ارزیابی مؤلفه‌های باغهای شفابخش ایرانی با تأکیدبر حضورپذیری سالمندان جوان در دوران پاندمی کووید-19 از دیدگاه خبرگان و مخاطبان سالمند محیطی (مطالعه موردی: باغهای تاریخی شهر شیراز)
الموضوعات :
محمّدعلی رحیمی
1
(استادیار گروه معماری، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران)
نگار فتوحی
2
(دانشجوی دکتری معماری، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران)
الکلمات المفتاحية: باغ شفابخش ایرانی, باغ تاریخی, حضورپذیری, کووید-19, سالمندان جوان.,
ملخص المقالة :
پژوهش‌های انجام گرفته در دوران همه‌گیری کووید-19حاکی از آن می‌باشند که قرار گرفتن در معرض طبیعت در کاهش استرس، بهزیستی ذهنی-عاطفی و به‌عبارتی کلی‌تر در بهبود عملکرد روانشناختی افراد مؤثر تلقی می‌گردند. به‌عبارتی دیگر، اشخاصی که در طول دوران همه‌گیری در معرض فضاهای سبز باز بوده‌اند، عملکرد روانی بهتری نسبت به سایرین داشته‌اند. سالمندان جوان که گروه خاصی از جامعه می‌باشند نیز از این مقوله جدا نبوده و بیش از سایر گروه‌های جامعه دچار مشکلات ناشی از قرنطینه شدن و جدایی از سایر افراد بوده‌اند. از جهتی دیگر، باغهای تاریخی ایرانی جزئی از هویت فرهنگی-تاریخی مردم محسوب می‌گردند و باتوجه به مشکلات ایجاد شده در این دوران می‌توان از آن‌ها به‌عنوان مکانی در حضورپذیری سالمندان جوان بهره برد تا بدین ترتیب بتوان در برقراری آرامش آنان گامی مؤثر برداشت. هدف از انجام مقاله حاضر، مطرح نمودن ارزیابی میان نظرات سالمندان جوان و خبرگان پیرامون ابعاد حضورپذیری سالمندان جوان در محیط‌های شهری می‌باشد. بنابراین، در ابتدا از طریق روش دلفی فازی، مؤلفه‌های مؤثر در حضورپذیری سالمندان در سه بعد کالبدی، معنایی و اجتماعی در باغهای شفابخش ایرانی انتخاب گردیده و سپس با استفاده از روش ای‌اچ‌پی به ارزیابی میان آن‌ها پرداخته شد. نتایج حاکی از این می‌باشند که میان دیدگاه‌های این دو گروه مذکور از مؤلفه‌های حضورپذیری سالمندان جوان، تفاوت‌هایی وجود دارند. خبرگان به ترتیب، «مؤلفه‌های بعد کالبدی، مؤلفه‌های بعد معنایی و سپس مؤلفه‌های بعد اجتماعی» را در حضورپذیری سالمندان جوان به باغهای ایرانی (در دوران پاندمی ویروس کووید-19) مؤثر می‌دانند. این در حالی است که سالمندان محیطی به ترتیب، «مؤلفه‌های بعد معنايي، مؤلفه‌های اجتماعي و سپس مؤلفه‌های بعد کالبدی را در حضورپذیری» تأثیرگذار دانسته‌اند.
1- ادیبی، علی‌اصغر و مینا اکبرزاده (1392)، «باغهای شفابخش، رویکرد باغ ایرانی به سلامتی»، منظر سلامت، شماره 5 ، صص 21-18.
2- الهیار، مریم؛ کاظمی، فاطمه؛ غنائی‌چمن‌آبادی، علی و ، عاطفه سلطانی‌فر (پاییز 1397): «معرفی مفهوم و تاریخچه باغ شفابخش در طراحی منظر سلامت در شهرها»، کنفرانس بین‌المللی جامعه و محیط‌زیست، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، 14-16 شهریورماه 1397، صص 12-1.
3- پورجعفر، محمّدرضا؛ تقوایی، علی‌اکبر؛ بمانیان، محمّدرضا؛ صادقی، علی‌رضا و فریال احمدی (1389): «ارائه انگاره‌های محیطی مؤثر بر شکل‌گیری فضاهای عمومی مشوق سالمندی موفق با تأکیدبر ترجیحات سالمندان شهر شیراز»، مجله سالمندی، شماره 5، صص 34-22.
4- داج‌دلیری، نرگس (تابستان 1397)، «طراحی مجموعه فرهنگی فراغتی تنکابن با رویکرد حضورپذیری»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد مهندسی معماری، مؤسسه آموزش عالی شفق تنکابن.
5- دانشپور، سید عبدالهادی و مریم چرخچیان (بهار و تابستان 1386): «فضاهای عمومی و عوامل مؤثر بر حیات جمعی»، باغ نظر، شماه 7، صص 28-19.
6- دیده‌بان، محمّد؛ نجار، صفرعلی؛ مؤمنی، کوروش و کوروش عطاریان (زمستان 1399): «ارزیابی ادراک زیبایی فضاهای بومی شهری بین متخصصان و غیرمتخصصان برمبنای اصول گشتالت»، معماری و شهرسازی آرمانشهر، شماره 33، صص 120-107.
7- طارمیان، فرهاد (بهار 1399): «معاونت دانشجویی و فرهنگی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران»، فصلنامه علمی، روانشناختی، ادبی و اجتماعی جرعه، سال دوم، شماره 4، تهران، صص 47-1.
8- رحیمی‌مهر، وحیده (1401): «تبیین معیارهای شفابخشی باغهای ایرانی، از منظر طب سنتی ایران»، اخلاق و تاریخ پزشکی، سال 15، شماره 1، صص 71-55.
9- رزم‌آرا، مینا و ملیحه تقی‌پور (پاییز و زمستان 1399): «ارزیابی نحوه اثربخشی مؤلفه‌های شفابخشی منظر در باغ ایرانی و پارک‌های شهری با نگاهی به نقش جنسیت»، معماری و شهرسازی، سال 6، شماره 2، صص 150-131.
10- رفیعیان، مجتبی؛ تقوایی، علی‌اکبر؛ خادمی، مسعود و روجا علی‌پور (بهار و تابستان 1391): «بررسی تطبیقی رویکردهای سنجش کیفیت در طراحی فضاهای عمومی شهری»، نشریه علمی-پژوهشی انجمن علمی و معماری شهرسازی ایران، شماره 4، صص 43-35.
11- زارع، محمّدعلی (زمستان 1397): «طراحی مجتمع تجاری با رویکرد ارتقاء حضورپذیری»، پایان‌نامه کترشناسی ارشد مهندسی معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت.
12- سعیدیان، نجمه؛ معمارضیاء، کاظم؛ ذاکری، سید محمّدحسین و امین حبیبی (پاییز و زمستان 1394): «تببین میزان تطابق الگوی منظر باغ ایرانی و باغهای چهارگانه درمانی»، پژوهش‌های منظر شهر، سال 2، شماره 4، صص 91-81.
13- سلطانزاده، حسین و ندا منصورحسینی (1392): «فضاهای عمومی شهری و مشخصه‌های محیطی مؤثر بر حیات جمعی سالمندان»، اولین همایش منطقه‌ای معماری و معماری پایدار شهرسازی ایذه (خشت اول)، صص 11-1.
14- ضابطیان، الهام و علی‌اکبر تقوایی (1388): «فضاهای شهری دوستدار سالمندان با استفاده از رویکرد مشارکتی»، فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره 128، صص 71-60.
15- ضرغامی، اسماعیل؛ شرقی، علی و میلاد الفت (1394): «ویژگی‌های محیطی مؤثر بر افزایش کیفیت زندگی ساکنان خانه‌های سالمندان (نمونه‌موردی: خانه‌های سالمندان ناحیه شمیرانات در استان تهران)»، دو فصلنامه معماری ایران، شماره 7، صص 126-111.
16- طاهری، شیما؛ قاسمی‌سیچانی، مریم و امیرحسین شبانی (تابستان 1400): «تدوین رهنمودهای طراحی باغ شفابخش با تأکیدبر ارتقای سلامت سالمندان مبتلا به آلزایمر-مرور نظام‌مند»، مطالعات محیطی هفت حصار، سال 10، شماره 36، صص 134-117.
17- عابدینی، اصغر؛ حسنی، هانیه؛ جباری‌فرخی، مونا و رضا یگانه (زمستان 1400): «تحلیل تأثیرات همه‌گیری کرونا بر پایداری اجتماعی (نمونه‌موردی: محدوده بافت فرسوده ارومیه)»، شماره 4، صص 1173-1149.
18- عبدالهی، رکسانا؛ امین‌زاده، بهناز، شاهچراغی، آزاده و ایرج اعتصام (1394): «تدوین مؤلفه‌های شفابخشی منظر در باغهای ایرانی و کاربرد آن در طراحی فضاهای باز شهری»، مدیریت شهری، شماره 39، صص 345-317.
19- عربانی، محمّدحسین و سیروس باور (پاییز 1399): «چگونگی محیط معماری و شهرسازی در مقابله با همه‌گیری ویروس کرونا»، معماری‌شناسی، سال 3، شماره ، صص 7-1.
20- علائی، علی (1388): «تنوع در طرح معماری و باغهای تاریخب شیراز»، صفه، شماره 49، صص20-6.
21- عیسی‌لو، شهاب‌الدیم؛ جمعه‌پور، محمود و علی خاکساری رفسنجانی (1396): «نیازها و مشکلات سالمندان در فضای شهری موردشناسی: (خیابان‌های بخش مرکزی شهر قم)»، پژوهشنامه مددکاری اجتماعی، سال 2، شماره 6، صص 39-1.
22- کریمی‌یزدی، اعظم، براتی، ناصر و مجید زارعی (زمستان 1395): «ارزیابی تطبیقی ادراک فضای شهری از نظرگاه مخاطبین و متخصصین عرصه شهری (مطالعه موردی: مجموعه شهری امازاده صالح تجریش تهران)»، باغ‌نظر، سال 13، شماره 45، صص 26-13.
23- کول، سعیده (پاییز 1396): «طراحی محموعه فرهنگسرای اساطیر سیستان با رویکرد حضورپذیری در شهر زاهدان»، پایان نامه کارشناسی ارشد مهندسی معماری، دانشکده معماری و شهرسازی.
24- محمدی، محمود و یونس چنگلوایی (1392): «ارزیابی مؤلفه‌های کیفیت فضای شهری بر میزان مطلوبیت مسیرهای پیاده گردشگری (موردپژوهشی اولویت‌بندی مسیرهای گردشگری پیاده در شهر اصفهان»، معماری و شهرسازی ایران، شماره 5، صص 32-15.
25- مردمی، کریم؛ میرهاشمی، صدیقه و کسری حسن‌پور (زمستان 1393): «باغ ایرانی- باغ شفابخش»، فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، شماره 5، صص 66-49.
26- معروفي، سيامند و قادر بايزيدي (بهار 1400): «ارزيابي و تحليل عوامل مکثر بر ارتقاء عملكرد فعاليتي ژارك‌هاي شهري (نمونه‌موردي ژارك خانواده شهر مهاباد)»، علوم و تكنولویي محيط‌زيست، شماره 1، صص 92-80.
27- منصورحسيني، ندا و جوان‌فروزنده، علي (1396): «نقش مؤلفه‌های کالبدی-معنایی مکان‌های عمومی مجتمع‌های مسکونی در حضورپذیری سالمندان (مطالعه موردی: شهرک اکباتان)»، هویت شهر، شماره 33، صص 74-61.
28- منصوری، سید تاج‌الدین و حیدر جهانبخش (بهار و تابستان1393): «سنجش مؤلفه‌های مؤثر بر ارتقای تعاملات اجتماعی و اجتماع‌پذیری در فضای شهری (مطالعه موردی: خیابان مدرس کرمانشاه)»، نشریه علمی-پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، شماره 11، صص 65-59.
29- میرصفا، سید عبدالله و مصطفی پورعلی (زمستان 1399): «کاربرد الگوی طراحی باغ ایرانی در باغهای شمال ایران»، باغ نظر، شماره 17، صص 56-41.
30- نیکبخت، علی (1383)، «پزشکی در منظرسازی نوین: باغهای شفابخش»، باغ نظر، شماره 2، صص 82-79.
31- موسویان، سمیه (1398): «شکل‌گیری هویت مکان به واسطه‌ی ادراکات حسی در باغ ایرانی»، فصلنامه مطالعات ملی، سال 20، شماره 4، صص 134-116.
32- مولایی هشجین، مهسا؛ کریمی‌آذری، امیررضا؛ کریمی، باقر و جمال‌الدین مهدی‌نژاددرزی (بهار 1400)، دانش شهرسازی، شماره 1، صص 129-114.
33- نامداری، منا (پاییز 1398): «ارزیابی و باز طراحی طرح ساماندهی مجموعه امیرچخماق؛ با تأکیدبر پیمایش مفهوم حضورپذیری»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد مهندسی معماری، دانشگاه یزد.
34- نبی‌زاده، محمّدمهدی؛ جهانگیر، صبا و فاطمه ابراهیم‌زاده (زمستان 1396): «بررسی میزان انطباق‌پذیری در پارک‌های شهر تهران با رویکرد شفابخشی باغ‌ها»، فصلنامه علمی تخصصی معماری سبز، شماره 9، صص 166-154.
35- نیلی، رعنا؛ نیلی، ریحانه و حسین سلطانزاده (زمستان 1391): «چگونگی بازتاب شاخصه‌های مناظر شفابخش در الگوی منظر باغ ایرانی»، باغ‌نظر، سال9، شماره 23، صص 74-65.
منابع انگلیسی:
1- Chaudhury, P., & Banerjee, DT (2020): Recovering with nature: a review of ecotherapy and implications for the COVID-19 pandemic. Frontiers in Public Health, 8.
2- Divandari, J., Emamian, Z. S., Mansouri, H., Jorkesh, Z., Ajalloeian, R., Sadeghpour, A. H., & Jayhani, H, (2016): The role of structural elements of persian garden in mental health. The Iioab Journal, (7), P.P: 21-27.
3- Freeman, S., & Eykelbosh, A, (2020): COVID-19 and outdoor safety: Considerations for use of outdoor recreational spaces. National Collaborating Centre for Environmental Health, 829, P.P: 1-15.
4- Khalilnezhad, M. R., Ugolini, F., & Massetti, L, (2021): Attitudes and behaviors toward the use of public and private green space during the COVID-19 pandemic in Iran. Land, 10(10), 1085.
5- Larsen, N. W., Stiles, L. E., & Miglis, M. G, (2021): Preparing for the long-haul: Autonomic complications of COVID-19. Autonomic Neuroscience, 235, 102841.
6- Marques, P., Silva, A. S., Quaresma, Y., Manna, L. R., de Magalhães Neto, N., & Mazzoni, R, (2021): Home gardens can be more important than other urban green infrastructure for mental well-being during COVID-19 pandemics. Urban Forestry & Urban Greening, 64, 127268.
7- Marsh, P., Diekmann, L. O., Egerer, M., Lin, B., Ossola, A., & Kingsley, J, (2021): Where birds felt louder: The garden as a refuge during COVID-19. Wellbeing, Space and Society, 2, 100055.
8- Noszczyk, T., Gorzelany, J., Kukulska-Kozieł, A., & Hernik, J, (2022): The impact of the COVID-19 pandemic on the importance of urban green spaces to the public. Land Use Policy, 113, 105925.
9- Poortinga, W., Bird, N., Hallingberg, B., Phillips, R., & Williams, D, (2021): The role of perceived public and private green space in subjective health and wellbeing during and after the first peak of the COVID-19 outbreak. Landscape and Urban Planning, 211, 104092.
10- Pouya, Sima; Demirel, Oner, (2015): What is a healing garden? Akdeniz Univ. Ziraat Fak, 28(1), P.P: 5-10.
11- Shahrad, A, (2013): What are the design principles of healing gardens.
12- Stigsdotter, U., & Grahn, P, (2002): What makes a garden a healing garden. Journal of therapeutic Horticulture, 13(2), P.P: 60-69.
13- Ulrich RS (1999) Effects of gardens on health outcomes: Theory and research. ın healing gardens therapeutic benefits and design recommendations, ed. Clare Cooper Marcus and Marni Barnes, 27- 86. New York: John Wiley & Sons.
14- Vapaa, A. G. (2002). Healing Gardens: Creating places for restoration, meditation, and sanctuary (Doctoral dissertation, Virginia Tech).
15- Weed, M., & Foad, A. (2020). Rapid scoping review of evidence of outdoor transmission of COVID-19. MedRxiv, 2020-09.
