الگوی آموزش حسابداری از منظر رویکرد پایداری مبتنی بر مهارت‌های انقلاب صنعتی چهارم

صابری دهکردی, فریده; بنی طالبی دهکردی, بهاره; جعفری دهکردی, حمیدرضا; ترابی, ایرج

doi:10.30486/FBRA.2025.140405301215590

رقم المقالة : 140405301215590 زيارة : 83 الصفحة: 135 - 165

10.30486/FBRA.2025.140405301215590

نوع المخطوط: ابحاث

الگوی آموزش حسابداری از منظر رویکرد پایداری مبتنی بر مهارت‌های انقلاب صنعتی چهارم

الموضوعات : پژوهش های مالی و رفتاری در حسابداری

فریده صابری دهکردی ¹ , بهاره بنی طالبی دهکردی ² , حمیدرضا جعفری دهکردی ³ , ایرج ترابی ⁴

1 - گروه حسابداری، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران.
2 - گروه حسابداری، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران
3 - گروه حسابداری، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران
4 - گروه حسابداری، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران

تاريخ الإرسال : 27 الخميس , صفر, 1447 تاريخ التأكيد : 27 الجمعة , ربيع الأول, 1447 تاريخ الإصدار : 15 الأحد , ربيع الأول, 1447

الکلمات المفتاحية: آموزش حسابداری دانشگاهی, پایداری, انقلاب صنعتی چهارم.,

ملخص المقالة :

امروز متناسب با تحولات عمده در عرصه فناوری و رویکردهای نوین جهانی، آموزش دانشگاهی و تربیت افراد متخصص در هر رشته، یکی از چالشهای عمده ای است که رشته حسابداری نیز، به عنوان یکی از رشتههای مهم دانشگاهی، از این امر مستثنی نیست و با آن مواجه است. هدف این پژوهش، ارائه الگوی آموزش حسابداری دانشگاهی از منظر رویکرد پایداری مبتنی بر مهارتهای مورد نیاز انقلاب صنعتی چهارم میباشد. در این پژوهش، به منظور شناسایی مؤلفه های اصلی و فرعی و شاخص های پژوهش، از تحلیل فراترکیب و مشارکت 1۵ نفر از خبرگان رشتۀ حسابداری در سطح دانشگاهی استفاده شد. همچنین، 31 مقاله (8 پژوهش داخلی و 23 پژوهش خارجی) از طریق غربالگری برای تجزیه و تحلیل و شناسایی مولفه های مرود نظر انتخاب گردید. بر اساس یافته های پژوهش، الگوی پیشنهادی شامل 11 مولفه اصلی، 28 مولفه فرعی و 167 شاخص، شناسایی شد. شرایط علّی الگوی پیشنهادی، شامل عوامل پایداری و اخلاق در حسابداری؛ شرایط زمینهای شامل زیرساخت فناوری و ساختار سازمانی؛ شرایط مداخلهگر شامل عوامل داخلی و خارجی؛ راهبردها شامل آموزش و ارتقاء ساختار سازمانی و پیامدها شامل توسعه پایدار و پیامدهای سازمانی میباشند. بر این اساس، ضروری است با جهت گیری و نگاه به آینده، جهت مطابقت و همسویی با گام های سریع فناوری و دستیابی به توسعه پایدار زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی، بازنگری جامع و اساسی سرفصل های رشته حسابداری در دانشگاهها انجام گردد.

المصادر:

Abulibdeh, A., Zaidan, E., & Abulibdeh, R. (2024). Navigating the confluence of artificial intelligence and education for sustainable development in the era of industry 4.0: Challenges, opportunities, and ethical dimensions. Journal of Cleaner Production, 437, 140527. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2023.140527
Agarwal, A., & Ojha, R. (2024). Prioritizing implications of Industry-4.0 on the sustainable development goals: A perspective from the analytic hierarchy process in manufacturing operations. Journal of Cleaner Production, 444, 141189.‏
Akimov, N., Kurmanov, N., Uskelenova, A., Aidargaliyeva, N., Mukhiyayeva, D., Rakhimova, S., Raimbekov, B., Utegenova, Z. (2023). Components of education 4.0 in open innovation competence frameworks: Systematic review. Journal of Open Innovation: Technology, Market, and Complexity, 9(2), 100037. https://doi.org/10.1016/j.joitmc.2023.100037.
Albrecht, W. S., & WS, S. RJ (2000),“. Accounting Education: Charting the Course Through a Perilous Future”, Accounting Education Series, 16, 1-72.‏
Al-Hazaima, H., Al Shbail, M.O., Alshurafat, H., Ananzeh, H., & Al Shbeil, S.O. (2022). Dataset for integration of sustainability education into the accounting curricula of tertiary education institutions in Jordan. Data in Brief, 42, 108224. https://doi.org/10.1016/j.dib.2022.108224
Amini, S., Ramezani, M., Beykzad, J., & Sangi Noorpour, A. (2022). Designing a Sustainable Development Model in the Iranian Automotive Industry Using the Fourth Industrial Revolution Approach. Journal of Strategic Management in Industrial Systems, 17(61), 140-156. https://doi.org/10.30495/imj.2022.1949105.1732 [In Persian]
Antonius, P. (2020). Coronavirus Australia: Pandemic to challenge mid-tiered accounting firms. Australian Financial Review. . https://www.afr.com/companies/professional-services/ pandemic-to-challenge-mid-tiered-accounting-firms-20200511-p54ry6
Avelar, A. B. A., Michell, S. F., & Sandes-Guimarães, L. V. (2025). Integrating sustainable development goals in management education: Impact on student knowledge, attitudes, and behaviors. The International Journal of Management Education, 23(2), 101116.‏
Bastos, S. M., Girardi, S., & Schvirck, E. (2021). Technology 4.0 in Accounting: What Future for Education?. In Perspectives and Trends in Education and Technology: Selected Papers from ICITED 2021 (pp. 281-288). Singapore: Springer Singapore.‏
Baygin, M., Yetis, H., Karakose, M., & Akin, E. (2016). An effect analysis of industry 4.0 to higher education. 2016 15th International Conference on Information Technology Based Higher Education and Training (ITHET) (pp. 1–4). https://doi.org/10/gf83q7
Bolli, T., & Renold, U. (2017). Comparative advantages of school and workplace environment in skill acquisition. Evidence-Based HRM: A Global Forum for Empirical Scholarship. https://doi. org/10/ghh6ch
Bowles, M., Ghosh, S., & Thomas, L. (2020). Future-proofing accounting professionals: Ensuring graduate employability and future readiness. Journal of Teaching and Learning for Graduate Employability, 11(1), 1–21. https://doi.org/10.21153/jtlge2020vol11no1art886
Bughin, J., Hazan, E., Lund, S., Dahlström, P., Wiesinger, A., & Subramaniam, A. (2018). Skill shift: Automation and the future of the workforce. McKinsey Global Institute, 1, 3–84.
Burritt, R., & Christ, K. (2016). Industry 4.0 and environmental accounting: A new revolution? Asian Journal of Sustainability and Social Responsibility, 1(1), 23–38. https://doi.org/10/ ggkbj2 doi:10.1186/s41180-016-0007-y
Cam, O. (2018). The ‘More Knowledgeable Other’ in Accounting Education: Interpreting the views of accounting professors through a Vygotskian theoretical lens. Accounting Education SIG Annual Conference
Cam, O. (2021). Exploring the Integration of Sustainability and Critical Perspectives into UK University Accounting Education (Doctoral dissertation, University of Sheffield).‏
Chaffer, C., & Webb, J. (2017). An evaluation of competency development in accounting trainees. Accounting Education, 26(5–6), 431–458. https://doi.org/10/ghh6cc doi:10.1080/09639284. 2017.1286602
Chaplin, S. (2017). Accounting education and the prerequisite skills of accounting graduates: Are accounting firms’ moving the boundaries? Australian Accounting Review, 27(1), 61–70. https:// doi.org/10/ghh6cb doi:10.1111/auar.12146
Clarke, M. (2018). Rethinking graduate employability: The role of capital, individual attributes and context. Studies in Higher Education, 43(11), 1923–1937. https://doi.org/10/gf82zt doi:10.1080/ 03075079.2017.1294152
Creswell, J.W. (2005). Educational research: planning, conducting, and evaluating quantitative and qualitative research (2nd edition). Nebraska, University of Nebraska – Lincoln. https://www.researchgate.net/publication/324451568_Educational_Research_Planning_Conducting_and_Evaluating_Quantitative_and_Qualitative_Research_6th_Edition
Dolce, V., Emanuel, F., Cisi, M., & Ghislieri, C. (2020). The soft skills of accounting graduates: Perceptions versus expectations. Accounting Education, 29(1), 57–76. https://doi.org/10/ ghh6cj doi:10.1080/09639284.2019.1697937
Duan, W., Khurshid, A., Khan, K., & Calin, A.C. (2024). Transforming industry: Investigating 4.0 technologies for sustainable product evolution in china through a novel fuzzy three-way decision-making process. Technological Forecasting and Social Change, 200. https://doi.org/10.1016/j.techfore.2023.123125
Eames, M., Luttman, S., & Parker, S. (2018). Accelerated vs. traditional accounting education and CPA exam performance. Journal of Accounting Education, 44, 1–13. https://doi.org/10/ghh6cd doi:10.1016/j.jaccedu.2018.04.004
Freudenberg, B., Brimble, M., & Cameron, C. (2011). WIL and generic skill development: The development of business students’ generic skills through work-integrated learning. AsiaPacific Journal of Cooperative Education, 12(2), 79–93.
Frizon, J.A., & Eugénio, T. (2022). Recent developments on research in sustainability in higher education management and accounting areas. The International Journal of Management Education, 20(3). https://doi.org/10.1016/j.ijme.2022.100709
Gabriel, M., & Pessl, E. (2016). Industry 4.0 and sustainability impacts: Critical discussion of sustainability aspects with a special focus on future of work and ecological consequences. Annals of the Faculty of Engineering Hunedoara, 14(2), 131.
García, J. L., & de los Ríos, I. (2021). Model to develop skills in accounting students for a 4.0 industry and 2030 agenda: From an international perspective. Sustainability, 13(17), 9699.‏
Ghafarian Qadim, M., Kordestani, G. & Bayat, R. (2023). Presenting a model of accounting education in third and fourth generation universities. Experimental Accounting Research, 13(48), 135-156. https://www.doi.org/10.22051/jera.2021.35226.2816 [In Persian]
Ghani, E. K., & Muhammad, K. (2019). Industry 4.0: Employers’ expectations of accounting graduates and Its implications on teaching and learning practices. International Journal of Education and Practice, 7(1), 19–29. https://doi.org/10/ghh6b8 doi:10.18488/journal.61.2019. 71.19.29
Handoyo, S. (2024). Evolving paradigms in accounting education: A bibliometric study on the impact of information technology. The International Journal of Management Education, 22(3), 100998.‏
Hart, L. (2017). How industry 4.0 will change accounting? Newsletter. Journal of Accountancy, AICPA. https://www.Journalofaccountancy.Com/Newsletters/2017/Sep/Industry-4-0-ChangeAccounting.html
Heybatallahpour, Z., Barkat, G., & Nasiri, M. (2019). Modeling of Human Resource Development Strategies in the Era of the Fourth Industrial Revolution in Chemical Companies Based in Ahwaz Industrial Towns. Journal of Educational Planning Studies, 8(16), 177-202. https://doi.org/10.22080/eps.2021.2833 [In Persian]
Howcroft, D. (2017). Graduates’ vocational skills for the management accountancy profession: Exploring the accounting education expectation-performance gap. Accounting Education, 26 (5–6), 459–481. https://doi.org/10/ghh6b7 doi:10.1080/09639284.2017.1361846
Jackson, D., & Meek, S. (2020). Embedding work-integrated learning into accounting education: The state of play and pathways to future implementation. Accounting Education, 1–23. https:// doi.org/10/ghh6b2
Jackson, J., Jones, M., Steele, W., & Coiacetto, E. (2017). How best to assess students taking work placements? An empirical investigation from Australian urban and regional planning. Higher Education Pedagogies, 2(1), 131–150. https://doi.org/10/ghh6ck doi:10.1080/23752696.2017. 1394167
Karabag, S. F. (2020). An unprecedented global crisis! The global, regional, national, political, economic and commercial impact of the coronavirus pandemic. Journal of Applied Economics and Business Research, 10(1), 1–6. https://doi.org/10.20409/berj.2019.152
Karimi vahed, S., Pakmaram, A., Bahri sales, J., & Jabarzadeh, S. (2023). Development of sustainability accounting model at the industry level. Knowledge of management accounting and auditing, 12(2), 313-328. http://jmaak.ir/article_21546.html [In Persian]
King, R., & Davidson, I. (2009). University accounting programs and professional accountancy training: Can UK pragmatism inform the Australian debate? Australian Accounting Review, 19(3), 261–273. https://doi.org/10/dj94j5 doi:10.1111/j.1835-2561.2009.00062.x
Koizumi, S. (2019). The light and shadow of the fourth industrial revolution. Innovation Beyond Technology, 4, 63-86. http://dx.doi.org/10.1007/978-981-13-9053-1_4
Lee, J. (2001). A grounded theory: integration and internalization in ERP adoption and use. The University of Nebraska-Lincoln.‏
Lian, J. (2020). PwC cuts 400 jobs amid ‘significant volatility’ [Accountantsdaily]. PwC Cuts 400 Jobs amid ‘significant Volatility’. https://www.accountantsdaily.com.au/business/14506- pwc-cuts-400-jobs-amid-significant-volatility
Low, M., Botes, V., De La Rue, D., & Allen, J. (2016). Accounting employers’ expectations – the ideal accounting graduates. e-Journal of Business Education and Scholarship of Teaching, 10 (1), 36–57.
Malek-e-Akhlaq, E.; Moradi, M., Darsatkar-Ahmadi, N., & Mehdizadeh, M. (2014). Investigating the impact of strategic entrepreneurship on achieving competitive advantage - a case study of the construction and housing industry. Journal of Executive Management, 6(11), 7-1. https://dorl.net/dor/20.1001.1.20086237.1393.6.11.7.7 [In Persian]
Mondal, M. S. A., Akter, N., & Ibrahim, A. M. (2024). Nexus of environmental accounting, sustainable production and financial performance: An integrated analysis using PLS-SEM, fsQCA, and NCA. Environmental Challenges, 15, 100878.‏
Mukul, E., & Büyüközkan, G. (2023). Digital transformation in education: A systematic review of education 4.0. Technological forecasting and social change, 194, 122664.‏
Namazi, N., & Salehi, T. (2022). Identifying and ranking active learning methods in accounting education using fuzzy analytic hierarchy process (Fuzzy AHP). Accounting and Social Benefits, 12(3), 45-70. https://www.doi.org/10.22051/jaasci.2022.39777.1684 [In Persian]
Naseri, H., Karami, G., & Hejazi, R. (2023). Providing a Model for the Enhancement of Accounting Education in Higher Education in Iran. Accounting and Auditing Review, 30(2), 380-397. https://doi.org/10.22059/acctgrev.2023.352494.1008770 [In Persian]
Osmani, M., Weerakkody, V., Hindi, N., & Eldabi, T. (2019). Graduates employability skills: A review of literature against market demand. Journal of Education for Business, 94(7), 423– 432. https://doi.org/10/ghh6br doi:10.1080/08832323.2018.1545629
Pham, T., & Jackson, D. (2020). The need to develop graduate employability for a globalized world. Developing and utilizing employability capitals: Graduates’ strategies across labour markets (pp. 21–40). https://doi.org/10/ghbzk5
Piri Sagharloo, M., & Tahriri, A. (2023). Major Components Affecting the Development of Accounting Education in Iranian Universities. The Financial Accounting and Auditing Researches, 15(58), 67-118. https://doi.org/10.30495/faar.2023.702105 [In Persian]
Pratama, A. (2015). Bridging the gap between academicians and practitioners on accountant competencies: An analysis of international education standards (IES) implementation on Indonesia’s accounting education. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 211, 19–26. https://doi.org/10/ghh6bq doi:10.1016/j.sbspro.2015.11.004
Richardson, L. J. (2020). Knowledge and skill sets possessed by master’s-level accounting graduates and the needs and expectations of certified public accountants at accounting firms [PhD Thesis]. North Central University. ProQuest Dissertations & Theses Global. https://www-proquest-com. ntu.idm.oclc.org/dissertations-theses/knowledge-skill-sets-possessed-master-s-level/docview/ 2386848058/se-2?accountid=14693
Rumbens, D., Richardson, C., Lee, C., Mizrahi, J., & Roche, C. (2019). The path to prosperity: Why the future of work is human. Deloitte. https://www2.deloitte.com/au/en/pages/building-luckycountry/articles/path-prosperity-future-work.html
Sadeghi, S., & Banitalebi Dehkordi, B. (2022). Presenting a Sustainability Accounting Model from the Perspective of Positive and Normative Theories. Journal of Management Accounting, 15(53), 1-18. https://www.sid.ir/paper/1063251/fa [In Persian]
Saghafi, F., Mohaghar, A., Dastranj Mamaghani, N., & Kashiha, M. (2020). presenting technological catch up framework based on grounded theory and meta-synthesis. Management Research in Iran, 24(1), 107-129. https://mri.modares.ac.ir/article_519.html [In Persian]
Saravanamuthu, K. (2015). Instilling a sustainability ethos in accounting education through the Transformative Learning pedagogy: A case-study. Critical Perspectives on Accounting, 32, 1-36.‏
Schwab, K. (2017). The fourth industrial revolution. Currency. In World Economic Forum. Shahabi, V., Azar, A., Faezy razi, F., Fallah shams, M. (2022). Analysis of factors affecting the development of the banking service supply chain in the Industry 4.0. Management Research in Iran, 26(2), 95-114. https://dorl.net/dor/20.1001.1.2322200.1401.26.2.5.4 [In Persian]
Sharma, U., & Stewart, B. (2022). Enhancing sustainability education in the accounting curriculum: an effective learning strategy. Pacific Accounting Review, 34(4). https://doi.org/10.1108/PAR-02-2021-0029
Silva, V. L., Kovaleski, J. L., Pagani, R. N., Corsi, A., & Gomes, M. A. S. (2020). Human factor in smart industry: A literature review. Future Studies Research Journal: Trends and Strategies, 12 (1), 1.
Smith, C., Ferns, S., & Russell, L. (2016). Designing work-integrated learning placements that improve student employability: Six facets of the curriculum that matter. Asia-Pacific Journal of Cooperative Education, 17(2), 197–211.
Smith, M., Duncan, M., & Cook, K. (2013). Graduate employability: Student perceptions of PBL and its effectiveness in facilitating their employability skills. Practice and Evidence of the Scholarship of Teaching and Learning in Higher Education, 8(3), 20–20.
Srhir, S., Jaegler, A., Montoya-Torres, J.A. (2023). Introducing a framework toward sustainability goals in a supply chain 4.0 ecosystem. Journal of Cleaner Production, 418. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2023.138111
Strauss, A.L., & Corbin, J. (1990). Basics of Qualitative Research: Grounded Theory Procedures and Techniques. Sage.
Succi, C., & Canovi, M. (2019). Soft skills to enhance graduate employability: Comparing students and employers’ perceptions. Studies in Higher Education, 1–14. https://doi.org/10/gfwpn8
Suleman, F. (2018). The employability skills of higher education graduates: Insights into conceptual frameworks and methodological options. Higher Education, 76(2), 263–278. https://doi. org/10/gd2pdg doi:10.1007/s10734-017-0207-0
Tan, L. M., & Laswad, F. (2018). Professional skills required of accountants: What do job advertisements tell us? Accounting Education, 27(4), 403–432. https://doi.org/10/ghkprq doi:10.1080/ 09639284.2018.1490189
Teng, W., Ma, C., Pahlevansharif, S., & Turner, J. J. (2019). Graduate readiness for the employment market of the 4th industrial revolution: The development of soft employability skills. Education + Training, 61(5), 590–604. https://doi.org/10/ghh6bv
Thomson Reuters. (2018). The accountant of tomorrow. Accountancy in 2028 Survey. https://tax. thomsonreuters.co.uk/wp-content/private/pdf/uk/report/Thomson-Reuters-Accountant-ofTomorrow-Report.pdf
Torkzadeh, M., Barzegar, B., & Mahini, F. (2023). Providing and Validating a Model For Applying Critical Thinking in Accounting Education in Universities. Journal of Audit Science, 23(91), 258-284. http://danesh.dmk.ir/article-1-2815-fa.html [In Persian]
Tsiligiris, V., & Bowyer, D. (2021). Exploring the impact of 4IR on skills and personal qualities for future accountants: a proposed conceptual framework for university accounting education, Accounting Education, 10.1080/09639284.2021.1938616
Wats, M., & Wats, R. K. (2009). Developing soft skills in students. International Journal of Learning, 15(12), 1–10. https://doi.org/10.18848/1447-9494/CGP/v15i12/46032
Winterton, J., & Turner, J. J. (2019). Preparing graduates for work readiness: An overview and agenda. Education + Training, 61(5), 536–551. https://doi.org/10/ghh6bg
Xu, Y., Nassani, A.A., Abro, M.M., Naseeem, I., & Zaman, K. (2024). FinTech revolution in mineral management: Exploring the nexus between technology adoption and sustainable Resource utilization in an industry 4.0 context. Heliyon, 10(3). https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2024.e24641
Yoosefpoor, S., Haseldoost, Z., Hoshmand, A., & Shams, A. (2020). Review of Emerging Auditing Perspectives in the Age of the Fourth Industrial Revolution. Journal of Accounting and Management Vision, 3(25), 54-68. https://www.jamv.ir/article_109857.html [In Persian]
Yorke, M. (2006). Employability in higher education: What it is – What it is not (ESECT Learning and Employability Series). http://www.heacademy.ac.uk/resources/detail/employability/ employability336

نص كامل:

Guidelines for Full Papers

Financial and Behavioral Researches in Accounting

Vol. 5, No. 2, Ser No. (17), Summer 2025, pp.135-165

Accounting Education Model from the Perspective of a Sustainability Approach Based on the Skills of the Fourth Industrial Revolution

Faride Saberi Dehkordi ¹, Bahareh Banitalebi Dehkordi²*, Hamidreza Jafari Dehkordi³, Iraj Torabi⁴

Research Paper

Received: 2025/08/11

Accepted: 2025/09/19

Abstract

Today, in line with major developments in the field of technology and new global approaches, academic education and training of specialists in each field is one of the major challenges that accounting, as one of the important academic fields, is not an exception to and faces. The aim of this research is to present a model of academic accounting education from the perspective of a sustainability approach based on the skills required by the Fourth Industrial Revolution. In this research, in order to identify the main and sub-components and research indicators, meta-analysis and the participation of 15 accounting experts at the university level were used. Also, 31 articles (8 domestic research and 23 foreign research) were selected through screening to analyze and identify the relevant components. Based on the research findings, the proposed model was identified as including 11 main components, 28 sub-components, and 167 indicators. The causal conditions of the proposed model include sustainability and ethics factors in accounting; background conditions include technological infrastructure and organizational structure; Intervening conditions include internal and external factors; strategies include training and upgrading organizational structure; and outcomes include sustainable development and organizational outcomes. Accordingly, given that the process of extensive technological developments during the Fourth Industrial Revolution will not stop at this boundary and will also cross various other boundaries. It is necessary to conduct a comprehensive and fundamental review of the accounting curriculum in universities with a view to the future, in order to comply with the rapid pace of technology and achieve sustainable environmental, social, and economic development..

Keywords: University Accounting Education, Sustainability, Fourth Industrial Revolution.

JEL Classification: Q56, I22

Background and Purpose: Today, accounting, as a profession that affects the environment, plays an important role in the economic development of societies. In an era where global changes are occurring at a high pace, change in the accounting field is also inevitable, and this field must be able to change and adapt itself in line with other fields of science. Because with the advent of the Fourth Industrial Revolution, business markets have changed and new boundaries are being formed around the business world. These changes are tangible and visible to millions of employees and employers around the world. On the other hand, in recent years, a significant increase in research efforts has been made to increase the economic, environmental, and social benefits of the Fourth Industrial Revolution by integrating relevant techniques and smart methods with the framework of sustainable production. Therefore, it is necessary to conduct academic accounting education based on a sustainability approach so that sustainable accounting can be implemented in companies and, while increasing the social responsibility of companies, achieve environmental, economic, and social goals and performance.Therefore, it is essential that during this process, the educational system, educational policies, and academic education strategies in accounting evolve in line with the concepts of sustainability and the Fourth Industrial Revolution.Therefore, the main goal of this study is to present a proposed model for academic accounting education from the perspective of a sustainability approach based on the skills required by the Fourth Industrial Revolution?

Methodology: This study is a qualitative research with an exploratory approach, and initially, through the meta-synthesis method by reviewing articles, the components related to academic accounting education were identified from the perspective of a sustainability approach based on the skills required for the Fourth Industrial Revolution. Subsequently, by reviewing related articles, the components were refined through interviews with experts, and the process of refining the components was completed by applying the grounded theory method. The statistical population of the interviews included academic and professional experts. Academic experts included accounting professors with at least 10 years of teaching experience, were proficient in proven familiarity with sustainability and the Fourth Industrial Revolution, had more than three published articles on the subject and authored specific topics, and also authored at least one book. Professional experts were financial managers of the Tehran Stock Exchange who were familiar with the sustainability approach and skills related to the Fourth Industrial Revolution. Sampling was carried out using purposive and snowball methods. It should be noted that all interviews were conducted in person in 2024. To collect data, first the components were identified through the meta-synthesis method based on the research literature, and then the final model was obtained by analyzing the interviews and interview data and coding it using the grounded theory method.

Findings: Using the meta-synthesis method, a total of 109 subfactors or codes were extracted. The identified subfactors were classified into economic, environmental, ethical, social, organizational, educational, entrepreneurial, technical and innovation categories as well as technologies of the Fourth Industrial Revolution, political, legal and cultural. Based on the findings, the research model includes 11 main components, 28 subcomponents and finally 167 indicators. The central phenomenon includes a main component of university accounting education from the perspective of a sustainability approach based on the skills required for the Fourth Industrial Revolution and the subcomponents of university accounting education, a sustainability approach and related skills required for the Fourth Industrial Revolution. Causal conditions include two main components of sustainability factors and ethical considerations in accounting. Contextual conditions include two main components of technological infrastructure and organizational structure. Intervening conditions also include two main components of internal and external factors. Strategies also include two main components of education and improvement of organizational structure.Outcomes also include sustainable development and organizational outcomes.

Discussion: Based on the above findings, it can be claimed that skill-based education, as a unique model and paradigm in sustainable development and the cornerstone of national development in any country, promotes the advancement and development of skilled human resources through direct scientific and vocational education. This approach not only plays the role of a socio-cultural mission, but also acts as a main driver of overall development, especially sustainable development. Attention to these factors will not only strengthen future development more sustainably and responsibly, but also, within the framework of organizational outcomes, educational goals will become more achievable and academic programs will be more aligned with industrial and technological changes. In addition, creativity and innovation in universities will increase, while access to technological resources will be more integrated. As a result, the overall efficiency and effectiveness of processes throughout the university will improve due to greater innovation. In this context, it is essential to create the necessary infrastructure for practical and experiential learning to ensure that sustainability-focused accounting education is delivered using the latest technologies relevant to the Fourth Industrial Revolution. These initiatives, if implemented collaboratively, can lead to stronger learning outcomes for students. Accordingly, a fundamental overhaul of accounting education systems is needed to increase the efficiency and effectiveness of accounting education programs and thereby contribute to sustainable development in the dimensions of environmental, social and economic sustainability.

Authors retain the copyright and full publishing rights.

Published by Islamic Azad University, Isfahan (Khorasgan) Branch. This article is an open access article licensed under the Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0)

[1] Department of Accounting, Shk.C.,Islamic Azad University, Shahrekord, Iran, (Email: faride.saberi@iau.ir)

[2] Department of Accounting, Shk.C., Islamic Azad University, Shahrekord, Iran, corresponding author

(Email: 4621622838@iau.ir)

[3] Department of Accounting, Shk.C., Islamic Azad University, Shahrekord, Iran (Email: 4621581491@iau.ir)

[4] Department of Accounting, Shk.C.,Islamic Azad University, Shahrekord, Iran (Email: 4688982984@iau.ir)

DOI: 10.30486/FBRA.2025.140405301215590

پژوهش‌های مالی و رفتاری در حسابداری

دورۀ پنجم، شمارۀ دوم، پیاپی 17، تابستان 1404، صفحۀ 165-135

الگوی آموزش حسابداری از منظر رویکرد پایداری مبتنی بر مهارت‌های انقلاب صنعتی چهارم

فریده صابری دهکردی ¹، بهاره بنی‌طالبی دهکردی²*، حمیدرضا جعفری دهکردی ³، ایرج ترابی⁴

تاریخ دریافت: 20/05/1404

تاریخ پذیرش: 28/06/1404

مقالۀ پژوهشی

چكيده

امروز متناسب با تحولات عمده در عرصۀ فناوری و رویکردهای نوین جهانی، آموزش دانشگاهی و تربیت افراد متخصص در هر رشته، یکی از چالشهای عمده‌ای است که رشتۀ حسابداری نیز، به‌عنوان یکی از رشتههای مهم دانشگاهی، از این امر مستثنی نیست و با آن مواجه است. هدف این پژوهش، ارائۀ الگوی آموزش حسابداری دانشگاهی از منظر رویکرد پایداری مبتنی بر مهارت‌های مورد نیاز انقلاب صنعتی چهارم می‌باشد. در این پژوهش، به‌منظور شناسایی مؤلفه‌های اصلی و فرعی و شاخص‌های پژوهش، از تحلیل فراترکیب و مشارکت 1۵ نفر از خبرگان رشتۀ حسابداری در سطح دانشگاهی استفاده شد. همچنین، 31 مقاله (8 پژوهش داخلی و 23 پژوهش خارجی) از طریق غربالگری برای تجزیه‌وتحلیل و شناسایی مؤلفه‌های مورد نظر انتخاب گردید. براساس یافته‌های پژوهش، الگوی پیشنهادی که به روش گرندد ارائه گردید، شامل 11 مؤلفۀ اصلی، 28 مؤلفۀ فرعی و 167 شاخص است. شرایط علّی الگوی پیشنهادی، شامل عوامل پایداری و اخلاق در حسابداری؛ شرایط زمینهای شامل زیرساخت فناوری و ساختار سازمانی؛ شرایط مداخلهگر شامل عوامل داخلی و خارجی؛ راهبردها شامل آموزش و ارتقای ساختار سازمانی و پیامدها شامل توسعۀ پایدار و پیامدهای سازمانی می‌باشند. بر این اساس، با توجه به این نکته كه روند تحولات گسترده در عرصۀ فناوری در دوران انقلاب صنعتی چهارم، در همین مرز متوقف و ایستا نخواهد ماند و مرزهای گوناگون دیگری را نیز درخواهد نوردید. ضروری است با جهت‌گیری و نگاه به آینده، جهت مطابقت و هم‌سویی با گام‌های سریع فناوری و دستیابی به توسعۀ پایدار زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی، بازنگری جامع و اساسی سرفصل‌های رشتۀ حسابداری در دانشگاه‌ها انجام گردد.

واژه‌هاي كليدي: آموزش حسابداری دانشگاهی، پایداری، انقلاب صنعتی چهارم.

طبقه‌بندی موضوعی: Q56، I22

مقدمه

در طی دهههای اخیر که عصر انقلاب صنعتی چهارم⁵ لقب گرفته، چشم‌انداز جهانی، شاهد پیشرفت‌های بی‌سابقۀ فناوری است که تحولات گسترده‌ای در روند توسعۀ مشاغل و استفاده از فناوریهای بسیار پیچیده را در پی داشته، به گونه‌ای که با پیوند دنیای فیزیکی، دیجیتالی و محیط زیستی به یکدیگر، منجربه شکل‌گیری مرزها و اولویت‌های جدیدی در دنیای کسب و کار گردیده است (زو و همکاران، 2024) . یافته‌های پژوهشگران نشان می‌دهد چنین تحولات شگرفی نه تنها تغییرات عظیمی در زمینههای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دنیای کسب و کار فعلی به وجود آورده، بلکه تغییرات فراوانی نیز برای میلیونها کارفرما و نیروهای شاغل در سراسر جهان، به همراه داشته است (کویزومی، 2019)؛ بنابراین سیر تحولات انقلاب صنعتی چهارم در دنیای امروز، نه تنها، ضرورت تغییر در رویکرد کسب و کارها و توسعۀ توانمندیهای کارآفرینی، همچنین به‌کارگیری انواع ظرفیت‌های موجود در فضای کسب و کارها را مبتنی بر فناوری‌های نوین اجتناب‌ناپذیر نموده (ملک اخلاق و همکاران، 1393)، بلکه باعث الزام در تغییر مأموریت جدید دانشگاهها به‌‎منظور ایجاد توانمندیهای کارآفرینی و مهارتآموزی در دانش‌آموختگان دانشگاه منطبق با نیازهای عصر انقلاب صنعتی چهارم شده است (سرهیر و همکاران، 2023) و رشتۀ حسابداری نیز منفک از چنین تحولات نوینی نخواهد بود و ضرورت تغییرات منطبق با چنین فضای پرشتاب و پرقدرتی در آن بسیار احساس می‌شود (آکیموف و همکاران ، 2023). امروزه بهره‌گیری از قابلیت‌های موجود در انقلاب صنعتی چهارم، نظیر بهره‌گیری از تبادل دادهها و به‌کارگیری فناوریهای نوین در عرصۀ حسابداری، حسابرسی و سایر حوزه‌های مالی بسیار الزامی است (یوسفپور و همکاران، 1399).

در این مسیر، یافته‌های پژوهشگران نشانگر آن است که شرکت‌های بزرگ حسابداری در آمریکا، آموزش حسابداری مبتنی بر فناوریها و نیازهای روز بازارهای کسب و کار را برای حسابداران حرفهای یک ضرورت انکارناپذیر می‌دانند (وینترتون و ترنر، 2019). این در حالی است که به‌رغم تغییرات بنیادی صورت‌گرفته در حرفۀ حسابداری، در طول دورۀ زمانی 60 سالۀ آن، تغییرات چندانی در آموزش حسابداری هم‌سو با نیازهای روز بازار کسب و کار اتفاق نیفتاده و نظام آموزشی موجود، چیزی که حسابداران کنونی به آن نیاز دارد را آموزش نمیدهد و این چالش، نه تنها بر اعتبار حرفۀ حسابداری، آسیب‌های جدی وارد نموده، بلکه باعث شده تمایل کارفرمایان در به‌کارگیری حسابدارانی که با مهارت های نوین و منطبق با نیاز روز کسب و کار آشنا نیستند، کاهش یابد (نمازی و صالحی، 1401).

همچنین به‌کارگیری فرایندهای کنترل دستی و به شیوه‌های سنتی در تولیدات پیچیده و فعالیت‌های تجاری گسترده تنها نمونۀ کوچکی از تبعات سوء ناشی از به‌روز نبودن سیستم آموزشی حسابداری در عرصۀ تحولات نوین جهانی است که نه تنها از منظر حسابداری کافی و قابل قبول نیست، بلکه از نظر قدرت رقابتی نیز آسیب‌های جدی به عرصۀ تولید وارد می‌نماید (سیلوا و همکاران، 2020).

لذا تغییرات آموزش حسابداری مبتنی بر انقلاب صنعتی چهارم بسیار ضروری است، چرا که انجام چنین تغییری متناسب با اقتضا و نیاز روز حرفه و بازار، نه‌تنها باعث گذار از حسابداری سنتی و دستی، به سمت حسابداری مدرن و پیشرفتۀ مبتنی بر فناورایهای نوین میگردد، بلکه عامل اطمینان‌بخشی به عملکرد مطلوبتر مؤسسه‌ها نیز خواهد بود و حسابداران با استفاده از فن‌آوری‌های دیجیتال، قادر خواهند بود تا به داده‌های غیرقابل دسترسی قبلی در زمان واقعی دسترسی پیدا کنند(کویزومی، 2019)، همچنین کیفیت داده‌ها را از طریق دقت و به‌موقع بودن بیشتر، بهبود بخشند(گابریل و پسل، 2016). بر این اساس حسابداران در چنین عصری، باید دارای مجموعه‌ای از مهارت‌های جدید باشند که عمدتاً حول تحلیل داده‌ها می‌چرخد (بوگین و همکاران، 2018). ضمن اینکه کارفرمایان نیز، به دنبال فارغ‌التحصیلان حسابداری هستند که علاوه بر برخورداری کامل از مهارت‌های اساسی حسابداری، دارای مهارت‌های نرم نظیر مهارت‌های بین فردی و ارتباطی همچنین توانایی تناسب و انطباق با فرهنگ سازمانی شرکت باشند (لو و همکاران، 2016).

در چنین فضای پرتحولی که برگرفته از انقلاب صنعتی چهارم است، الگوی توسعۀ پایدار(SD⁶) و پرداختن به رویکردهای آن نیز تمام ابعاد کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و زیست‌محیطی جامعه ازجمله فضای کسب و کار را دربرگرفته و در قالب یک سیستم جامع، پایدار، پویا و مطلوب، شاخص‌های مختلفی همچون جمعیت، حمل‌و‌نقل، پایداری اقتصادی، کیفیت منابع زیستی طبیعی چون آب و هوا، امنیت، سرمایۀ اجتماعی، سرمایۀ انسانی، سرمایل شهری و ابداع و خلاقیت و ... را مورد توجه قرار می‌دهد(سیلوا و همکاران، 2020). از این‌رو پرداختن موفقیت‌آمیز به چنین مسائل پیچیده، تا حد زیادی نشانگر ضرورت توجه به سیستم آموزشی مبتنی بر رویکرد پایداری و متناسب با اولویت‌های انقلاب صنعتی چهارم می‌باشد. از همین‌رو است که نزدیک شدن به مهلت 2030 برای دستیابی به 17 هدف توسعۀ پایدار⁷، نگرانیهای زیادی را در راستای آموزش پایداری به وجود آورده است (سرهیر و همکاران، 2023)، چرا که توسعۀ پایدار در کنار فناوریهای دیجیتال بر مدلهای تجاری، مزیت‌های رقابتی و همچنین اهداف راهبردی و رویکرد رقابتی شرکت در بازار تأثیرگذار است و سیستم اطلاعات حسابداری، حسابرسی و کنترلهای داخلی سازمانها را دربرمیگیرد(بایگین و همکاران، 2016).

در دهه‌های اخیر با وجود آنکه افزایش قابل توجهی در گفتمان بین‌المللی در خصوص گنجاندن واژۀ پایداری و ابعاد آن در ادبیات آموزش عالی رشته‌های مختلف صورت گرفته است، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که همچنان درخصوص مسائل مربوط به درج و ادغام مفاهیم و کارکرد پایداری در حوزۀ حسابداری مبتنی بر نیازهای انقلاب صنعتی چهارم، بین آموزش‌های درون‌رشته‌ای و انتظارات جامعه از رفتار دانش‌آموختگان دانشگاهی این رشته، شکاف عمیقی وجود دارد (فریزون و اگنیو، 2022). این در حالی است که فناوری‌های انقلاب صنعتی چهارم توانایی تأثیرگذاری زیادی در توسعۀ پایدار اجتماعی، زیست‌محیطی و اقتصادی دارند و به همین دلیل، آموزش‌های حسابداری دانشگاهی که باید در راستای توسعۀ پایدار انجام شود، لازم است با مهارت‌های انقلاب صنعتی چهارم انجام شود (امینی و همکاران، 1401).

از آنجا که برای مقابله با چالشهای ناشی از تغییر پارادایم به سمت پایداری، شناسایی مؤلفههای تأثیرگذار مبتنی بر فناوری های برگرفته از انقلاب صنعتی چهارم و آموزش دانشگاهی آن‌ها به حسابداران به‌عنوان سردمداران عرصۀ مالی هر کشور، می‌تواند نقش مؤثری در تسریع روند توسعۀ پایدار و پرکردن شکاف تحقیقاتی موجود در این حوزۀ موضوعی باشد، بنابراین پژوهش حاضر درصدد است تا ضمن مطالعۀ عمیق مفاهیم و رویکردهای توسعۀ پایدار در کنار انقلاب صنعتی چهارم، از منظر آموزش حسابداری در دانشگاهها، بتواند به شناخت مؤثر از مؤلفههای تأثیرگذار در زمینۀ آموزش حسابداری پرداخته تا از این طریق بتوان به این شناخت رسید که در انقلاب صنعتی چهارم که مبتنی بر رویکرد پایداری و تمرکز بر فناوری است، حسابداران برای ورود موفق به فضای کسب و کار، باید چه مهارت‌ها و ویژگی‌های تخصصی داشته باشند. چرا که پاسخ به این پرسش، به‌طور خاص بر قابلیت استخدام فارغ‌التحصیلان حسابداری متمرکز است و فرصتی را برای دانشگاه‌ها فراهم می‌کند تا در مورد برنامه‌های درسی حسابداری خود، تجدید نظر کنند.

مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش

ابعاد انقلاب صنعتی چهارم منطبق با رویکرد توسعۀ پایدار و تأثیر آن بر حرفۀ حسابداری

انقلاب صنعتی چهارم که برای توصیف دنیای در حال توسعه به کار می‌رود با طیف وسیعی از فناوری‌های جدید شکل می‌گیرد که بر تمام رشته‌ها، اقتصادها و صنایع تأثیر می‌گذارند و حتی ایده‌های چالش برانگیز در مورد معنای انسان بودن را به چالش می‌کشد (‏شواب، ۲۰۱۷). در انقلاب صنعتی چهارم، آینده چیزی است که در آن انسان‌ها، فناوری اطلاعات و ارتباطات به هم گره خورده‌اند و جهانی شدن شتاب می‌گیرد (گابریل و پسل، 2016).

تحقیقات اخیر در صنعت نشان می‌دهد که در حالی که تغییرات در تقاضاهای کار و مهارت ناشی از انقلاب صنعتی چهارم ممکن است تفاوت کمی ‌با آنچه در دوره‌های سایر انقلاب‌های صنعتی تجربه شده‌، داشته باشد، اما این موضوع برای رشتۀ حسابداری و حسابداران حرفه‌ای داستان متفاوتی دارد و انتظار می‌رود حرفۀ حسابداری به‌طور قابل‌توجهی تحت‌تأثیر قرار گیرد (سیلوا و همکاران، 2020)؛ لذا، به دلیل اتوماسیون مورد انتظار و کاهش نیاز به نیروی کار انسانی فشرده، میزان بیکاری زیاد، به‌ویژه در میان فارغ‌التحصیلان سراسر جهان پدید خواهد آمد (بایگین و همکاران، 2016).

همچنین جهانی شدن بازارها نیازمند مجموعۀ جدیدی از نگرش‌ها برای حسابداران است تا به‌طور مؤثر در محیط‌های کاری، کشورها و فرهنگ‌ها عمل کنند (وینترتون و ترنر، 2019).

یافته‌های بوولز و همکاران (‏۲۰۲۰)، نشان می‌دهد که در انقلاب صنعتی چهارم، حرفۀ حسابداری یکی از آسیب‌پذیرترین حرفه‌ها در برابر اختلال از طریق اتوماسیون و تغییر مدل‌های کسب‌وکار است و فرصت‌های شغلی برای فارغ‌التحصیلان حسابداری هم‌زمان با تحولات فناورانه نوین، در حال کاهش است. غنی و محمد (‏۲۰۱۹) نیز ‏ابراز نگرانی می‌کنند که انتظارات کارفرمایان، مبتنی بر محیط انقلاب صنعتی چهارم در جهت ملاک‌های به‌کارگیری حسابداران متخصص تغییر یافته و عدم قطعیت را در مورد اینکه آیا در هنگام فارغ‌التحصیلی، دانشجویان حسابداری، به‌کار گرفته خواهند شد یا خیر را افزایش می‌دهد.

براساس یافته‌های ریچاردسون (‏2020)‏، کمبود فارغ‌التحصیلان حسابداری آمادۀ کار در مشاغل مبتنی بر نیاز انقلاب صنعتی چهارم، فرصتی را برای دانشجویان با مدرک کارشناسی در رشته‌های دیگر ایجاد کرده که به سرعت با گذراندن دوره‌های یادگیری فشرده و تسریع‌شده، الزامات را برای تبدیل شدن به حسابدار حرفه‌ای فراهم می‌کنند. نتایج پژوهش بوریرت و کریست (‏۲۰۱۶) نشان می‌دهد این روند استخدام از سایر رشته‌ها، حاکی از تأکید بیش‌ازحد بر آموزش نظری حسابداری و توسعۀ نسبتاً ضعیف قابلیت‌های حرفه‌ای و مهارت‌های فنی است. براساس یافته‌های غنی و محمد (‏۲۰۱۹)، بیشترین قابلیت‌های مورد انتظار فارغ‌التحصیلان حسابداری در عصر انقلاب صنعتی چهارم، مهارت فناوری اطلاعات، مهارت‌های دانش و برنامه‌نویسی و مهارت‌های حل مسئله برای ارائۀ مشاوره در مورد راهبرد‌های بزرگ است که ‏نشان می‌دهد آیندۀ حسابداران، بر پایۀ اعتباردهی و ارتباط گزارش‌دهی‌های مالی قرار دارد.

اهمیت رو به رشد مهارت‌های نرم در انقلاب صنعتی چهارم منطبق با رویکرد توسعۀ پایدار

از لحاظ تاریخی، مهارت‌های فنی برای استخدام در حوزۀحسابداری همواره لازم بوده اند. با این حال، در محیط به سرعت در حال تغییر امروز، اهمیت و ضرورت توجه به مهارت‌های بین فردی بیشتری مورد توجه قرار گرفته و حرفۀ حسابداری در حال دور شدن از فعالیت‌های فنی است (رومبنس و همکاران، 2019). کارفرمایان ضمن اینکه از فارغ‌التحصیلان حسابداری می‌خواهند که درک اساسی از مهارت‌های اصلی حسابداری داشته باشند، اما انتظار دارند در راستای اهداف توسعۀ پایدار، که مهارت‌های نرم مانند مهارت‌های بین فردی و ارتباطی، همچنین توانایی انطباق با فرهنگ سازمانی شرکت در حسابداران وجود داشته باشد (لو و همکاران، 2016).

اهمیت رو به رشد مهارت‌های نرم توسط چندین نهاد حرفه‌ای حسابداری بین‌المللی ‏نیز مورد توجه قرار گرفته و به‌طور دقیق‌تر، ارتباطات، کار تیمی، مدیریت زمان و مهارت‌های حل مسئله توسط کارفرمایان به‌عنوان پیش‌شرط‌های کلیدی برای استخدام فارغ‌التحصیلان حسابداری، همچنین اشتغال مداوم و ارتقای حسابداران شناسایی شده است (تمپون و همکاران، 2012). تجزیه‌وتحلیل تبلیغات شغلی حسابداری نشان می‌دهد که کارفرمایان برای مهارت‌های نرم نسبت به مهارت‌های فنی ارزش بیشتری قائل هستند(تنگ و همکاران، 2019). رایج‌ترین مهارت‌های نرم در تبلیغات شغلی حسابداری، مهارت‌های ارتباطی، کار گروهی و بین فردی در کنار اولویت قائل شدن برای نامزدهای دارای نگرش مثبت بوده است (تان و لاسواد، 2018). مطالعات در زمینۀ حسابداری نشان‌دهندۀ وجود ادراکات مختلف بین کارفرمایان و استادان دانشگاه در خصوص مهارت‌هایی است که فارغ‌التحصیلان حسابداری باید داشته باشند (‏هوکرافت، ۲۰۱۷؛ پراتاما، ۲۰۱۵)‏. در این میان هوکرافت (‏۲۰۱۷) ‏ضمن بررسی دیدگاه‌های متناقض بین کارفرمایان شاغل، استادان دانشگاه و حسابداران مدیریت خبره، طیفی از مشکلات حسابداران امروزی فراتر از محتوای برنامۀ ‌درسی را شناسایی کرد. یافته‌های وی نشان می‌دهد که در کنار اهمیت مداوم مهارت‌های فنی، تقاضای رو به رشدی برای مهارت‌های نرم در شرایط بحرانی وجود دارد که صنعت انتظار دارد فارغ‌التحصیلان حسابداری آن را داشته باشند.

نقش دانشگاه‌ها در پرداختن به نیاز به مهارت‌های نرم در انقلاب صنعتی چهارم منطبق با رویکرد توسعۀ پایدار

به اعتقاد ریچاردسون (‏2020)‏ با توجه به اهمیت مهارت‌های نرم در محیط کار و ضرورت حرکت در مسیر اهداف توسعۀ پایدار، کارفرمایان تمایل دارند باور کنند که دانشگاه‌ها مسئولیت توسعۀ مهارت‌های نرم و در نتیجه هویت حرفه‌ای فارغ‌التحصیلان خود را در رشتۀ حسابداری بر عهده دارند. با این حال، یافته‌های پژوهشگران نشانگر آن است که کارفرمایان و مدیران حوزۀ کسب و کار از عدم آموزش مهارت‌های عمومی و حرفه‌ای لازم منطبق با نیاز فضای کسب و کار نوین و رویکرد فناورانه مبتنی بر توسعۀ پایدار، توسط آموزش عالی به فارغ‌التحصیلان رشتۀ حسابداری، انتقاد می‌نمایند(سیلوا و همکاران، 2020؛ بایگین و همکاران، 2016). در این میان چفر و وب (‏۲۰۱۷)‏ معتقدند هرچند کاستی‌های صلاحیت فارغ‌التحصیلان رشتۀ حسابداری منطبق با تحولات فناورانه نوین را نمی‌توان به‌طور کامل به شکست برنامه‌های آموزش عالی حسابداری نسبت داد، اما در حال حاضر و هم‌زمان با انقلاب صنعتی چهارم، درخواست‌های جدی از دانشگاه‌ها در زمینۀ بهبود و ارتقای برنامه‌ها و سرفصل‌های آموزشی حسابداری، منطبق با راهبرد‌های مختلف، همچنین شبیه‌سازی سرفصل‌ها با سناریوهای زندگی واقعی نظیر پارادایم توسعۀ پایدار و تحولات فناوری‌های نوین وجود دارد.

دولکه و همکاران (‏۲۰۲۰) ‏پیشنهاد می‌کنند که برنامه‌های آموزشی خاص باید برای مهارت‌های کمتر توسعه‌یافته در حوزۀ حسابداری ایجاد شوند تا از ارتباط مناسب بین تئوری و عمل در این رشته اطمینان حاصل گردد. در این راستا، مطالعات موردی، ایفای نقش، یادگیری تجربی، کارهای گروهی و فعالیت‌های فوق‌برنامه گزینه‌هایی هستند که دانشگاه‌ها می‌توانند برای انجام این کار از آن‌ها استفاده کنند(واتس و واتس، 2009).

یافته‌های اسمیت و همکاران (2016) نیز نشان می‌دهد یکی از راه‌هایی که دانشگاه‌ها به تقاضای رو به رشد برای بهبود قابلیت استخدام فارغ‌التحصیلان حسابداری ماهر منطبق با نیاز کارفرمایان و رویکرد توسعۀ پایدار پاسخ داده‌اند، تعبیه مؤلفه‌های آموزش یکپارچۀ کار ‏در سرفصل آموزش حسابداری دانشگاه‌ها است که به فعالیت‌های یادگیری و تجربیاتی اشاره دارد که دانشگاه‌ها را به محل کار متصل می‌کند و به دانشجویان اجازه می‌دهد تا نظریه را در عمل ادغام کنند، از این رو دانشجویان قادر به توسعۀ مهارت‌های نرم بحرانی و آماده‌سازی خود برای ورود مؤثر به محل کار هستند و از طریق محل کار، دوره‌های کارآموزی، کار میدانی، سایه‌کاری شغلی و یادگیری خدمات، تجربۀ عملی در محل کار به‌دست می‌آورند. همچنین در آموزش مبتنی بر پروژه، شبیه‌سازی، مطالعات موردی و مشاوره صنعتی شرکت می‌کنند(جکسون و همکاران، 2017)‏. به اعتقاد بولی و رنولد، (2017 )، ارزش آموزش یکپارچۀ کار در این واقعیت نهفته ‌است که دانشجویان حسابداری، قادر به اجرای هنجارهای محل کار و رفتارهای حرفه‌ای برای مدت ‌زمان طولانی و منطبق با شرایط و نیاز فضای کسب و کار خواهند بود.

نقش نهادهای حرفه‌ای حسابداری در قابلیت استخدام فارغ‌التحصیلان حسابداری در انقلاب صنعتی چهارم منطبق با رویکرد توسعۀ پایدار

از نظر تاریخی، نهادهای حرفه‌ای حسابداری و دانشگاه‌ها به‌عنوان دو رکن مستقل آموزش گستردۀ حسابداری و آموزش حرفه‌ای مهارت‌های مورد نیاز فضای کسب و کار، در کنار هم وجود داشته‌اند (کینگ و دیویدسون، 2009). به اعتقاد دولسه و همکاران (2020)، نهادهای حسابداری حرفه‌ای، با توجه به تمرکز حرفه‌ای و رابطۀ طولانی با کارفرمایان، در ردیابی و پاسخ‌گویی به نیازهای در حال تغییر بازار استخدام، کارآمدتر از دانشگاه‌ها بوده‌اند. همچنین، نهادهای حرفه‌ای حسابداری، برنامۀ ‌درسی و چارچوب خود را براساس دیدگاه‌های ارزشمندی از گروه‌های ذی‌نفع خارجی کلیدی،‏ به‌عنوان مثال کارفرمایان و متخصصان، به‌منظور انعکاس شرایط در حال تغییر در بازار اشتغال مانند تحول دیجیتال و اتوماسیون حسابداری، ‏به‌روزرسانی کرده‌اند.

تأثیر رویدادهای سازمان‌یافته و شرایط اقتصادی بر قابلیت استخدام فارغ‌التحصیلان در انقلاب صنعتی چهارم منطبق با رویکرد توسعۀ پایدار

به اعتقاد انتونیوس (2020). رویدادهای مخرب مهم، مانند پاندمی کووید-19 فعلی یا بحران مالی ۲۰۰۸، تأثیر سازمان‌یافتۀ قابل‌توجهی بر اقتصاد دارند و اختلالات جدی در الگوهای کاری در سراسر اقتصاد ایجاد کرده‌‌اند، به‌گونه‌ای که مثلاً در پاندمی کووید-19 کل بخش‌های صنعت با فراوانی و تغییر ساختار به یک هنجار جهانی تبدیل شده‌اند و کسب و کارها با کاهش میزان استخدام فارغ‌التحصیلان، گزینه‌ها و فرصت‌های شغلی محدودی ایجاد نموده‌اند. همچنین بحران در بازار کار فارغ‌التحصیلان حسابداری، یک تهدید جدی برای دانشگاه‌ها ایجاد کرده است.

یافته‌های تلیگریس و بویر (2021) در قالب ارائۀ چارچوب مفهومی برای آموزش حسابداری دانشگاه در انقلاب صنعتی چهارم که در شکل(1) ارائه شده، نشانگر چگونگی ارتباط رویکردهای توسعۀ پایدار با مفاهیم و ضروریات مطرح‌شده در انقلاب صنعتی چهارم جهت آموزش حسابداری و مهارت‌ها و ویژگی‌های لازم برای فارغ‌التحصیلان حسابداری است که ابتدا، یک نقشه راه برای دانشگاه‌ها فراهم می‌کند تا برنامه‌های درسی حسابداری خود را با تحولات نوین موجود و منطبق با نیازهای حرفه هم‌تراز کنند؛ سپس، به مدرسان آموزش حسابداری دانشگاه در به‌روزرسانی، غنی‌سازی و تمرکز مجدد رویکرد تدریس و یادگیری خود به الزامات پایداری مبتنی بر مهارت‌های انقلاب صنعتی چهارم کمک می‌کند. همچنین، چارچوب پیشنهادی جهت هماهنگی و منطقی‌سازی مهارت‌ها و ویژگی‌های شخصی حسابداران را با درنظر گرفتن دستور کار قابلیت استخدام آن‌ها در فضای کسب و کار نوین، ارتقا می‌دهد.

علاوه بر موارد فوق، ‏فرودنبرگ و همکاران(2011) ، بررسی نشریات‌ علمی در حوزۀ حسابداری را از دیگر مؤلفه‌های موجودی معرفی می‌کنند که بررسی عمیق آن می‌تواند دریچه‌ای را برای بحث در مورد مهارت‌های مورد نیاز برای حسابداران آینده و قابلیت استخدام فارغ‌التحصیل حسابداری، همچنین شناسایی مؤلفه‌های تأثیرگذار در مسیر پیاده‌سازی رویکرد توسعۀ پایدار مبتنی بر مهارت‌های انقلاب صنعتی چهارم در حوزۀ آموزش حسابداران حرفه‌ای، باز‌کند. در این راستا، لو و همکاران (2016) نشان دادند که مرور نشریات ‌علمی در حوزۀ تخصصی حسابداری، یک طرح کلی از افزایش نقش مهارت‌های نرم به‌عنوان یک محرک کلیدی برای استخدام فارغ‌التحصیلان حسابداری فراهم می‌کند و نقش دانشگاه‌ها در توسعۀ مهارت‌های نرم دانشجویان حسابداری را در نظر می‌گیرد.

قابلیت استخدام فارغالتحصیلان در انقلاب صنعتی چهارم منطبق با رویکرد توسعۀ پایدار

اشتغالپذیری مجموعهای از مهارت‌ها، دانش، تجربیات و ویژگیهای شخصی است که باعث میشود فرد احتمال بیشتری برای به‌دست آوردن شغل در رشتۀ مورد علاقه خود داشته باشد (اسمیت و همکاران، 2016؛ یورک، 2006). یافته‌ها نشان می‌دهد که فراتر از مهارت‌ها و ویژگی‌های تحصیلات تکمیلی، قابلیت استخدام فارغ‌التحصیلان تابعی از چندین متغیر دیگر است که خارج از فرایند آموزش هستند (کلارک، 2018).

شکل (1) چارچوب مفهومی برای آموزش حسابداری دانشگاه در انقلاب صنعتی چهارم(تلیگریس و بویر ، 2021)

در ادامه به برخی پژوهش‌های انجام‌شده در این حوزه اشاره می‌گردد:

پژوهش فام و جکسون (2020) با عنوان " نیاز به توسعۀ اشتغال‌پذیری فارغ‌التحصیلان برای جهانی شدن" و با هدف مرور مقدماتی بر سیاست‌های فعلی و چشم‌انداز مفهومی اشتغال‌پذیری فارغ‌التحصیلان در مراکز آموزش عالی در قالب یک پژوهش مروری و از طریق بررسی روایت‌های شخصی متعدد در زمینۀ اشتغال‌زایی و تجاربشان انجام شده است. یافته‌های پژوهش نشان داد اختلاف نظر کمی در مورد اینکه دستور کار اشتغال‌پذیری چقدر در تار و پود مؤسسه‌های آموزش عالی معاصر تنیده شده است، وجود دارد، اما لازم است رویکردهای جدیدتری برای توسعۀ اشتغال‌پذیری فارغ‌التحصیلان براساس مفاهیم سرمایۀ فارغ‌التحصیلان، هویت و عاملیت معرفی گردد.

پژوهش سوچی و کانووی (2019) با عنوان"مهارت‌های نرم برای افزایش اشتغال‌پذیری فارغ‌التحصیلان: مقایسۀ برداشت‌های دانشجویان و کارفرمایان" با هدف نشان دادن اهمیت روزافزون مهارت‌های نرم در محیطی که دائماً در حال تغییر است، برای بررسی و مقایسۀ برداشت‌های دانشجویان و کارفرمایان در کشورهای مختلف اروپایی انجام شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که ۸۶٪ از پاسخ‌دهندگان در ۵ تا ۱۰ سال گذشته تأکید بیشتری بر مهارت‌های نرم داشته‌اند و شرکت‌ها، مهارت‌های نرم را مهم‌تر از دانشجویان/فارغ‌التحصیلان می‌دانند. علاوه بر این، تفاوت‌های عمده‌ای نیز در رتبه‌بندی ۲۰ مهارت نرم ذکرشده در این مقاله شناسایی شده که نشان‌دهندۀ سطوح مختلف اولویت‌ها است.

پژوهش عثمانی و همکاران (2019) با عنوان "مهارت‌های اشتغال‌پذیری فارغ‌التحصیلان: مروری بر ادبیات در برابر تقاضای بازار" در کشور انگلستان انجام شده است. این پژوهش ترکیبی از "مرور سیستماتیک ادبیات" و "بررسی متمرکز" آگهی‌های اشتغال‌زایی در این کشور با هدف ترسیم ویژگی‌های فارغ‌التحصیلان در بین جوامع دانشگاهی و شاغلان و مقایسۀ رتبه‌بندی آن‌ها با یکدیگر در این کشور است. یافته‌ها نشان می‌دهد در حالی که مؤسسه‌های آموزش عالی تلاش می‌کنند برنامه‌های درسی خود را برای مقابله با راهبرد‌های ملی اشتغال‌پذیری تطبیق دهند، همچنان تفاوت‌های قابل‌توجهی بین آنچه کارفرمایان می‌خواهند و ویژگی‌های فارغ‌التحصیلان جدید وجود دارد. به‌عنوان مثال، مهارت‌هایی مانند ارتباطات، رهبری و مدیریت زمان در هر دو طیف مورد توجه است اما برخی نتایج شگفت‌انگیز مانند خلاقیت و مهارت‌های شخصی که در بین دانشگاهیان امتیاز زیادی کسب کرده‌، در بازار کار ذکر نشده‌اند که این موارد باید در سرفصل های آموزشی مورد توجه قرار گیرد.

پژوهش تان و لاسواد،( 2018) با عنوان "مهارت‌های حرفه‌ای مورد نیاز حسابداران: آگهی‌های شغلی به ما چه می‌گویند؟" به بررسی مهارت‌های استخدامی حسابداران در آگهی‌های شغلی در دو کشور استرالیا و نیوزیلند پرداخته است. روش پژوهش توصیفی-کیفی از طریق تحلیل محتوای متن انجام شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که از بین 31 مهارت شناسایی‌شده، مهارت‌های مورد توجه شامل توانایی همکاری با همکاران، ارائه، بحث و دفاع از دیدگاه‌ها و داشتن نگرش مثبت می‌باشد. به‌طور کلی، به نظر می‌رسد که یک بازیکن تیمی با نگرش مثبت و مهارت‌های ارتباطی خوب، ارزشمندترین مهارت رفتاری از نظر کارفرمایان است. نتایج نشان‌دهندۀ اهمیت گنجاندن چنین مهارت‌هایی در برنامۀ درسی حسابداری است.

پژوهش کلارک (2018) با عنوان "بازاندیشی در مورد اشتغال‌پذیری فارغ‌التحصیلان: نقش سرمایه، ویژگی‌های فردی و زمینه" در دانشگاه‌های استرالیا و بریتانیا در قالب یک پژوهش کاربردی انجام شده است. هدف پژوهش بررسی وضعیت اشتغال‌پذیری فارغ‌التحصیلان در پاسخ به فشارهای فزاینده از سوی دولت‌ها و گروه‌های کارفرمایی است و چارچوبی را که شامل شش بُعد کلیدی سرمایۀ انسانی، سرمایۀ اجتماعی، ویژگی‌های فردی، رفتارهای فردی، اشتغال‌پذیری ادراک‌شده و عوامل بازار کار را دربر می‌گیرد، توسعه می‌دهد. یافته‌های پژوهش نشان داد که دانشگاه‌ها طیف وسیعی از برنامه‌های یادگیری مبتنی بر مهارت عمومی نظیر کارآموزی، کارگاه و مطالعات بین‌المللی را با هدف افزایش چشم‌انداز اشتغال فارغ‌التحصیلان در برنامه‌های خود گنجانده‌اند. با این حال، این رویکرد تا حدودی ابزاری به اشتغال‌پذیری فارغ‌التحصیلان نگریسته و سایر عوامل حیاتی را در نظر نمی‌گیرد.

با توجه به سیر مطالعات انجام‌شده در بالا، پژوهش حاضر در تلاش است تا چارچوب مفهومی را ارائه ‌دهد که ابتدا، یک نقشۀ راه برای دانشگاه‌ها فراهم می‌کند تا برنامه‌ها و سرفصل‌های درسی حسابداری خود را با آخرین تحولات واقعی حرفه‌ و منطبق با نیاز فضای کسب و کار و کارفرمایان هم‌تراز کند. سپس، می‌کوشد تا ضمن تبیین مفاهیم موجود، به مدرسان آموزش حسابداری دانشگاه، در به‌روزرسانی، غنی‌سازی و تمرکز آن‌ها بر الزامات توسعۀ پایدار مبتنی بر مهارت‌های انقلاب صنعتی چهارم کمک ‌کند تا درنهایت بتواند با ارائۀ چارچوب پیشنهادی جامع، هماهنگی و منطقی‌سازی مهارت‌ها و ویژگی‌های شخصی در حسابداران امروزین را ارتقا ‌دهد.

روش‌شناسی پژوهش

این پژوهش از نظر نتیجه، جزء پژوهش‌های توسعه‌ای دسته بندی می‌گردد، چرا که عدم انسجام تئوریک در زمینۀ مفاهیم و تئوری‌های مرتبط به این حوزه، باعث گردیده است تا به دنبال شناخت اثربخش‌ترین بُعد آموزش حسابداری از منظر رویکرد پایداری مبتنی بر مهارت‌های انقلاب صنعتی چهارم باشد. از طرف دیگر نیز براساس نوع داده، کیفی بوده که با رویکرد اکتشافی انجام شده است.

براساس روش این پژوهش که رویکرد آن استفاده از فراترکیب و سپس روش داده‌بنیاد می‌باشد، ابتدا از طریق بررسی مقالات معتبر فارسی و لاتین، مؤلفههای مربوط به آموزش حسابداری دانشگاهی از منظر رویکرد پایداری و مبتنی بر مهارت‌های مورد نیاز انقلاب صنعتی چهارم شناسایی شده است؛ سپس از طریق مصاحبه با 10 نفر از خبرگان علمی و تجربی که به صورت هدفمند و از طریق تکنیک گلوله‌برفی انتخاب شده‌اند، مؤلفه‌های انتخاب‌شده از مقالات، مورد ارزیابی و تجدیدنظر قرار گرفته و درنهایت به کمک روش داده‌بنیاد و کدگذاری مؤلفه‌ها، الگوی پیشنهادی پژوهش در شکل(2) ارائه شده است.

خبرگان علمی شامل 6 نفر از استادان رشتۀ حسابداری هستند که حداقل 10 سال سابقۀ تدریس داشته و ضمن تسلط بر دو حوزۀ پایداری و انقلاب صنعتی چهارم، دارای بیش از 3 مقالۀ منتشرشده و کتاب تألیفی در این زمینه هستند. خبرگان تجربی نیز شامل 4 نفر از مدیران مالی باسابقه در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران هستند که بر مفاهیم، ابعاد و کارکردهای دو رویکرد پایداری و مهارت‌های انقلاب صنعتی چهارم آشنایی و تسلط فراوان داشته باشند. پس از شناسایی مؤلفه‌ها، از طریق روش داده‌بنیاد، مؤلفه‌ها کدگذاری شده است.

مراحل گردآوری و تجزیه‌وتحلیل

مراحل گردآوری و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از طریق رویکرد فراترکیب و سپس کدگذاری داده‌ها به روش داده‌بنیاد و درنهایت ارائۀ الگوی پیشنهادی، به صورت زیر می‌باشد:

مرحلۀ اول: روش فراترکیب

براساس گام‌های طی‌شده در روش فراترکیب که در شکل(2) نشان داده شده است، در گام اول، پرسش‌های پژوهش براساس چهار سؤال چه چیزی، چه کسی، چه زمانی و چگونه، تنظیم گردید. در گام دوم، بررسی نظاممند متون با کلیدواژگان به تفکیک مطالعات داخلی و خارجی انجام شد که در جدول(1) نشان داده شده است.

جدول(1). کلمات کلیدی مورد جستجو

واژۀ لاتین جستجوشده	واژۀ فارسی
Accounting Education	آموزش حسابداری
Sustainability Education	آموزش پایداری
Fourth Industrial Revolution	انقلاب صنعتی چهارم
Sustainability Approach	رویکرد پایداری
Fourth Industrial Revolution Skills	مهارت های انقلاب صنعتی چهارم
Accounting Education Model	الگوی آموزش حسابداری

منابع داخلی از پرتال جامع علوم انسانی، بانک اطلاعات نشریات کشور، پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، پایگاه مجلات تخصصی نور و جویشگر فارسی علم نت و منابع خارجی از سایت‌های sciencedirect و Researchgate استخراج شدند.

شکل(2). الگوی هفت‌مرحله‌ای فراترکیب(ثقفی و همکاران، 1399)

در گام سوم، جستجو و انتخاب منابع مناسب توسط فیلترهایی همچون اهداف پژوهش، به‌روز بودن، طرح پژوهش، روش نمونهگیری، گردآوری دادهها، انعکاسپذیری، ملاحظات اخلاقی، دقت تجزیه و تحلیل دادهها، بیان روشن و واضح یافتهها و ارزش پژوهش انجام شد. ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﻘﺎﻻت در ﻣﻮاﺟﻪه ﺑﺎ اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ، اﻣﺘﯿﺎزی از 1 ﺗﺎ 5 گرفته و ﻣﻘﺎﻻﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع اﻣﺘﯿﺎزات آنﻫﺎ 21 و بیشتر ﺷﻮد ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﮐﯿﻔﯽ ﺗﺄﯾﯿﺪ شده و ﺑﺎﻗﯽ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﺬف شدند. بازۀ زمانی مورد بررسی مقالات فارسی سالهای 1396 تا 1403 و برای مقالات لاتین بین سالهای 2015 تا 2025 بوده است که حاصل این بررسی درنهایت، منجربه شناسایی 31 مقاله (8 مقالۀ فارسی و 23 مقالۀ لاتین) برای انجام تجزیه و تحلیل شد. خلاصۀ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺑﺎزﺑﯿﻨﯽ و اﻧﺘﺨﺎب مقالات، در شکل(3) ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ. در گام چهارم، اﻃﻼﻋﺎت مقالات‌ منتخب شامل پیشینههای خارجی و داخلی دﺳﺘﻪﺑﻨﺪی شده و در این دستهبندی، عاملها و زیرعاملهای مرتبط با حوزۀ موضوعی مورد مطالعه استخراج شدند. در گام پنجم، تجزیه، تحلیل و ترکیب یافته‌ها برای دسته‌بندی مؤلفه‌های اصلی و فرعی پژوهش انجام شد. در گام ششم، اعتبار نتایج توسط مفاهیمی مانند دفاع‌پذیری، باورپذیری، تصدیق‌پذیری و بازتاب‌پذیری نتایج مورد ارزیابی قرار گرفت. در گام هفتم، الگوی پیشنهادی ارائه شد.

شکل(3). فرایند بازبینی و انتخاب مقالات

در روش فراترکیب، درنهایت 109 کد از تحلیل مقالات داخلی و خارجی مورد بررسی، استخراج شد. کدهای شناسایی‌شده در عاملهای اقتصادی، زیست‌محیطی، اخلاقی، اجتماعی، سازمانی، آموزشی، کارآفرینی، فنی و نوآوری، فناوری صنعت چهارم، سیاسی، قانونی و فرهنگی دستهبندی شدند. این کدها در روش داده‌بنیاد در قالب چک‌لیستی در اختیار خبرگان قرار گرفته و مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفتند.

مرحلۀ دوم: فرایند مصاحبه

پس از استخراج 109 کد، که از طریق ارزیابی مقالات انجام گرفت، مؤلفه‌های استخراج‌شده در قالب چک‌لیستی به همراه پرسش‌های موردنظر، از طریق مصاحبۀ حضوری، در اختیار خبرگان قرار گرفت تا درخصوص کدهای استخراج‌شده اظهارنظر نموده و همچنین به پرسش‌های پژوهشگران پاسخ دهند.

باید به این نکته اشاره نمود که مصاحبه‌ها در سال 1403 و به صورت حضوری انجام شده و مدت زمان مصاحبه‌ها به‌طور متوسط بین 40 تا 65 دقیقه بوده است. همچنین در ابتدای مصاحبه، پس از اخذ اجازه، مصاحبه‌ها ضبط گردیده است. جدول(2) ویژگیهای توصیفی 10 خبرۀ شرکت‌کننده در این پژوهش را نشان میدهد.

جدول(2). ویژگی‌های توصیفی خبرگان

اعضای خبرگان	جنسیت		تحصیلات		نوع فعالیت		سابقۀ کار
اعضای خبرگان	مرد	زن	کارشناسی ارشد	دکتری	استاد دانشگاه	مدیر مالی	10 تا 15 سال	بالاتر از 15 سال
تعداد	7	3	4	6	6	4	5	5

همچنین پرسش‌های اصلی مصاحبه به شرح جدول(3) می‌باشد. لازم به ذکر است در طول مصاحبه در جهت دستیابی به عمق محتوای اطلاعاتی مصاحبه‌شوندگان، پرسش‌های تکمیلی نظیر ممکن است مثال بزنید، منظورتان چنین است و مواردی از این قبیل نیز پرسیده شده است.

جدول(3). پرسش‌های مصاحبه

ردیف	پرسش‌ها
1	آموزش حسابداری دانشگاهی در صورتی که با رویکرد پایداری (زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی) باشد شامل چه مفاهیم و سرفصل‌هایی است؟ آموزش آن به چه صورت انجام شود؟
2	در صورت استفاده از مهارت‌های مورد نیاز انقلاب صنعتی چهارم (مهارت‌های نرم و سخت، یادگیری فناوریهای دیجیتال و تحول دیجیتال) آموزش حسابداری دانشگاهی شامل چه مفاهیم و سرفصل‌هایی است؟ آموزش آن به چه صورت انجام شود؟
3	چه شرایطی به صورت علّی (علت و معلولی) بر آموزش حسابداری دانشگاهی از منظر رویکرد پایداری مبتنی بر مهارت‌های مورد نیاز انقلاب صنعتی چهارم مؤثر است؟
4	چه شرایطی به صورت زمینهای (بسترساز و زیرساخت‌ها) بر آموزش حسابداری دانشگاهی از منظر رویکرد پایداری مبتنی بر مهارت‌های مورد نیاز انقلاب صنعتی چهارم مؤثر است؟
5	چه شرایطی به صورت مداخلهگر (خارج از محدودۀ مورد مطالعه مانند شرایط کشور) بر آموزش حسابداری دانشگاهی از منظر رویکرد پایداری مبتنی بر مهارت‌های مورد نیاز انقلاب صنعتی چهارم مؤثر است؟
6	چه راهبردهایی برای آن که آموزش حسابداری دانشگاهی از منظر رویکرد پایداری و مبتنی بر مهارت‌های مورد نیاز انقلاب صنعتی چهارم باشد، پیشنهاد میدهید؟
7	آموزش حسابداری دانشگاهی از منظر رویکرد پایداری مبتنی بر مهارت‌های مورد نیاز انقلاب صنعتی چهارم دارای چه پیامدهایی است؟

کدگذاری داده‌ها

در رهیافت نظام‌مند نظریه‌پردازی داده بنیاد، سه مرحلۀ کدگذاری وجود دارد ( کرسول، 2005)، که در این پژوهش نیز به شرح زیر مورد استفاده قرار گرفتند:

1. کدگذاری باز: کدگذاری باز، فرایند تحلیلی است که از طریق آن، مفاهیم، شناسایی‌شده و ویژگی‌ها و ابعاد آن در داده‌ها کشف می‌شوند (استراوس و کوربین، 1990). در این مرحله، مقوله‌های اولیه اطلاعات که دارای قدرت مفهومی فراوانی هستند و می‌توانند مفاهیم خرد را بر محور خود جمع کنند، در خصوص پدیدۀ مورد مطالعه، از طریق تقطیع اطلاعات، شکل می‌گیرد.

در پژوهش حاضر، مصاحبه‌های ضبط‌شده پس از پیاده‌سازی، با استفاده از روش تحلیل محتوا به‌صورت سطر به سطر و عبارت به عبارت بررسی، مفهوم‌پردازی، مقوله‌بندی و سپس براساس مشابهت، ارتباط مفهومی و خصوصیات مشترک بین کدهای باز، مفاهیم و مقولات (طبقه‌ای از مفاهیم) مشخص گردیدند. برای این منظور، تمام مصاحبه‌ها و نقل‌قول‌ها، به‌صورت مداوم، موردبررسی و مقایسه قرار گرفت و بعد از خواندن مکرر و دقیق متن تایپ‌شده مصاحبه‌ها و موارد ذکرشده در آن، واحدهای معنی‌دار معرفی، توضیح و نام‌گذاری شدند. سپس مفاهیم کلیدی از هر مصاحبه استخراج شدند و تشکیل یک کد را دادند. بدین ترتیب، درمجموع 269 کد از کدگذاری باز بدون در نظر گرفتن هم‌پوشانی کدها به‌دست آمد.

2. کدگذاری محوری: کدگذاری محوری، فرایند ربط‌دهی مقوله‌ها به زیرمقوله‌هایشان و پیوند دادن مقوله‌ها در سطح ویژگی‌ها و ابعاد است. این کدگذاری، به این دلیل "محوری" نامیده می‌شود که کدگذاری حول "محور" یک مقوله تحقق می‌یابد (لی، 2001). در این مرحله، مقوله‌ها، ویژگی‌ها و ابعاد حاصل از کدگذاری باز تدوین‌شده و سرجای خود قرار می‌گیرد تا دانش فزاینده‌ای در مورد روابط ایجاد گردد. در این مرحله نظریه‌پرداز داده‌بنیاد، یک مقولۀ کدگذاری باز را انتخاب کرده و آن را در مرکز فرایندی که در حال بررسی آن است (به‌عنوان پدیده مرکزی) قرار می‌دهد و سپس دیگر مقوله‌ها را به آن ربط می‌دهد.

دراین پژوهش، پس از انجام هر مصاحبه، كدگذاري باز و تا حدي كدگذاري انتخابي انجام شد تا مفاهيم و اشتراك ميان آن‌ها مشخص شود. بر اين اساس در هر مرحله كدهاي ایجادشده از مرحلۀ كدگذاري انتخابي با هم مقايسه می‌شدند؛ زيرا استفاده از مقايسۀ دائمي سبب كنترل پی‌درپی مفاهيم جديد، بسط و مقايسه طبقه‌بندي‌ها و تصمیم‌گیری دربارۀ كافي بودن يا نبودن طبقه‌بندی‌های موجود می‌شود.

پس از انجام کدگذاری‌های ذکرشده در نهایت، هنگام تدوين الگوی و دسته‌بندی مؤلفه‌های اصلي و فرعي، اين مؤلفه‌ها قبل از نهايي شدن براي مصاحبه‌شوندگان ارسال شد تا آن‌ها نيز پيشنهادها يا انتقادهاي خود را مطرح كنند.

پس از انجام مراحل فوق و هم‌زمان با استخراج الگوی پیشنهادی، اعتبار كيفي پژوهش، از روش سه سوسازي يا چندجانبه‌نگري در قالب 5 مرحلۀ زیر سنجیده شده است که مراحل سه سوسازی يا چندجانبه‌نگري در این پژوهش چنین می‌باشد:

1. اعتباريابي يا بازبيني توسط مصاحبه‌شوندگان: در اين مرحله، صحت یافته‌های پژوهش توسط مصاحبه‌شوندگان بررسي می‌شود تا مشخص شود ديدگاه هريك از آنان درباره موضوع پژوهش تحت پوشش قرارگرفته است يا خير. در این پژوهش، پس از اتمام مصاحبه و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، نظر 7 نفر از 10 مشارکت‌کننده، دربارۀ مطابقت دیدگاه‌هایشان با رویکرد مصاحبه‌کننده پرسیده شد. از ديد مشارکت کنندگان، محقق درك صحيحي از اظهاراتشان داشته است.

2. مرور همتا: با استفاده از اين راهبرد، پژوهشگر طي اجراي پژوهش، به‌منظور فراهم كردن نقدي دربارۀ شیوه‌های به‌كار گرفته‌شده و بررسي نتايج و صحت آن‌ها، از ساير محققان كمك می‌گیرد و از آن‌ها می‌خواهد كه یادداشت‌ها و مقوله‌بندی‌های انجام‌شده با استفاده از فهرست مقوله‌ها و تحليل‌هاي رایانه‌ای را بررسي كنند. براي تحقق اين هدف، تجزیه‌وتحلیل داده‌هاي مصاحبه پس از دو هفته، بار ديگر انجام گرفت. براساس یافته‌های مجدد، در درك مفاهيم مربوط به مصاحبه در دو زمان، اختلاف چشمگيري مشاهده نشد.

3. توضيح شيوۀ یادداشت‌برداری و اجراي پژوهش: در اين مرحله فرايند انجام مصاحبه‌ها در اختيار 7 نفر از مصاحبه‌شوندگان قرار گرفت تا نحوۀ تجزیه‌وتحليل کدها و درست بودن آن را ارزیابی و در صورت صحت، تأييد كنند. مرور یادداشت‌های به‌دست‌آمده نشان داد روند پژوهش و تحليل كدها در مسير درستي پيش رفته است.

4. تهيۀ گزارش مفصل نتايج: در تحليل تفسيري، با توجه به اين اصل كه "‌معناها برخاسته از موقعيت هستند"، هريك از نتايج بايد همراه با موقعيت، به‌طور كامل در نظر گرفته شود و خوانندۀ پژوهش توجه خاصي به موقعيت داشته باشد. بنابراين، لازم است جزئيات موقعيت پژوهش در گزارش توضيح داده شود. بر اين مبنا ضبط مصاحبه‌ها، یادداشت‌برداری و گزارش‌دهي مرتب نتايج، به فراهم كردن داده‌هاي معتبر منجر شد و در نهایت اين موضوع به تأييد رسيد.

5. اعتباريابي در بستر پديده/ اظهارنظر حسابداران خبره: در اين روش از چهار نفر از حسابداران خبره درخواست شد كه دربارۀ الگوی برآمده از مصاحبه‌ها اظهار نظر کنند. یافته‌های به‌دست‌آمده نشان داد دو نفر از خبرگان، الگوی طراحی‌شده را تأييد كردند. خبرۀ سوم نيز در خصوص تعمق بخشیدن الگو مردد بود كه با توضيحات محققان نتيجه را تأييد كرد. حسابدار خبرۀ چهارم نيز روش‌های اندازه‌گیری را نقطۀ عطف تصميم‌گيري ارزشیابی ‌دانست كه به آن توجه زيادي نشده بود.

یافته‌های پژوهش

براساس یافته‌های به‌دست‌آمده مفاهیم مستخرج‌شده نهایی طبق نظریۀ کرسول (2005)، در شش گروه (مقولۀ مرکزی، شرایط علّی، شرایط زمینهای، شرایط مداخلهگر، راهبردها و پیامدها) مطابق با جدول(4) تقسیمبندی گردیده است. مقولۀ مرکزی یا پدیده‌محوری طبق یافتههای جدول(4)، شامل یک مؤلفه اصلی آموزش حسابداری دانشگاهی از منظر رویکرد پایداری مبتنی بر مهارت‌های مورد نیاز انقلاب صنعتی چهارم می‌باشد. مؤلفههای فرعی مقولۀ مرکزی نیز شامل آموزش حسابداری دانشگاهی، رویکرد پایداری و مهارت‌های مورد نیاز انقلاب صنعتی چهارم است. همچنین مقولۀ مرکزی شامل 20 شاخص می‌باشد.

جدول(4). کدگذاری محوری

شبکه	مؤلفههای اصلی	مؤلفههای فرعی	شاخصها (مفاهیم)	منابع	مصاحبه
پدیده‌محوری	آموزش حسابداری دانشگاهی از منظر رویکرد پایداری مبتنی بر مهارت‌های مورد نیاز انقلاب صنعتی چهارم	آموزش حسابداری دانشگاهی	ادراک استادان و دانشجویان در رابطه با آموزش پایداری	شارما و استورات (2022)	T
			برنامه و منابع درسی	ترک زاده و همکاران (1402)	T
			امکانات آموزشی	ترک زاده و همکاران (1402)	T
			آموزش حسابداری پایداری	یوسفپور و همکاران (1399)؛ کریمی واحد و همکاران (1402)؛ الهازایما و همکاران (2022)؛ کام (2018)؛ شارما و استورات (2022)	T
		رویکرد پایداری	اقدامات مؤثر زیست‌محیطی	T	R
			اهداف و برنامههای راهبردی زیست‌محیطی	T	R
			کاهش ردپای زیست‌محیطی	T	R
			نگرشهای زیست‌محیطی	T	R
			پاسخ‌گویی	T	R
		مهارت‌های مورد نیاز انقلاب صنعتی چهارم	دادههای بزرگ	آگراوال و اوجا (2024)؛ هاندویو (2024)	R
			رایانش ابری	آگراوال و اوجا (2024)	R
			ذخیرۀ دانش موجود در مورد استفاده از هوش مصنوعی	هاندویو (2024)	T
			زبان ماشین	آگراوال و اوجا (2024)	T
			انطباق شیوههای تدریس و یادگیری با الزامات تغییریافتۀ صنعت چهارم	آکیموف و همکاران (2023)	T
			پیشرفت‌های فناوری	موکول و بویوکوزکان (2023)	T
			استفاده از مجموعهای از فناوریهای دیجیتال خاص	موکول و بویوکوزکان (2023)	T
			اینترنت اشیا	T	R
			سیستم فیزیکی سایبری	T	R
			هوش مصنوعی	ابولیبده و همکاران (2024)	R
			بلاکچین	T	R
شرایط علّی	عوامل پایداری	مسئولیت اجتماعی	انطباق با شاخصهای اجتماعی و زیست‌محیطی	T	R
			تعادل در سود با مسئولیت‌های اجتماعی و زیست‌محیطی	T	R
			ایجاد آگاهی از لحاظ اجتماعی و زیست‌محیطی	T	R
		تولید پایدار	ارتباط متقابل بین تجارت، جامعه و محیط زیست	T	R
		تولید پایدار	تکنولوژی دوستدار محیط زیست	T	R
	اخلاق در حسابداری	شفافیت اطلاعات	استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی جهت شفافیت اطلاعات	ابولیبده و همکاران (2024)	R
			شفافیت مالی	موندال و همکاران (2024)	R
			افشای اطلاعات	کریمی واحد و همکاران (1402)	R
		رفتارهای اخلاقی	تقویت رفتار اخلاقی	T	R
			القای احساس مسئولیت و رفتار اخلاقی	T	R
			احساس مسئولیت اخلاقی	T	R
			تصمیمگیری اخلاقی	T	R
			برآورده ساختن انتظارات جامعه	غفاریان قدیم و همکاران (1402)	R
			توجه به حقوق انسانی	صادقی و همکاران(1401)	R
			برابری و عدالت	صادقی و همکاران (1401)	R
شرایط زمینهای	زیرساخت فناوری	فناوریهای مدرن در دانشگاهها	تعبیه فناوریها در برنامۀ درسی	T	R
			داشتن تجربه کار استادان در رابطه با فناوری مدرن	T	R
			اجرای نمونههای اولیۀ فناوری جدید، در عین یادگیری با انجام	T	R
		تمرکز بر نوآوری آموزشی	نوآوری شیوهها در کلاس درس با استفاده از فناوری	T	R
		تمرکز بر نوآوری آموزشی	پذیرش نوآوری دیجیتال در آموزش حسابداری	T	R
		مهارت‌های سازمانی	مهارت‌های فناوری دیجیتال	T	R
			برنامۀ درسی و یادگیری مبتنی بر مهارت‌های دیجیتال	T	R
			یادگیری مهارت‌های نرم	T	R
			تقویت مهارت‌های تحلیلی حل مسئله	T	R
			داشتن مهارت در زبانهای خارجی	T	R
			داشتن مهارت در تدوین و ارائۀ گزارش	T	R
			داشتن مهارت‌های ارتباطی برای یادگیری مهارت‌های انقلاب صنعتی چهارم	T	R
			توسعۀ مهارت‌های اشتغالپذیری	T	R
			هماهنگی مهارت‌ها با ویژگیهای انقلاب صنعتی چهارم	T	R
			مهارت در اجرای برنامههای کامپیوتری	T	R
			ترویج مهارت‌های تفکر انتقادی	T	R
			مهارت‌های درک کسب و کار	T	R
			مهارت‌های بین فردی و درون فردی	T	R
			مسلط بودن به فناوری	T	R
			مهارت‌های مالی پایدار	گارسیا و ریوس (2021)	R
			مهارت تصمیمگیری	T	R
			مهارت مذاکره	T	R
			مهارت خدماتگرایی	T	R
			مهارت‌های کار تیمی	گارسیا و ریوس (2021)	R
	ساختار سازمانی	دانش و اطلاعات اعضای سازمان	کمبود دانش مدیران دانشگاهی	T	R
			تأکید بر دانش فنی	T	R
			نبود تخصص فنی	امینی و همکاران (1401)	T
			مهارت‌ها و توانایی‌های جدید در همۀ سطوح مورد نیاز	آکیموف و همکاران (2023)	T
		امکانات و تجهیزات	نبود ظرفیت پذیرش فناوریهای مدرن در دانشگاهها	T	R
			ساختار نامناسب دانشگاهها	T	R
			فراهم کردن امکانات و زیرساخت‌ها در دانشگاهها	T	R
			نبود زیرساخت‌های فناوری اطلاعات	امینی و همکاران (1401)	T
			دسترسی نداشتن به تکنولوژی دوستدار محیط زیست	امینی و همکاران (1401)	T
			سیستمهای نرم افزاری برای راه حل‌های حسابداری	عثمانی و همکاران (2020)	R
			سرمایهگذاری برای فناوری	سرهیر و همکاران (2023)	T
شرایط مداخلهگر	عوامل داخلی	بیثباتی داخلی	بیثباتی داخل دانشگاه	T	R
			نبود قوانین صحیح	T	R
			کیفیت اندک آموزش عالی کشور	T	R
		سیاست‌های آموزش عالی	الزامات قانونی	غفاریان قدیم و همکاران (1402)؛ پیری سقرلو و تحریری (1402)	T
		سیاست‌های آموزش عالی	نفوذ سیاست در آموزش	پیری سقرلو و تحریری (1402)	T
	عوامل خارجی	بیثباتی سیاسی	تحریم	امینی و همکاران (1401)؛ غفاریان قدیم و همکاران (1402)	R
			محدودیت‌ها، مشکلات و فشارهای سیاسی	غفاریان قدیم و همکاران (1402)؛ پیری سقرلو و تحریری (1402)	R
			مشکلات واردات فناوری به دلیل تحریم	T	R
			کمبود ارتباطات بینالمللی	غفاریان قدیم و همکاران (1402)	R
			تغییرات رویکرد سیاسی دولت	T	R
		بیثباتی اقتصادی	تورم	T	R
		بیثباتی اقتصادی	نوسانات نرخ ارز	T	R
		عوامل فرهنگی	فرهنگ حاکم بر جامعه	پیری سقرلو و تحریری (1402)	T
			فرهنگ جمعگرایی	پیری سقرلو و تحریری (1402)	T
			فرهنگ ملیگرایی	پیری سقرلو و تحریری (1402)	T
راهبردها	آموزش	برنامههای آموزشی	توسعۀ برنامههای آموزشی مرتبط با بازارهای فعلی	T	R
			بازنگری در سیستمهای آموزشی	T	R
			بهبود در برنامههای آموزشی	T	R
			جامع بودن آموزش و یادگیری	T	R
			آموزش در رابطه با مسئولیت اجتماعی شرکت	T	R
			نیاز به یک تغییر اساسی در برنامۀ درسی	کام (2018)	R
			تنوع در روشهای تدریس	ترک‌زاده و همکاران (1402)	T
			رویکرد نوآورانۀ تدریس	ترک‌زاده و همکاران (1402)	T
			استفاده از نرم‌افزارهای تجاری حسابداری در کلاس درس	T	R
			کار گروهی در کلاس	T	R
			ادغام اصول پایداری در سرتاسر برنامۀ درسی	T	R
		آموزش تجربی	یادگیری از طریق مقالات پژوهشی و دانشگاهی مرتبط با صنعت چهارم	T	R
			کارآموزی حرفهای در شرکت‌های واقعی	T	R
			بررسی پروندههای تقلب واقعی	T	R
			شبیهسازی کسب و کار در کلاس درس	T	R
			جلسات با فارغ‌التحصیلان برای بحث در مورد تجربیات آن‌ها	T	R
		آموزش نوین	به‌روزرسانی منظم مواد آموزشی	T	R
			آموزش برخط و از راه دور	باستوس و همکاران (2021)	R
			آموزشهای خاص مانند آموزش کدنویسی	T	R
			آموزش خاص در کارآفرینی پایدار	T	R
			آموزش مبتنی بر گواهینامه بینالمللی و مهارت‌های دیجیتال	T	R
			انعکاس آخرین پیشرفت‌های پایداری در آموزش حسابداری	T	R
			ایجاد اخلاق پایدار در آموزش حسابداری	ساراواناموتو (2015)	T
			ارائۀ محتوای فنی در آموزش حسابداری	کام (2021)	T
			آموزش مبتنی بر تجربه	موکول و بویوکوزکان (2023)	T
			یادگیری از طریق ویدئو کنفرانس	T	R
			به‌روزرسانی روش ارائۀ یادگیری برای همگام با صنعت 4.0	T	R
			استفاده از مهارت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش حسابداری	عثمانی و همکاران (2020)؛ باستوس و همکاران (2021)	T
			ایجاد تمهیدهای آموزش نوین حسابداری	ناصری و همکاران (1402)	T
			ایجاد ابزارهای نوین آموزش حسابداری	ناصری و همکاران (1402)	T
			انطباق آموزش حسابداری با استانداردهای به‌روز	ناصری و همکاران (1402)	T
	ارتقاء ساختار دانشگاه	توانمندسازی استادان و دانشجویان	تغییر تفکر و گرایش استادان	ترک زاده و همکاران (1402)	T
			دانش‌محور بودن استادان	ترک زاده و همکاران (1402)	T
			توسعۀ خلاقیت و نتیجهگرا شدن	گارسیا و ریوس (2021)	T
			یادگیری پروژه‌محور	T	R
		نوآوری در حسابداری و ساختار دانشگاه	استفاده از ابزارهای نوین جهت افزایش امنیت اطلاعات	T	R
			استفاده از ابزارهای فناورانه در دورهها و برنامههای حسابداری	T	R
			فرایند مداوم نوآوری	T	R
			پیشرفت و نوآوری مثبت	T	R
			همگرایی تکنولوژیکی و دیجیتالی	T	R
			تغییر حسابداری از رویه‌های سنتی به فرایندهای سیستماتیک	T	R
			شروع تغییرات حسابداری از تغییرات تفکر	T	R
			تبدیل شیوههای مرسوم به شیوههای مدرن و هوشمند	T	R
			پردازش دادههای مالی به صورت دیجیتالی	T	R
			ابداع راه حل‌های نوآورانه	T	R
پیامدها	توسعۀ پایدار	توسعۀ پایدار اجتماعی	در نظر گرفتن جوامع و اکوسیستم	T	R
			ایجاد تغییرات مثبت در سازمان‌ها و جامعه	T	R
			تغییر ماهیت و نقش حسابدار در جامعه	شارما و استورات (2022)	T
			ارتقای مسئولیت‌پذیری و تصمیم‌گیری اصولی	T	R
			توجه به رفاه سهام‌داران و کارکنان	T	R
			ارتقای عدالت اجتماعی	T	R
			ایجاد آیندۀ مسئولانه و پایدار برای سازمان و جامعه	T	R
			ایجاد یک محیط پایدار و مسئولانه	T	R
			داشتن نگرش مسئولانه	T	R
			پاسخ‌گویی به تقاضاهای در حال تغییر	T	R
			افزایش اطمینان و اعتماد اجتماعی	کریمی واحد و همکاران (1402)	T
		توسعۀ پایدار زیست‌محیطی	در نظر گرفتن آثار بلندمدت بر جامعه و محیط زیست علاوه بر سودآوری	T	R
			جلوگیری از تخریب محیط زیست	T	R
			صنعت پایدار طبق دستور کار 2030	T	R
			مشارکت دانشجویان در پایداری	ترک زاده و همکاران (1402)؛ آولار و همکاران (2025)	T
			کمک به آینده‌ای مسئولانه‌تر و پایدارتر	T	R
		توسعۀ پایدار اقتصادی	تفکر فراتر از معیارهای مالی سنتی	T	R
			دوام اقتصادی	T	R
			افزایش پایداری اقتصادی بلندمدت	T	R
			ایجاد ارزش بلندمدت برای سازمان‌ها	T	R
			برآوردن انتظارات ذی‌نفعان	T	R
			کسب مزیت رقابتی	T	R
	پیامدهای سازمانی	دستیابی به اهداف آموزشی	هماهنگی سرمایه‌گذاری با اهداف پایدار	T	R
			ایجاد فضاهای کاری جدید	T	R
			پاسخ‌گو به تغییرات در صنعت، تجارت و پیشرفت های تکنولوژیکی	T	R
			سازگار بودن برنامههای درسی با اتصال دیجیتال	T	R
			تجهیز حسابداران آینده به دانش و مهارت‌های مورد نیاز	T	R
			تنظیم برنامه‌های درسی با اتصال دیجیتال	T	R
		کارایی و اثربخشی	اثربخشی و کارایی بیشتر در فرایندها	T	R
			اثربخشی و کارایی وظایف حسابداران	T	R
			تطبیق صنایع سنتی با اقتصاد دیجیتال جدید	T	R
			بهبود کیفیت داده‌ها به دلیل دقت، جزئیات بیشتر و به موقع بودن	T	R
			توانمندسازی اجرای راه‌حل‌های پایدار	T	R
		خلاقیت و نوآوری	ایجاد تمرکز بر تحلیل خلاقانه	T	R
			فرایندها و رویه‌های حسابداری مدرن‌شده	T	R
			دسترسی به منابع فناورانه	باستوس و همکاران (2021)	T
			رواج محتوای فنی	کام (2018)	T

شرایط علّی به‌دست‌آمده طبق یافته‌های این پژوهش، شامل 2 مؤلفۀ اصلی عوامل پایداری و اخلاق در حسابداری است. مؤلفههای فرعی عوامل پایداری شامل مسئولیت اجتماعی و تولید پایدار و مؤلفههای فرعی اخلاق در حسابداری نیز شامل شفافیت اطلاعات و رفتارهای اخلاقی است. همچنین در مجموع شرایط علّی شامل 15 شاخص می‌باشد.

براساس یافتههای جدول(4)، شرایط زمینهای شامل 2 مؤلفه اصلی زیرساخت فناوری و ساختار سازمانی است. مؤلفههای فرعی زیرساخت فناوری شامل مؤلفههای فناوریهای مدرن در دانشگاهها، تمرکز بر نوآوری آموزشی و مهارت‌های سازمانی و مؤلفههای فرعی ساختار سازمانی نیز شامل مؤلفههای فرعی دانش و اطلاعات اعضای سازمان و امکانات و تجهیزات است. درمجموع شرایط زمینهای شامل 35 شاخص می‌باشد.

شرایط مداخلهگر نیز بر اساس یافتههای پژوهش، شامل 2 مؤلفه اصلی عوامل داخلی و عوامل خارجی است. مؤلفه‌های فرعی عوامل داخلی شامل بیثباتی داخلی و سیاست‌های آموزش عالی و مؤلفههای فرعی عوامل خارجی شامل بیثباتی سیاسی، بیثباتی اقتصادی و عوامل فرهنگی است. درمجموع شرایط مداخلهگر شامل 15 شاخص می‌باشد.

راهبردهای شناسایی‌شده شامل 2 مؤلفه اصلی آموزش و ارتقای ساختار سازمانی است. مؤلفههای فرعی آموزش شامل برنامههای آموزشی، آموزش تجربی و آموزش نوین و مؤلفه‌های فرعی ارتقای ساختار دانشگاه شامل توانمندسازی استادان و دانشجویان و نوآوری در حسابداری و ساختار دانشگاه است. درمجموع راهبردها شامل 45 شاخص می‌باشد.

پیامدها نیز براساس جدول(4)، شامل 2 مؤلفه اصلی توسعۀ پایدار و پیامدهای سازمانی است. مؤلفههای فرعی توسعۀ پایدار شامل توسعۀ پایدار اجتماعی، توسعۀ پایدار زیست محیطی و توسعۀ پایدار اقتصادی و مؤلفه‌های فرعی پیامدهای سازمانی نیز شامل مؤلفههای دستیابی به اهداف آموزشی، کارایی و اثربخشی و خلاقیت و نوآوری است. در مجموع پیامدها شامل 37 شاخص می‌باشد.

درنهایت براساس یافته‌های به‌دست‌آمده و در راستای پاسخ به پرسش پژوهش، الگوی پیشنهادی آموزش حسابداری از منظر رویکرد پایداری مبتنی بر مهارت‌های انقلاب صنعتی چهارم، شامل 11 مؤلفه اصلی، 28 مؤلفه فرعی و 167 شاخص، مطابق با ابعاد الگوی پارادایمی و از طریق رویکرد فراترکیب و به روش داده‌بنیاد شناسایی شد که در شکل(4) نشان داده شده است.

شکل(4). الگوی مفهومی آموزش حسابداری دانشگاهی از منظر رویکرد پایداری مبتنی بر مهارت‌های مورد نیاز انقلاب صنعتی چهارم

بحث و نتیجه گیری

هدف این مطالعه، ارائۀ الگوی آموزش حسابداری دانشگاهی از منظر رویکرد پایداری مبتنی بر مهارت‌های مورد نیاز انقلاب صنعتی چهارم توسط روش‌های فراترکیب و داده‌بنیاد است. در این پژوهش به‌منظور استخراج داده‌ها، از مقالات داخلی و خارجی مرتبط همچنین مصاحبه با خبرگان استفاده شده است. براساس یافته‌های پژوهش، الگوی شناسایی شده، شامل 11 مؤلفۀ اصلی، 28 مؤلفۀ فرعی و 167 شاخص است. پدیدۀ محوری در این پژوهش، آموزش حسابداری دانشگاهی از منظر رویکرد پایداری مبتنی بر مهارت‌های مورد نیاز انقلاب صنعتی چهارم است که شامل زیرمؤلفه‌هایی همچون ادراک استادان و دانشجویان در رابطه با آموزش پایداری، برنامه و منابع درسی، امکانات آموزشی، آموزش حسابداری پایداری، انطباق شیوه‌های تدریس و یادگیری با الزامات تغییریافتۀ صنعت چهارم، استفاده از مجموعهای از فناوریهای دیجیتال خاص نظیر رایانش ابری، هوش مصنوعی، بلاکچین و اینترنت است. این عوامل در کنار هم نشان میدهند که برای آموزش حسابداری دانشگاهی از منظر رویکرد پایداری مبتنی بر مهارت‌های مورد نیاز انقلاب صنعتی چهارم چه فاکتورهایی لازم است. این نتایج با مطالعات یوسفپور و همکاران (1399) و ال‌هازایما و همکاران (2022) هم‌راستا است.

شرایط علّی شامل عوامل پایداری و اخلاق در حسابداری است که توضیحدهندۀ مسائلی در رابطه با انطباق مسئولیت اجتماعی و تکنولوژیهای دوستدار محیط زیست، شفافیت اطلاعات و رفتارهای اخلاقی مانند عدالت و برابری هم‌سو و هم‌گام با مهارت‌های متنوع و مورد نیاز انقلاب صنعتی چهارم، در کنار توجه به حقوق انسانی است که به صورت علت و معلولی میتوانند بر پدیده‌محوری و رویکرد پایداری در حسابداری مؤثر باشند؛ چرا که در این دوران، بشریت در آستانة انقلابی فناورانه قرار گرفته که نحوة زندگی، كار و ارتباطات انسانی را در همۀ دنیا به‌طور کامل زیر و رو خواهد كرد و از آنجا که مقیاس و دامنۀ پیچیدگی انقلاب صنعتی چهارم، از انقلاب هایی که قبلاً بشر تجربه نموده، بسیار متفاوت‌تر است، لذا تحولات عمیقی در همۀ ابعاد و بخش‌های زندگی انسان‌ها ازجمله اخلاق پدید خواهد آمد كه درنهایت با نوعی تحول در رویکرد حسابداری از منظر توجه به معیارهای اخلاقی منطبق با تحولات نوین همراه خواهد بود. این نتایج با مطالعه تسلیگریس و بویر (2021) هم‌راستا است.

شرایط زمینهای شامل زیرساخت فناوری و ساختار سازمانی بوده که نشاندهندۀ عواملی است که به‌طور زمینهای و بسترساز، راهبردهای مطالعه را تحت‌تأثیر قرار میدهند. لذا زیرساخت فناوری به‌صورت فناوریهای مدرن در دانشگاهها، شیوۀ تدریس حسابداری با استفاده از فناوری، مهارت‌های سازمانی (شامل مهارت‌های فناوری دیجیتال، مهارت‌های نرم، مهارت‌ها با ویژگیهای انقلاب صنعتی چهارم و غیره) از عوامل زمینهساز و حائز اهمیت در آموزش حسابداری دانشگاهی با رویکرد پایداری و انقلاب صنعتی چهارم است. همچنین ساختار سازمانی باید به‌صورتی باشد که به دانش و اطلاعات اعضای سازمان اهمیت داده شود و امکانات و تجهیزات برای دستیابی به مهارت‌های انقلاب صنعتی چهارم در اختیار دانشگاه قرار گیرد. به هر حال آنچه بسیار قابل تفکر و تعمق است، توجه به این مهم است که در عصر انقلاب صنعتی چهارم، تلفیق برنامه‌های درسی رشتۀ حسابداری با آموزش مبتنی بر فناوری‌های پیشرفته بیش از یك دغدغه كاملاً فنی است و تدوین برنامه درسی حسابداری مجهز به فناوری، پاسخی اساسی به فرصت‌ها و چالش‌های نوینی است که در این عرصه به‌واسطۀ فناوری و تغییر رویکردها به پایداری، پدید آمده و فقط یك مسئلۀ سادۀ دیجیتالی به صورت برخط نیست. از این‌رو ضرورت توجه به ارائۀ آموزش‌هایی در زمینۀ نحوۀ تعامل با فناوری و رویکرد پایداری، از طریق برنامه‌های درسی حسابداری بسیار احساس می‌شود. این نتایج با مطالعه تسلیگریس و بویر (2021)، آکیموف و همکاران (2023) و امینی و همکاران (1401) هم‌راستا است.

براساس یافته‌های پژوهش، شرایط مداخله‌گر که شامل عوامل داخلی و عوامل خارجی می‌باشند، شرایطی را نشان می‌دهند که در خارج از محدودۀ مورد نظر بر راهبردهای مطالعه تأثیر می‌گذارند. عوامل داخلی مانند بیثباتیهایی که در دانشگاه وجود دارد، عدم وجود قوانین صحیح آموزشی و غیره و عوامل خارجی مانند مشکلات تورم، بیثباتی سیاسی و تحریمها از معضلاتی هستند که دانشگاهها و مدیران همواره برای دستیابی به آموزش حسابداری مدرن و دانشگاهی و پرداختن به آن دست و پنجه نرم میکنند و به‌خوبی نمی‌توانند از فناوری‌های نوین و رویكردهای پلتفرمی بهره‌مند شوند. ضمن آنکه در زمینۀ آموزش و چگونگی مقابله با مسائل و چالش‌های مشترک بشریت و كرۀ زمین همچنین مسائل و چالش‌های رویکرد پایدری نظیر زیست‌محیطی، نیز بافت متصل و به‌هم پیوستۀ جهانی در برنامه‌های درسی دانشگاه‌ها و مراكز آموزش عالی نیز وجود ندارد. به‌عنوان مثال، به دلیل تحریمهای سیاسی، ورود بسیاری از فناوریهای مدرن به کشور انجام نمیشود و این موضوع منجربه عقبماندگی کشور از فناوریهای به‌روز میشود. این نتایج با مطالعه امینی و همکاران (1401) هم‌راستا است.

از جمله راهبردهایی که برای آموزش حسابداری دانشگاهی از منظر رویکرد پایداری مبتنی بر مهارت‌های مورد نیاز انقلاب صنعتی چهارم در این پژوهش شناسایی گردید، آموزش و ارتقای ساختار سازمانی می‌باشند. برای آموزش باید برنامههای آموزشی صحیح و متنوع تدوین گردد. بدین صورت که برنامههای آموزشی به قدری جامع باشند که هم مباحث حسابداری را به رویکرد پایداری مرتبط سازد و هم از مهارت‌های انقلاب صنعتی چهارم برای این مباحث کمک بگیرد. لذا در این راستا، لازم است این برنامهها از رویکرد سنتی و نظری به رویکرد مدرن، پیشرفته و عملی تغییر یابند تا دانشجویان بتوانند به نحو مؤثرتری با فرایندهای حسابداری پایداری و مهارت‌های انقلاب صنعتی چهارم آشنا شوند. این نتایج با مطالعه عثمانی و همکاران (2019) هم‌راستا است.

براساس یافتههای پژوهش، پیامدها نیز شامل دستیابی به توسعۀ پایدار و پیامدهای مطلوب برای دانشگاه‌ها از طریق پرداختن به آموزش حسابداری پایداری به کمک مهارت‌های انقلاب صنعتی چهارم است. که از طریق آن می‌توان به توسعۀ پایدار در سه بُعد اصلی اجتماعی، زیست‌محیطی و اقتصادی دست یافت و منجربه تبیین مفهوم عدالت اجتماعی و توجه بیشتری به محیط زیست و رفاه جامعه در بین دانشجویان حسابداری گردید، تا بدین وسیله بتوان یک نگرش مسئولانه در وجود آن‌ها، به‌عنوان حافظان آتی فضای مالی کشور، شکل داد. این نتایج با مطالعه تسلیگریس و بویر (2021) هم‌راستا است.

بنابراین براساس یافته‌های فوق می‌توان چنین اذعان نمود که از آنجا که آموزش‌های مهارت‌محور، الگویی بی‌بدیل در توسعۀ پایدار و رکن اصلی توسعۀ ملی در هر کشوری است و نیروی انسانی ماهر که محصول مستقیم آموزش‌های علمی و حرفه‌ایی است، علاوه بر رسالت اجتماعی- فرهنگی، بُردار اصلی توسعه به‌خصوص توسعۀ پایدار به شمار می‌آید. از این‌رو، توجه به آموزش حسابداران حرفه‌ای منطبق با نیاز موجود و ارزیابی مستمر روند تحول آن، ازجمله اولویت‌های اصلی در مدیریت کشورها است و نمی‌توان آن را بدون یک سیاست و تدبیر حساب شده رها کرد.

همچنین به دست اندرکاران رشتۀ حسابداري در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی پیشنهاد می‌شود با راه‌اندازی مراکز رشد و هسته‌های فناور، فرصت کارآموزي براي دانشجویان این رشته را منطبق با رویکردهای نوین پایداری و فضای کسب و کار مبتنی بر فناوری های نوین فراهم آورند.