مقایسه شخصیت رستم و تیمور در منظومههای شاهنامۀ فردوسی و تمرنامۀ هاتفی از منظر کهن الگوی سایه و پیر خرد
الموضوعات :
مریم ندرخانی
1
,
زهره سرمد
2
,
فرشته ناصری
3
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یادگار امام، دانشگاه آزاد اسلامی، شهر ری، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یادگار امام خمینی (ره)، شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران(نویسنده مسئول)
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یادگار امام خمینی (ره)، شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: کلید واژه: تمرنامه, شاهنامه, کهن الگو, سایه, قهرمان, پیرخرد.,
ملخص المقالة :
مهم ترین حماسه ملی ایران شاهنامۀ فردوسی است که از دوره اسطوره ای تا تاریخی ایران را بر اساس منابع موجود در زمان خود به نظم درآورده و بر اساس زندگی شخصیت های اسطوره ای و تاریخی آثاری حماسی طبیعی و مصنوع پدید آورده اند. تمرنامه یکی از منظومه هایی است که هاتفی جامی شاعر دوره تیموری به تقلید از شاهنامه و اسکندرنامه سروده است. در این مقاله با هدف شناخت ویژگی‌های مشترک منظومه های تقلیدی و حماسه‌های اصلی به روش توصیفی- تحلیلی بررسی کهن الگوهای سایه و پیر خرد در شاهنامه و تمرنامه پرداخته و مشخص شده رستم و تیمور هر دو به دنیال رسیدن به هدفی، سفر قهرمانانه خود را آغاز نموده و با سایه های متعدد پیکار می کنند. رستم به عنوان پهلوان علاوه بر کشف عناصر درونی مثبت و منفی وجود خود در صدد مبارزه با نیروهای شر و تقویت نیروهای خیر است و تیمور در صدد افزودن بر جنبه های وجودی خود از طریق کشور گشایی و جاه طلبی است و مسیر را با یاری عناصر تقویت شده درونی و بیرونی به این هدف می رسد. نتیجه تحقیق این است که شخصیت تیمور تفاوت بسیاری با شخصیت رستم دارد. سایه های رستم متنوع و از نوع انسان، جانور، دیو، جادو هستند که رستم با یاری پیران خرد مانندزال، اولاد و امداد غیبی، بر آنها پیروز می شود ولی سایه های تیمور تنها از نوع انسانی و صفات نکوهیده او هستند که وی با یاری سپاهیان خود و همچنین پیران خرد از نوع درویشان و مشاوران و وزیران دانا به پیروزی می رسد.
1. اته، کارل هرمان(1337)تاریخ ادبیات فارسی، ترجمه صادق رضا زاده شفق، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
2. الیاده، میرچا(1381)اسطوره، رؤیا، راز، ترجمه رؤیا منجم، تهران: فکر روز
3. بسّاک و قاسم زاده شاندیز(1393)«تصحیح انتقادی تمرنامه‌هاتفی؛ متنی حماسی متاثر از شاهنامه فردوسی
4. بندهش(1380) ترجمه مهرداد بهار، تهران: توس
5. بهار، مهرداد ( 1384).. از اسطوره تا تاریخ. چشمه. تهران
6. بیلسکر،ریچارد(1384)یونگ، ترجمه حسین پاینده، تهران: طرح نو
7. پالمر، مایکل (1385). فروید، یونگ و دین، ترجمه محمد دهقانپور و غلامرضا محمدی، تهران: رشد
8. پیرسون، کارول(1393)بیداری قهرمان درون، ترجمه فرناز فرنود،چ2، تهران: جیحون
9. تبریزی،غلامرضا(1373)نگرشی بر رواشناسی یونگ،مشهد: نشر جاویدان خرد
10. جکسون، پیتر(1402)تاریخ ایران در دوره تیموریان، تهران: جامی
11. جوادزاده، مهران(1387) پژوهشی در تاریخ اسطوره‌ای ایران، تهران: نیک پندار
12. حافظ ابرو، شهاب الدین عبدالله خوافی(1372)زبده التواریخ، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
13. حسینی تربتی، ابوطالب(1342) تزوکات تیموری، تهران: کتاب فروشی احمدی
14. حصوری، علی(1386)«اژدها» دانشنامه ایران، زیر نظر سید کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی،صص786-777
15. خواندمیر،غیاث الدین(1353) تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، با مقدمه جلال الدین همایی، زیر نظر دکتر محمد دبیر سیاقی، تهران: خیام
16. داد، سیما(1375)فرهنگ اصطلاحات ادبی، چ2، تهران: مروارید
17. درخت آسوریک(1386) ترجمه یحیی ماهیار نوابی ، تهران: اساطیر
18. رسالت پناهی و راستگو فر(1395)«معرفی منظومه تمرنامه، حماسه‌ای تاریخی به تقلید از شاهنامه فردوسی و اسکندرنامه نظامی
19. روضاتیان، مریم،میرباقری فرد، علی اصغر و مانی، مهنوش(1391)«نقد و تحلیل کهن الگوی سایه با توجه به مفهوم نفس در عرفان»نشریه ادب و زبان، سال1، ش32،صص103-85
20. ریپکا، یان(1383)تاریخ ادبیات ایران، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران: سخن
21. ستاری، جلال(1389) آیین و اسطوره، تهران: مرکز
22. صفا، ذبیح الله(1369)حماسه سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر
23. صفا، ذبیح الله (1386) حماسه سرایی در ایران، تهران:امیرکبیر
24. طبری، محمدبن جریر(1362) تاریخ طبری، ج 2، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر
25. فخرالزمانی، عبدالنبی(1340)تذکره میخانه، به اهتمام احمد گلچین معانی، تهران: سپهر
26. فرای، نورتروپ(1377)تحلیل نقد، ترجمه صالح حسینی، تهران: نیلوفر
27. فردوسی، ابوالقاسم(1366)شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، نیویورک
28. ................................. (1369) شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، کالیفرنیا و نیویورک
29. فوردهام، فریدا(1351) مقدمه‌ای بر روانشناسی یونگ، ترجمه مسعود میر بهاء، چ2، تهران: سازمان انتشارات اشرفی.
30. کویاجی، جهانگیر (1381) آیین‌ها و افسانه‌های ایران و چین باستان، ترجمه جلیل دوستخواه، تهران: امیرکبیر.
31. مرتضوی، منوچهر(1358)مسایل عصرایلخانان، تبریز: دانشگاه تبریز
32. مورنو، آنتونیو(1380) یونگ، خدایان و انسان مدرن، ترجمه داریوش مهرجویی،چ2، تهران: مرکز
33. نطنزی، معین الدین(1336)منتخب التواریخ، به تصحیح ژان اوبن، تهران: کتابفروشی خیام
34. نوایی، امیر علیشیر(1323)مجالس النفایس(لطایف نامه)به کوشش علی اصغر حکمت، تهران: بانک ملی
35. وگلر، کریستوفر (1386). ساختار اسطوره‌ای در فیلمنامه. ترجمة عباس اکبری. نیلوفر. تهران
36. هاتفی خرجردی، عبدالله(1398)تمرنامه، به کوشش منصور شکرایی،چاپ دیجیتال
37. هندرسن، جوزف ل(1359) اساطیر باستانی و انسان امروز، ترجمه ابوطالب صارمی، انسان و سمبلهایش، چ2، تهران: امیر کبیر
38. یاحقی، محمد جعفر(1398) فرهنگ اساطیر و داستان واره‌ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر
39. یادگار زریران (1392) ترجمه ژاله آموزگار، تهران: معین
40. یزدی، شرف الدین علی(867ق)ظفرنامه، نسخه خطی مجلس شورای اسلامی ش4989 کاتب: محمدبن حاجی حسن
41. یعقوبی، ابن واضح (1382) تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران: علمی و فرهنگی
42. یونگ، کارل گوستاو(1368)چهار صورت مثالی، ترجمه پروین فرامرزی، مشهد: معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی
43. یونگ،کارل گوستاو(1387)انسان و سمبلهایش، ترجمه محمود سلطانیه، چ6، تهران: جامی
44. -------------------(1374)ماهیت روان و انرژی آن، ترجمه پرویز امیدوار، تهران: بهجت
45. -------------------(1386)خدایان و انسان مدرن، آنتونیو مورنو، چ4، تهران: مرکز
46. یونگ، کارل گوستاو ، با همکاری ماری لویز فرون فرانتس و دیگران، (1389)انسان و سمبلهایش ترجمه مسعود سلطانیه، چ7، تهران: جامی
