تغییر رفتار فرهنگی، اجتماعی و اخلاقی ایرانیان در دوران هجوم مغول از منظر زیدری‌نسوی

الموضوعات : Culture

مهدی ربطی ¹ , خدابخش اسداللهی ² , احمدرضا نظری‌چروده ³ , نصرالله زیرک‌گوشلوندانی ⁴

1 - گروه زبان و ادبیات‌فارسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاداسلامی، خلخال، ایران.
2 - گروه زبان و ادبیات‌فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم‌انسانی، دانشگاه محقق‌اردبیلی، اردبیل، ایران.
3 - گروه زبان و ادبیات‌فارسی، واحد آستارا، دانشگاه آزاداسلامی، آستارا، ایران.
4 - گروه زبان و ادبیات‌فارسی، واحد رشت، دانشگاه آزاداسلامی، رشت، ایران.

تاريخ الإرسال : 19 السبت , ذو القعدة, 1446 تاريخ التأكيد : 15 الأحد , ربيع الأول, 1447 تاريخ الإصدار : 17 الثلاثاء , ربيع الأول, 1447

الکلمات المفتاحية: فرهنگی, اجتماعی, اخلاقی, ایران, مغول, زیدری‌نسوی, نفثه‌المصدور.,

ملخص المقالة :

بررسی تغییرات فرهنگی، اجتماعی و اخلاقی ایرانیان در دوران هجوم مغول، فراتر از روایت صرف تاریخی، امکان شناخت علل فروپاشی حکومت خوارزمشاهیان و درک رابطه میان بحران اخلاقی و ضعف ساختارهای اجتماعی-سیاسی را فراهم می‌آورد. اثر زیدری‌نسوی (نفثه‌المصدور)، به‌عنوان روایت شاهد مستقیم و منشی دربار جلال‌الدین خوارزمشاه، منبعی معتبر برای واکاوی این تحولات است. این پژوهش با رویکرد کتابخانه‌ای و بهره‌گیری از تحلیل محتوای تاریخی، به بازخوانی انتقادی و تفسیر زمینه‌مند اثر نسوی پرداخته و مفاهیم کلیدی او دربارۀ اخلاق، اجتماع و سیاست در آستانۀ هجوم مغول را استخراج کرده است. نتایج نشان می‌دهد نسوی باتأکیدبر انحطاط اخلاقی در سطوح حاکمیت و ضعف سرمایه‌های اجتماعی در میان مردم، تغییر رفتارهای فرهنگی و اجتماعی ایرانیان را عاملی بنیادین در زمینه‌سازی نفوذ و غلبۀ مغولان معرفی می‌کند. در نگاه او، بحران اخلاقی نه امری فردی، بلکه متغیری اجتماعی-تاریخی است‌که فروپاشی سیاسی را توضیح می‌دهد. رویکرد نسوی را می‌توان به‌مثابۀ یک «مدل تحلیلی تاریخی»؛ دانست‌که درآن، اخلاق اجتماعی و هنجارهای فرهنگی نقشی تعیین‌کننده در پایداری یا فروپاشی قدرت سیاسی دارند. این چارچوب تحلیلی ضمن گشودن افقی نُو در فهم پیوند اخلاق و سیاست، قابلیت تعمیم به سایر مقاطع بحرانی تاریخ ایران را نیز داراست.

المصادر:

احمدنژاد، کامل. (1385). معانی و بیان. چاپ‌دوم، تهران: انتشارات زوار.
امیری‌خراسانی، احمد. غفاری، نازنین. (1395). تأثیرات روانی هجوم مغول بر جامعۀ قرن‌هفتم، بانگاهی‌به نفثه‌المصدور. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-متن‌شناسی ادب‌فارسی، دورۀ 8، شمارۀ 2؛ (پیاپی 30)، 22-1.
امیری‌یاسی‌کند، وحید، صحابی، حکیمه. (1394). بررسی درون مایه‌های اخلاقی در نفثه‌المصدور زیدری‌نسوی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-بهار سخن، دورۀ 12، شمارۀ 30، 76-53.
جلال، صدیقه. عسکری، علی. (1399). بررسی آموزۀ اخلاقی مکر و حیله و فریب در کتاب کلیله و دمنه و افسانه‌های لافونتن. چهارمین همایش بین‌المللی زبان و ادبیات‌فارسی، همدان-ایران، 11-1.
حکیم‌آذر، محمد. (1394). تحلیل محتوی نفثه‌المصدور نسوی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، دورۀ 7، شمارۀ 27، 142-115.
خمینی، سیدروح‌الله. (1386). شرح چهل حدیث (اربعین حدیث). چاپ‌پنجاه‌وهفتم، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی(س).
دستغیب، عبدالحسین. (1396). گناهان کبیره. چاپ‌‌بیست‌وهشت، قم: دارالکتاب‌.
رادویانی، محمدبن‌عمر. (1380). ترجمان‌البلاغه. ترجمۀ: اسماعیل حاکمی و توفیق سبحانی، ویراستار: احمد آتش، چاپ‌اول، تهران: انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
زیدری‌نسوی، شهاب‌الدین محمد. (1399). نفثه‌المصدور. چاپ‌ششم، تهران: انتشارات توس.
شامیان، حسن. جعفری، سمانه. (1397). تبیین الگوی کاربرد صناعات بدیعی و بیانی در نفثه ‏المصدور. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-زبان و ادب‌فارسی، دورۀ 71، شمارۀ 238، 144-119.
شریف‌الرضی، محمدبن‌حسین. (1400). نهج‌البلاغه. ترجمۀ: محمد دشتی، چاپ‌دهم، قم: مؤسسۀ فرهنگی تحقیقاتی امیرالمومنین(ع).
شمیسا، سیروس. (1399). بیان. چاپ‌چهارم، تهران: انتشارات میترا.
قرآن‌کریم. (1384). قرآن‌کریم. ترجمۀ: محمدکاظم معزی، چاپ‌اول، تهران: انتشارات صابرین.
قیس‌الرازی، شمس‌الدین محمدبن. (1338). المعجم فی‌معاییر اشعارالعجم. ترجمه و ویراستار: محمدبن عبدالوهاب قزوینی و سیدمحمدتقی مدرس‌رضوی، تهران: مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه‌تهران.
کرمی‌موغاری، فریده. قنبری‌خشی، سعید. (1391). نگاهی به تشبیه و کنایه در کتاب نفثه‌المصدور. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دورۀ 4، شمارۀ 11، 221-197.
مجلسی، محمدباقربن‌محمد‌تقی. (1392). مراةالعقول فی شرح اخبار آل‌الرسول (جلد 1). چاپ‌اول، تهران: انتشارات دارالكتب الااسلاميه.
نراقی، احمدبن‌محمدمهدی. (1398). معراج السعاده. چاپ‌چهاردهم، قم: انتشارات هجرت.
وطواط، رشیدالدین. (1362). حدایق السحر فی‌دقایق الشعر. چاپ‌اول، تهران: کتابخانۀ سنایی و کتابخانۀ طهوری.
یاراحمدی، مهدی. رکابدار، غلامرضا. سلحشور، لاله، (1401). آسیب‌شناسی اجتماعی تغییرات اخلاقی جامعۀ ایران در دورۀ مغول. دهمین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های مدیریت و علوم‌انسانی در ایران، تهران-ایران، 8-1.
Soheili, Salman. (2024). Mongol Invasion Of Iran: Destructions and Economic And Cultural Consequences. International Invention Of Scientific Journal, 8(3): 715-719.