شناسایی و رتبه‌بندی عوامل استرس‌زای شغلی نیروی انسانی در میان کارکنان آتش‌نشانی: یک مطالعه موردی از صنعت نفت و گاز

الموضوعات : Industrial Management

سعید رازقی ¹ , قباد حکمت ² , مهناز زارعی ³

1 - دانشیار، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران
2 - گروه مهندسی ایمنی، بهداشت و محیط زیست، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران
3 - استادیار گروه مهندسی صنایع، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران

تاريخ الإرسال : 12 الأربعاء , صفر, 1447 تاريخ التأكيد : 14 السبت , ربيع الأول, 1447 تاريخ الإصدار : 02 الأربعاء , ربيع الثاني, 1447

الکلمات المفتاحية: آتش‌نشان, رویکرد اولویت ترتیبی, صنایع نفت و گاز, عوامل استرس‌زای شغلی, منابع انسانی,

ملخص المقالة :

هدف پژوهش حاضر شناسایی و رتبه‌بندی عوامل استرس‌زای شغلی در میان کارکنان آتش‌نشانی شرکت پالایشگاه لاوان است. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. جامعه آماری این تحقیق شامل آتش‌نشانان و کارشناسان ارشد شرکت پالایشگاه لاوان است که به‌طور مستقیم در عملیات آتش‌نشانی شرکت دارند. جهت گردآوری داده‌ها، از پرسشنامه‌های استاندارد دلفی فازی و اولویت‌بندی ترتیبی استفاده شده است. در ابتدا به منظور نهایی سازی عوامل، با مرور ادبیات فهرستی از عوامل اصلی و فرعی اولیه شناسایی و با روش گلوله برفی، تیم خبره تشکیل شد. در ادامه با استفاده از روش دلفی فازی، نظرات اعضای تیم خبره احتساب و 30 عامل فرعی مؤثر در قالب چهار عامل اصلی مدیریتی و سازمانی، عملیاتی (شرایط کاری)، فردی و بین فردی نهایی شدند. سپس، برای رتبه‌بندی عوامل اصلی و فرعی از رویکرد اولویت ترتیبی استفاده شد. نتایج نشان داد که بعد عملیاتی (شرایط کاری)، بعد مدیریتی و سازمانی و بعد فردی به ترتیب اهمیت اول تا سوم عوامل اصلی را دارند. همچنین نتایج نشان داد که دود و گازهای سمی تولیدشده در آتش‌سوزی، گرمای تولیدشده از آتش، کار در ارتفاع، ترس از انفجار در صحنه‌های حادثه که همگی جزو عامل اصلی بعد عملیاتی (شرایط کاری) هستند، به ترتیب رتبه اول تا چهارم عوامل فرعی را دارند. این یافته‌ها می‌تواند به مدیران منابع انسانی و مسئولان در کاهش استرس شغلی آتش‌نشانان و بهبود شرایط کاری آن‌ها کمک کرده و بر بهبود توسعه منابع انسانی در این حوزه تأثیرگذار باشد.

 

المصادر:

Afrasiabi, A., Tavana, M., & Di Caprio, D. (2022). An extended hybrid fuzzy multi-criteria decision model for sustainable and resilient supplier selection. Environmental Science and Pollution Research, 29(25), 37291–37314. https://doi.org/10.1007/s11356-021-17851-2
Alroomi, A. S., & Mohamed, S. (2021). Occupational Stressors and Safety Behaviour among Oil and Gas Workers in Kuwait: The Mediating Role of Mental Health and Fatigue. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(21). https://doi.org/10.3390/ijerph182111700
Asadi, N., Ahmadi, A., & Abbasi, A. (2021). The Relationship between Stress Management Training and Employees Self-Efficacy. Quarterly Journal of Training and Development of Human Resources, 30(30), 283–306. https://doi.org/https://doi.org/10.52547/istd.31448.8.30.283 (In Persian)
Ataei, Y., Mahmoudi, A., Feylizadeh, M. R., & Li, D.-F. (2020). Ordinal Priority Approach (OPA) in Multiple Attribute Decision-Making. Applied Soft Computing, 86, 105893. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.asoc.2019.105893
Besse, C., Poremski, D., Laliberté, V., & Latimer, E. (2018). The meaning and experience of stress among supported employment clients with mental health problems. Health & Social Care in the Community, 26(3), 383–392. https://doi.org/https://doi.org/10.1111/hsc.12527
Bolghanabadi, S., Mousavi Kordmiri, S. H., Mahmodi, A., & Mehdiabadi, S. (2019). The effect of mental workload on stress and Quality of Work Life firefighters. Journal of Sabzevar University of Medical Sciences, 26(5), 547–553. https://jsums.medsab.ac.ir/article_1221.html (In Persian)
Darabont, D. C., Cioca, L.-I., Bejinariu, C., Badea, D. O., Chivu, O. R., & Chiș, T. V. (2024). Impact of Personal Protective Equipment Use on Stress and Psychological Well-Being Among Firefighters: Systematic Review and Meta-Analysis. Sustainability, 16(22). https://doi.org/10.3390/su16229666
Ebrahimi, S., & Bridgelall, R. (2021). A fuzzy Delphi analytic hierarchy model to rank factors influencing public transit mode choice: A case study. Research in Transportation Business & Management, 39, 100496. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.rtbm.2020.100496
Farinha, V. M., Borba, E. F. de, Santos, P. P. dos, Ulbrich, A. Z., Ribeiro, E. J. F., & Tartaruga, M. P. (2024). Association of Physical and Emotional Parameters with Performance of Firefighters: A Systematic Review. International Journal of Environmental Research and Public Health, 21(8). https://doi.org/10.3390/ijerph21081097
Foti, G., Bondanini, G., Finstad, G. L., Alessio, F., & Giorgi, G. (2023). The Relationship between Occupational Stress, Mental Health and COVID-19-Related Stress: Mediation Analysis Results. Administrative Sciences, 13(4). https://doi.org/10.3390/admsci13040116
Garg, S., & Bhardwaj, R. (2024). Exploring the influence of factors causing stress among doctoral students by combining fuzzy DEMATEL-ANP with a triangular approach. Scientometrics, 129(8), 4695–4719. https://doi.org/10.1007/s11192-024-05108-x
Gerding, T., Davis, K. G., & Wang, J. (2023). An Investigation into Occupational Related Stress of At-Risk Workers During COVID-19. Annals of Work Exposures and Health, 67(1), 118–128. https://doi.org/10.1093/annweh/wxac076
Ghanavati Nejad, J. (2022). The relationship between job stress and job burnout with the mental health of police force employees in Ramhormoz city in Khuzestan province. Journal of Psychology New Ideas, 13(17). http://jnip.ir/article-1-740-en.html (In Persian)
Ishikawa, A., Amagasa, M., Shiga, T., Tomizawa, G., Tatsuta, R., & Mieno, H. (1993). The max-min Delphi method and fuzzy Delphi method via fuzzy integration. Fuzzy Sets and Systems, 55(3), 241–253. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/0165-0114(93)90251-C
Khoshakhlagh, A. H., Al Sulaie, S., Mirzahosseininejad, M., Yazdanirad, S., Orr, R. M., Laal, F., & Bamel, U. (2024). Occupational stress and musculoskeletal disorders in firefighters: the mediating effect of depression and job burnout. Scientific Reports, 14(1), 4649. https://doi.org/10.1038/s41598-024-55468-w
Kim, B.-J., & Jung, S.-Y. (2019). The Mediating Role of Job Strain in the Transformational Leadership–Safety Behavior Link: The Buffering Effect of Self-Efficacy on Safety. International Journal of Environmental Research and Public Health, 16(8). https://doi.org/10.3390/ijerph16081425
Lee, Y. H., Kim, H., & Park, Y. (2022). Development of a Conceptual Model of Occupational Stress for Athletic Directors in Sport Contexts. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(1). https://doi.org/10.3390/ijerph19010516
Mahmoudi, A., Sadeghi, M., Deng, X., & Pan, P. (2023). OPA Solver: A web-based software for Ordinal Priority Approach in multiple criteria decision analysis using JavaScript. SoftwareX, 24, 101546. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.softx.2023.101546
Moshtagh Eshgh, Z., Aghaeinejad, A. A., Peyman, A., Amirkhani, A., & Chehregosha, M. (2015). Relationship between Occupational Stress and Mental Health in Male Personnel of Medical Emergency in Golestan Province. Journal of Research Development in Nursing and Midwifery, 12(1). http://nmj.goums.ac.ir/article-1-702-en.html (In Persian)
Quick, J. C., & Henderson, D. F. (2016). Occupational Stress: Preventing Suffering, Enhancing Wellbeing. International Journal of Environmental Research and Public Health, 13(5). https://doi.org/10.3390/ijerph13050459
Raišienė, A. G., Danauskė, E., Kavaliauskienė, K., & Gudžinskienė, V. (2023). Occupational Stress-Induced Consequences to Employees in the Context of Teleworking from Home: A Preliminary Study. Administrative Sciences, 13(2). https://doi.org/10.3390/admsci13020055
Rajabi, F., Molaeifar, H., Jahangiri, M., Taheri, S., Banaee, S., & Farhadi, P. (2020). Occupational stressors among firefighters: application of multi-criteria decision making (MCDM)Techniques. Heliyon, 6(4). https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2020.e03820
Rezaei, A., Zare Mehrjerdi, Y., Owlia, M. S., & Khademizare, H. (2023). Identifying and prioritizing ecosystem indicatorsusing Fuzzy Delphi and Fuzzy DEMATEL approaches. Research in Production and Operations Management, 14(2), 51–82. https://doi.org/10.22108/pom.2023.134879.1462 (In Persian)
Sazvar, Z., Nayeri, S., Mirbagheri, R., Tanhaeean, M., Fallahpour, A., & Wong, K. Y. (2022). A hybrid decision-making framework to manage occupational stress in project-based organizations. Soft Computing, 26(22), 12445–12460. https://doi.org/10.1007/s00500-022-07143-3
Soteriades, E. S., Vogazianos, P., Tozzi, F., Antoniades, A., Economidou, E. C., Psalta, L., & Spanoudis, G. (2022). Exercise and Occupational Stress among Firefighters. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(9). https://doi.org/10.3390/ijerph19094986
Talebi, N. (2020). The Effectiveness of Aerobic Exercise Interventions and Stress Coping skills Training on the Reduction of Job Stress among Employees of the Organization. Clinical Psychology and Personality, 17(2), 11–18. https://doi.org/10.22070/cpap.2020.2904 (In Persian)
Wang, W., Lu, A., Zhou, A., & Zhao, W. (2024). Platform for Information Sharing, Prioritization, and Aggregation for Firefighters and Incident Command. SoutheastCon 2024, 1632–1637. https://doi.org/10.1109/SoutheastCon52093.2024.10500124
Zhou, Y., Guo, X., & Yin, H. (2022). A structural equation model of the relationship among occupational stress, coping styles, and mental health of pediatric nurses in China: a cross-sectional study. BMC Psychiatry, 22(1), 416. https://doi.org/10.1186/s12888-022-04061-4

نص كامل:



 

 

 

 

 

شناسایی و رتبه‌بندی عوامل استرس‌زای شغلی نیروی انسانی

 در میان کارکنان آتش‌نشانی: یک مطالعه موردی از صنعت نفت و گاز

 

سعید رازقی

دانشیار، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران

قباد حکمت

گروه مهندسی ایمنی، بهداشت و محیط زیست، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران

مهناز زارعی (نویسنده مسئول)

استادیار گروه مهندسی صنایع، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران

Email: [e-mail]

 

 

 

                     تاریخ دریافت: 15/05/1404  * تاریخ پذیرش 15/06/1404

 

         چکيده

هدف پژوهش حاضر شناسایی و رتبه‌بندی عوامل استرس‌زای شغلی در میان کارکنان آتش‌نشانی شرکت پالایشگاه لاوان است. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. جامعه آماری این تحقیق شامل آتش‌نشانان و کارشناسان ارشد شرکت پالایشگاه لاوان است که به‌طور مستقیم در عملیات آتش‌نشانی شرکت دارند. جهت گردآوری داده‌ها، از پرسشنامه‌های استاندارد دلفی فازی و اولویت‌بندی ترتیبی استفاده شده است. در ابتدا به منظور نهایی سازی عوامل، با مرور ادبیات فهرستی از عوامل اصلی و فرعی اولیه شناسایی و با روش گلوله برفی، تیم خبره تشکیل شد. در ادامه با استفاده از روش دلفی فازی، نظرات اعضای تیم خبره احتساب و 30 عامل فرعی مؤثر در قالب چهار عامل اصلی مدیریتی و سازمانی، عملیاتی (شرایط کاری)، فردی و بین فردی نهایی شدند. سپس، برای رتبه‌بندی عوامل اصلی و فرعی از رویکرد اولویت ترتیبی استفاده شد. نتایج نشان داد که بعد عملیاتی (شرایط کاری)، بعد مدیریتی و سازمانی و بعد فردی به ترتیب اهمیت اول تا سوم عوامل اصلی را دارند. همچنین نتایج نشان داد که دود و گازهای سمی تولیدشده در آتش‌سوزی، گرمای تولیدشده از آتش، کار در ارتفاع، ترس از انفجار در صحنه‌های حادثه که همگی جزو عامل اصلی بعد عملیاتی (شرایط کاری) هستند، به ترتیب رتبه اول تا چهارم عوامل فرعی را دارند. این یافته‌ها می‌تواند به مدیران منابع انسانی و مسئولان در کاهش استرس شغلی آتش‌نشانان و بهبود شرایط کاری آن‌ها کمک کرده و بر بهبود توسعه منابع انسانی در این حوزه تأثیرگذار باشد.

کلمات کلیدی: رویکرد اولویت ترتیبی، صنایع نفت و گاز، عوامل استرس‌زای شغلی، منابع انسانی.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-       مقدمه

در صنعت نفت و گاز، ایمنی یکی از موضوعات حیاتی و چالشی اساسی به شمار می‌آید. به دلیل ماهیت پرخطر این صنعت، وقوع حوادث شغلی اجتناب‌ناپذیر بوده و می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری بر زندگی کارکنان داشته باشد. بنابراین، بررسی و کاهش این حوادث امری ضروری است. در برخی مناطق، این صنعت به دلیل نرخ بالای تصادفات و آسیب‌های شغلی، به‌ویژه مشکلات مرتبط با سلامت روان، موردتوجه قرار گرفته است. آسیب‌های روانی اصطلاحی گسترده برای توصیف اختلالات روانی ناشی از تنش‌های شغلی است. مطالعات انجام‌شده نشان می‌دهد که عوامل استرس‌زا یکی از دلایل اصلی استرس شغلی هستند. در محیط کار، استرس شغلی به‌عنوان یک تجربه منفی هیجانی که تحت تأثیر شرایط دشوار کاری به وجود می‌آید، تعریف می‌شود (Alroomi, & Mohamed, 2021; Kim, & Jung, 2019). استرس شغلی پیامدهای نامطلوبی را برای کارکنان و سازمان‌ها به همراه دارد که شامل اثرات روانی، جسمی و سازمانی است. ازجمله پیامدهای روانی این نوع استرس می‌توان به اضطراب، افسردگی، خستگی ذهنی، تحریک‌پذیری، پرخاشگری، واکنش‌های هیجانی ناگهانی، پرخوری، رفتارهای تکانشی، ضعف در تصمیم‌گیری، کاهش تمرکز، حواس‌پرتی و حساسیت بیش‌ازحد به انتقاد اشاره کرد. در بعد فیزیولوژیکی، استرس شغلی می‌تواند منجر به بروز میگرن، افزایش ضربان قلب، فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی-عروقی، مشکلات عضلانی، اختلالات تنفسی، مشکلات گوارشی، بیماری‌های کلیوی، اختلالات خواب و ضعف سیستم ایمنی شود. همچنین، پیامدهای سازمانی این نوع استرس شامل افزایش غیبت از کار، بالا رفتن نرخ ترک شغل، کاهش بهره‌وری، ایجاد فاصله میان کارکنان، نارضایتی شغلی، کاهش تعهد سازمانی و افت عملکرد و کیفیت کار است. افزون بر این، استرس شغلی می‌تواند موجب بروز رفتارهای ناسازگار همچون سوءمصرف مواد مخدر و انجام اقدامات ناایمن در محیط کار شود (Rajabi et al, 2020).

در میان مشاغل گوناگون، حرفه آتش‌نشانی به‌صورت ذاتی استرس‌زا بوده و آتش‌نشانان صنعتی به‌طور مداوم با عوامل استرس‌زا مواجه هستند. این افراد تجربه‌هایی نظیر مشاهده صحنه‌های دلخراش، مواجهه با مرگ، قرار گرفتن در معرض خطرات ناشی از بلایای طبیعی و انسانی را تجربه می‌کنند که تأثیرات عمیقی بر سلامت روان آن‌ها دارد. علاوه بر این، شرایط کاری خاص آن‌ها از جمله آماده‌باش دائمی، قرارگیری در معرض مواد سمی و شرایط سخت عملیاتی، ممکن است منجر به آسیب‌های جسمی و روانی متعددی شود. بنابراین، این کارکنان از یک‌سو به دلیل تماس با مواد خطرناک با مشکلات جسمی مواجه شده و از سوی دیگر، به علت قرار گرفتن در موقعیت‌های بحرانی و حادثه‌زا، فشارهای روانی شدیدی را تجربه می‌کنند. به‌عنوان نمونه، مأموریت‌های نجات در حوادث رانندگی با تلفات بالا، نوبت‌های کاری طاقت‌فرسا و فشارهای ناشی از ساختار سازمانی آتش‌نشانی از جمله عواملی هستند که می‌توانند سلامت روان آتش‌نشانان را تحت تأثیر قرار دهند (Moshtagh Eshgh et al, 2015).

در سال‌های اخیر، موضوع استرس شغلی و پیامدهای آن در سازمان‌های آتش‌نشانی به یکی از مباحث کلیدی مدیریت رفتار سازمانی تبدیل شده است. فشارهای روانی در محیط کار می‌توانند مانند یک تهدید پنهان، عملکرد سازمان را تحت تأثیر قرار دهند و بهره‌وری را کاهش دهند. توجه به شرایط کاری آتش‌نشانان و تلاش برای بهبود محیط کار آن‌ها، می‌تواند تأثیر بسزایی در افزایش کیفیت عملکرد، حفظ سلامت کارکنان و افزایش طول دوره خدمت آن‌ها داشته باشد. در شرکت پالایشگاه لاوان، با توجه به ماهیت حساس فعالیت‌های عملیاتی و خطرات ناشی از کار با مواد شیمیایی و قابل اشتعال، آتش‌نشانان با سطوح بالایی از استرس مواجه هستند که در محیط‌های کاری دیگر کمتر مشاهده می‌شود. ازاین‌رو، شناسایی و رتبه‌بندی عوامل استرس‌زای شغلی در میان آتش‌نشانان این پالایشگاه، به‌منظور کاهش استرس و بهبود کیفیت زندگی کاری آن‌ها امری ضروری به نظر می‌رسد. عدم توجه به این عوامل می‌تواند موجب کاهش کارایی، افزایش خطاهای انسانی و حتی بروز مشکلات روانی و جسمی در میان این نیروهای ارزشمند شود. این پژوهش با هدف شناسایی دقیق این عوامل، به دنبال ارائه راهکارهایی برای کاهش استرس و بهبود شرایط کاری آتش‌نشانان پالایشگاه لاوان است. ازاین‌رو، در این مطالعه قصد داریم با استفاده از روش دلفی فازی، عوامل استرس‌زای شغلی را در میان آتش‌نشانان صنایع نفت و گاز، با تمرکز بر پالایشگاه لاوان، شناسایی کرده و سپس با بهره‌گیری از رویکرد اولویت ترتیبی، این عوامل را رتبه‌بندی کنیم.

2-روش شناسی پژوهش 

الف) پیشینه نظری

استرس به‌عنوان یک مفهوم کلی شامل عوامل ایجادکننده (تقاضاها یا عوامل استرس‌زا)، پیامدها (ناراحتی و استرس مثبت) و تعدیل‌کننده‌های پدیده‌ای روانی-فیزیولوژیکی به نام واکنش استرس است. کانن¹ در سال 1935 اصطلاح «پاسخ اضطراری» را برای توصیف مجموعه واکنش‌های ذهنی و جسمی که اکنون به‌عنوان پاسخ استرس شناخته می‌شود، ابداع کرد. سلیه² در سال 1976 نشان داد که چگونه استرس می‌تواند به‌عنوان یک عامل خطر برای طیف وسیعی از اختلالات و بیماری‌های سلامتی عمل کند و آن را «بیماری‌های ناشی از ناتوانی در سازگاری» نامید. استرس به‌طور مستقیم با هفت مورد از ده علت اصلی مرگ‌ومیر در جهان ارتباط دارد، که بیماری‌های قلبی‌عروقی در صدر این علل برای هر دو جنس زن و مرد قرار دارد. استرس شغلی و سازمانی به‌عنوان یکی از عوامل خطر اصلی در بیماری‌های قلبی‌عروقی شناخته شده است. باوجوداینکه استرس شغلی به‌عنوان عامل خطر برای مشکلات سلامتی شناخته می‌شود، جنبه مثبتی نیز در مفاهیم بهداشت عمومی و پزشکی پیشگیرانه در این زمینه وجود دارد (Quick, & Henderson, 2016).

استرس شغلی، طبق تعریف شبکه همکاری مراکز سازمان بهداشت جهانی، به استرسی اطلاق می‌شود که در اثر کار ایجاد یا تشدید می‌شود. این نوع استرس به واکنش‌های منفی اطلاق می‌شود که کارکنان زمانی تجربه می‌کنند که تقاضاها و مسئولیت‌های محیط کار فراتر از توانایی‌های آن‌ها باشد. سازمان بهداشت جهانی گزارش کرده است که بیماری‌های مرتبط با استرس، علت اصلی مرگ‌های زودهنگام در کشورهای اروپایی است و هزینه زیادی برای کارکنان، کارفرمایان و جامعه دارد. استرس شغلی ناشی از ناهماهنگی بین توانایی فرد و وظایف شغلی است. شرایط شغلی، طبق مؤسسه ملی ایمنی و بهداشت شغلی، علت اصلی استرس شغلی است. برخی محققین نه عامل برای استرس شغلی معرفی کرده‌اند که شامل بارکاری بیش‌ازحد، تضاد نقش، ابهام نقش، تبعیض، و ناکامی در ارتقا به دلیل تعصب است (Lee et al, 2022; Soteriades et al, 2022).

باوجوداینکه کار به افراد امنیت اقتصادی و رفاه می‌دهد، می‌تواند بر بدن و روان افراد تأثیر منفی بگذارد و موجب مشکلاتی مانند ناامیدی، تعارضات، بیماری‌های جسمی و روانی، و حتی مرگ شود. لوی³ (1990) استرس شغلی را به‌طور دقیق موردبررسی قرار داد و اشاره کرد که عوامل استرس‌زای روانی-اجتماعی مرتبط با کار از طریق فرآیندهای عاطفی، شناختی، رفتاری و روانی بر سلامت فرد تأثیر می‌گذارند. استرس می‌تواند هم مثبت و هم منفی باشد؛ استرس کوتاه‌مدت ممکن است مفید باشد و به فرد کمک کند تا انرژی خود را متمرکز کند، اما استرس منفی می‌تواند باعث اضطراب، کاهش اعتماد به نفس، اختلالات خواب، مشکلات در روابط کاری و کاهش تمرکز شود (Besse et al, 2018; Raišienė et al, 2023).

استرس شغلی تأثیرات زیادی بر کارکنان در محیط‌های کاری مختلف دارد، به‌ویژه افرادی که با مردم در ارتباط هستند، مانند معلمان، پزشکان، افسران پلیس و آتش‌نشانان. آتش‌نشانان به دلیل شرایط خطرناک و استرس‌زای شغلی خود، بیشتر در معرض استرس قرار دارند. وظایفی چون نجات قربانیان در حوادث و آتش‌سوزی‌ها، به‌ویژه در مواردی که جان افراد در خطر باشد، باعث استرس ذهنی شدید می‌شود. استرس شغلی می‌تواند منجر به اختلال استرس پس از سانحه و مشکلات جسمی و روانی مانند اضطراب، افسردگی، سردرد، فشار خون بالا و مشکلات اسکلتی-عضلانی شود. همچنین، استرس شغلی می‌تواند بر عملکرد سازمانی تأثیر بگذارد و باعث غیبت، کاهش تولید و کاهش تعهد سازمانی شود. شیفت کاری طولانی‌مدت و روابط ضعیف با همکاران نیز از عوامل استرس‌زای شغلی به شمار می‌روند (Soteriades et al, 2022). رجبی و همکاران⁴ (2020) چهار دسته از عوامل استرس‌زای شغلی آتش‌نشانان را شناسایی کردند: مدیریتی و سازمانی، عملیاتی (شرایط کاری)، فردی و بین فردی، که مهم‌ترین آن‌ها شامل فشار مالی، ترس از انفجار، دود سمی و عدم توجه به ایمنی شغلی است (Rajabi et al, 2020).

ب) پیشینه تجربی

رجبی و همکاران (2020) در پژوهشی به شناسایی و اولویت‌بندی عوامل استرس‌زای شغلی در آتش‌نشانان با استفاده از روش دلفی فازی و تحلیل سلسله مراتبی فازی پرداخته است. مهم‌ترین عوامل استرس‌زا فشار مالی، ترس از انفجار، دود سمی و عدم توجه به ایمنی شغلی هستند. عوامل مدیریتی بیشترین وزن را در این تحقیق داشتند (Rajabi et al, 2020). الرومی و محمد⁵ (2021) به بررسی روابط بین استرس شغلی، سلامت روان و رفتار ایمنی در کارکنان پرداخته است. نتایج نشان داد که استرس شغلی تأثیر منفی بر رفتار ایمنی دارد و سلامت روان و خستگی می‌توانند نقش واسطه‌ای داشته باشند. سازمان‌ها باید با تشویق کارکنان به مدیریت استرس و سلامت روان، رفتار ایمنی را تقویت کنند (Alroomi, & Mohamed, 2021). اسدی و همکاران⁶ (2021) در پژوهشی به بررسی رابطه بین آموزش مدیریت استرس و خودکارآمدی کارکنان در سازمان‌های دولتی پرداخته شده است. نتایج نشان داد که راهبرد مقابله مسئله‌مدار موجب افزایش خودکارآمدی می‌شود، درحالی‌که راهبردهای هیجان‌مدار و اجتناب‌مدار تأثیر معکوس دارند (Asadi et al, 2021). ژوو و همکاران⁷ (2022) به بررسی تأثیر استرس شغلی و سبک‌های مقابله‌ای بر سلامت روان پرستاران اطفال پرداخته است. نتایج نشان داد که سبک‌های مقابله‌ای مثبت اثر منفی بر استرس شغلی و علائم سلامت روان دارند، درحالی‌که سبک‌های مقابله‌ای منفی تأثیر مثبت دارند (Zhou et al, 2022). سازوار و همکاران⁸ (2022) در مطالعه‌ای در این تحقیق به توسعه یک سیستم پشتیبان تصمیم‌گیری برای مدیریت استرس در سازمان‌های پروژه‌محور پرداخته شد. شش عامل اصلی استرس شامل عدم تناسب شغلی، ساختار سازمانی ضعیف و بار کاری زیاد شناسایی شدند. نتایج نشان داد که سطح استرس سازمانی بهینه نیست (Sazvar et al, 2022). گردینگ و همکاران⁹ (2023) به بررسی تأثیر استرس ناشی از پاندمی کووید-19 را بر کارگران صنایع مختلف بررسی کرد. بیش از 50% کارگران گزارش دادند که با افزایش بار کاری مواجه شده‌اند و حدود 55% از آن‌ها از احتمال مواجهه با کووید-19 در محیط کار نگران بودند (Gerding et al, 2023). فوتی و همکاران¹⁰ (2023) به بررسی پیامدهای روانی پاندمی کووید-19 و تأثیر آن بر سلامت روان کارگران صنعتی پرداخت. نتایج نشان داد که آسیب‌های مرتبط با کووید-19 نقش میانجی‌گری در رابطه بین استرس تجربه‌شده و کاهش سلامت روان ایفا می‌کنند. (Foti et al., 2023). خوش‌اخلاق و همکاران¹¹ (2024) در پژوهشی به بررسی تأثیر استرس شغلی بر اختلالات عضلانی مرتبط با کار در آتش‌نشانان پرداخت. نتایج نشان داد که استرس ناشی از کار ارتباط مثبت با اختلالات عضلانی دارد و سازمان‌ها باید برای مدیریت استرس و جلوگیری از پیامدهای آن اقدام کنند (Khoshakhlagh et al, 2024). گارگ و بهارواج¹² (2024) در پژوهشی به بررسی عوامل استرس‌زای دانشجویان دکتری با استفاده از روش‌های فازی دیمتل و تحلیل شبکه‌ای پرداخته است. نتایج نشان داد که بازخورد استاد راهنما و آینده نامشخص به‌عنوان مهم‌ترین عوامل استرس در این گروه شغلی شناسایی شدند (Garg, & Bhardwaj, 2024). فرنیها و همکاران¹³ (2024) به بررسی ارتباط پارامترهای فیزیکی و روانی با عملکرد آتش‌نشان‌ها در آزمون‌های توانایی فیزیکی آتش‌نشانی پرداخته است. نتایج نشان داد که پارامترهای فیزیکی مانند آمادگی هوازی و قدرت بالاتنه تأثیر زیادی بر عملکرد دارند (Farinha et al, 2024). دارابونت و همکاران¹⁴ (۲۰۲۴) تأثیر استفاده از تجهیزات حفاظت شخصی بر استرس و سلامت روانی آتش‌نشان‌ها را بررسی کردند. نتایج نشان داد که این تجهیزات می‌توانند استرس فیزیکی و روانی آتش‌نشان‌ها را 10 تا 25 درصد افزایش دهند و اضطراب و استرس را به ترتیب 35 درصد و 20 تا 30 درصد بیشتر کنند. این مطالعه بر لزوم بهبود طراحی تجهیزات و اجرای برنامه‌های پیشگیری از استرس تأکید دارد (Darabont et al, 2024).

با توجه به تحقیقات انجام‌شده درزمینه‌ی استرس شغلی و عوامل مرتبط با آن، مطالعات متعددی به بررسی تأثیر مداخلات مختلف بر کاهش استرس شغلی در کارکنان سازمان آتش‌نشانی پرداخته‌اند. به‌عنوان‌مثال، طالبی¹⁵ (2020) به اثربخشی تمرینات هوازی و آموزش مهارت مقابله با استرس در کاهش استرس شغلی پرداخته است و بلقن آبادی و همکاران¹⁶ (2019) به بررسی بارکاری ذهنی و ارتباط آن با کیفیت زندگی کارکنان آتش‌نشانی توجه داشته‌اند (Bolghanabadi et al, 2019; Talebi, 2020). همچنین، سایر تحقیقات از قبیل قنواتی‌نژاد و همکاران¹⁷ (2022) و خوش‌اخلاق و همکاران (2024) به بررسی رابطه بین استرس شغلی، فرسودگی شغلی، و سلامت روان در محیط‌های کاری پرداخته‌اند (GhanavatiNejad, 2022; Khoshakhlagh et al, 2024). وانگ و همکاران¹⁸ (۲۰۲۴) یک پلتفرم کمک‌کننده به آتش‌نشان‌ها در صحنه‌های آتش‌سوزی به منظور تجمیع و اولویت‌بندی مؤثر اطلاعات را معرفی نمودند. این سیستم به بهبود تصمیم‌گیری فرماندهی حادثه و افزایش ایمنی آتش‌نشان‌ها در سناریوهای خطرناک کمک می‌کند، همچنین پهنای باند ارتباطی را کاهش می‌دهد (Wang et al, 2024). با وجود مطالعات گسترده درزمینه‌ی استرس شغلی، در حوزه شناسایی و رتبه‌بندی عوامل استرس‌زا در میان کارکنان آتش‌نشانی در صنایع نفت و گاز، به‌ویژه با توجه به شرایط خاص و خطرناک این صنایع، تحقیقات کمی انجام شده است. این شکاف تحقیقاتی نشان می‌دهد که نیاز به پژوهش‌های بیشتری درزمینه‌ی شناسایی و تحلیل دقیق عوامل استرس‌زا در بین آتش‌نشانان صنایع نفت و گاز وجود دارد.

پژوهش حاضر از لحاظ هدف، کاربردی بوده و از نظر روش گردآوری داده‌ها در دسته مطالعات پیمایشی قرار می‌گیرد. دوره زمانی اجرای این پژوهش از تیرماه ۱۴۰۳ تا شهریورماه ۱۴۰۳ ادامه داشته است. ابزارهای مورداستفاده برای گردآوری داده‌ها شامل مصاحبه‌های تخصصی، پرسشنامه‌های روش دلفی فازی و رویکرد اولویت ترتیبی هستند. برای تشکیل کمیته خبرگان در شرکت پالایشگاه لاوان، از روش نمونه‌گیری گلوله‌برفی استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه متخصصان آشنا با موضوع تحقیق بوده و معیارهای گزینش خبرگان شامل سابقه کاری مرتبط، سطح تحصیلات و جایگاه سازمانی آن‌ها در نظر گرفته شده است. مشخصات تفصیلی جامعه آماری پژوهش در جدول (۱) ارائه شده است.

جدول شماره (1): اطلاعات جامعه آماری

ویژگی	شاخص	تعداد	درصد
جنسیت	مرد	13	87%
	زن	2	13%
سن (سال)	30>	3	20%
	30-40	6	40%
	41-50	4	27%
	50<	2	13%
تحصیلات	کارشناسی	6	40%
	کارشناسی ارشد	8	53%
	دکتری	1	7%
موقعیت سازمانی	مدیر ارشد	4	27%
	مدیر میانی	6	40%
	کارشناس	5	33%
تجربه (سال)	5>	2	13%
	5-10	6	40%
	11-20	4	27%
	20<	3	20%

پس از تشکیل تیم خبره، با بررسی پیشینه پژوهش فهرست اولیه عوامل استرس‌زای شغلی در میان آتش‌نشانان در شرکت پالایشگاه لاوان شناسایی شد. در این خصوص نتایج تحقیق رجبی و همکاران (2020) مناسب دانسته شد. قابل‌توجه آنکه در تحقیق مزبور، تعداد 51 عامل فرعی در چهار دسته (عوامل اصلی) بعد مدیریتی و سازمانی، بعد عملیاتی (شرایط کاری)، بعد فردی و بعد بین فردی طی بررسی سیستماتیک منابع علمی و انتخاب 14 منبع علمی معتبر و همچنین با استفاده از نظرات خبرگان شناسایی شده است. ازاین‌رو در تحقیق حاضر فهرست اولیه عوامل اصلی و فرعی استرس‌زای شغلی در میان آتش‌نشانان به شرح جدول (2) (Rajabi et al, 2020).

جدول شماره (2): فهرست اولیه عوامل استرس‌زای شغلی در میان آتش‌نشانان

عوامل اصلی	عوامل فرعی	علائم اختصاری
بعد مدیریتی و سازمانی	برنامه نامناسب در رابطه با نوبت‌های کاری چرخشی	C1
	پشتیبانی ضعیف مدیریتی	C2
	عدم توجه به اصول ارگونومی در محیط کار	C3
	ابهام نقش	C4
	تضاد نقش	C5
	تعداد مأموریت‌های بالا	C6
	نگرانی در مورد امنیت شغلی	C7
	نبود مکان مناسب برای استراحت	C8
	کمبود تجهیزات و منابع برای عملیات اطفای حریق	C9
	فشار مالی به دلیل دستمزد ناکافی	C10
	نابرابری بین کارکنان	C11
	آموزش ضمن خدمت ناکافی	C12
	فقدان فرصت برای استراحت	C13
	کمبود تکنسین برای مأموریت‌ها	C14
	عدم تغذیه مناسب شغل آتش‌نشانی	C15
	عدم توجه مدیریت به ایمنی شغلی	C16
بعد عملیاتی (شرایط کاری)	ترافیک و معابر کم	C17
	پاسخ به رادیو در مواقع اضطراری	C18
	صدای آلارم، پیجینگ و فلاشرها	C19
	دود و گازهای سمی تولیدشده در آتش‌سوزی	C20
	گرمای تولیدشده از آتش	C21
	قرار گرفتن در معرض عوامل آلوده و عفونی	C22
	کار در محیط‌های ناشناخته	C23
	کار در شرایط نامساعد جوی	C24
	کار با تجهیزات نامرغوب	C25
	سرعت و قدرت کم ماشین‌های آتش‌نشانی	C26
	رانندگی با سرعت بالا در شرایط اضطراری	C27
	ازدحام در صحنه حادثه	C28
	تماس با اشیاء آلوده	C29
	کار در فضای محدود	C30
	ترس از افتادن اجسام	C31
	کار در ارتفاع	C32
	جابجایی دستی تجهیزات سنگین	C33
	ترس از انفجار در صحنه‌های حادثه	C34
	تماشای مرگ و رنج قربانیان	C35
	دیر رسیدن به صحنه حادثه	C36
	استفاده از تجهیزات حفاظت فردی	C37
	شکست در عملیات جستجو و نجات	C38
	صدمات جسمی در حین کار	C39
بعد فردی	تضاد کار و زندگی	C40
	عدم علاقه به کار در آتش‌نشانی	C41
	ترس از اشتباه کردن	C42
	نگرانی در مورد مهارت‌های ناکافی	C43
	تصمیم‌گیری در شرایط اضطراری	C44
	مسائل خانوادگی و اجتماعی مؤثر بر عملکرد شغلی	C45
بعد بین فردی	روابط مشکل‌ساز در محل کار	C46
	قضاوت نادرست دیگران در مورد عملکرد آتش‌نشانان	C47
	تحت انتقاد قرار گرفتن توسط مافوق و سایر همکاران	C48
	عدم هماهنگی بین کارکنان	C49
	بی‌توجهی همکاران به وظایف شغلی خود	C50
	حفاظت و مراقبت از افرادی که همکاری ضعیفی دارند.	C51

ج) رویکرد ترکیبی پیشنهادی

در سال 1965، ‌زاده نظریه مجموعه‌های فازی را برای مقابله با عدم قطعیت و ابهام در تصمیم‌گیری‌های انسانی ارائه کرد. هدف اصلی منطق فازی، مدل‌سازی و مدیریت نادقیق بودن اطلاعات در فرآیندهای شناختی انسان و توسعه ابزارهای ریاضی مناسب برای توصیف این عدم قطعیت است. به‌ویژه، اعداد فازی مثلثی به‌طور گسترده در روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره مورداستفاده قرار می‌گیرند و به تحلیل و حل مسائل پیچیده کمک می‌کنند. این رویکردها به تصمیم‌گیرندگان امکان می‌دهند تا گزینه‌ها را با دقت بیشتری ارزیابی کرده و داده‌ها را به‌صورت کارآمدتری تحلیل کنند، درحالی‌که عدم قطعیت‌های ذاتی اطلاعات را نیز در محاسبات خود لحاظ می‌کنند (Ebrahimi, & Bridgelall, 2021).

تعریف 1. اگر  یک عدد فازی مثلثی در نظر گرفته شود در این صورت براساس رابطه (1) تابع عضویت آن عبارت است:

به‌طوری‌که ،  و  به ترتیب بیانگر کمینه و بیشینه مقدار، و  محتمل‌ترین مقدار است.

تعریف 2. اگر  و  دو عدد فازی مثلثی باشند در این صورت اعمال جبری بر روی آن‌ها به شرح روابط (2) الی (5) عبارت است (Afrasiabi et al, 2022).

(1)

روش دلفی فازی در سال 1993 توسط ایشیکاوا و همکارانش¹⁹ به‌عنوان ترکیبی از نظریه مجموعه‌های فازی و روش سنتی دلفی معرفی شد (Ishikawa et al, 1993). این روش به دلیل قابلیت بهبود و توسعه‌اش توسط محققان دیگر، به‌عنوان یک الگوی تصمیم‌گیری گروهی به کار گرفته شده است. یکی از مزایای کلیدی روش دلفی فازی این است که می‌تواند تعداد مصاحبه‌ها و زمان لازم برای تحقیق را کاهش دهد و درعین‌حال، یک نمای کامل از دانش و تجربه کارشناسان ارائه دهد. به‌عبارت‌دیگر، این روش به‌منظور تبدیل نظرات کارشناسان به اعداد دقیق و قابل‌اندازه‌گیری به کار می‌رود، که در نهایت می‌تواند به صرفه‌جویی در زمان و هزینه‌ها در فرآیند تصمیم‌گیری کمک کند (Rezaei et al., 2023). مطابق پژوهش‌های رضایی و همکاران²⁰ (2023) و ابراهیمی و بریدگلال²¹ (2021)، مراحل اجرای روش دلفی فازی به‌منظور اعتبارسنجی عوامل استرس‌زای شغلی در میان آتش‌نشانان شرکت پالایشگاه لاوان به‌صورت زیر شرح داده شده است (Ebrahimi & Bridgelall, 2021; Rezaei et al., 2023):

گام 1. جمع‌آوری نظرات و داده‌ها از خبرگان: ابتدا از اعضای کمیته خبرگی شرکت پالایشگاه لاوران درخواست می‌شود که اهمیت هر یک از عوامل استرس‌زای شغلی در میان آتش‌نشانان را براساس الگوی ارائه شده در جدول (3) وارد کنند. 

جدول شماره (3): مقیاس ارزیابی کلامی روش دلفی فازی

(2)
(3)
(4)
(5)

عبارت کلامی	معادل فازی
بسیار بااهمیت	(0/1 ,9/0 ,7/0)
بااهمیت	(9/0 ,7/0 ,5/0)
متوسط	(7/0 ,5/0 ,3/0)
کم‌اهمیت	(5/0 ,3/0 ,1/0)
بسیار کم‌اهمیت	(3/0 ,1/0 ,0/0)

گام 2. ایجاد اعداد مثلثی فازی و تجمیع آن‌ها: برای محاسبه عدد فازی هر عامل از رابطه (6) استفاده می‌شود:

به‌طوری‌که  و ،  و  به ترتیب کمترین مقدار، میانگین حسابی و بالاترین مقادیر عناصر اعداد فازی اند. اندیس‌های   و   نیز به ترتیب نشانگر خبرگان و عوامل هستند.

گام 3. فازی زدایی داده‌ها: چندین روش مختلف برای دیفازی سازی داده‌ها وجود دارد. یکی از ساده‌ترین این روش‌ها، روش مرکز ثقل است که به‌صورت زیر عمل می‌کند:

(6)

برای هر عدد فازی ؛ بنابراین  مقدار دیفازی نظرات تجمیع شده تمام خبرگان در رابطه با عامل موردنظر است.

گام 4. غربال‌گری عوامل استرس‌زای شغلی: برای تعیین عوامل استرس‌زای شغلی، بایستی مقدار آستانه () را تعیین کرد تا عوامل تأثیرگذار و مهم انتخاب شوند. مقدار آستانه به مقیاس زبانی فازی و ترجیح کاربر بستگی دارد؛ به این معنی که هر چه سری مقیاس‌های زبانی فازی بیشتر باشد،  کوچک‌تر است و بلعکس (Rezaei et al., 2023). در این مطالعه مقدار حد آستانه برابر با 7/0 و مشابه مقدار حد آستانه در نظر گرفته شده توسط ابراهیمی و بریدگلال (2021) منظور شده است(Ebrahimi, & Bridgelall, 2021).

گام 5. فرآیند کار بدین‌صورت است که عامل  هر بعد با حد آستانه () مورد مقایسه می‌گردد. اگر ، عامل مربوطه برای مرحله بعد انتخاب می‌گردد؛ در غیر این صورت اگر  آنگاه عامل مربوطه حذف می‌شود. تکرارها در روش دلفی فازی تا زمانی ادامه می‌یابند که تفاوت بین میانگین ارزش هر عامل و مقدار آن از تکرار قبلی کمتر از یا مساوی 1/0 شود. در این گام از فرآیند اعتباریابی دلفی فازی، فهرست نهایی عوامل استرس‌زای شغلی در میان آتش‌نشانان شرکت پالایشگاه لاوان تعیین می‌شود.

در سال‌های اخیر، محققان از روش‌های مختلفی برای تصمیم‌گیری چندمعیاره و تعیین وزن معیارها بهره گرفته‌اند. این روش‌ها تفاوت‌های عمده‌ای در پیچیدگی الگوریتم‌ها، شیوه‌های وزن‌دهی، نحوه نمایش معیارها و نوع تجمیع داده‌ها دارند. یکی از رویکردهای نوین در این زمینه، رویکرد اولویت ترتیبی است که توسط عطایی و همکاران²² (2020) معرفی شده است (Ataei et al., 2020). این روش توانایی اولویت‌بندی هم‌زمان شاخص‌ها و گزینه‌ها را دارد و با دیگر روش‌های رایج مانند فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، روش بهترین-بدترین، تاپسیس، ویکور و پرومتی مقایسه شده است. نتایج نشان می‌دهد که رویکرد اولویت ترتیبی در مقایسه با سایر روش‌ها عملکرد بهتری در وزن‌دهی و رتبه‌بندی دارد. این روش به‌جای استفاده از مقایسه‌های دو به دو، براساس ترتیب شاخص‌ها و گزینه‌ها کار می‌کند و می‌تواند به‌صورت همزمان وزن خبرگان و شاخص‌ها را محاسبه کند. برای درک مراحل اجرای این رویکرد، شناسایی متغیرها و پارامترهای مرتبط ضروری است که در جدول (4) ارائه شده است.

جدول شماره (4): مجموعه‌ها، متغیرها و پارامترهای رویکرد اولویت ترتیبی

(7)

به‌طورکلی گام‌های رویکرد اولویت ترتیبی به شرح زیر بیان می‌گردد:

گام 1. تعیین عوامل: به‌طورکلی عوامل اولیه استرس‌زای شغلی در جدول (2) بیان شده‌اند. به‌منظور دستیابی به عوامل نهایی روش اعتباریابی دلفی فازی مورداستفاده قرار می‌گیرد.

گام 2. تعیین رتبه‌ خبرگان: خبرگانی که در فرآیند تصمیم‌گیری شرکت می‌کنند به علت مهارت‌های که دارند تعیین می‌شوند. سپس براساس عوامل مختلفی شامل چارت سازمانی، تجربه و سطح تحصیلات رتبه‌بندی می‌شوند. در این پژوهش الگوی در نظر گرفته جهت تعیین رتبه خبرگان براساس «سابقه کار» خبرگان است. در واقع هر شخصی که سابقه کار بالاتری داشته باشد در رتبه اول قرار می‌گیرد و سایر افراد نیز در رتبه‌های بعدی واقع می‌شوند.

گام 3. رتبه‌بندی عوامل: در این مرحله، عوامل نهایی عوامل استرس‌زای شغلی توسط هر یک از خبرگان اولویت‌دهی می‌شوند.

گام 4. حل مدل و یافتن وزن شاخص‌ها: در نهایت وزن بهینه‌ی عوامل نهایی عوامل استرس‌زای شغلی از طریق حل مدل برنامه‌ریزی ریاضی خطی زیر محاسبه می‌گردند:

	مجموعه‌ی خبرگان	مجموعه‌ها
	مجموعه‌ی شاخص‌ها
	اندیس خبرگان	شاخص‌ها
	اندیس ارجحیت شاخص‌ها
Z	تابع هدف	متغیرها
	وزن عامل jام براساس خبره‌ی iام در رتبه‌ی rام
	رتبه خبره	پارامترها
	رتبه عامل

به‌طوری‌که  بیانگر وزن عامل jام توسط شخص خبره‌ی iام در رتبه‌ی rام است. در نهایت نیز وزن عوامل با رابطه (9) تعیین می‌شود.

(8)	S.t:

شایان‌ذکر آنکه جهت حل مدل برنامه‌ریزی روش OPA می‌توان از نرم‌افزار تحت وب (Web-based) استفاده نمود. برای حل مسئله با نرم‌افزار تحت وب در شرایطی که مسئله فقط شامل معیار و خبره بوده و گزینه نداشته باشد، در ورود اطلاعات بجای معیار، گزینه در نظر گرفته شده و تعداد معیارها یک در نظر گرفته می‌شود (Mahmoudi et al., 2023). مسئله تحقیق حاضر چنین شرایطی دارد. پس از تشکیل و حل مدل برنامه‌ریزی خطی (8) برای مسئله تحقیق حاضر، با استفاده از رابطه (9) وزن عوامل فرعی و در نتیجه رتبه آن‌ها تعیین خواهد شد. همچنین با جمع وزن‌های عوامل فرعی هر عامل اصلی، وزن عوامل اصلی و در نتیجه رتبه آن‌ها تعیین خواهد شد.

3-نتایج و بحث

برای انتخاب اعضای کمیته خبرگان در این پژوهش، از روش نمونه‌گیری گلوله برفی بهره گرفته شد. جامعه آماری شامل 25 فرد متخصص و باتجربه شرکت بود (جدول (1)). نمونه‌گیری گلوله برفی با برگزاری نشستی حضوری با رئیس ایستگاه آتش‌نشانی پالایشگاه لاوان آغاز گردید که در آن، اهداف و چارچوب کلی تحقیق به‌تفصیل تشریح شد. در ادامه، از ایشان خواسته شد تا افرادی را که دارای دانش و تجربه مرتبط با موضوع پژوهش هستند، معرفی نمایند. سپس از چهار خبره معرفی شده خواسته شد که در صورت نیاز به اضافه شدن اعضای تیم، افراد جدید معرفی نمایند. هر چهار نفر تیم را مناسب دانسته و اضافه شدن فرد جدید به تیم را لازم ندانستند. مشخصات اعضای تیم خبره شامل پست سازمانی، میزان تحصیلات، رشته تحصیلی و سوابق کاری در جدول (۵) آورده شده است.

جدول شماره (5): کمیته خبرگی شرکت موردمطالعه

(9)

پست سازمانی	میزان تحصیلات	رشته تحصیلی	سابقه کار	رتبه	نماد
رئیس آتش‌نشانی	کارشناسی	مدیریت بحران و حوادث	28	1	E1
رئیس ایستگاه آتش‌نشانی	کارشناسی ارشد	ایمنی صنعتی	22	2	E2
معاونت رئیس ایمنی	کارشناسی ارشد	مدیریت ایمنی و محیط‌زیست	17	3	E3
افسر آتش‌نشانی	کارشناسی	مهندسی ایمنی و آتش‌نشانی	15	4	E4
مأمور ارشد آتش‌نشانی	کارشناسی	علوم آتش‌نشانی و عملیات حریق	12	5	E5

برای نهایی سازی عوامل اصلی و فرعی، از فهرست اولیه عوامل اصلی و فرعی استرس‌زای شغلی در میان آتش‌نشانان به شرح جدول (2) استفاده شد. در این خصوص ابتدا پرسشنامه مرحله اول روش دلفی فازی بر اساس فهرست اولیه‌ای شامل ۵۱ عامل فرعی در چهار بعد مدیریتی و سازمانی، عملیاتی (شرایط کاری)، فردی و بین‌فردی طراحی شد. در انتهای پرسشنامه، بخشی برای ارائه پیشنهاد‌های خبرگان در خصوص افزودن یا اصلاح عوامل فرعی اختصاص یافت. نظرات اعضای کمیته خبرگان از طریق جدول امتیازدهی دلفی فازی به اعداد فازی مثلثی تبدیل شد. سپس، با استفاده از رابطه (۶)، مقادیر حد پایین ()، حد میانه ()، و حد بالا () هر عامل فرعی محاسبه شد. همچنین، به کمک معادله (۷)، امتیاز نهایی دیفازی شده () به‌منظور تعیین وزن نهایی هر عامل فرعی استخراج گردید.

براساس پژوهش (Ebrahimi, & Bridgelall, 2021)، مقدار آستانه پذیرش () برابر با 7/0 تعیین شد. بررسی‌ها نشان داد که اعضای کمیته پیشنهاد جدیدی برای افزودن عامل فرعی جدید ارائه ندادند. بااین‌حال، برای تکمیل فرآیند اعتبارسنجی، شرط توقف روش دلفی فازی مورد ارزیابی قرار گرفت. این شرط بیانگر آن است که تفاوت بین مقادیر  در دو مرحله متوالی باید کوچک‌تر یا مساوی 1/0 باشد (). بنابراین، عوامل مجدداً در قالب پرسشنامه مرحله دوم دلفی فازی برای بررسی نهایی به خبرگان ارائه شد.

در مرحله دوم، مشابه مرحله نخست، تمامی محاسبات موردنیاز برای تحلیل عوامل فرعی انجام گرفت. نتایج نشان داد که امتیاز نهایی دیفازی شده () برای تمامی عوامل فرعی از مقدار آستانه () فراتر رفته است. به‌منظور بررسی میزان توافق میان خبرگان، اختلاف مطلق مقادیر  در دو مرحله متوالی دلفی فازی (یعنی ) محاسبه شد که مشخص گردید این مقدار برای تمامی عوامل فرعی کمتر از مقدار آستانه 1/0 است. این یافته نشان‌دهنده اجماع نظر خبرگان و تکمیل موفقیت‌آمیز فرآیند اعتبارسنجی در مرحله دوم است. در نهایت، فهرست نهایی عوامل فرعی استرس‌زای شغلی آتش‌نشانان پالایشگاه لاوان در جدول (۶) ارائه شده است.

جدول شماره (6): نتایج اعتبارسنجی عوامل فرعی با روش دلفی فازی

در گام بعد، طی طراحی و توزیع پرسشنامه از هر یک از خبرگان خواسته شد که عوامل فرعی پذیرفته‌شده در گام قبل را براساس میزان تأثیر آن بر استرس شغلی آتش‌نشانان رتبه‌دهی کنند. رتبه‌های داده‌شده توسط اعضای تیم خبره در جدول (7) نمایش شده است.   

جدول شماره (7): رتبه‌بندی عوامل فرعی‌ مؤثر بر استرس شغلی آتش‌نشانان توسط خبرگان

عوامل فرعی	راند اول					راند دوم					نتیجه
C1	5/0	860/0	0/1	787/0		5/0	780/0	0/1	760/0	027/0	پذیرش
C2	5/0	740/0	0/1	747/0		5/0	820/0	0/1	773/0	027/0	پذیرش
C3	5/0	700/0	9/0	700/0		5/0	780/0	0/1	760/0	060/0	پذیرش
C4	3/0	660/0	0/1	653/0		3/0	660/0	0/1	653/0	000/0	رد
C5	3/0	700/0	0/1	667/0		3/0	700/0	0/1	667/0	000/0	رد
C6	5/0	780/0	0/1	760/0		5/0	820/0	0/1	773/0	013/0	پذیرش
C7	5/0	780/0	0/1	760/0		5/0	740/0	0/1	747/0	013/0	پذیرش
C8	5/0	820/0	0/1	773/0		7/0	900/0	0/1	867/0	0.093	پذیرش
C9	5/0	860/0	0/1	787/0		3/0	820/0	0/1	707/0	080/0	پذیرش
C10	5/0	780/0	0/1	760/0		5/0	740/0	0/1	747/0	013/0	پذیرش
C11	3/0	700/0	0/1	667/0		3/0	700/0	0/1	667/0	000/0	رد
C12	3/0	660/0	9/0	620/0		3/0	660/0	9/0	620/0	000/0	رد
C13	5/0	780/0	0/1	760/0		5/0	740/0	0/1	747/0	013/0	پذیرش
C14	5/0	780/0	0/1	760/0		5/0	820/0	0/1	773/0	013/0	پذیرش
C15	3/0	700/0	0/1	667/0		3/0	700/0	0/1	667/0	000/0	رد
C16	1/0	540/0	9/0	513/0		1/0	540/0	9/0	513/0	000/0	رد
C17	1/0	540/0	0/1	547/0		1/0	540/0	0/1	547/0	000/0	رد
C18	3/0	660/0	0/1	653/0		3/0	660/0	0/1	653/0	000/0	رد
C19	3/0	700/0	0/1	667/0		3/0	700/0	0/1	667/0	000/0	رد
C20	5/0	740/0	0/1	747/0		5/0	700/0	9/0	700/0	047/0	پذیرش
C21	5/0	820/0	0/1	773/0		5/0	780/0	0/1	760/0	013/0	پذیرش
C22	5/0	820/0	0/1	773/0		5/0	740/0	0/1	747/0	027/0	پذیرش
C23	5/0	820/0	0/1	773/0		5/0	700/0	9/0	700/0	073/0	پذیرش
C24	5/0	820/0	0/1	773/0		5/0	780/0	0/1	760/0	013/0	پذیرش
C25	3/0	700/0	0/1	667/0		3/0	700/0	0/1	667/0	000/0	رد
C26	3/0	660/0	9/0	620/0		3/0	660/0	9/0	620/0	000/0	رد
C27	5/0	860/0	0/1	787/0		5/0	780/0	0/1	760/0	027/0	پذیرش
C28	3/0	580/0	9/0	593/0		3/0	580/0	9/0	593/0	000/0	رد
C29	3/0	740/0	0/1	680/0		3/0	740/0	0/1	680/0	000/0	رد
C30	3/0	700/0	0/1	667/0		3/0	0.700	0/1	667/0	000/0	رد
C31	5/0	820/0	0/1	773/0		5/0	780/0	0/1	760/0	013/0	پذیرش
C32	5/0	820/0	0/1	773/0		5/0	780/0	0/1	760/0	013/0	پذیرش
C33	3/0	660/0	9/0	620/0		3/0	660/0	9/0	620/0	000/0	رد
C34	5/0	820/0	0/1	773/0		5/0	780/0	0/1	760/0	013/0	پذیرش
C35	5/0	820/0	0/1	773/0		0.5	740/0	0/1	747/0	027/0	پذیرش
C36	5/0	860/0	0/1	787/0		5/0	780/0	0/1	760/0	027/0	پذیرش
C37	3/0	740/0	0/1	680/0		3/0	740/0	0/1	680/0	000/0	رد
C38	3/0	700/0	0/1	667/0		3/0	700/0	0/1	667/0	000/0	رد
C39	5/0	740/0	0/1	747/0		5/0	780/0	0/1	760/0	013/0	پذیرش
C40	5/0	820/0	0/1	773/0		5/0	780/0	0/1	760/0	013/0	پذیرش
C41	3/0	740/0	0/1	680/0		3/0	740/0	0/1	680/0	000/0	پذیرش
C42	5/0	780/0	0/1	760/0		3/0	820/0	0/1	707/0	053/0	پذیرش
C43	5/0	740/0	0/1	747/0		5/0	700/0	9/0	700/0	047/0	پذیرش
C44	3/0	700/0	0/1	667/0		3/0	700/0	0/1	667/0	000/0	رد
C45	5/0	820/0	0/1	773/0		5/0	780/0	0/1	760/0	013/0	پذیرش
C46	3/0	740/0	0/1	680/0		3/0	740/0	0/1	680/0	000/0	رد
C47	5/0	780/0	0/1	760/0		5/0	740/0	0/1	747/0	013/0	پذیرش
C48	5/0	780/0	0/1	760/0		5/0	740/0	0/1	747/0	013/0	پذیرش
C49	5/0	820/0	0/1	773/0		5/0	780/0	0/1	760/0	013/0	پذیرش
C50	5/0	700/0	9/0	700/0		5/0	780/0	0/1	760/0	060/0	پذیرش
C51	3/0	700/0	0/1	667/0		3/0	700/0	0/1	667/0	000/0	رد

عوامل اصلی	عوامل فرعی	کمیته خبرگی
		E1	E2	E3	E4	E5
بعد مدیریتی و سازمانی	برنامه نامناسب در رابطه با نوبت‌های کاری چرخشی	6	21	10	5	8
	پشتیبانی ضعیف مدیریتی	13	4	2	4	5
	عدم توجه به اصول ارگونومی در محیط کار	15	18	16	17	7
	تعداد مأموریت‌های بالا	11	19	4	3	1
	نگرانی در مورد امنیت شغلی	5	6	6	7	6
	نبود مکان مناسب برای استراحت	16	17	17	19	15
	کمبود تجهیزات و منابع برای عملیات اطفای حریق	26	12	18	20	14
	فشار مالی به دلیل دستمزد ناکافی	8	14	7	18	24
	فقدان فرصت برای استراحت	12	9	14	9	22
	کمبود تکنسین برای مأموریت‌ها	17	13	19	14	11
بعد عملیاتی (شرایط کاری)	دود و گازهای سمی تولیدشده در آتش‌سوزی	1	3	1	12	10
	گرمای تولیدشده از آتش	2	1	3	15	12
	قرار گرفتن در معرض عوامل آلوده و عفونی	9	15	9	13	9
	کار در محیط‌های ناشناخته	24	10	20	8	23
	کار در شرایط نامساعد جوی	19	16	11	2	17
	رانندگی با سرعت بالا در شرایط اضطراری	14	11	8	1	16
	ترس از افتادن اجسام	7	7	21	21	20
	کار در ارتفاع	3	8	12	10	3
	ترس از انفجار در صحنه‌های حادثه	4	2	15	11	18
	تماشای مرگ و رنج قربانیان	21	5	13	16	2
	دیر رسیدن به صحنه حادثه	22	22	23	22	13
	صدمات جسمی در حین کار	10	20	5	6	4
بعد فردی	تضاد کار و زندگی	25	23	29	25	21
	ترس از اشتباه کردن	18	24	22	23	19
	نگرانی در مورد مهارت‌های ناکافی	30	27	25	30	25
	مسائل خانوادگی و اجتماعی مؤثر بر عملکرد شغلی	27	26	27	27	29
بعد بین فردی	قضاوت نادرست دیگران در مورد عملکرد آتش‌نشانان	29	25	24	24	30
	تحت انتقاد قرار گرفتن توسط مافوق و سایر همکاران	28	29	28	28	28
	عدم هماهنگی بین کارکنان	23	28	30	26	26
	بی‌توجهی همکاران به وظایف شغلی خود	20	30	26	29	27

 

همچنین با توجه به میزان تحصیلات، رشته تحصیلی و سوابق کاری اعضای تیم خبره (جدول (5))، رتبه اعضا به ترتیب از 1 تا 5 در نظر گرفته شد. با احتساب رتبه خبره‌ها و رتبه عوامل فرعی توسط هر یک از خبره‌ها (جدول (7))، مدل (8) توسط نرم‌افزار تحت وب حل و با استفاده از رابطه (9)، وزن و رتبه نهایی عوامل اصلی و فرعی مؤثر بر استرس شغلی آتش‌نشانان در شرکت پالایشگاه لاوان به شرح جدول (8) تعیین شدند. چنانچه قبلاً نیز اشاره گردید، با استفاده از رابطه (9) وزن عوامل فرعی و در نتیجه رتبه آن‌ها تعیین خواهد شد (ستون‌های ماقبل آخر و آخر جدول 8). همچنین با جمع وزن‌های عوامل فرعی هر عامل اصلی، وزن عوامل اصلی و در نتیجه رتبه آن‌ها تعیین خواهد شد (ستون‌های دوم و سوم جدول 8).

جدول شماره (8): وزن و رتبه نهایی عوامل مؤثر بر استرس شغلی آتش‌نشانان در شرکت پالایشگاه لاوان

عوامل اصلی	وزن عامل اصلی	رتبه عامل اصلی	عوامل فرعی	وزن عامل فرعی	رتبه عامل فرعی
بعد مدیریتی و سازمانی	3680/0	2	برنامه نامناسب در رابطه با نوبت‌های کاری چرخشی	0446/0	8
			پشتیبانی ضعیف مدیریتی	0568/0	6
			عدم توجه به اصول ارگونومی در محیط کار	0250/0	17
			تعداد مأموریت‌های بالا	0505/0	7
			نگرانی در مورد امنیت شغلی	0594/0	5
			نبود مکان مناسب برای استراحت	0213/0	19
			کمبود تجهیزات و منابع برای عملیات اطفای حریق	0164/0	21
			فشار مالی به دلیل دستمزد ناکافی	0367/0	13
			فقدان فرصت برای استراحت	0332/0	15
			کمبود تکنسین برای مأموریت‌ها	0240/0	18
بعد عملیاتی (شرایط کاری)	5790/0	1	دود و گازهای سمی تولیدشده در آتش‌سوزی	1029/0	1
			گرمای تولیدشده از آتش	0906/0	2
			قرار گرفتن در معرض عوامل آلوده و عفونی	0373/0	12
			کار در محیط‌های ناشناخته	0205/0	20
			کار در شرایط نامساعد جوی	0301/0	16
			رانندگی با سرعت بالا در شرایط اضطراری	0431/0	9
			ترس از افتادن اجسام	0385/0	11
			کار در ارتفاع	0629/0	3
			ترس از انفجار در صحنه‌های حادثه	0625/0	4
			تماشای مرگ و رنج قربانیان	0353/0	14
			دیر رسیدن به صحنه حادثه	0130/0	23
			صدمات جسمی در حین کار	0421/0	10
بعد فردی	0301/0	3	تضاد کار و زندگی	0077/0	25
			ترس از اشتباه کردن	0143/0	22
			نگرانی در مورد مهارت‌های ناکافی	0033/0	29
			مسائل خانوادگی و اجتماعی مؤثر بر عملکرد شغلی	0048/0	28
بعد بین فردی	0229/0	4	قضاوت نادرست دیگران در مورد عملکرد آتش‌نشانان	0049/0	27
			تحت انتقاد قرار گرفتن توسط مافوق و سایر همکاران	0032/0	30
			عدم هماهنگی بین کارکنان	0065/0	26
			بی‌توجهی همکاران به وظایف شغلی خود	0083/0	24

در این پژوهش، عوامل فرعی مؤثر بر استرس شغلی آتش‌نشانان پالایشگاه لاوان طی چهار عامل اصلی دسته‌بندی شده‌اند. بعد عملیاتی (شرایط کاری) با وزن 5790/0مهم‌ترین عامل اصلی شناخته شد. خطراتی همچون دود و گازهای سمی، گرمای شدید، شرایط نامساعد جوی، کار در ارتفاع و احتمال وقوع انفجار (عوامل فرعی) از جمله چالش‌های اساسی در این بعد هستند که موجب فشارهای فیزیکی و روانی قابل‌توجهی می‌شوند. بهبود ایمنی، ارائه تجهیزات مناسب و آموزش‌های کاربردی می‌تواند تا حد زیادی از میزان استرس ناشی از این عوامل بکاهد.

بعد مدیریتی و سازمانی (عامل اصلی) با وزن 3680/0دارای رتبه دوم اهمیت بوده و تأثیر زیادی بر استرس شغلی دارد. عوامل فرعی مانند برنامه‌ریزی نامناسب نوبت‌های کاری، پشتیبانی ضعیف، کمبود منابع و نگرانی درباره امنیت شغلی باعث ایجاد فشار روانی بر آتش‌نشانان می‌شوند. مدیریت صحیح منابع، بهبود شرایط کاری و ارتقای حمایت سازمانی از کارکنان، می‌تواند به کاهش این نوع استرس کمک کند. بعد (عامل اصلی) فردی با وزن 0301/0 دارای رتبه سوم اهمیت و شامل عوامل فرعی همچون تضاد بین کار و زندگی، ترس از اشتباه و نگرانی درباره مهارت‌های شغلی است. این چالش‌ها استرس روانی قابل‌توجهی ایجاد کرده و می‌توانند عملکرد آتش‌نشانان را تحت تأثیر قرار دهند. افزایش سطح آموزش و مهارت‌های فردی، همچنین ایجاد تعادل مناسب بین کار و زندگی شخصی، می‌تواند نقش مهمی در کنترل این استرس داشته باشد. در نهایت بعد (عامل اصلی) بین فردی با وزن 0229/0 دارای رتبه چهارم اهمیت بوده و به روابط کاری و تعاملات میان همکاران مربوط می‌شود. روابط نادرست، انتقادهای غیرمنصفانه و عدم هماهنگی تیمی می‌توانند محیط کاری را پرتنش کرده و موجب افزایش استرس شوند. ایجاد یک فرهنگ کاری مثبت و تعاملات سازنده میان همکاران، نقش مهمی در کاهش این فشارها دارد. در میان تمامی عوامل فرعی بررسی‌شده، پنج عامل فرعی با بیشترین تأثیر بر استرس شغلی شامل دود و گازهای سمی (1029/0)، گرمای شدید (0906/0)، کار در ارتفاع (0629/0)، ترس از انفجار (0625/0) و نگرانی درباره امنیت شغلی (0594/0) می‌باشند. این عوامل فرعی نقش کلیدی در ایجاد فشار روانی و فیزیکی برای آتش‌نشانان ایفا می‌کنند. بنابراین، توجه به این عوامل فرعی و اجرای راهکارهای مناسب نظیر ارتقای ایمنی، بهبود شرایط محیط کار، و حمایت مدیریتی، می‌تواند استرس شغلی آتش‌نشانان را کاهش داده و سلامت جسمی و روانی آن‌ها را بهبود بخشد.

استرس شغلی یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی است که آتش‌نشانان با آن مواجه‌اند. ماهیت پرخطر این شغل، همراه با شرایط سخت‌کاری و فشارهای روانی، می‌تواند تأثیرات جدی بر سلامت جسمی و روانی آن‌ها داشته باشد. این پژوهش با بررسی عوامل اصلی و فرعی استرس‌زای شغلی آتش‌نشانان و مقایسه آن با تحقیقات مشابه، تلاش دارد تا دیدگاهی جامع در مورد مهم‌ترین عوامل مؤثر بر استرس شغلی ارائه دهد. همچنین، بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، پیشنهادهایی کاربردی برای کاهش این عوامل در محیط کاری ارائه شده است.

نتایج این پژوهش در مقایسه با تحقیقات مشابه، شباهت‌ها و تفاوت‌هایی را نشان می‌دهد که به تحلیل دقیق‌تری از عوامل استرس‌زای شغلی آتش‌نشانان منجر می‌شود. در مطالعه‌ای که رجبی و همکاران (2020) انجام دادند، با استفاده از روش دلفی فازی و تحلیل سلسله‌مراتبی فازی، عوامل استرس‌زای شغلی آتش‌نشانان شناسایی و رتبه‌بندی شدند (Rajabi et al., 2020). مطابق با یافته‌های آن تحقیق، بعد مدیریتی بیشترین وزن را در بین سایر ابعاد داشت؛ این نتیجه در پژوهش حاضر نیز تأیید شده و نشان می‌دهد که عوامل مدیریتی همچنان نقش مهمی در ایجاد استرس شغلی دارند. عواملی مانند پشتیبانی ضعیف مدیریتی، نگرانی از امنیت شغلی و فشار مالی در هر دو مطالعه به‌عنوان مهم‌ترین عوامل استرس‌زا شناسایی شده‌اند. 

بااین‌حال، برخی تفاوت‌های قابل‌توجه نیز بین این دو پژوهش وجود دارد. در مطالعه حاضر، بعد عملیاتی (شرایط کاری) نقش پررنگ‌تری در افزایش استرس آتش‌نشانان داشته است. عواملی مانند دود و گازهای سمی، گرمای شدید، کار در ارتفاع و ترس از انفجار در این پژوهش اهمیت بیشتری یافته‌اند، درحالی‌که مطالعه رجبی و همکاران بر مشکلات مدیریتی و ایمنی شغلی در صحنه‌های حادثه تمرکز بیشتری داشت. علاوه بر این، پژوهش حاضر به ابعاد فردی و بین‌فردی استرس شغلی نیز پرداخته و نشان داده است که تضاد کار و زندگی و مسائل اجتماعی و خانوادگی از جمله عوامل استرس‌زایی هستند که در پژوهش رجبی و همکاران کمتر موردتوجه قرار گرفته‌اند.

براساس نتایج این تحقیق، پنج عامل فرعی مهم که بیشترین تأثیر را بر استرس شغلی آتش‌نشانان دارند، می‌توانند به‌طور مؤثری در طراحی و بهبود برنامه‌های حمایتی و ایمنی موردتوجه قرار گیرند. در ادامه، چند پیشنهاد کاربردی برای کاهش استرس شغلی آتش‌نشانان در شرکت پالایشگاه لاوان ارائه شده است: در خصوص توسعه برنامه‌های آموزشی برای مقابله با دود و گازهای سمی پیشنهاد می‌شود که آتش‌نشانان در دوره‌های آموزشی و شبیه‌سازی‌های واقع‌گرایانه در مواجهه با دود و گازهای سمی آموزش ببینند. این آموزش‌ها باید شامل استفاده بهینه از تجهیزات حفاظتی مانند ماسک‌های تنفسی و شبیه‌سازی موقعیت‌های واقعی باشد تا آتش‌نشانان بتوانند با آرامش بیشتری در شرایط خطرناک عمل کنند. به منظور بهبود شرایط کنترل گرما در محل‌های حادثه و به‌منظور کاهش استرس ناشی از گرما، می‌توان سیستم‌های تهویه و خنک‌کننده مناسب را در محل‌های حادثه نصب کرد. این سیستم‌ها می‌توانند به خنک نگه‌داشتن محیط کمک کرده و از گرمازدگی جلوگیری کنند. به منظور توسعه برنامه‌های ایمنی در کار در ارتفاع و برای کاهش استرس ناشی از کار در ارتفاع، ایجاد دوره‌های آموزشی تخصصی برای کار در ارتفاع و استفاده از تجهیزات ایمنی پیشرفته مانند سیستم‌های حفاظت از سقوط الزامی است. استفاده از نوارهای ایمنی و تجهیزات مناسب در مواقع ضروری می‌تواند از وقوع حوادث پیشگیری کند. جهت ایجاد سیستم‌های هشداردهی برای خطر انفجار و به‌منظور کاهش استرس ناشی از ترس از انفجار، پیشنهاد می‌شود که سیستم‌های هشداردهی و شبیه‌سازی‌های واقعی برای آتش‌نشانان راه‌اندازی شود تا آن‌ها بتوانند با آمادگی کامل در برابر خطرات انفجار عمل کنند. نهایتاً برای بهبود رفاه شغلی و امنیت شغلی آتش‌نشانان و برای کاهش نگرانی‌های مربوط به امنیت شغلی، مدیریت می‌تواند سیاست‌های حمایتی مانند ارائه بیمه‌های بهداشتی و شغلی جامع، شرایط کار بهتر و افزایش حمایت‌های سازمانی را در نظر بگیرد.

4-منابع

Afrasiabi, A., Tavana, M., & Di Caprio, D. (2022). An extended hybrid fuzzy multi-criteria decision model for sustainable and resilient supplier selection. Environmental Science and Pollution Research, 29(25), 37291–37314. https://doi.org/10.1007/s11356-021-17851-2

Alroomi, A. S., & Mohamed, S. (2021). Occupational Stressors and Safety Behaviour among Oil and Gas Workers in Kuwait: The Mediating Role of Mental Health and Fatigue. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(21). https://doi.org/10.3390/ijerph182111700

Asadi, N., Ahmadi, A., & Abbasi, A. (2021). The Relationship between Stress Management Training and Employees Self-Efficacy. Quarterly Journal of Training and Development of Human Resources, 30(30), 283–306. https://doi.org/https://doi.org/10.52547/istd.31448.8.30.283 (In Persian)

Ataei, Y., Mahmoudi, A., Feylizadeh, M. R., & Li, D.-F. (2020). Ordinal Priority Approach (OPA) in Multiple Attribute Decision-Making. Applied Soft Computing, 86, 105893. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.asoc.2019.105893

Besse, C., Poremski, D., Laliberté, V., & Latimer, E. (2018). The meaning and experience of stress among supported employment clients with mental health problems. Health & Social Care in the Community, 26(3), 383–392. https://doi.org/https://doi.org/10.1111/hsc.12527

Bolghanabadi, S., Mousavi Kordmiri, S. H., Mahmodi, A., & Mehdiabadi, S. (2019). The effect of mental workload on stress and Quality of Work Life firefighters. Journal of Sabzevar University of Medical Sciences, 26(5), 547–553. https://jsums.medsab.ac.ir/article_1221.html (In Persian)

Darabont, D. C., Cioca, L.-I., Bejinariu, C., Badea, D. O., Chivu, O. R., & Chiș, T. V. (2024). Impact of Personal Protective Equipment Use on Stress and Psychological Well-Being Among Firefighters: Systematic Review and Meta-Analysis. Sustainability, 16(22). https://doi.org/10.3390/su16229666

Ebrahimi, S., & Bridgelall, R. (2021). A fuzzy Delphi analytic hierarchy model to rank factors influencing public transit mode choice: A case study. Research in Transportation Business & Management, 39, 100496. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.rtbm.2020.100496

Farinha, V. M., Borba, E. F. de, Santos, P. P. dos, Ulbrich, A. Z., Ribeiro, E. J. F., & Tartaruga, M. P. (2024). Association of Physical and Emotional Parameters with Performance of Firefighters: A Systematic Review. International Journal of Environmental Research and Public Health, 21(8). https://doi.org/10.3390/ijerph21081097

Foti, G., Bondanini, G., Finstad, G. L., Alessio, F., & Giorgi, G. (2023). The Relationship between Occupational Stress, Mental Health and COVID-19-Related Stress: Mediation Analysis Results. Administrative Sciences, 13(4). https://doi.org/10.3390/admsci13040116

Garg, S., & Bhardwaj, R. (2024). Exploring the influence of factors causing stress among doctoral students by combining fuzzy DEMATEL-ANP with a triangular approach. Scientometrics, 129(8), 4695–4719. https://doi.org/10.1007/s11192-024-05108-x

Gerding, T., Davis, K. G., & Wang, J. (2023). An Investigation into Occupational Related Stress of At-Risk Workers During COVID-19. Annals of Work Exposures and Health, 67(1), 118–128. https://doi.org/10.1093/annweh/wxac076

Ghanavati Nejad, J. (2022). The relationship between job stress and job burnout with the mental health of police force employees in Ramhormoz city in Khuzestan province. Journal of Psychology New Ideas, 13(17). http://jnip.ir/article-1-740-en.html (In Persian)

Ishikawa, A., Amagasa, M., Shiga, T., Tomizawa, G., Tatsuta, R., & Mieno, H. (1993). The max-min Delphi method and fuzzy Delphi method via fuzzy integration. Fuzzy Sets and Systems, 55(3), 241–253. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/0165-0114(93)90251-C

Khoshakhlagh, A. H., Al Sulaie, S., Mirzahosseininejad, M., Yazdanirad, S., Orr, R. M., Laal, F., & Bamel, U. (2024). Occupational stress and musculoskeletal disorders in firefighters: the mediating effect of depression and job burnout. Scientific Reports, 14(1), 4649. https://doi.org/10.1038/s41598-024-55468-w

Kim, B.-J., & Jung, S.-Y. (2019). The Mediating Role of Job Strain in the Transformational Leadership–Safety Behavior Link: The Buffering Effect of Self-Efficacy on Safety. International Journal of Environmental Research and Public Health, 16(8). https://doi.org/10.3390/ijerph16081425

Lee, Y. H., Kim, H., & Park, Y. (2022). Development of a Conceptual Model of Occupational Stress for Athletic Directors in Sport Contexts. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(1). https://doi.org/10.3390/ijerph19010516

Mahmoudi, A., Sadeghi, M., Deng, X., & Pan, P. (2023). OPA Solver: A web-based software for Ordinal Priority Approach in multiple criteria decision analysis using JavaScript. SoftwareX, 24, 101546. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.softx.2023.101546

Moshtagh Eshgh, Z., Aghaeinejad, A. A., Peyman, A., Amirkhani, A., & Chehregosha, M. (2015). Relationship between Occupational Stress and Mental Health in Male Personnel of Medical Emergency in Golestan Province. Journal of Research Development in Nursing and Midwifery, 12(1). http://nmj.goums.ac.ir/article-1-702-en.html (In Persian)

Quick, J. C., & Henderson, D. F. (2016). Occupational Stress: Preventing Suffering, Enhancing Wellbeing. International Journal of Environmental Research and Public Health, 13(5). https://doi.org/10.3390/ijerph13050459

Raišienė, A. G., Danauskė, E., Kavaliauskienė, K., & Gudžinskienė, V. (2023). Occupational Stress-Induced Consequences to Employees in the Context of Teleworking from Home: A Preliminary Study. Administrative Sciences, 13(2). https://doi.org/10.3390/admsci13020055

Rajabi, F., Molaeifar, H., Jahangiri, M., Taheri, S., Banaee, S., & Farhadi, P. (2020). Occupational stressors among firefighters: application of multi-criteria decision making (MCDM)Techniques. Heliyon, 6(4). https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2020.e03820

Rezaei, A., Zare Mehrjerdi, Y., Owlia, M. S., & Khademizare, H. (2023). Identifying and prioritizing ecosystem indicatorsusing Fuzzy Delphi and Fuzzy DEMATEL approaches. Research in Production and Operations Management, 14(2), 51–82. https://doi.org/10.22108/pom.2023.134879.1462 (In Persian)

Sazvar, Z., Nayeri, S., Mirbagheri, R., Tanhaeean, M., Fallahpour, A., & Wong, K. Y. (2022). A hybrid decision-making framework to manage occupational stress in project-based organizations. Soft Computing, 26(22), 12445–12460. https://doi.org/10.1007/s00500-022-07143-3

Soteriades, E. S., Vogazianos, P., Tozzi, F., Antoniades, A., Economidou, E. C., Psalta, L., & Spanoudis, G. (2022). Exercise and Occupational Stress among Firefighters. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(9). https://doi.org/10.3390/ijerph19094986

Talebi, N. (2020). The Effectiveness of Aerobic Exercise Interventions and Stress Coping skills Training on the Reduction of Job Stress among Employees of the Organization. Clinical Psychology and Personality, 17(2), 11–18. https://doi.org/10.22070/cpap.2020.2904 (In Persian)

Wang, W., Lu, A., Zhou, A., & Zhao, W. (2024). Platform for Information Sharing, Prioritization, and Aggregation for Firefighters and Incident Command. SoutheastCon 2024, 1632–1637. https://doi.org/10.1109/SoutheastCon52093.2024.10500124

Zhou, Y., Guo, X., & Yin, H. (2022). A structural equation model of the relationship among occupational stress, coping styles, and mental health of pediatric nurses in China: a cross-sectional study. BMC Psychiatry, 22(1), 416. https://doi.org/10.1186/s12888-022-04061-4

 

 

 

 

 

 

 

 

Identification and Ranking of Job Stressors Among Firefighting Personnel: A Case Study in the Oil and Gas Industry

 

Saeed Razeghi

Associate Professor, Department of management, Shiraz branch, Islamic Azad university, Shiraz, Iran.

Ghobad Hekmat

Department of Health, Safety, and Environmental Engineering, Shi.C., Islamic Azad University, Shiraz, Iran

Mahnaz Zarei (Corresponding Author)

Assistant Professor, Department of Industrial Engineering, Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran

Email: [e-mail]

Abstract 

This study develops a strategic supply chain management model to evaluate the capabilities of the petrochemical industry within the context of Industry 4.0. As an applied, qualitative inquiry, it utilizes thematic analysis of interviews with ten industry experts to identify and categorize essential capabilities. The resulting model is structured around five pivotal dimensions: Flexibility, Sustainability, Innovation, Transparency, and Coordination, which are operationalized through 15 distinct indicators. The research indicates that a strategy emphasizing these five dimensions can significantly enhance operational efficiency, mitigate systemic risks, and reduce environmental impact, thereby bridging the gap between theoretical paradigms and practical application in the petrochemical sector. Serving as a comprehensive decision-support tool, the model empowers managers, policymakers, and stakeholders to diagnose supply chain vulnerabilities and chart strategic pathways for enhancement. The adoption of this framework is poised to cultivate more agile, resilient, and innovative supply chains, thereby positioning the petrochemical industry to navigate market volatilities, stringent environmental regulations, and rapid technological change effectively.

Keywords: Strategy, Supply Chain, Capabilities, Petrochemical Industry.

 

 

 

 

 

---

[1]  Cannon 

[2]  Selye 

[3]  Levi

[4]  Rajabi et al.

[5]  Alroomi and Mohamed

[6]  Asadi et al.

[7]  Zhou et al.

[8]  Sazvar et al.

[9]  Gerding et al.

[10]  Foti et al.

[11]  Khoshakhlagh et al.

[12]  Garg and Bhardwaj

[13]  Farinha et al.

[14]  Darabont et al.

[15]  Talebi

[16]  Bolghanabadi et al.

[17]  GhanavatiNejad et al.

[18]  Wang et al.

[19]  Ishikawa et al.

[20]  Rezaei et al.

[21]  Ebrahimi and Bridgelall

[22]  Ataei et al.