کیفرزدایی در فقه با رویکرد به قانون کاهش مجازات حبس
الموضوعات :موسی خلیل الهی 1 , عباسعلی اکبری 2 , فاطمه احدی 3 , اسمعیل رحیمی نژاد 4
1 - دانشجوی دکتری، گروه حقوق جزا و جرم شناسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی ،تبریز، ایران.
2 - استادیار گروه حقوق، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز ، ایران. (نویسنده مسئول)
3 - استادیار گروه حقوق، واحد مراغه، دانشگاه آزاد اسلامی، مراغه، ایران.
4 - استاد گروه حقوق جزا و جرم شناسی دانشکده حقوق و علوم اجتماعی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران. (نویسنده مسئول). رایانامه: rahiminejad@tabrizu.ac.ir
الکلمات المفتاحية: سیاست کیفرزدایی, فقه, حقوق موضوعه, رحمانیّت, مصلحت. ,
ملخص المقالة :
کیفرزدایی، سیاستی است که در فقه و حقوق موضوعه، ساری و جاری است. کیفرزدایی فقهی می تواند منبع اساسی برای سیاست کیفرزدایی در حقوق موضوعه قلمداد شود. برای این که قوۀ مقنّنه بتواند در تدوین این سیاست و پیش¬بینی سازوکارهای آن موفق عمل نماید، باید به مبانی و منابع این سیاست در فقه هم دقت داشته باشد؛ در غیر این صورت، قوۀ قضاییه و نهادهای تابعۀ آن را با چالش های جدی مواجه خواهد ساخت. مبنای کیفرزدایی در فقه اسلامی در پرتو صفت ثبوتی رحمانیّت خدای متعال و مصلحت، قابل توجیه و تبیین است. برقرار نمودن پل ارتباطی بین سیاست کیفرزدایی در فقه و حقوق موضوعه، به ظرافت علمی و دقت نظر فقهی نیاز دارد. برخی از سازوکارهای کیفرزدایی در فقه، مختصّ آن است و تابه حال به حوزۀ حقوق موضوعه وارد نشده است؛ برای مثال، نهاد شفاعت که قابل انتقال به قانون کاهش مجازات حبس تعزیری است، مورد غفلت واقع شده است. در این مقاله، شرایط کیفرزدایی و سازوکارهای آن در فقه و حقوق موضوعه با رویکرد به قانون کاهش مجازات حبس تعزیری و تأثیر سیاست کیفرزدایی فقهی در قانون کاهش مجازات حبس به شکل تحلیلی و توصیفی مورد بررسی قرار گرفته و از این رهگذر، چالش های احتمالی، احصاء و راهکارهای خروج از آن بیان شده است. هم چنین پشنهادهایی نیز برای قوای مقننّه و قضاییه جهت مدنظر قرار -دادن سیاست کیفرزدایی فقهی در تدوین قوانین مربوط و اجرای آن در مرحلۀ عمل ارائه گردیده است.
منابع
قرآن کریم
نهج البلاغه
جوهری، اسماعیل¬بن¬حماد (1410ق). الصحاح-تاج اللغه و صحاح العربیه. بیروت: انتشارات دارالعلم للملایین.
حاجی ده آبادی، محمد علی(1383). امر به معروف و نهی از منکر، فصلنامه فقه و حقوق، 1، صص. 77-108.
حسینی، سیدمحمد (1380). منطقۀ کنترل¬شدۀ رفتاری در سیاست جنائی اسلام. مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران. 52.
حسینی، سیدمحمد؛ متولی¬زادۀ ¬نائینی، نفیسه (1391). بررسی نظریۀ برچسب¬زنی با نگاهی به منابع اسلامی. مجلۀ علمی پژوهشی وزارت علوم. 4.
خمینی، روح¬اله (1390). تحریر الوسیله. قم: مؤسسۀ مطبوعات دارالعلم.
خسروشاهی، قدرت¬اله؛ سلطانی، مسعود (1395). الزامات حقوق بشری مجازات¬ها، مجلۀ حقوقی دانشگاه اصفهان. 3(1).
دهخدا، علی¬اکبر (1377). لغت¬نامه. تهران: انشارات دانشگاه تهران.
رجبی، اکبر؛ مهدوی¬پور، اعظم (1397). بررسی مرور زمان در فقه و حقوق کیفری ایران با رویکرد به نظرات امام خمینی. پژوهش¬نامۀ متین. 79.
راغب اصفهانی، حسین¬بن¬محمد (1412،ق). مفردات. بیروت: دارالعلم.
سبحانی، جعفر؛ محمدرضایی، محمد (1398). اندیشۀ اسلامی 1. قم: نشر معارف.
صادقی، محمدهادی؛ ریاحی، جواد (1395). اجتهاد تعزیر؛ مبنای اعمال مجازات¬های محدودکنندۀ آزادی در فقه جزایی. مجلۀ پژوهش¬های فقهی. 12.
طالبی ¬آشتیانی، محمدعلی (1397). کیفرزدایی در تعزیرات، رسالۀ دکتری. تهران.
طوسی، محمدبن¬حسن (1387). الْمَبسوط فی فقهِ الامامیّه. تهران: انتشارات مکتب المرتضویّه.
فاضل لنکرانی، محمد (1416ق). القواعد الفقهیه. قم: انتشارات مهر.
محقق داماد، سیدمصطفی (1398). فقه استدلالی جزایی تطبیقی. تهران: انتشارات مرکز علوم اسلامی.
مسجدسرای، حمید، نبی نیا، خالد، باقری، احمد و صدر، سید محمد (1397) اصل صرفه جویی کیفری، مبنای تفسیر احکام و قوانین جزایی اسلام، فصلنامه فقه و حقوق اسلامی، 14(51).
موسوی بجنوردی، محمد (1401ق). قواعد فقهیه، انتشارات مجد، چاپ سوم.
موسوی خوئی، سیدابوالقاسم (1422ق). مبانی تکمله المنهاج. جلد41. قم: انتشارات مؤسسۀ احیاء آثار امام خوئی.
مصدق، محمد (1398). شرح قانون مجازات اسلامی. جلد 1. تهران: انتشارات جنگل.
منتظری نجف¬آبادی ،حسین¬علی (1417ق). نظام الحکم فی الا سلام. قم: انتشارات سرایی.
میرخلیلی، احمد؛ کلانتری، عباس؛ دشتی، حسین. (1398). قلمرو شفاعت در اقسام مجازات. مجلۀ فقه و اصول. دورۀ 51.
نجفی ابرندآبادی، علی¬حسین. (1393). تقریرات درسی از جرم¬شناسی انتقادی تا جرم¬شناختی امنیتی. دورۀ دکتری حقوق جزا و جرم¬شناسی دانشگاه شهید بهشتی.
Holy Quran
Nahj al-Balagha
Dehkhoda, Ali Akbar (2000). Dictionary. Tehran: Tehran University Publications. [In persian]
Fazel Lankarani, Muhammad (1416 AH). Al-Qawwa’id al-Fiqhiyah. Qom: Mehr Publications. [In persian]
Haji Dehabadi, Mohammad Ali (2004). Enjoining the good and forbidding the evil, Quarterly Journal of Jurisprudence and Law, 1, pp. 77-108. [In persian]
Hosseini, Seyed Mohammad (2001). Behavioral Controlled Zone in Islamic Criminal Policy. Journal of the Faculty of Law and Political Science, University of Tehran. 52. [In persian]
Hosseini, Seyed Mohammad; Motwalizadeh Naini, Nafiseh (2012). Studying the Theory of Labeling with a View to Islamic Sources. Scientific Research Journal of the Ministry of Science. 4. [In persian]
Jawhari, Ismail ibn Hammad (1410 AH). Al-Sahih -Taj al-Lughah and Al-Sahih al-Arabiya. Beirut: Dar al-Ilm Publications for Millions. [In persian]
Khomeini, Ruhollah (2011). Tahrir al-Wasileh. Qom: Dar al-Elam Press Institute. [In persian]
Khosrowshahi, Qodrat al-Olah; Soltani, Masoud (2016). Human Rights Requirements of Punishments, Isfahan University Law Journal. 3(1). [In persian]
Masjeedsarai, Hamid, Nabinia, Khalid, Bagheri, Ahmad and Sadr, Seyyed Mohammad (2018) The principle of penal economy, the basis for interpreting Islamic penal laws and regulations, Islamic Jurisprudence and Law Quarterly, 14(51). [In persian]
Mirkhalili, Ahmad; Kalantari, Abbas; Dashti, Hossein. (2019). The realm of intercession in types of punishment. Journal of Fiqh and Principles. Volume 51. [In persian]
Mohaqiq Damad, Seyyed Mustafa (1398). Comparative Criminal Argumentative Jurisprudence. Tehran: Islamic Sciences Center Publications. [In persian]
Montazeri Najafabadi, Hussein Ali (1417 AH). The System of Ruling in the Name of Peace. Qom: Sarai Publications. [In persian]
Mousavi Bojnourdi, Mohammad (1401 AH). Rules of Jurisprudence, Majd Publications, 3rd edition.
Mosaddeq, Mohammad (1398). Explanation of the Islamic Penal Code. Volume 1. Tehran: Jangal Publications. [In persian]
Mousavi Khoei, Seyyedab al-Qasim (1422 AH). Fundamentals of the Completeness of the Curriculum. Volume 41. Qom: Publications of the Institute for the Revival of Imam Khoei's Works. [In persian]
Najafi Abrandabadi, Ali Hossein. (2014). Course notes from critical criminology to security criminology. Doctoral course in criminal law and criminology, Shahid Beheshti University. [In persian]
Rajabi, Akbar; Mahdavipour, Azam (2018). A study of the passage of time in Iranian jurisprudence and criminal law with an approach to the views of Imam Khomeini. Matin Research Paper. 79. [In persian]
Ragheeb Isfahani, Hossein ibn Mohammad (1412, AH). Vocabulary. Beirut: Dar al-Ilm. [In persian]
Sobhani, Jafar; Mohammad Rezaee, Mohammad (2019). Islamic Thought 1. Qom: Maarif Publishing House. [In persian]
Sadeghi, Mohammad Hadi; Riahi, Javad (2016). Ijtihad of Ta’zir; The basis for imposing punishments restricting freedom in criminal jurisprudence. Journal of Jurisprudential Studies. 12. [In persian]
Talebi-Ashtiani, Mohammad Ali (2018). Decriminalization of Ta’zir, PhD thesis. Tehran. [In persian]
Tusi, Muhammad ibn Hassan (1387). Al-Mabsut fi fiqh al-Imamiyah. Tehran: Maktaba al-Murtazawiyyah Publications. [In persian]
