهر مهدویي»" تعريیف می­ي شود. ايین نگرش ، با روش خاصیي از آيینده ­پژوهيی به نام "«چشم ­انداز»" پیوند دارد؛، كه به آيینده ­پژوهیِي تصويیرپرداز، هنجاری و اکتشافی می­ي پردازد. آيینده ­پژوهیِي تصويیرپرداز، صرفاً به خلق ایده ­ها يیا تصويیرهایي صرفاً تخيیّلیي از آيینده محدود نمیي­ شود؛ و شامل هر نوع تصويیر پردازیي عقلانیي دربارۀه آيینده ­هایي آرمانیِي بشر می ­شود. از ايین ­رو میي ­توان برخی از مؤلفه ­های "«آرمان ­شهرِ مهدوی»ي" را در سيیاست ­گذاریي ­هایي بلند مدت، يیکك «"چشم ­انداز» يیا «وضعيیت مطلوب مهدوی»"  قابل تحقق و عقلانیي در نظر گرفت. در آینده ­پژوهی، روش ­های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد و که عمدتاً در ترسیم سیاست­گذاری ­های بلند مدتِ نظام سیاسی، از روش چشم ­انداز استفاده می ­شود.  پژوهشِ حاضر دستیابی به  دستیابی به روش چشم ­انداز در مهدويیت را مورد بررسیي قرار میي ­دهد؛ و درصدددر صدد ارائه ارائۀ الگويییي روشمند است. ‌پژوهش را با ايین پرسش آغاز میي ­كنيیم كه «چگونه میي ­توان از روش چشم ­انداز، در سیاست­گذاریِ مهدویي استفاده نمود؟». برایي پاسخ به سؤال اصلیي، لازم است درکك درستیي از سؤالات فرعی داشته باشيیم؛  که در این پژوهش مورد بررسی قرار می گیردازجمله : «معنای لغوی و اصطلاحیِ چشم ­انداز چیست؟»، «چرا تدوین چشم ­اندازِ مهدوی ضرورت دارد؟»، «الگوی مناسب از چشم ­انداز برای تحلیل مهدویت ­پژوهی کدام است؟» و «فرآیند تدوین چشم ­انداز در مهدویت ­پژوهی چگونه است؟».

1.       دستیابی به تعریفی از چشم­انداز 

1.       دستیابی به تعریفی از چشم انداز:    

 در ادبیاتِ آینده ­پژوهی و کتاب ­های لغوی (Oxford, 2004)، طیف وسیعی از تعاریف درباره دربارۀ چشم­ انداز (visions) طیف وسیعی از تعاریف وجود دارد كه بر"« تصويیریي از آيینده»" تأكيید دارد:     

1-1. تصویری از آینده‌ای مطلوب و پاسخی به این پرسش که  قصدمان خلق چه چیزی است؟  قصدمان خلق چه چیزی است؟ در این تعریف، چشم ­انداز آینده‌ای نیست که باید پیش ­بینی شود، بلکه فردایی است که باید خلق شود. Parikh, 1993: 4))

1-2. چشم ­انداز يیکك تصويیر ذهنیي است كه به تصویرپردازی  تصویرپردازی و البته به ­صورت غيیر خيیالیي تهيیه میي ­شود. ( قدیری. بی تا: 12 )

آنچه که در این تعاریف تأکید شده  بر آن تأکید شده آن است که: چشم ­انداز، تواناییِ نگریستن به فراتر از واقعیتِ موجود، خلق و ابداع آنچه که اکنون وجود ندارد، تبدیل شدن به آن چه  آنچه که اکنون نیستیم و، توانایی زندگی در آرمان است، می باشد.؛ بنابرايین، چشم ­انداز عبارت است از تصويیریي مثبت از آينده آیندۀ مطلوب، تصويیریي از ايین كه آيینده بايید چگونه باشد.  26) 26:1993، stewart)

 و چشم انداز در «مهدویت ­پژوهی»، چشم­انداز عبارت است از تصویرِ مطلوب و آرمانِ دست ­يیافتنیي از جامعه جامعۀ آرمانیِ مهدوی در یک افقِ زمانیِ معیّنِ بلند مدت، است که متناسب با ارزش ­هایي اساسیي و اهداف بنيیاديین مهدویي تعیین می ­شوگردد. 

2.       روش چشم ­انداز در مهدویت، یک رويیكرد تصویر پرداز، هنجاری و اكتشافیي در آینده ­پژوهی:

آینده ­پژوهی، برای مطالعه مطالعۀ آینده از سه رویکرد «اکتشافی»، «هنجاری» و «تصویر پرداز» بهره می‌گیرد. پرسش این است که چشم­ انداز مهدوی با کدام­یک از این  این رويیكردها سازگار است؟ 

2-1. رویکرد اکتشافی یا تحلیلی: رويیكرد اكتشافیي، در  پیي كشف آيینده است. است. این رویکرد، از زمان حال شروع شده و به ­سویي آيینده نظر دارد و به ­اصطلاح «رو به بيیرون» استند (outward  bound) و تلاش میي ­كند كه تحت شرایئط مختلف، كشف كند كه كدام آيینده رخ میي ­دهد. ( قدیری. ، ، بی تا: 9 ) این رویکرد با پرسش­های اینکه «آینده می‌تواند چگونه باشد؟»، «چه آینده‌هایی را می‌توان ساخت؟» روبه­روست. 

2-2. رویکرد هنجاری یا تجوزی: رویکرد هنجاری، از يیکك موقعيیت مطلوب در آيینده شروع كرده، به زمان حال میي ­رسد؛ و چگونگیيِ تحققِ آن «موقعيیتِ مطلوب در  آيینده» را بررسیي میي ­كند؛ و به ­اصطلاح «رو به درون» استند (Inward bound) (. ( قدیری،. ، بی تا: 10 ) و با پرسش‌هایی چون «آینده باید چگونه باشد؟»» « و «چه آینده‌ای را باید ساخت؟» به پژوهش می‌پردازد. در رویکرد هنجاریي، آینده جایی نیست که به آن جا  آنجا می ­رویم، بلکه جایی است که آن را به ­وجود می­ آوریم. بنابراین از ايین منظر راه ­هایی که به آینده ختم می ­شوند، یافتنی نیستند، بلکه ساختنی ­اند. 

2-3. رویکرد تصویر پردازی: رویکرد تصویر پرداز با پرسش‌هایی مانند: «آینده بهتر است چگونه باشد؟»  پژوهش را آغاز می‌کند. (ملکی ­فر، 1385: 6-21 )

باید یادآور شد  یادآور شد که چشم ­انداز، يیکك روش هنجاریي و تصويیر پرداز است؛، نه اكتشافیي. چشم ­انداز روشی است که بیان می ­کند چگونه بهتر است باشیم؟ (تصویر پرداز) و کجا باید برویم؟ ( هنجاری). اما برایي ايینكه ايین آرمان ( هنجاریي يیا تصويری) تصویری) به ناكجا آباد منتهیي نشود، ناچاريیم اولاً  اولاً در درون ايین دو روش، از آيینده ­پژوهیِي اكتشافیي نيیز استفاده کنمائيیم. و ثانیاً هنگام برنامه ­ریزی، از هر رویکرد در جایگاه بایسته بایستۀ آن استفاده شود. با این توضیح، می­ توان برای چشم ­اندازِ مهدوی را به ترتیبی این گونه  این­گونه در نظر گرفت :

2-3-1. چشم ­اندازِ تصویر پرداز (بر پایه پایۀ آینده ­پژوهیِ تصویر پرداز): آینده ­پژوهیِ تصویر پرداز در ایران  در ایران آن­قدر نحیف است که ما به مصرف رمان و فیلم ­های علمی- ـ تخیّلیِ غرب  غرب تبدیل شده­ ایم. در جامعه ای  در جامعه­ای چون ایران، ـ  که به آرمان ­شهر مهدوی التزامِ عملی و زبانی دارد، ـ چشم ­اندازهای تصویر پرداز نیز باید با الهام از آرمان ­شهر مهدوی برنامه ریزی  برنامه­ریزی شوند. آینده ­پژوهیِ تصویر پرداز، نقش پیش­رانِ خلقِ آینده از طریق خلق ایده ­های جدید و الهام ­بخش دارد، که الگوی آرمانی و آرمان ­شهر را به تصویر می ­کشد. (ملكیي ­فر ، 1388:  22 ) بنابراین یکی از وظائیف مهمِ روش چشم ­انداز در آینده­ پژوهیِ مهدوی، ترسیم الگوی تصویر پرداز از  منظر باورها و ارزش ­های بنیادینِ مهدوی است.

2-3-2. چشم­ اندازِ هنجاری: وظیفه وظیفۀ عملیِ رویکرد هنجاریي، طراحی آینده­ای ای  بایسته ـ به گونه ­گونۀ باور پذیر و مقدور ـ در یک افق زمانی مشخص است. است.  ازآنجا آن جا که جامعه جامعۀ آرمانیِ مهدوی، به ­سادگی و در افق زمانیِ نزدیک قابل تحقق نیست؛؛ و جامعه در عمل جامعه مجبور است، نسخه نسخۀ نازل ­تری از آن را اجرا کندعملی قرار دهد. این نسخه نسخۀ نازل ­تر، با عنوان آینده ­پژوهیِ هنجاری تحقق می­ یابد.؛ بنابراین در چشم انداز بايد آينده هاي عملياتي بيست ساله و سي ساله تعريف نمائيم؛ و به همه بخش هاي جامعه آموزش مي دهيم كه در راستاي  چشم انداز مهدوي برنامه ريزي نمایند. (7:[e-mail]  ) بنابرايین برایي گام برداشتن در مسيیر جامعه جامعۀ آرمانیِ مهدوی،ي بايید علاوه ­بر آيینده ­هایي تصویرشده، آيینده ­هایي كوتاه ­تر با نام آيینده ­هایي هنجاری ي(بيیست ساله و سيی ساله) ترسيیم کنمائيیم كه يیكیي از بهتريین روش ­های چشم­ انداز است. (66: [e-mail]  ) اما برایي ترسيیم و تعريیفِ آيینده­ هایي هنجاری،ي لازم است آيینده ­پژوهیِي اكتشافیي داشته ­باشيیم تا به ناكجا آباد منتهیي نشود. وظیفه وظیفۀ کلیدیِ رویکرد آینده ­پژوهیِ اکتشافی، کشف "«روندها»"  و "«رویدادهای»" مهمی است که احتمال وقوع آن ها در آینده وجود دارد.  زمانی که روندها و رویدادهای احتمالی، هم سو با چشم ­انداز باشد، از اهرم سیاست ­های عمومی در جهت تقویت آن ها استفاده می ­شود، و چنانچه هم سو با چشم ­انداز نباشد، از اهرم ­های سیاست ­های عمومی به ­منظور تصحیح مسیر و یا جلوگیری از ظهور آن ها  استفاده می ­شود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

        

 

شكل فوق سلسه­ مراتبِ چشم ­اندازها را نشان میي ­دهد. خطوط پيیوسته بيین چشم ­اندازِ مهدویي و ديیگر چشم ­اندازها، به ايین معناست كه عناصر تشكيیل ­دهندهۀ يیکك جامعه جامعۀ مبتنیي بر اسلام، گرچه سلسه ­مراتبِ چشم ­اندازیي را رعايیت میي ­كند، ‌اما همه همۀ آن ها وظيیفه دارند چشم­ اندازِ مهدویي را فرا رویي خود قرار دهند؛ و تكليیف خود را نسبت به تحقق آن مشخص كنند. در  واقع نشانه نشانۀ «"منتظر بودن» " هر جامعه، فرد و سازمانیي، كه خود را "«منتظر»" میي ­نامد، پيیوسته  بودنِ چشم ­اندازِ ویي با چشم ­اندازِ مهدویي و حركت آگاهانه آگاهانۀ ویي در راستایي شكل  بخشيیدن به چشم ­انداز از طريیق بستر سازیي برایي ظهور حضرت منجیي (عج) است.. (ملكیي ­فر ، 1388: 26 ) ايین ويی‍ژگیي برگرفته از روايیت پیامبر اكرم(ص) است كه «افضل الأعمال انتظار الفرج». (ابن بابويیه ، ،، 1395 :، . ج 1: / 287) فضيیلتِ انتظار، علاوه ­بر انتظارِ فكریي و اعتقادیي، انتظارِ عملیي و اجتماعیي را هم در بر میي ­گيیرد؛ و حركت به سمت جامعه جامعۀ آرمانیِي مهدويی را طلب ميی­ كند. در گفتار زیر، ضرورت تدوین جامعه آرماني مهدوي  تدوین جامعۀ آرمانیِ مهدوی را بررسی می ­کنیم. 

3.       ضرورت تدوین چشم­ انداز مهدوی 

جمهوری اسلامیي ايیران با ابلاغ چشم ­انداز بيیست ساله سالۀ كشور از سویي مقام معظم رهبریي، صاحب يیکك چشم ­انداز بزرگ و الهام ­بخش شده ­است. ايین چشم ­انداز برایي تمام سازمان ­هایي دولتیي به ­مثابهۀ يیکك الزام يیا "«بايید»" مطرح است. بر ايین ­اساس بايید با استفاده از رويیكرد تصویر پردازی، هنجاریي و اکتشافیِ آيینده ­پژوهيی، به سمت ترسيیم يیکك چشم ­انداز حركت نمود. در جامعه جامعۀ اسلامیِي شیعی ، آرمان ­شهر از طريیق آيیات و روايیات صورت ­بندیي شده و اهل ِ­نظر بايید نسبت به شناخت و تبیین آن به زبان روز، جهت ارائه ارائۀ يیکك آينده آیندۀ مطلوب اقدام نمايیند؛ و سمت ­و سویي سيیاست­ گذاری­ي ها و برنامه ­ريیزیي ­ها بايید در اجرایي تحقق آرمان ­شهرِ مهدوی باشد. "«چشم ­انداز مهدوی»ي" ، ستاره ستارۀ راهنمايییي است كه بايید تمام فعاليیت ­هایي آيینده ­پژوهانه را به  سمت آن هدايیت كرد. بر ايین ­اساس، هر نوع چشم ­انداز و در هر سطحیي كه باشد، و هر نوع طرح و الگو در آيینده ­پژوهیِ ديینی،ي بايید از "«چشم ­انداز مهدوی»ي"  تحقق يیابد؛ و در  ايین  راستا باید برایي فراهم ­سازیي «"چشم ­انداز» " و ايیجاد اميید و تحرّکك در جامعه جامعۀ اسلاميی، و دستيیابیي به یک وضعیت مطلوب، چشم­ اندازِ مهدویي  را به آيینده ­هایي تصويیر شدهۀ كوتاه ­مدت تقسيیم كرد. چنيین چشم ­اندازیي میي ­تواند هويیت ­بخش باشد. هويیتِ شيیعه با امامِ زمانش تعريیف میي ­شود؛. (بهروز ی ­لکك ، 1384 : 56) چنان­کچه رسول گرامیي (ص) فرمود : «من مات و لم يیعرف امام زمانه مات ميیته جاهليیه». (نعمانیي ، بیي تا : 129) مهدويیت در مكتب شيیعیي، بنابر روایت «اللهم عرفنيی حجتك فانك ان لم تعرفنيی حجتك ظللت عن ديینيی»   ( كليینیي ، بیي تا ، ج 1: / 337 )، هويیت ­بخش است و شخص را از عصر جاهلیي جدا میي ­سازد. بنابرايین پیش از ارائه ارائۀ فرایند تدوین چشم ­اندازِ مهدوی، با این پرسش روبه­رو هستیم که «چرا چشم ­اندازِ مهدوی برای نظام سیاسی ايیران ضرورت دارد؟». به این پرسش، پاسخ‌های متعددی می‌توان داد که اهمّ آنها عبارتند از:

3-1. ارائه و تنظیم روش ­های جدید آینده ­پژوهی بر اساس چشم ­انداز مهدوی.

3-2. بررسی و نقش جامعه جامعۀ آرمانیِ مهدوی در شکل ­دهی به آینده آیندۀ مطلوب.

3-3. ایجاد باور و فرهنگ امید در نسل جوان. (خزایی،   www. Future Discovery . org:19)   

3-4. فقدان هماهنگی میان نخبگان سیاسی در استفاده از چشم ­اندازِ مهدوی.

3-5. فقدان حس مشترک و سردر گمی پیرامون اهداف؛ چشم ­اندازِ مهدوی  باید نمایانگرِ انتظارات باشد؛ و در شهروندان و نخبگان سیاسی، حس مشترک ایجاد نماید. (میرشاه ولایتی ، 1388: 14 )  

3-6. فراهم شدنِ مبنایی برای مشارکت: چشم­ انداز با توجه ­به مؤلفه ­هایي توصيیف شفاف، از جايییي كه نظام سيیاسیي با اهداف متهوّرانه و بیي ­هگ ­ها بايید به آن برسد، افراد را درگيیر خود میي ­نمايید ؛ كه همان معنایي واقعیِي «"منتظر»" در روايیات است. چشم­ اندازِ مهدوی، زميینه ­ایي مناسب برایي حكومتِ عدل ­گسترِ مهدویي است. 

3-7. زمینه­ سازی برای رسیدن به وضع مطلوب از جامعه جامعۀ آرمانیِ مهدوی.

3-8. آمادگی برای شرایئط حاکم بر آینده در زمینه زمینۀ جامعه جامعۀ آرمانیِ مهدوی و شناخت فرصت­ های پیشِ رو؛ ايین ضرورت، مصداقیي از روايیت امام علیي( ع)لیه السلام است كه میي ­فرمايید : «من استقبل الأمور أبصر، من استدبر الأمور تحیّر». (آمدی ، بی تا : 57 ، شماره شمارۀ 579)

علاوه ­بر همه همۀ این ها، روش چشم­ اندازِ جامعه جامعۀ آرمانیِ مهدوی از دو منظر ضرورت دارد: نخست آن که در جمهوری اسلامی ایران، وضعیتِ مطلوب از مدینه مدینۀ فاضله فاضلۀ مهدوی در جمهوري اسلام ايران را معماری ک نمائیم؛ و دوم از منظر دینی است که بر پایهۀ آن، وضعیتِ مطلوب را با نگاه ارزش‌های اسلامی، به ­تصویر کشیده و قادر به مهندسی آن باشیم.

4.       فرآیند تدوین چشم ­اندازِ مهدوی به­مثابۀ یک روش به مثابه یک روش   

توصیه‌های ارائه ­شده درباره دربارۀ تدوین تدوین چشم ­انداز، با یکدیگر  یکدیگر هماهنگی ندارند؛. براین ­اساس برایي ارائه ارائۀ الگویي چشم  ­انداز مهدویي، به دو نکته باید توجه داشت:

43-1.  تحلیل وضع موجود 

  نویسندگانی چون شوماخر، جیمنز، کالینز و پوراس، به­ صراحت نحوه نحوۀ ارزیابیِ وضع موجود و پویشِ محیطی را مشخص کرده‌اند. این گروه از  گروه از نویسندگان، هدف از تحلیل وضع موجود را واقعیت  بخشیدن به چشم ­انداز و ایجاد درکی از نگاه به آینده دانسته اند. دانسته­اند، در حالی ­که نویسندگانی ه نویسندگانی دیگر چون استوارت، معتقدند چشم ­انداز ـ فارغ از تحلیل وضع موجود، ـ برای توصیفِ وضع مطلوب از آرمان ­شهر تدوین می‌شود؛ و بنابراین با تحلیل وضع موجود (حال) و گذشته، مغایرت دارد. 

نویسنده نویسندۀ پژوهشِ حاضر، معتقد است تدوینِ چشم ­اندازِ مهدوی، بدون توجه به وضعيیت موجود و بدون جمع‌آوری اطلاعات (در زمینهۀ منابع، اسنادِ بالا دستیي، محیط، رویدادها، پیش­ران ­ها و محرک ­ها)، به ­منزلهۀ توصیفِ مدینه مدینۀ فاضله ­ای است که با واقعیت‌های موجود تطابق ندارد ؛ و به نا کجاآباد منتهی می‌شوگردد. برای تحققِ وضع مطلوب از آرمان­ شهرِ مهدوی، باید وضع موجود مورد بررسی قرار گیرد؛ و اساساً تجسّم شرایئط سیاسی و اجتماعی در آینده آیندۀ مرجّح، مستلزم پرسش گری درباره دربارۀ شرایئط کنونیِ جامعه است. پتانسیلِ آرمان ­شهرِ مهدوی، امروز وجود دارد؛ و به  همین  دلیل، می‌توان آن را بررسی کرد. پس از ترسیم چشم انداز،. پس از ترسیم چشم­انداز، زمانی که روندها و رویدادها، هم سو با چشم ­انداز باشند، از سیاست ­های عمومی در جهت تقویت آن ها استفاده می ­شود؛ و چنانچه هم سو نباشند، به ­منظور تصحیح مسیر و یا جلوگیری از ظهور آن ها  اقدام می ­شود؛ چرا که هدف از آيینده ­پژوهیي، صِرفِ پيیش ­بيینیِي آيینده نيیست،؛ بلكه بهبود آن است. (كورنيیش  ، 1388: 97) اوضاع و احوالِ ممكن يیا احتمالیِي آيینده را پيیش ­بيینیي می ­شود تا بتوان برایي آن آماده شد و توانايییيِ بهتری برایي پاسخ­ گويییي به آيینده داشت؛ (روند هایي استراتژيیکك جهانیي ، 1386 : 9 ) تا فرصت ­ها و تهديید ها مورد شناسايییي قرار گیرند. بنابرايین در چشم­ ­اندازِ مهدوی به ­عنوان آینده آیندۀ مرجّح و مطلوب، با این پیش ­فرض روبه­رو هستیم که آینده را می‌توان با کمک ابزارهای عقلانی بهبود بخشیدداد. (آقايییي، 1387: 206) این نکته قابل  ذکر است که چشم ­اندازِ مهدوی به ­مثابهۀ یک روش، هیچ تناسبی با ترسیم آینده ­های ممکن، محتمل و محال ندارد؛ و به ­دنبال آینده آیندۀ مرجّح است؛ یعنی آینده ­ای که می­ خواهیم باشد. از این ­رو برخی از پژوهش ­ها که با نام چشم ­انداز مطرح می ­شود ولی به ­دنبال تحلیل آینده ­های ممکن و محتمل است، نوعی روش سناریو نویسی است که با روش چشم ­انداز سازگاری ندارد. بدون داشتن چشم ­اندازیي از جایی که می ­خواهیم برویم (آینده آیندۀ مرجّح)، چگونه می­توان  می توان  برنامه ­ای برای رسیدن به آن مطرح نمود نمود.؟ سناریوها به آینده آیندۀ محتمل و ممکن می ­پردازند؛ و مبتنی بر عدم قطعیت هستنداست؛ اما چشم­ اندازها به­دنبال  به دنبال آینده آیندۀ مطلوب همراه  همراه با ارزش ­ها است.هاست. ( ليیندگرن ، 1386: 39  ) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

43-2. وصل وصل آینده به حال:

    این که در روش چشم انداز چگونه وضع موجود مورد بررسی قرار می گیرد، اینکه در روش چشم­انداز چگونه وضع موجود مورد بررسی قرار می­گیرد، دو نظریه مطرح شده ­است:  

1. برنامه‌ریزیِ رو به ­جلو؛ (از حال به آینده): از این منظر، فرایند چشم­اندازِ یک برنامه­ریزی، از حال به آینده است.: از این منظر فرایند چشم انداز یک برنامه ریزی از حال به آینده است. 

2. برنامه‌ریزیِ رو به ­عقب؛ (از آینده به حال): این نظریه از شیوه شیوۀ رو به ­عقب حمایت کرده و معتقد است که در فرایند چشم ­انداز، باید تاریخچه تاریخچۀ آینده تدوین شود؛ و در آن شرح داد که چگونه این آینده از وضع موجود حادث می‌شوگردد. (میرشاه ولایتی ، 1388: 71)

در پژوهشِ حاضر، چشم ­اندازِ مهدوی در پژوهش حاضر، یک برنامه‌ریزیِ از آینده به حال است.؛ نه یک شیوه شیوۀ از حال به آینده. به ­عبارتِ­ ديیگر چشم ­اندازِ مهدوی هرگز از وضع موجود حادث نمی‌شود،؛ بلکه از ارزش‌ها و آرمان‌ها در  «آرمان ­شهرِ مهدوی» به­دست می ­آید؛ و یک روشِ هنجاری و نرماتیو استمي باشد؛ که به ­جای وضع موجود، از وضعیتی که می ­خواهیم یا ممکن است در یک مقطع زمانیِ مشخصِ آینده به آن برسیم، آغاز می ­شود. این رویکرد به "«پس ­بینی»" نیز شهرت دارد؛ چرا که از آینده آیندۀ مطلوب به ­سوی حال باز می­ گردد . برای «"پس­ بینی»"، نخست باید یک هدف یا وضعیتِ مطلوب در آینده را مبنا قرار دهیم؛ و آنگاه، بکوشیم سلسله ­گام ­ها یا مراحل را طوری بچینيیم؛ که بتواند هدف مورد نظر ما را به امروز برساند. (كورنيیش، 1388:  142) منتهیي برایي جلوگيیریي از ذهنیي و آرمانِ دست ­نيیافتنیي، بايید به بررسیي وضع موجود پرداخت؛ و سپس، فرصت ­ها و چالش ­هایي وضعيیت مطلوب را با وضع موجود مورد بررسیي قرار داد.

5.       الگوی منتخب در تدوین چشم ­اندازِ مهدوی

 پژوهشِ حاضر از میان مدل‌های چشم ­انداز، بر تركيیبیي از  مدل ­ها تأکید دارد. مدل لاتام با توجه ­به مراحل طوفانِ ذهنی، تصحیحِ بیانیه، ابلاغ و تجلیل، چشم ­اندازی سازمانی استهستند؛ و تناسبیي با چشم ­اندازِ مهدوی ندارد؛ و از  سوی  دیگر، در روش تركيیبیِي مارتالیزلی و ليیندامن، شاخص­ هایي کیگلی، رابرت جانگ و كلمنت بزولد قابل اجراست. با استفاده از مدل ­هایي لیزلی و ليیندامن،  فرايیند تدويین چشم ­اندازِ مهدوی، در چهار مرحله انجام می‌شود:

54-1. مرحله مرحلۀ اول: پويیش و پيیمايیش

چشم ­اندازِ مهدوی با پويیشِ اسنادِ بالادستیي ، منابع و پيیمايیشِ محیطی آغاز میي ­شوگردد؛ بدین معنا که بدین معنا که تصويیریي دقيیق از وضع موجود، شامل منابع ( آيیات و روايیات مربوط به مهدويیت)، اسنادِ بالا دستی (قانون اساسی، اندیشه‌های سیاسی امام خمینی(ره) و اندیشه ­های مقام معظّم رهبری از جامعه جامعۀ آرمانیِي مهدویي) و محيیط (روندها و رويیدادهایي تأثيیر گذار)، به نظام سيیاسیي اجازه میي ­دهد تا بداند برایي دستيیابیي به وضعيیت مطلوبِ مهدوی، بايید چه تغيیيیراتیي ايیجاد كند. برایي ترسيیم چشم ­انداز در پویشِ منابع، اسنادِ بالادستیي و پيیمايیشِ محيیط، ‌با پرسش‌هایی روبه­رو هستيیم كه پاسخ به آن ها در تدويین چشم ­اندازِ مهدویي ضروریي است؛ ازجمله: 

1. برای ترسیم چشم­ انداز، چه  مقدار منابع و اسنادِ بالادستیي برای تحقق چشم­ اندازِ مهدوی داریم؟

2. ظرفیت نظام سیاسی در زمینهۀ چشم ­اندازِ مهدوی برای مواجهه با عوامل قابل پیش‌بینی که از طریق پویشِ محیطی به ­دست  آمده، چگونه است؟

3. روندها و رويیدادهایي تأثيیرگذار بر چشم ­اندازِ مهدوی كدام هستند؟ 

در پویش محیطی، جمع ­آوریِ اطلاعات در خصوصِ رویدادها، روندها و روابطِ میان آنها در یک نظام سیاسی و اینکه این که کدام­یک از این اطلاعات به چشم ­اندازِ مهدوی  یاری می‌رساند، اهمیت دارد. (قدیری، بی تا: 52) بسيیاریي از انديیشمندان ، شناسايییِي روندها و رويیدادهایي تأثيیرگذار را حائز اهميیت میي ­دانند؛ .

بنابراین در پيمايش محیطی چشم انداز مهدوی، شناسایی روندها و رویدادها  اهمیت دارد. زمانی که روند ها و رویدادها همسو با چشم ­اندازِ  مهدوی باشند، از اهرم سیاست ­های عمومی در جهت تقویت آن ها استفاده می ­شود. و چنانچه همسو با چشم­ انداز نباشد، از اهرم سیاست ­های عمومی به ­منظور تصحیح مسیر و یا جلوگیری از ظهور آن ها بهره ­گیری می ­شود. 

54-2. مرحله مرحلۀ دوم: تعیین ارزش‌ها و اهداف بنیادین 

چشم­ اندازِ مطلوب که از جامعه جامعۀ آرمانیِ مهدوی ترسیم می ­شود، نیازمند اندیشیدنی فراتر از ظرفیت‌های موجود (پيیمايیش محيیطیي) است؛ چرا كه چشم ­انداز هرگز از وضعِ موجود حادث نمیي ­شود،؛ بلكه از جهان ­بيینیِي محوریي (core Ideology) به­دست میي ­آيید. و جهان ­بینیِ محوری، را طلب می ­کند. جهان ­بینیِ محوری ((core Ideology از آن جهت اهمیتِ اساسی دارد كه همواره ثابت و پایدارند، و هویت جامعه و نظام سیاسی را شكل میي ­دهد. جهان­بینیِ محوری؛ و از دو بخش تشکیل شده است:

 

 

 

 

 

 

 

54-2-1. ارزش‌های اساسی (core Values  ): 

در بارهۀ ارزش­ ها، متون بسیار و تعاریف متعددی ارائه شده ­است.  (Titus ,1959:343)بهترین تعریفی که در این ­باره مطرح شده ­است آن است که ارزش، عبارت است از «" انديیشه و تصورات از آنچه يیکك فرهنگ خاص به آن ها به ­عنوان خوب يیا بد ، توجه دارد»". (  William  1966 : 61) امّا آنچه در روش چشم ­انداز، به ­عنوان ارزش مطرح استمی باشد، ارزش­ های اساسی (core values) است؛ ارزش ­های اساسی، اصول و باورهایی هستند که نظام سیاسی را هدایت می­ کنند و هویت جامعه را شکل می ­دهند. این ارزش­ ها از یک طرف نگرش و «ایده» ما را شکل می ­دهند؛ و نگرش، به ­نوبهۀ خود، رفتارمان را (ـ به ­عنوان یک روند ) ـ هدایت می­ کند. ( میرشاه ولایتی ، 1388 : 29) بنابراین ارزش­ ها يیکك راهنما برایي كنش ارائه میي ­دهند؛ و هدایت نظام سیاسی از طریق ارزش­ ها انجام می ­گیرد. (343343 :19591959 Titus , 1959  : 343)).

ارزش ­های بنیادین                                  نگرش                                    هدا یت رفتار

باید توجه داشت، ارزش ­های اساسی که مستقل از زمان و مکان هستنداست، وضع نمی­ شوند،؛ بلکه باید آن ها را کشف کرد. (كورنيیش، 1388 : 141) از این ­رو در چشم ­اندازِ مهدوی دو محورِ «"قرب الهی»ي" ( ذاريیات : 56 ) و «"امامت- ـ ولایت»" قابل طرح هستند. پرسش ايین است که: آیا ارزش­ های اساسی به ­عنوان دال مركزیي در بخش «"منابع»" ، «"اسناد بالا دستی»ي" و «"محیط»" جمهوری اسلامی ایران، بر دو پایه پایۀ «"قرب الهی»ي" و « "امامت- ـ ولایت» " بنا شده ­است؟ و اگر پاسخ مثبت است، بر کدام ­یک تاکید تأکیدِ بیشتری شده ­است؟. که در  این  صورت، نشانه ­هایی که با هریک از پایه ­های ارزشی، مفصل ­بندی می ­شوند، با پایه پایۀ ارزشِ دیگر متفاوت می ­شوگردند. بر ايین ­اساس تدوین چشم ­اندازِ مطلوب از جامعه جامعۀ آرمانیِ مهدوی، نظام سیاسی را در رابطه ­با ارزش‌های اساسی، با پرسش‌هایی روبه­رو می‌سازد؛ كه از طريیق ايین پرسش­ها ميی ­توانيیم ارزش ­هایي اساسیي را از مفاهيیم ديیگر ـي كه گاهیي اوقات ارزش اساسیي جلوه میي ­كنند ـ، جدا كرد: 

1. آیا نظام سیاسی حاضر است ارزش‌های اساسی را تا یک ­صد سال حفظ کند؟ 

2. اگر ارزش‌ها موجب ضرر و زیانی شود، آیا نظام سیاسی آن را حفظ می­کند؟  تمییز ارزش‌ها از دیگر مفاهیم، با این نكته روشن می ­شود که هرگاه شرایط تغییر کند و نظام سیاسی: هرگاه شرائط تغییر کند و نظام سیاسی به ­خاطر حفظ حفظ ارزش‌ها، دچار ضرر و زیان شود، آیا همچنان باید ارزش‌ها را نگه داشت؟ اگر پاسخ مثبت نباشد، پس این ارزش ­ها، ارزش ­هایي بنیادین نیستند و باید از آن ها صرف ­نظر کرد. پس ­از تعیین ارزش، مرتب کردن ارزش‌ها و اولویت‌بندی آنها اهمیت دارد. زمانی که مجبور به انتخاب  يیكیي از ارزش ­ها شدیم، اولویت‌بندیِ ارزش‌ها خود را نشان می‌دهد.

3. اگر دولت‌های دیگری بر مسند قدرت قرار گیرند، آیا نظام سیاسی این ارزش‌ها را حفظ می‌کند؟

4. اگر به توسعه توسعۀ اقتصادی و ... دست يیافتيیم، آیا نظام سیاسی به ارزش‌ها وفادار می‌ماند؟ 

5. آیا این ارزش‌ها به نسل‌های آینده و دیگران نیز توصیه می‌شود؟ 

بنابراین با پرسش ­هایي فوق، به­ دنبال ارزش ­هایي بنيیاديین هستيیم. ايین ارزش‌ها، راهنمای اصلی چشم ­اندازِ  مهدوی  هستندمی‌باشد و تدوین چشم‌انداز و نوعِ اطلاعات جمع‌آوری ­شده را مشخص می‌سازد.

54-2-2. اهداف بنیادین (Core Purpose  ): 

 اهداف بنیادین که دلیلِ وجودیِ تشکیل حکومت هستند، از ارزش ­های اساسی  اقتباس می ­شوند. این اهداف،  ضمن بیان انگیزه انگیزۀ آرمان ­گرایانه‌ای از مدینه مدینۀ فاضله فاضلۀ مهدوی، از ثبات و پایداری برخوردارند؛ و شاخص مهمی برای یافتنِ مسیر هستندمی باشند. ( میرشاه ولایتی ، 1388 : 28) بر ايین ­اساس دو محورِ كمال و  توسعه ( اقتصادی ي و ...) به ­عنوان اهداف بنيیاديین قابل طرح خواهند بودمي باشند. در  واقع اهداف بنیادین را تنها با پاسخ «چرا» می‌توان پیدا کرد. ؛ از این ­رو در تدوین چشم ­اندازِ مهدوی، پرسش‌های پنج‌گانه پنج‌گانۀ پیشین را در مقابل طرح این پرسش قرار می‌دهیم؛ که «چرا اهداف بنیادین اهداف بنیادین برای شما مهم است.» ؟» (www.   Future Discovery . org)

 

54-3. مرحله مرحلۀ سوم: آینده آیندۀ تصویر شده (enivisioned Future)

 

 جامعهۀ آرمانیِ مهدوی بنابر روایات، بهترین دولت ­هاست. ( صافی، 1419 :، ج2/ : 308 ) و با تدبیر و درایت، توسعه در ابعاد مختلف را به ­ارمغان می ­آورد. ترسیم چشم ­اندازِ مهدوی، که مقدمات ظهور ظهور حضرت است، باید در راستای توسعه توسعۀ آرمان ­شهرِ مهدوی ي(توسعه در ابعاد مختلف فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی) حرکت نماید؛. به ­عنوان مثال، با توسعه توسعۀ اقتصادی و مدیریت صحيیح در آرمان ­شهرِ مهدوی، فقر و تهی­دستی از جامعه ریشه ­کن می ­شود. ( بن يیحيیيی مقدسيی شافعيی ، 1418: 66 ) با برنامه ­ریزیِ دقیق، هیچ ویرانه ­ای نمی ­ماند، مگر آن که آباد می ­شوگردد. ( ابن طاووس،. عليی بن موسيی ، 1368 : 68 )

در ترسيیم چشم­ اندازِ مهدوی، هميین ويیژگیي­ ها كه در آيینده قابل تحقق است، دنبال می­شود. می شود. منتهیي برایي افزايیش تحققِ چشم ­اندازِ مهدوی، بايید به آن رنگ ­وبویي حقيیقت داد. برايین ­اساس با تصویر  کشیدنِ آینده با عنوان چشم ­اندازِ مهدوی، هویتی ساخته می‌شود؛ که در احساس شهروندان رسوخ می­نماید. آینده آیندۀ تصویر شده از دو مؤلفه مؤلفۀ «" بی ­هگ­ ها» " و «"توصيیف شفاف»" تشكيیل میي ­شود كه در گفتار زيیر بررسیي ميی ­شود:

54-3-1. بيی ­هگ­ ها (  (BHAG: big hairy audacious goalgoal ؛ اهداف پرمخاطره و متهوّرانه برای 10 تا 40 ساله

کالینز و پوراس این نوع اهداف را به اختصار بی ­هگ ( هدفِ برزگِ سختِ متهورّانه ) نامیده‌اند. (ليیندگرن ، 1386 : 91 ) در چشم ­اندازِ مهدوی، بی­ هگ­ ها ((BHAG علاوه ­بر تعيیيین سمت ­و سويی بلند مدت (10تا ده تا 40 چهل ساله) نشان ميی­ دهند؛ كه نظام سيیاسيی جهت تحقق چشم ­انداز ، در  صدد چه اقداماتيی است. توجه به ايین نكته ضروريی است که بيی ­هگ­ ها ((BHAG بايید از ارزش ­ها اقتباس شوند؛ اقتباس شود؛ از ايین ­رو نظام سيیاسيی بايید بتواند در چشم ­اندازِ مهدوی، بيی ­هگ­ هايی خود را با توجه به ارزش ­هايی اساسيیِ آرمان ­شهرِ مهدويی، به ­طور مشخص ارائه دهد. (ليیندگرن ، 1386 : 91 ) این اهداف متهوّرانه يیا بيی ­هگ­ ها، دارای چهار کارویژه کارویژۀ مهم در چشم ­اندازِ مهدوی هستنداست:

1. نقش الگودهی: ایجاد آرمان‌­ شهر در صورت تحققِ چشم‌اندازِ مهدوی.

2. ارائه ارائۀ یک الگوی مهم به­عنوان به عنوان جامعه جامعۀ مطلوبِ مهدوی، در مقابلِ الگوها در مکاتب سیاسیِ دیگر. چشم ­اندازِ مهدوی به ­معنايی ارائه ارائۀ يیکك الگويی شيیعيی در عصر غيیبت است.

3. تحول درونی اهداف: ایجاد تحول در هدف و تبدیل به مقوله‌ای تازه.

4. آماج : با شکستن اهداف بنيیاديین به مؤلفه‌های شدنی، به اهداف عینی یا آماج می‌رسیم. آماج، گام ­ها (تکه‌های بسیار کوچک) و نقشه نقشۀ راه هستند كه به ­واسطهۀ آن ها به اهداف  بنيیاديین ميی ­رسيیم. تا  از  ايین  طريیق، چشم ­انداز را به حقیقت مبدل کنیم. تحقق اهداف و ارائه ارائۀ بازخوردِ مثبت و پاداش، عامل مهمی در حفظ اشتیاق شهروندان و پیشرفت مستمر محسوب ميی­ شود. (ليیندگرن ، 1386 : 92 )

54-3-2. توصیف شفاف  

دوميین مؤلفه مؤلفۀ آيیندهۀ تصويیر شده، توصيیف شفاف از جایی است که نظام سیاسی با اهداف متهوّرانه، به آن خواهد رسید. دراین مرحله ‌باید چشم ­اندازِ مهدوی از کلمات و واژه ­ها، به توصیف شفاف و ملموس برای شهروندان و نخبگان سیاسی مبدل شود. (www. Future Discovery . org) بنابرايین در چشم ­اندازِ مهدوی، به کمک به کمک آيیندهۀ تصویر شده، هويیتيی ساخته ميی ­شود تا شور و شوقيی در شهروندان ايیجاد نمايید. ايین وظيیفه به ­عهدهۀ بيی ­هگ­ ها ((BHAG است. در ابتدا در ابتدا اهداف عيني ممكن است اهدافِ عینی، بزرگ، و سخت و متهوّرانه به ­نظر برسند؛ كه ايین از ويیژگيی بيی ­هگ است. بيی ­هگ تلاشيی 10 ده تا 40 چهل ساله را ميی ­طلبد. بيی ­هگ بايید ملموس، و انرژيی ­بخش باشد؛ و نيیازيی به توضيیح بيیشتر نداشته ­باشد،. شهروندان آن را به­ راحتيی بفهمند؛ و به ­علاوه، چنيین چشم ­اندازِ مهدوی، افراد را درگيیرِ خود كند؛ که همان معنای واقعیِ «"منتظر»" در روایات است. انتظارِ سازنده و مؤثری که منتظرانِ واقعیِ حضرتش را به خودسازی و اصلاح جامعه جامعۀ خویش رهنمون می­ سازد. آن انتظارِ فرجی که افضل اعمال نام گرفته است، در گرو ایفای مسئولیت در چشم ­اندازِ مهدوی است.

54- 4. مرحله مرحلۀ چهارم: اقدام ؛ برنامه برنامۀ عمل ((Action plan 

در چهارميین مرحله مرحلۀ فرايیند چشم ­اندازِ مهدوی، به «"اقدام»" (شامل استراتژی ­ها و تاکتیک­ ها) ميی ­رسيیم که باید متناسب با ارزش­ ها انجام شود. اگر اقدامات و تصمیم ­های نظام سیاسی، از ارزش­ ها جدا باشند، به ­صورت دو متغیر بی ­ربط عمل می­ کنند. براین ­اساس این پرسش مطرح می ­شود که: با توجه ­به جامعه جامعۀ آرمانیِ مهدوی، چه «اقدامی» " اقدامی " انجام دهیم تا وضع موجود به تحقق آینده آیندۀ مطلوب (( چشم ­اندازِ مهدوی) ) کمک کند.؟ 

«"اقدام» " در چشم­ اندازِ مهدوی، به دو معنا دلالت دارد: يیکك، اجرايی راهبردهايیيی كه نظام سيیاسيی برگزيیده است.؛ ايین نوع اقدام، از ابزارهايی اجرايیيیِ سنتيی است كه بسيیاريی از نظام ­هايی سيیاسيی به آن خو گرفته ­اند؛ و به­ خوبيی ميی ­توانند از آن استفاده كنند. معنايی ديیگر، بر پيیگيیريیِ مداومِ تحققِ مراحلِ چشم ­اندازِ مهدوی، يیعنيی  پيیمايیش محيیطيی و... دلالت دارد. (ليیندگرن ، 1386 : 107 ) در معنايی دوم، «اقدام» "اقدام " شامل استراتژيی­ ها و تاكتيیکك ­ها برايی تحقق اهداف (BHAG ) است. در این مرحله مرحله، "اقدام " نکات زیر قابل ­توجه است:

1. نظام سیاسی باید بتواند اهداف بلند مدت (BHAG )  را به استراتژی ­ها و تاکتیک ­های کاملاًاً مشخص تبدیل کند تبدیل نماید. (ملكيی ­فر ، 1388 : 92) براین ­اساس استراتژی ­ها به این دو پرسش پاسخ می ­دهند که: نظام سیاسی چگونه به هدف ­های بلند مدت (BHAG ) چشم ­اندازِ مهدوی دست می ­یابد ؟ چگونه می ­خواهد آن اهداف را به واقعیت نزدیک کنید؟ اهداف بلند مدت، دنیای آرمانی و مطلوبِ بیان ­شده در ارزش­ ها و مأموریت را با استراتژی­ ها و تاکتیک ­ها ی واقعی مرتبط می ­کند؛ تا چشم ­اندازِ مهدوی در دنیای واقعی تحقق یابد.            

2. هرگاه تعداد اهدافِ بلند مدت زیاد باشند، انرژی نظام سیاسی بیش ­از حدّ پخش می ­شود. خوب است نظام سیاسی بر سه یا پنج استراتژیک متمرکز شود؛ تا شهروندان بتوانند آن ها را در خاطر نگاه دارند. (ملكيی­ فر ، 1388 : 92)                          

3. هر استراتژی باید به ­همراه تعدادی تاکتیک (برنامه برنامۀ کوتاه ­مدت) مورد پشتیبانی قرار می گیرد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فرجام سخن 

رابطه رابطۀ آيینده ­پژوهيی با مهدویت، به ­عنوان يیکك علم ميیان ­رشته ­ايی، با مهدويت، از منظرهايی متفاوتيی چون ديینيی ­سازيیِ آيینده ­پژوهيی، بوميی ­سازيیِ آيینده ­پژوهيی و چشم­ انداز، قابلِ  طرح است. پژوهشِ حاضر از منظر چشم ­انداز ايین رابطه را مورد بررسيی قرار داده ­است. چشم ­اندازِ مهدويی يیکك تصويیر مطلوب و دست­ يیافتنيیِ تعريیف ­شده است؛ كه از جامعه جامعۀ آرمانيیِ مهدويی در يیکك افقِ زمانيیِ بلند مدت، متناسب با ارزش­ هايی اساسيی و اهداف بنيیاديین مهدويی، اقتباس ميی ­شوگردد . ايین كه در روايیات تأكيید شده است «"و واكثروا الدعاء بتعجيیل الفرج»" (موسويی اصفهانيی ، 1363: ، ج 2 / : 91) انتظارِ مثبت و سازنده و دعايی انتظار، همراه  با حركت آگاهانه آگاهانۀ فرديی و اجتماعيی است. امروزه چنيین انتظاريی برايی فرار از مرگ جاهليی- ـ «من مات و لم يیعرف امام زمانه مات ميیته جاهليیه» ـ- ( نعمانيی محمدبن ابراهيیم ، بيی تا : 129 ) در راستايی چشم ­اندازِ مطلوبِ مهدويی، قابل تحقق است. چشم­ اندازِ مهدويی نمايیانگر انتظار سازنده ­ايی است كه در سه رويیكرد هنجاريی، تصويیر پرداز و اكتشافيی، قابل بررسيی است.

چشم­ انداز همواره در ساختار مديیريیتيی و سازمانيی به بحث گذاشته شده ­است. ايینكه بتوان از چشم ­انداز به ­مثابهۀ يیکك روش در مهدویت ­پژوهيی استفاده نمود، كمتر به آن پرداخته شده و يیا به عنوان در منظر روشيی، استفاده نشده ­است. پژوهشِ حاضر حاضر  از  يیک ك طرف با تركيیبيی از مدل ­هايی چشم ­انداز، به دنبال مدل ­سازيی در چشم ­انداز به ­مثابهۀ روش بوده ­است؛ و از  سويی  ديیگر در  صدد طرح ايین مسئأله بوده كه ميی ­توان در فرايیند شش­ گانه ­ايی، از روش چشم ­اندازِ مهدوی  بهره جست. این الگو با پویش منابع (آیات و روایات)، اسنادِ بالادستی (اندیشه­های سیاسی امام خمینی (ره)، اندیشه­های سیاسی مقام معظم رهبری، قانون اساسی و سندِ چشم­اندازِ جمهوری اسلامی ایران) و پیمایش محیطی آغاز می­شود.  اين الگو با پويش منابع ( آيات و روايات )، اسناد بالادستي ( انديشه هاي سياسي امام خميني (ره)، انديشه هاي سياسي مقام معظم رهبري، قانون اساسي و سند چشم انداز جمهوري اسلامي ايران ) و پيمايش محيطي آغاز مي شود. وضعيیت مطلوب كه به چشم ­انداز تعبيیر شده ­است، محصول منابع، اسنادِ بالادستيی، ارزش­ ها، اهداف بنيیاديین است، نه محيیط. بررسيی محيیطيی به ­ايین ­دليیل است كه وضعيیت مطلوبِ ترسيیم ­شده، به يیکك تصويیرِ محالِ دست ­نيیافتنيی تبديیل نشود. پس ­از رويیكرد اكتشافيی، نوبت به رويیكرد هنجاريی و تصويیر پرداز است كه در آيیندهۀ تصويیر شده انجام ميی ­گيیرد. 

ايینکك كه چهار چهار دهه از انقلاب شكوهمند اسلاميی ايیران ميی­ گذرد، زميینه ­هايی مناسبيی برايی تدويین چشم­ اندازِ مهدويی فراهم شده ­است. برايین ­اساس در  ايین  راستا دو پيیشنهاد ارائهداده ميی ­شود:

1 . ترسيیم وضعيیت مطلوب از جامعه جامعۀ آرمانيیِ مهدويی، تلاش و همكاريی گروه نخبگان فكريی را ميی ­طلبد. ايین گروه تلاش بايید با همكاريیِ حوزه حوزۀ علميیه و دانشگاه صورت گيیرد. استخراج چشم­اندازِ مهدوی (از آیات و روایات، همراه با بررسی اندیشه­های سیاسی رهبران عالیِ نظام، قانون اساسی و سند چشم­انداز و نیز استخراج ارزش­های اساسی، اهداف بنیادین مهدوی و ترسیم آیندۀ ترسیم­شده)، از یک سو کاری دشوار اما لازم و ضروری است که با همت گروهی، شدنی است و از سوی دیگر، نیازمندِ دو دانشِ حوزوی و دانشگاهیِ آشنا به امورِ آینده­پژوهی است.

 استخراج چشم انداز مهدوي ( از آيات و روايات، همراه با بررسي انديشه هاي سياسي رهبران عالي نظام، قانون اساسي و سند چشم انداز و نيز استخراج ارزش هاي اساسي، اهداف بنيادين مهدوي و ترسيم آينده ترسيم شده )، از يك سو كاري دشوار اما لازم و ضروري مي باشد؛ كه با همت گروهي، شدني است. و از سوي ديگر نياز به دو دانش حوزوي و دانشگاهي آشنا به امور آينده پژوهي است. 

2 . جذاب ­تريین و كارآمدتريین چشم­ اندازِ بدون استراتژيی و تاكتيیکك ­هايی اجرايیيی، در حد يیکك تصويیر مطلوبِ زيیبا باقيی خواهند ماند. در چهار چهار دهۀه انقلاب، شاهد شعارهايیيی متفاوت و فراز و نشيیب ­هايی جديی از سويی دولت­ ها شاهد هستيیم . بر ايین ­اساس حركت از تدويینِ چشم­ انداز به اجرا و پيیاده ­سازيی آن، نيیازمند مديیريیت كلان است.؛ بديین  معنا كه نيیاز به تصويیب چشم انداز از سويی بالاتريین مركز تصميیم ­گيیريی دارد؛ تا با آمد و رفت و تغيیيیر سيیاست دولت ­ها، در استراتژيی چشم ­اندازِ مهدويی دچار مشكل نباشيیم. ايین برنامه برنامۀ استراتژيیکك و تاكتيیک­ك ها، بايید همه ­ساله از سويی مديیريیت كلان مورد باز نگريی قرار گيیرد. در كنار مديیريیت كلان،ِ چشم ­اندازِ مهدويی، نيیاز به بسيیج مليی است وكه همكاريی تمامیهمگان نهادهايی دولتيی ( وزارت ­خانه ­ها ، ارگان­ها، سازمان­ها و...نهادهاي دولتي ) و نهادهايی مردميی ( خانواده ، مدرسه ، مؤسسات، هیآت و...نهادهاي غير دولتي ) را ميی ­طلبد؛ تا بتوان آموزه ­هايی مهدويی را به اجرا گذاشت.

 

 

 

منابع

 

1- ابن بابويیه  ( 1395  )، كمال ­الديین و تمام النعمه ، تهران : بيی نا .

2- ابن طاووس،. عليی بن موسيی (1368 )، الملاحم و الفتن  ،  نجف : المطبعه المطبعة الحيیدريیه.

3- آقايیيی، داود و عصاريی، احمد رضا (1387 )، «آيینده ­پژوهيی سيیاست خارجيی اوباما»، فصلنامه فصلنامۀ دانشگاه ازاد آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، سال اول، شماره شمارۀ 4 پایئیز.   

4- آمدی، عبدالواحد بن محمد تمیمی (بی تا) ، غررالحکم ، قم : مکتب الأعلام الاسلامی ، شماره شمارۀ 579.

5- بهروزی ­لکك، غلامرضا (1384) ، سيیاست مهدويی ، قم : موسسه مؤسسۀ آيیندهۀ روشن.   

6- بن يیحيیيی مقدسيی شافعيی، يیوسف (1418  )، عقد الدرر فيی اخبار المنتظر ، بيیروت : دارالكتب العلميیه.  

7- پدرام، عبدالرحيیم و همكاران (1388) ، آینده ­پژوهی مفاهیم و روش­ ها ، ناشر: ر: مرکز آینده ­پژوهی علوم و فناوری دفاعی. 

8- جان اس، هاموند، الف ال.کینی، هوارد راینا (1385)، انتخاب ­های هوشمندانه، یک راهنمای کاربردی برای تصمیم ­گیری بهتر، ترجمه ترجمۀ سیاوش ملکی ­فر، تهران: به اندیشکده اندیشکدۀ آصف. 

9- خزایی، سعید ، « شکل بخشیدن به فردای مطلوب»، ر.ك: www. Future Discovery . org

10- روند هايی استراتژيیکك جهانيیِ مؤثر بر دفاع و امنيّیت در افق زمانيیِ 2007 تا 2036 ميیلاديی (1386)، ترجمه ترجمۀ كيیوان منزويی ­، فرهاد نظريی ­زاده ، تهران: مركز آيینده ­پژوهيی علوم و فناوريی دفاعيی. 

11- صافی، لطف ­الله (1419 )، منتخب الاثر فيی الامام الثانيی عشر (ع)، قم : مؤسسه مؤسسة السيیدهة  المعصومه (س).      

12- قدیری، روح ­الله... (بی تا)، بررسی و شناخت روش ­های مطالعه مطالعۀ آینده، تهران: مرکز آینده ­پژوهی علوم و فناوری دفاعی، مؤسسه مؤسسۀ آموزشی و تحقیقات صنایع دفاعی.

13- كليینيی ، محمد بن يیعقوب ( بيی تا ) ، الكافيی ، تهران : علميیهۀ اسلاميیه ، ج 1، / 337.

14- كورنيیش،.  ادوارد ، ( 1388 )، آيینده ­پژوهيی پيیشرفته، نگاهيی ژرف به اصول ، مبانيی و روش ­هايی آيینده ­پژوهيی، ترجمه ترجمۀ سيیاوش ملكيی ­فر ، تهران: انديیشكدهۀ آصف.

15- ليیندگرن،. ماتس و باندهولد،. هانس (1386 ) ، طراحيی سناريیو؛ پيیوند بيین آيینده و راهبرد، ترجمه ترجمۀ عزيیز تاتاريی ، تهران: مركز آيینده ­پژوهيی علوم و فناوريی دفاعيی ، مؤسسه مؤسسۀ آموزشيی و تحقيیقاتيی صنايیع دفاعيی.  

16- ملکی ­فر ، عقیل و همکاران (1385)  ، الفبای آینده ­پژوهی،, تهران: کرانه کرانۀ علم.   

17- ملکی ­فر ، عقیل و شريیعتمداريی، نادر ( 1388 ) ،  چشم ­انداز رهبران آن را ميی ­سازد ، تهران: انديیشكدهۀ آصف.

18- ملکی ­فر، عقیل ، «آینده ­پژوهی و مهدویت: نسبت ­ها و روابط از دیدگاه کاربردی»،  [e-mail]  .

19- موسويی اصفهانيی، سيید محمد ­تقيی (1363)، مكيیال المكارم فيی فوائد الدعاء للقائم ، تهران : بدر . 

20- میرشاه ولایتی، فرزانه (1388)، ، راهنمای عملی تدوین چشم ­انداز، تهران: مرکز آینده ­پژوهی علوم و فناوری دفاعی.

21- نعمانيی، محمد بن ابراهيیم (بيی تا )، كتاب الغيیبه ، تصحيیح عليی ­اكبر غفاريی ، تهران : صدوق.  

 

22- Oxford Advanced Learner's Dictionary, 2004 ,visions .

23- stewart. j.M.(1993)، "A powerful leadership process" Long Range Plan 26، Future state visioning.                                                      

Long Range Plan 26 ""A powerful leadership process.  23-Future state visioning   ، j.M.(1993)، stewart-        

24-Parikh, J and Neubauer, F.( 1993 ) corporaet visioning Int . rev .

“  Discover press. 25- Lasley, Martha (2004) ”Courageous Visions

26 - Titus , Harold .H.( 1959) , Living Issues in Philosophy . New york: American Book co.

27- Goode William J . )1966) ،  The Dynamics of Modern society،  New york: Atherton.

24-Parikh, J and Neubauer, F.( 1993 )  corporaet visioning Int . rev .

“  Discover press          25- Lasley, Martha (2004) ”Courageous Visions   

26 - Titus , Harold .H.( 1959) , Living Issues in Philosophy . New york: American Book co.

27- Goode William J . )1966) ،  The Dynamics of Modern society،  New york: Atherton

 

---