تحلیل داستان شیر و نخجیران مثنوی معنوی بر اساس نظریه روانکاوانه ژاک لاکان

الموضوعات : پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

زهرا باقری ¹ , لطیفه سلامت باویل ² , علیرضا صالحی ³

1 - دانشجوی گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران،ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران(نویسنده مسئول)
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

تاريخ الإرسال : 14 الإثنين , ذو القعدة, 1446 تاريخ التأكيد : 01 الأحد , ربيع الأول, 1447 تاريخ الإصدار : 16 الإثنين , ربيع الأول, 1447

الکلمات المفتاحية: شیر‌ و نخجیران, لاکان, مثنوی‌ معنوی, مولوی, نقد روانکاوانه.,

ملخص المقالة :

داستان شیر و نخجیران در مثنوی معنوی، حکایتی نمادین از نبرد درونی انسان و جستجوی هویت است. این پژوهش با الهام از نظریات روانکاوانه لاکان، دریچه‌ای نو به تحلیل این داستان می‌گشاید. هدف از این پژوهش، کشف لایه‌های پنهان شخصیت‌ها و رمزگشایی از تعاملات پیچیده آن‌ها است. شیر، تجسم غرور و تمامیت‌خواهی، در آینه خود محبوس شده و با بحران هویت دست و پنجه نرم می‌کند. در مقابل، نخجیران، به عنوان نمادی از ابژ‌ه دیگری، محرکی است که شیر را به سمت مواجهه با فقدان و محدودیت‌ها هدایت می‌کند. فقدان ساحت نمادین یا نام پدر در شخصیت شیر، منجر به آشفتگی درک او از واقعیت و خیال می‌شود و درنهایت، فروپاشی روان او را رقم می‌زند. به‌علاوه، مفهوم حیث واقع لاکان، به‌عنوان عنصری که خیالات را به چالش می‌کشد، در این داستان نقش کلیدی دارد. در این مقاله، نویسنده با رویکردی توصیفی-تحلیلی و از طریق مطالعه کتابخانه‌ای، به بررسی داستان شیر و نخجیران می‌پردازد. هدف اصلی، ارائه یک تحلیل روانکاوانه مبتنی بر مفاهیم لاکانی است تا درک عمیق‌تری از این نظریه روان‌شناسی و کاربرد آن در ادبیات به دست آید. این پژوهش، اهمیت ادبیات را به عنوان یک ابزار قدرتمند برای کشف و درک ناخودآگاه انسان و پیچیدگی‌های روان‌شناختی آن، آشکار می‌سازد. داستان مورد بحث، با چالش کشیدن خیالات و تصورات، نقش محوری در این تحلیل ایفا می‌کند و به عنوان عنصری کلیدی در درک مفاهیم لاکانی عمل می‌نماید‌‌‌‌‌‌‌.

المصادر:

• کتاب‌ها:
• پاینده، حسین. (1399) نظریه و نقد ادبی، درس‌نامه‌ای میان‌رشته‌ای، تهران: سمت .
• حبیب، م. آ. ر. (1396). نقد ادبی مدرن و نظریه، ترجمه صحرا طاووسی، تهران: نگاه معاصر.
• زمانی، کریم. (1399). شرح جامع مثنوی شریف، دفتر اوّل، تهران: اطّلاعات.
• ژیژک، اسلاوی. (1390). لاکان به روایت ژیژک، ترجمه فتاح محمودی، زنجان: هزاره سوم.
• کلرو، ژان پیر. (1396). واژگان لاکان، ترجمه کرامت موللی، تهران: پردیس دانش.
• کلیگز، مری. (1388). درس‌نامه نظریه ادبی، ترجمه جلال سخنور و دیگران، تهران: اختران.
• موللی، کرامت. (1387). مبانی روان‌کاوی فروید- لاکان، تهران: نشر نی.
• هومر، شون. (1388). ژاک لاکان، ترجمه سید محمدابراهیم طاهایی، تهران: ققنوس.
• مقالات:
• بزرگمهر، شیرین و قائمی، سپیده. (1392). بررسی نمایشنامه جشن تولد هارولد پینتر از منظر روان‌کاوی ژاک لاکان، نامه هنرهای نمایشی و موسیقی، دوره 18، شماره 6، صص 20-5‌. چراغی، هاله و یزدانی، سعید. (1400). بررسی اشعار فروغ فرخزاد از منظر نظریه‌های «نگاه خیره» و «مرحله آینه» لاکان، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دوره 13، شماره 47، صص 156-133.
• Bertens, Hans (2001) Literary Theories: The Basics. New York: Routledge.