تحلیل سفر کیخسرو در شاهنامه بر اساس کهن الگوی «سفر قهرمان» جوزف کمپبل

الموضوعات :

تکتم نیازمند ¹ , حمیدرضا سلیمانیان ² , علی ساجدی ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد فردوس، دانشگاه آزاد اسلامی، فردوس، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تربت حیدریه، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت حیدریه، ایران.
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد فردوس، دانشگاه آزاد اسلامی، فردوس، ایران.

تاريخ الإرسال : 03 الإثنين , صفر, 1447 تاريخ التأكيد : 16 الإثنين , ربيع الأول, 1447 تاريخ الإصدار : 03 السبت , محرم, 1447

الکلمات المفتاحية: شاهنامۀ فردوسی, کیخسرو, سفر قهرمان, کهن‌الگو, جوزف کمپبل.,

ملخص المقالة :

اسطوره در کنار حماسه یکی از اجزای اصلی شاهنامه است و جوزف کمپبل قهرمانان اسطوره‌ای را در پرتو روانشناسی مدرن بررسی می‌کند، مبنی بر اینکه همۀ افسانه‌ها و حماسه‌ها با روان انسان پیوند دارند و آن‌ها مظاهر فرهنگی نیاز جهانی برای توضیح واقعیت‌های اجتماعی، کیهانی و معنوی هستند. هدف این پژوهش این است که با بهره‌گیری از نظرّیۀ روان‌شناسی به تحلیل ویژگی‌های قهرمان و کهن‌الگوی سفر قهرمان از دیدگاه جوزف کمپبل پرداخته شود و از آن‌جا که شاهنامۀ فردوسی نشان‌ دهندۀ اسطوره ‌شناختی و بینش خردمندانۀ فردوسی است، این ویژگی قابلیت مناسبی به آن می‌دهد که از دیدگاه کمپبل که اصول اخلاقی جوامع را بر اساس اسطوره می‌داند، تحلیل شود. این پژوهش به روش(توصیفی _ تحلیلی) و استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای تدوین یافته است. می‌توان مهم‌ترین نتیجۀ پژوهش حاضر را چنین برشمرد: الگوی سفر قهرمان جوزف کمپبل برای تحلیل سفر قهرمان در نبرد بزرگ کیخسرو منطبق است. اما برخی مراحل مانند رد دعوت، زن وسوسه‌گر، ملاقات با خدابانو، فرار جادویی در سفر قهرمان دیده نمی‌شود و مهمترین شاخصۀ این داستان، عدم وجود شخصّیت زن در سفر قهرمان است. در این داستان کیخسرو داوطلبانه سفر را آغاز می‌کند.

المصادر:

1. شمیسا، سیروس. (1400). اساطیر و اساطیرواره‌ها، تهران: هرمس.
2. عربیانی نیشابوری، اشرف. (1389). مشاهیر شاهنامه، مشهد: ترانه.
3. فردوسی، ابوالقاسم. (1393). شاهنامه، جلال خالقی‌مطلق، چاپ مسکو، ج1، تهران: سخن.
4. کمپبل، جوزف. (1377). قدرت اسطوره(گفتگو با بیل مویرز)، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: مرکز.
5. ـــــــــــــ . (1384). قهرمان هزار چهره، ترجمۀ شادی خسروپناه، مشهد: گل آفتاب.
6. ــــــــــــــ.(1395). زندگی در سایۀ اساطیر، ترجمۀ هادی شاهی، تهران: انتشارات دوستان.
7. ـــــــــــــ. (1396). قهرمان هزار چهره، ترجمۀ شادی خسروپناه، مشهد: گل آفتاب.
8. ـــــــــــــ. (1398). سفر قهرمان، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: مرکز.
9. کوپ، لارنس . (1384). اسطوره، مترجم محمددهقانی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
*مقالات 10. ریحانی، محمد و عبداله‌زاده برزو، راحله. (1396). تحلیل داستان شیخ صنعان بر پایه نظرّیه تک اسطوره جوزف کمپبل، نشریۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، (13)46، ص 95-122.
11. شفیعی بافتی، محسن، دکتر مدبری، محمود و دکتر حسینی سروری، نجمه. (1403). تحلیل رفتار قهرمانان عاشق در «ورقه و گلشاه» بر اساس نظرّیۀ «سفر قهرمان» کمپبل، نشریۀ تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی(دهخدا)، (16)62، ص 195-214.
12. مجوّزی، محمد. (1401). کهن‌الگوی سفر قهرمان در خاوران‌نامه بر اساس نظرّیۀ جوزف کمپبل، نشریۀ ادب فارسی(دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران)، 12(1)، ص 99-120.