ارزیابی مشارکت مردم در بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری (مطالعه موردی: شهر اسفراین)
الموضوعات :هادی زارعی 1 , کتایون علیزاده 2 , حمید جعفری 3
1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی ، مشهد، ایران
2 - دانشیار گروه جغرافیا، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد،ایران (نویسنده مسئول)
3 - دانشیار گروه جغرافیا، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
الکلمات المفتاحية: مشارکت مردم, بهسازی, بازسازی, بافت¬های فرسوده, شهر اسفراین,
ملخص المقالة :
امروزه در مدیریت شهری مشارکت شهروندان به عنوان عاملي که نقش مهمی در تحول نظام مدیریتی و به خصوص پیشبرد اهداف مبتنی بر توسعه پایدار شهرها دارد مطرح است. از طرفی مشارکت شهروندان در ساماندهی بافت¬هاي فرسوده داراي اهمیت ویژه¬ای است. در همین راستا، پژوهش حاضر سعی دارد با در نظر گرفتن همه ابعاد مشارکت به ارزیابی میزان تأثیرگذاری مشارکت مردم در اجرای طرح نوسازی و بهسازی بافت فرسوده شهر اسفراین بپردازد. روش تحقیق در پژوهش حاضر، توصیفی و تحلیلی است. جامعه آماري، جمعيت كل محلات بافت فرسوده شهر اسفراین می-باشد که شامل 11590 نفر است که با توجه به تعداد جامعه آماری، 372 نفر به عنوان نمونه آماری بدست آمده اند. تجزیه‌وتحلیل‌های ارائه شده با استفاده از تکنیک‌های آماری آزمون تی و بررسی همبستگی میان متغیرها انجام شده است. یافته¬های تحقیق نشان می¬دهد در میان مولفه‌هاي مشارکت بیشترین میانگین مربوط به مشارکت فيزيکي با 52/3 و کمترین میانگین مربوط به مشارکت مالي با 53/2 بوده است. نتایج همبستگی بین رضایتمندی از اجرای طرح و میزان مشارکت از نوع ابزاری و و فیزیکی بزرگتر از 05/0 بوده و رابطه معناداری بین آنها برقرار نبوده است. نتایج نهایی نشان داد که میتوان گفت میانگین رضايتمندي از اجراي طرح کمتر از حد مطلوب است و اجرای طرح بهسازی و نوسازی بافت فرسوده اسفراین تاکنون ناموفق بوده است و مردم اسفراین در اجرای طرح بهسازی و نوسازی بافت فرسوده اسفراین مشارکت اندکی داشته¬اند.
1) ابراهیم¬زاده آسمین، ح، اشتري مهرجردي، ار، حاجی¬زاده، ف، 1397، تحلیل عوامل مؤثر بر مشارکت مردمی در ساماندهی بافتهاي فرسوده شهري مطالعه موردي: منطقه 3شهر زاهدان«، فصلنامه برنامه¬ریزي رفاه و توسعه اجتماعی، سال هشتم، شماره ،3صص .137-97.
2) برهانیان طرقی, ز؛ صبور جنتی، م، قهرمانی ه ، ۱۳۹۶، بازآفرینی فرهنگ مبنا، رهیافتی برای معاصر سازی بافت های تاریخی شهر در مواجهه با برنامه پایتخت فرهنگی ( راهبردهایی در خصوص بازار سرشور مشهد ) اولین کنفرانس بین المللی و هشتمین کنفرانس ملی برنامه ریزی و مدیریت شهری، مشهد، شورای اسلامی شهر مشهد- دانشگاه فردوسی مشهد- شهرداری و مرکز پژوهش های شورای اسلامی شهر مشهد،
3) سازمان مدیریت و برنامه¬ریزی استان خراسان شمالی، 1399، سند توسعه شهرستان اسفراین 1396-1400.
4) سجادزاده، ، حمیدی نیا، م، دالوند، ر ، 1396، سنجش و ارزیابی ابعاد محرک توسعه در بازآفرینی محله های سنتی نمونه موردی : محله حاجی در بافت تاریخی شهر همدان، جغرافیا و توسعه زمستان 1396 شماره 49.
5) فنی، ز. شیرزادی، ف، 1397. تحلیل عوامل مؤثر بر بازآفرینی فضاهای تاریخی شهر(مطالعه موردی: میدان مشق تهران). مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی. دوره13، شماره1. صفحات 179-197.
6) مهرورز، س 1396، بررسی مشارکت مردمی در ساماندهی بافت های فرسوده کلانشهر مشهد (نمونه موردی: محله های آبکوه و مجد)، رساله دکتر جغرافیا و برنامه ریزی شهری، استاد راهنما دکتر براتعلی خاکپور، دانشگاه فردوسی مشهد.
7) مهندسین مشاور کاوش معماری، 1397، شناسایی و تهیه سند چارچوب برنامه ریزی محدوده ها و محلات نیازمند بازآفرینی شهر اسفراین با دیدگاه شهرنگر، اداره کل راه و شهرسازی خراسان شمالی.
8) میرزایی ارچنگی، ف، شبانی شهرضا، ا.ح 1399، ارزیابی طرح بازآفرینی بافت فرسوده شهري با رویکرد مشارکت مردمی در محله همت¬آباد اصفهان، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال نهم، شماره سی و چهار، تابستان 1399،، صص 119-134.
9) هاديان، ا، دانشپور، س. ع، 1387 ، نوسازي بافتهاي فرسوده شهري و مشاركت شهروندان. همايش بهسازي و نوسازي بافتهاي فرسوده شهري، 20 و 21 آذرماه 1388 ، مشهد مقدس.
10) Eiweida, Ahmed A. R. Okazawa, Y.(2018). Cultural Heritage, Sustainable Tourism and Urban Regeneration: Capturing lessons and Experience from Japan with a focus on Kyoto (English). Washington, D.C.: World Bank Group. http://documents.worldbank.org/ curated/en/ 93874153114 0109250/Cultural-Heritage Sustainable Tourism -and -Urban-Regeneration-Capturing-lessons-and-experience -from-Japan-with-a-focus-on-Kyoto.
11) Erfani, G., & Roe, M. (2020). Institutional Stakeholder Participation in Urban Development in Tehran: An Evaluation of Decisions and Actions. Land Use Policy, 91, 104367.
12) Korkmaz, C., & Balaban, O. (2020). Sustainability of Urban Regeneration in Turkey: Assessing the performance of the North Ankara Urban Regeneration Project. Habitat International, 95, 102081.
13) Liu, B., Wang, X., Xia, N., & Ni, W. (2018). Critical Success Factors for the Management of Public Participation in Urban Renewal Projects: Perspectives from Governments and the public in China. Journal of Urban Planning and Development, 144(3), 04018026.
14) Lombardi, D. R., Porter, L. Barber, A. and Rogers, C. F. (2011), Conceptualizing Sustainability in UK Urban Regeneration: a Discursive Formation. Urban Studies, 48(2) 273–296, February2011, 273-296.
15) Peerapun, W. (2012), Participatory Planning Approach to Urban
Conservation and Regeneration in Amphawa Community, Asian Journal of Environment-Behavior studies, volume 3, number 7, Thailand.
مجله علوم جغرافيايي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد مشهد، دوره 21، شماره 51 ، تابستان 1404، صص 99-81
ارزیابی مشارکت مردم در بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری (مطالعه موردی: شهر اسفراین)
هادی زارعی – دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
کتایون علیزاده- دانشیار گروه جغرافیا، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد،ایران (نویسنده مسئول)k-alizadeh@mshdiaum.ac.ir
حمید جعفری- دانشیار گروه جغرافیا، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
دريافت: 29/2/1402 پذيرش: 30/3/1402 چاپ: 5/5/1404
امروزه در مدیریت شهری مشارکت شهروندان به عنوان عاملي که نقش مهمی در تحول نظام مدیریتی و به خصوص پیشبرد اهداف مبتنی بر توسعه پایدار شهرها دارد مطرح است. از طرفی مشارکت شهروندان در ساماندهی بافتهاي فرسوده داراي اهمیت ویژهای است. در همین راستا، پژوهش حاضر سعی دارد با در نظر گرفتن همه ابعاد مشارکت به ارزیابی میزان تأثیرگذاری مشارکت مردم در اجرای طرح نوسازی و بهسازی بافت فرسوده شهر اسفراین بپردازد. روش تحقیق در پژوهش حاضر، توصیفی و تحلیلی است. جامعه آماري، جمعيت كل محلات بافت فرسوده شهر اسفراین میباشد که شامل 11590 نفر است که با توجه به تعداد جامعه آماری، 372 نفر به عنوان نمونه آماری بدست آمده اند. تجزیه‌وتحلیل‌های ارائه شده با استفاده از تکنیک‌های آماری آزمون تی و بررسی همبستگی میان متغیرها انجام شده است. یافتههای تحقیق نشان میدهد در میان مولفه‌هاي مشارکت بیشترین میانگین مربوط به مشارکت فيزيکي با 52/3 و کمترین میانگین مربوط به مشارکت مالي با 53/2 بوده است. نتایج همبستگی بین رضایتمندی از اجرای طرح و میزان مشارکت از نوع ابزاری و و فیزیکی بزرگتر از 05/0 بوده و رابطه معناداری بین آنها برقرار نبوده است. نتایج نهایی نشان داد که میتوان گفت میانگین رضايتمندي از اجراي طرح کمتر از حد مطلوب است و اجرای طرح بهسازی و نوسازی بافت فرسوده اسفراین تاکنون ناموفق بوده است و مردم اسفراین در اجرای طرح بهسازی و نوسازی بافت فرسوده اسفراین مشارکت اندکی داشتهاند.
واژگان کلیدی: مشارکت مردم، بهسازی، بازسازی؛ بافتهای فرسوده، شهر اسفراین
مقدمه
بافتهاي فرسوده شهري به عرصههایی از محدوده قانونی شهرها اطلاق میشود که به دلیل فرسودگی کالبدي، عدم برخورداري مناسب از دسترسی سواره، تاسیسات و خدمات و زیرساختهاي شهري آسیب پذیر بوده و از ارزش مکانی، محیطی و اقتصادي نازلی برخوردارند. بافتهاي فرسوده به سبب فرسودگی در کلیت با یکدیگر ویژگیهاي مشترکی دارند (مهرورز، 1396: 3). نوسازي و بهسازي بافتهای فرسوده شهري تاثیر قابل توجهی بر ابعاد اقتصادي، اجتماعی، زیست محیطی و کالبدی و دستیابی به توسعه پایدار شهری دارد. (Lombardi et al, 2011: 275). در صورت عدم اتخاذ سیاستها و تدابیر جدي و سریع مدیریتی در بهسازي و نوسازي اینگونه بافتها نه تنها مشکلات آنها حل نخواهد شد بلکه همواره روند فرسودگی در این بافتها سریعتر میشود. بهسازي و نوسازي بافتها و مناطق فرسوده شهري باید در کلیه سیاستها و برنامههاي توسعه اجتماعی و اقتصادي در تمام سطوح مورد توجه قرار گیرد (Peerapun, 2014: 36). مسأله فرسودگي محيطي محلات پديدهاي فراگيرتر از استهلاك بنا، ساخت و ساز بي كيفيت و عدم استحكام بنا، فرسودگي زيرساختها و فقدان خدمات و فضاي سبز شده است. در اين بين، در مسأله نوسازي بافتهاي فرسوده شهري توجه به نقش مردم براي پيشبرد اهداف بسيارمهم است و مطلق كردن نقش مردم در شرايط كنوني به همان اندازه زيان آور است كه آنها را ناديده گيرند (هاديان و دانشپور، 1387: 1). بافتهاي فرسوده اغلب در زمره مناطق محروم شهر ازنظر اجتماعی، اقتصادي و کالبدي هستند و این امر عامل نارضایتی ساکنان، عدم پویایی و رونق حیات شهري در آنهاست. فرسودگی بافت مرکزي و قدیمی شهرها و جا ماندن این محدودهها از توسعه پایدار شهري، در سالهاي اخیر تلاشی براي نوسازي این بافتها با استفاده از رویکردها و سیاستهاي گوناگون صورت گرفته است (میرزایی ارچنگی و شبانی شهرضا، 1399: 120). موضوع بازسازي و نوسازي این بافتها، اصولاً امري است که، بدون مشارکت ساکنان مناطق امکانپذیر نیست و از آن روي اهمیت پیدا میکند، که محدودیتهاي مالی و اجرایی، سازمانی، حقوقی و قانونی موانع عمدهاي در راه تمرکز اجراي اقدامات توسط بخش دولتی و عمومی قلمداد میشود. بنابراین، اساساً صرف نظر از ابعاد اجتماعی-فرهنگی نوسازي که با توجه به سلایق مردم نیازمند تکثیر و تنوع است، تمرکز اجراي این طرحها از عهده شهرداري و حتی دولت خارج است. حاصل و دستاورد این مرحله از اقدامات توسعهاي نوسازي نشان دهنده لزوم »تمرکززدایی« در مدیریت اجرایی طرحهاي نوسازي است که این امر مستلزم توسعه ظرفیتهاي محلی و به تبع آن نقش مشارکت مردمی در فرآیند نوسازي است (ابراهیم زاده آسمین، 1397: 101).
پژوهش حاضر به اهميت موضوع مشارکت در امر بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده شهری اسفراین پرداخته است که ضرورت این پژوهش از آن جهت قابل تامل و اعتنا است که با انجام آن میتوان میزان تحقق برنامههای وزارت راه و شهرسازی را در بهسازی بافت فرسوده اسفراین ارزیابی نمود و ثانیا با انجام این پژوهش بهترین روشهای جهت جلب مشارکت مردم محلی در انجام بهسازی بافت فرسوده و آسیبهای روش قبلی مشخص شده و از این بابت خدمت بزرگی به شهر اسفراین و شهروندان خوب اسفراینی و دستگاه های متولی امر خواهد شد. رويكرد بهسازی و نوسازی بافت فرسوده شهري با استفاده از مشاركت مردم در ادبيات برنامه ريزي شهري سابقه اي نسبتا طولاني دارد ليكن دركشور ايران آن طور كه شايسته است ملاك عمل قرار نگرفته است
در زمینه مشارکت مردم در فرایند ساماندهی بافتهاي فرسوده شهري، مطالعات زیادي چه در سطح جهان و چه در سطح ایران صورت گرفته است که در ادامه به برخی از مهمترین موارد اشاره میشود:
- فنی و شیرزادی(1397) در تحقیقی با عنوان «تحلیل عوامل مؤثر بر بازآفرینی فضاهای تاریخی شهر (مطالعه موردی: میدان دمشق)» نتایج پژوهش نشان داد که بر پایه ضرایب 40 متغیر مورد بررسی، متغیرهای فعالیتهای فرهنگی- هنری، فعالیتهای غیررسمی، زندگی شبانه، فعالیتهای گردشگری و تفریحی مقیاس کارکردی، نورپردازی، مبلمان شهری، بسته و محدود بودن فضا، تأثیر چیدمان عناصر فضا در ارتباط و تعامل میان افراد، نظارت و امنیت، حضور افراد، چشماندازها و مناظر، خاطرهانگیزی فضا، بر بازآفرینی و احیاء کارکردی میدان مؤثر هستند.
-برهانیان و همکاران (1396) در مقاله ای بازآفرینی فرهنگ مبنا، رهیافتی برای معاصرسازی بافتهای تاریخی شهر در مواجهه با برنامه پایتخت فرهنگی (راهبردهایی در خصوص بازار سرشور مشهد) را بررسی کرده اند این مطالعه به تبیین رویکرد بازآفرینی فرهنگ مبنا به عنوان رویکردی در معاصرسازی بافتهای درون شهری می پردازد که با بهرهگیری از روش تحقیق توصیفی تحلیلی در دو بخش مطالعات اسنادی و برداشتهای میدانی در قسمتی از نمونه موردی بازار سرشور صورت گرفته است و هدف از این مطالعه ارایه پیشنهاداتی براساس مبانی نظری محله های فرهنگی و رویدادمداری برای معاصر سازی حوزه مورد مطالعه در مواجهه با برنامه مشهد ۲۰۱۷ میباشد.
- سجادزاده و همکاران (1396) در تحقیقی با عنوان «سنجش و ارزیابی ابعاد محرک توسعه در بازآفرینی محلههای سنتی نمونه موردی: محله حاجی بافت تاریخی شهر همدان » به این نتیجه رسیده اند که رتبهبندي مجموعه عوامل فضايي-كالبدي، عوامل فرهنگي- اجتماعي و عوامل زيست محيطي معنادار است.
-کورکاماز و بالابان (2020) در پژوهشی با عنوان"پایداری بازآفرینی شهری در ترکیه: ارزیابی عملکرد پروژه بازآفرینی شهری شمال آنکارا" ضمن تأکید بر توجه روزافزون به پایداری شهری نیز بر سیاست و عملکرد بازآفرینی شهری اذعان دارند که بااین‌وجود ، تجربه بازآفرینی شهری ترکیه با تجارب بین‌المللی ازنظر انگیزه و دامنه پروژه‌ها متفاوت است. این تحقیق نشان میدهد که سهم این پروژه در پایداری شهری حداقل بوده است بنابراین، برای بهبود عملکرد پایداری پروژه‌های بازآفرینی شهری در ترکیه ، تلاشهای بیشتری لازم است.
-عرفانی و رو (2020) در مقاله‌ای با عنوان "مشارکت نهادی ذینفعان در بازآفرینی شهری در شهر تهران: ارزیابی تصمیمات و اقدامات" به بررسی بازسازی و آسیبهای فرایند مشارکت نهادی و مردمی در اجرای پروژه‌های بهسازی و نوسازی شهر تهران پرداخته‌اند. نتایج پژوهش نشان میدهد وقتی منابع محدود و یا متناوب باشند ، این مسئله مشکل‌سازتر است.
-لیو و همکاران (2018) در تحقیقی با عنوان " عوامل حیاتی موفقیت برای مدیریت مشارکت عمومی در پروژه‌های نوسازی شهری" نتایج نشان میدهد که مقامات دولتی و مردم برداشت مشترک دارند و همه عوامل حیاتی تلقی می‌شوند. رتبه‌بندی عوامل نشان میدهد که پنج مورد برتر "شفافیت انتشار اطلاعات1" ، "پاسخ به‌موقع به سؤالات عمومی2" ، " ایجاد خیابان‌ها و تأسیسات ضروری 3" ، "تنوع درروش های انتشار اطلاعات4" و "ارائه نتایج" بوده است. در این تحقیق تجزیه و تحلیل عاملی هفت مولفه اساسی را نشان می دهد: "ویژگی های شرکت کننده" ، "طرح های مشارکتی" ، "پشتیبانی از منابع خارجی" ، "انتشار اطلاعات و تحقیق" ، "مدیریت فرایندهای مشارکت5" ، "توانمند سازی6" "ارزش گذاری اطلاعات تصمیم". این عوامل شناسایی شده و مولفه های اساسی آنها می تواند در جهت دهی به منابع در طول مشارکت برای بهبود مدیریت فرآیندهای مشارکت عمومی کمک کند.
- اویدا و اوکازاما7(2018) در تحقیقی با عنوان «میراث فرهنگی، گردشگری پایدار و بازسازی شهری: گرفتن درس و تجربه از ژاپن با توجه به کیوتو»؛ این مقوله را به بوته نقد گرفته است. گروه بانک جهانی(WBG) مدت زیادیست که بازسازی و حفظ میراث فرهنگی، بازسازی شهری و گردشگری پایدار را به عنوان عامل مهمی در تلاشهای کشورهای در حال توسعه برای توسعه اقتصادی محلی، تسریع ادغام اجتماعی و کاهش فقر به رسمیت شناخته است. این نتایج در این زمینه و درگزارش تحقیقاتی که بر روی درسهایی از تجربه توسعه شهر کیوتو، پایتخت امپراتوری ژاپن با بیش از یک هزار سال قدمت و محل نگهداری از 14 سایت میراث جهانی یونسکو و بسیاری از نواحی تاریخی حفظ شده، روشن و بدیهی است.
مطالعات فوق بیانگر آن است که گرچه در زمینه مشارکت در بهسازي و نوسازي، پژوهشهاي زیادي صورت گرفته است، لیکن مطالعات موجود، اغلب به یکی از ابعاد مورد توجه در مشارکت پرداخته و طرح هاي مذکور را مورد بررسی قرار دادهاند. بنابراین آنچه این پژوهش را از سایر پژوهشهاي مشابه متمایز می سازد، نحوه و رویکرد پژوهش در خصوص تغییر رویکرد مداخله از رویکردهاي نوگرایانه به سوي رویکردهاي مردم گرایانه و و بررسی از ابعاد مختلف و انواع مشارکت مردمی میباشد. در واقع پژوهش مذکور، تلاش دارد تا نه تنها نحوه مشارکت و میزان آن را بلکه میزان رضایتمندی از اجرای طرح بهسازی بافتهای فرسوده شهر اسفراین و میزان مشارکت را در اشکال مختلف مشارکت بررسی کند و در نهایت بتواند راهبردهاي بهبود مشارکت مردمی را در این شهر ارائه نماید تا طرحها به سوی مداخله مردم گرایانه هدایت شوند. علاوه بر این، مطالعه و بررسی پیشینه تحقیق بیانگر آن است که علیرغم اینکه در زمینه بافتهاي فرسوده شهري و بحث مشارکت مردمی، مطالعات زیادي صورت پذیرفته اما به طور خاص در زمینه مشارکت مردمی در ساماندهی بافت هاي فرسوده شهر اسفراین پژوهشی منسجم صورت نگرفته است.
با توجه به شرایط حاکم بر مدیریت شهری در کشور ما و به ویژه در شهر اسفراین و با نگاهی به تجربه اجرای «طرح شناسایی و تهیه سند چارچوب برنامهریزی محدودهها و محلات نیازمند بازافرینی شهر اسفراین با دیدگاه شهرنگر و با تأکید بر توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاههای غیر رسمی» در سال 1397 و همچنین «طرح بهسازی و نوسازی بافت فرسوده» در سال 1389 این شهر به نظر می رسد نظریه جیمز میجلی قابلیت تطبیق با پژوهش حاضر را داشته باشد و این دیدگاه را به عنوان چراغ راه در تدوین متغیرهای پژوهش مورد استفاده قرار داد.
همچنین روشهای مداخله در امور شهري را میتوان به چهار دسته عمده تقسیم کرد که شامل موارد زیر میباشند: الف) مداخله نوگرایانه که این نوع مداخله متأثر از نظریه هاي شهرسازان قرن نوزدهم نظیر آوئون و فوریه است. هدف از این نوع مداخله، ارتقاء سطح بهداشت و سلامت، افزایش کارایی و بالا بردن زیبایی در سطح شهر است. به منظور رسیدن به این هدف، مداخله نوگرایانه، علم و فن را به عنوان ابزار کار معرفی می کند. ب) مداخله فرهنگ گرایانه که این نوع مداخله متأثر از نظریههاي پیش شهرسازان قرن نوزدهم چون راسکین و سیته است. هدف از این نوع مداخله زنده کردن ارزش هاي فرهنگی گذشته در شهر، تکیه بر رسد شهر بر اساس اشکال کهنه، به حداقل رسیدن دخل و تصرف در بافت هاي باارزش، ارزش دادن به کل و بالا بردن میزان جذابیت و آرامش در شهرها می باشد. ج) مداخله فرانوگرایانه که این نوع مداخله متأثر از نظریه هاي شهرسازي دهه شصت قرن بیستم میلادي به بعد می باشد. مداخله فرانوگرایانه می تواند تلفیقی از مداخله نوگرایانه و مداخله فرهنگ گرایانه باشد. د) مداخله مردم گرایانه که این نوع مداخله متأثر از نظریه هاي شهرسازي مشارکتی دهه هاي اخیر قرن بیستم میلادي است که هدف آن، بالا بردن میزان مشارکت مردم در تغییرات سازمان فضایی شهر است. مداخله مردم گرایانه، مخاطبان اصلی هر نوع مداخله اي را مردم ساکنان محدوده هاي مورد عمل می داند. بر مبناي دسته بندي فوق و با توجه به تجارب و نمونههاي مورد بررسی که در مبانی نظري مورد اشاره قرار گرفت، واقعیت آن است که عمده مداخلات در سطح کشور ما و در تجربیات اجرای طرح های بهسازی بافت فرسوده شهر اسفراین، بیشتر به صورت مداخلات نوگرایانه اتفاق افتاده است. اما آنچه که مبناي نظري این پژوهش را تشکیل میدهد، مداخله مردم گرایانه و مشارکت شهروندان ملاک عمل میباشد. بر این اساس لازم است که با تغییر رویکرد، الزامات و زمینههاي مداخله مردم گرایانه در بهسازی و نوسازی شهری فراهم گردد. بدیهی است وارد کردن مشارکت مردمی در بهسازي و نوسازي بافتهاي فرسوده شهري و تغییر رویکرد مداخله، قبل از هر چیز مستلزم روشن شدن مفاهیم مشارکت و مصداقهاي آن می باشد. این مشارکت و همکاري، معمولاً از طریق ابعاد مختلف مشارکت فکري-ذهنی، ابزاری، مالی، فیزیکی و رضایتمندی از اجرای طرحها صورت میگیرد که به همین منظور، در این پژوهش مفهوم مشارکت به عنوان متغیر مستقل، در 5 بعد مشارکت، بیان شده مورد توجه قرار گرفته است. که مجموع این 5 بعد، مشارکت کلی را رقم میزند که از آن به عنوان متغیر وابسته، بهرهگیري شده است.
شکل شماره 1، ارتباط بین فرایندهای دخیل در بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده. منبع نگارندگان: 1400
روش تحقیق
بنا به ماهیت، تحقیق حاضر از نوع کاربردی میباشد لذا روش تحقیق در پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی توامان با هم می باشد. جامعه آماري پژوهش حاضر، جمعيت كل محلات بافت فرسوده شهر اسفراین میباشد که شامل 11590 نفر میباشد و از فرمول كوكران براي تعیین حجم نمونه استفاده شده است که با توجه به تعداد جامعه آماری، 372 نفر به عنوان نمونه آماری بدست آمده اند. در نهایت پس از تعیین تعداد پرسشنامه ها، از روش نمونه گیری اتفاقی جهت تکمیل پرسشنامهها استفاده شده است.
موقعیت شهر اسفراین
اسفراین شهری است در شمال غربی استان خراسان شمالی، این شهر مرکز شهرستان اسفراین است. این شهرستان از جنوب و جنوب غربی با شهرستان سبزوار، از شرق با قوچان و سبزوار و از غرب با بجنورد و شیروان هم مرز است و از لحاظ موقعیت جغرافیایی بین ۵۶ درجه و 53 دقیقه تا ۵۸ درجه و 8 دقیقه طول شرقی و ۳۶ درجه و 34 دقیقه تا ۳۷ درجه و 18 دقیقه عرض شمالی واقع شده است. ارتفاع آن از سطح دریا 1260 متر است (سازمان مدیریت و برنامهریزی خراسان شمالی ، 1399، 5).
شکل شماره 2: موقعیت شهرستان اسفراین
منبع: نگارندگان، 1400
یافته های تحقیق
بررسی اولیه از شناخت وضع موجود شهر اسفراین مشخص شد در طرحهای عمرانی این شهر به ویژه در محدوده بافتهای فرسوده به دلایل مختلف، روند سریع تضعیف کالبدی، اجتماعی- اقتصادي در این بافت اتفاق افتاده است. به دلیل فرسودگی و ناتوانی در پاسخگویی به نیازهاي ساکنین، این بافتها تا حدود زیادی با گریز جمعیت و خروج اقتصادي و تنزل ارزش اجتماعی و اقتصادي مواجه شدهاند.. بر اساس مطالعات صورت گرفته و معیارهای تعیین فرسودگی ارائه شده توسط شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، شهر اسفراین دارای 108,7هکتار بافت فرسوده در داخل محدوده میباشد (مهندسین مشاور کاوش معماری، 1397: 155). بنابریان در مقاله حاضر به بررسی ابعاد مشارکت مردم در ساماندهی بافت هاي فرسوده پرداخته شد.
از آنجا که مالکیت بسیاري از واحدهای مسکونی در محلات فرسوده شهر اسفراین، به صورت قولنامه اي بوده و اسناد و مدارك قانونی براي آن وجود ندارد، میزان مشارکت در بهسازي و نوسازي آن را با محدودیت مواجه می سازد. در متغیر "مشارکت مالي" بیشترین میانگین مربوط به گویه شماره 5 با عنوان "تا چه میزان اجرای کامل طرح بهسازی محله را وظیفه دولت میدانید؟" و برابر 500/3 است.. کمترین میانگین هم مربوط به گویه شماره 1 با عنوان "میزان مشارکت شما در زمینه کمک‌های مالی جهت اجرای طرح بهسازی و نوسازی بافت فرسوده چگونه بوده است؟" و برابر 729/1 میباشد.
جدول شماره 1. آماره‌های فراوانی و توصیفی سوالات پرسشنامه – مشارکت مالي
نام متغیر | خيلي کم | کم | متوسط | زياد | خيلي زياد | ميانگين |
درصد | درصد | درصد | درصد | درصد | ||
مشارکت در زمینه کمک های مالی | 6/53 | 5/24 | 2/17 | 7/4 | ۰ | 729/1 |
میزان همکاری برای عقب نشینی | 2/23 | 5/19 | 5/19 | 2/24 | 5/13 | 854/2 |
موافقت مسئولین با مشارکت مردم | 6/26 | 6/33 | 3/26 | 2/11 | 3/2 | 292/2 |
میزان همکاری با مجریان طرح | 4/23 | ۲۵ | 2/23 | ۲۶ | 3/2 | 589/2 |
اجرای طرح بهسازی وظیفه دولت | 2/11 | 7/4 | ۳۱ | 2/29 | ۲۴ | 5/3 |
منظور از مشارکت فکري در این پژوهش، ارائه نقطه نظرات و پیشنهادات براي بهبود محله و مدیریت آن و یا نظردهی در خصوص شیوه حل مسائل و مشکلات و ارائه راهکارهاي مربوط را در بر می گیرد. این موضوع در چندین گویه مختلف تعریف و بر اساس آن، نظرات پاسخگویان اخذ گردیده است و سپس بر اساس، میانگین گیري از این گویه ها، مورد تحلیل قرار گرفته است که طبق جدول زیر محاسبه گردیده است.در متغیر"مشارکت ذهني" بیشترین میانگین مربوط به گویه "تا چه میزان مشارکت مردم در بهسازی بافت فرسوده این منطقه بر زندگی مردم این محل تأثیرگذار خواهد بود؟" و برابر 383/4 است.. کمترین میانگین هم مربوط به گویه ش "تا چه حد در جلسات عمومی و هم اندیشی مربوط به طرح بهسازی شرکت کردید؟" و برابر 880/1 میباشد..
جدول شماره 2. آماره‌های فراوانی و توصیفی سوالات پرسشنامه – مشارکت ذهني
نام متغیر | خيلي کم | کم | متوسط | زياد | خيلي زياد | ميانگين |
درصد | درصد | درصد | درصد | درصد | ||
میزان همکاری در بررسی و شناخت نیازها و مشکلات طرح | 1/15 | 7/30 | 7/24 | 3/25 | 2/4 | 727/2 |
اولویت بندی نیازهای محله | 3/25 | 6/27 | 3/26 | 3/14 | 5/6 | 492/2 |
مشارکت در فرایند تصمیم گیری | 5/25 | 6/26 | 6/33 | 8/7 | 5/6 | 432/2 |
تلاش شهرداری برای نظرات اعضای شورای اجتماعی محله | 1/39 | 4/10 | 3/31 | 3/19 | ۰ | 307/2 |
شرکت در جلسات عمومی | 7/61 | 1/8 | 4/16 | 1/8 | 7/5 | 88/1 |
همکاری در جمعآوری اطلاعات | 5/43 | 2/18 | 3/26 | 3/6 | 7/5 | 125/2 |
صرف وقت برای مشارکت در برنامه های عمرانی محله | ۰ | 7/17 | 9/22 | 1/27 | 3/32 | 74/3 |
اعتقاد به مشارکت مردمی | ۰ | 1/3 | 9/28 | 8/19 | 2/48 | 13/4 |
تاثیرگذاری مشارکت مردم در بهسازی بافت فرسوده | ۰ | ۰ | ۱۳ | 7/35 | 3/51 | 383/4 |
در این نوع مشارکت هر کس بسته به تخصص و توانایی خود در بهبودبخشی به محیط شهری و با کمک به مدیران شهری همکاری می‌کنند.در بررسی متغیر"مشارکت فيزيکي" بیشترین میانگین مربوط به گویه "میزان مشارکت شما در حفظ و نگهداری آثار با قدمت بالا و دارای هویت تاریخی در سطح محله چگونه است؟" و برابر 318/4 است.کمترین میانگین هم مربوط به گویه "میزان مشارکت مردم در ساماندهی و تبدیل فضاهای بی دفاع (مانند اراضی خالی، ساختمان های متروکه، نقاط کور که محل جمع شدن معتادین و بزهکاران چگونه بوده است؟" و برابر 711/2 میباشد.
جدول شماره 3. آماره‌های فراوانی و توصیفی سوالات پرسشنامه – مشارکت فيزيکي
نام متغیر | خيلي کم | کم | متوسط | زياد | خيلي زياد | ميانگين |
درصد | درصد | درصد | درصد | درصد | ||
میزان مشارکت مردم در ساماندهی پاتوق های اجتماعی | 8/20 | 6/28 | 3/20 | 3/14 | 9/15 | 758/2 |
مشارکت در ساماندهی فضاهای بی دفاع | 9/15 | 2/24 | 8/44 | 1/3 | ۱۲ | 711/2 |
تمایل به انجام کار بدون مزد برای محله | 7/4 | ۰ | 6/27 | 1/47 | 6/20 | 789/3 |
تمایل به کاشت درخت | ۰ | 7/4 | 3/19 | 4/16 | 6/59 | 31/4 |
همکاری در زمینه زیباسازی و نماسازی | 7/4 | 1/3 | 9/22 | 6/39 | 7/29 | 865/3 |
تمایل به مشارکت در تجمیع واحدها | ۱۲ | 6/28 | 9/22 | 9/27 | 6/8 | 924/2 |
مشارکت در حفظ آثار با قدمت بالا | ۰ | 1/8 | ۰ | ۴۴ | 9/47 | 318/4 |
در متغیر "مشارکت ابزاري" بیشترین میانگین مربوط به گویه "مردم این منطقه در بهسازی بافت فرسوده به دلیل شناخت کافی، بهتر می‌توانند کمک کنند؟" و برابر 201/3 است. کمترین میانگین هم مربوط به گویه "تا چه حد حاضر هستید وسیله نقلیه خود را جهت امور جاری، در اختیار مجریان طرح مذکور قرار دهید؟" و برابر 276/2 میباشد..
جدول شماره 4. آماره‌های فراوانی و توصیفی سوالات پرسشنامه – مشارکت ابزاري
نام متغیر | خيلي کم | کم | متوسط | زياد | خيلي زياد | ميانگين |
درصد | درصد | درصد | درصد | درصد | ||
در اختیار گذاشتن مکان جهت برگزاری مراسم مختلف | 4/15 | 5/36 | ۲۶ | 7/4 | 4/17 | 724/2 |
در اختیار گذاشتن وسیله نقلیه جهت امور جاری | 6/40 | 5/13 | 4/23 | 4/22 | ۰ | 276/2 |
اطلاع رسانی از برنامه های عملیاتی طرح مذکور به همسایه‌ها | 1/15 | ۱۲ | 5/44 | 3/13 | 1/15 | 013/3 |
کمک مردم این منطقه در بهسازی بافت فرسوده به دلیل شناخت کافی | 7/4 | 1/22 | 7/36 | 4/21 | 1/15 | 201/3 |
رضایت از خدمات شهرداري در هر محله، یکی از پارامترهایی است که می تواند در سایر زمینهها، نیز مؤثر واقع شود. هرچه مردم از خدمات شهرداري در محله خود، احساس رضایت بیشتري داشته باشند، بالتبع میزان تمایل آنان به مشارکت در بهبود محله و همکاري با شهرداري به عنوان یکی از متولیان اصلی بهسازي و نوسازي محله، افزایش می یابد. از طرفی دسترسی به تسهیلات مختلف شهري نیز یکی دیگر از عواملی است که می تواند زمینه ساز افزایش رضایتمندی مردم از متولیان امور شهری مطرح گرد. بر این اساس، بررسی میزان رضایت از خدمات شهرداري در محله، نتایج زیر را نشان داده است.
در متغیر "رضايتمندي از اجراي طرح" بیشترین میانگین مربوط به گویه "وضعیت رفت و آمد بدون مزاحمت در سطح محله چگونه است؟" و برابر 461/3 است. کمترین میانگین هم مربوط به گویه "میزان اطلاع رسانی مسئولین به مردم در مورد اهداف این طرح چگونه بوده است؟" و برابر 299/2 میباشد.
جدول شماره 5. آماره‌های فراوانی و توصیفی سوالات پرسشنامه – رضايتمندي از اجراي طرح
نام متغیر | خيلي کم | کم | متوسط | زياد | خيلي زياد | ميانگين |
درصد | درصد | درصد | درصد | درصد | ||
انتقال دیدگاه‌ها و نظرات مردم محله به مسئولین | ۲۶ | 1/3 | ۶۳ | 8/7 | ۰ | 526/2 |
آموزشعمومی برای افزایش آگاهی | 6/39 | 6/8 | 6/20 | 3/31 | ۰ | 435/2 |
میزان همکاری نهادهای مردمی و غیردولتی با مسئولین طرح | ۱۹ | 1/28 | ۴۹ | 3/2 | 6/1 | 393/2 |
تسریع در زمان اجرای طرح با جلب مشارکت مردم محله | ۱۹ | 7/16 | 7/30 | 9/15 | 7/17 | 966/2 |
اطلاع رسانی مسئولین به مردم | 2/30 | 8/19 | 8/43 | 3/2 | 9/3 | 299/2 |
کیفیت منظر و نمای ساختمان های محله، معابر و کوچه ها | 4/16 | ۳۱ | 1/14 | 3/19 | 3/19 | 94/2 |
وضعیت روشنایی معابر و فضاهای عمومی | 1/27 | 2/30 | 5/24 | 3/14 | 9/3 | 378/2 |
وضعیت جمع آوری زباله ها و پسماند | 3/14 | 9/29 | 2/24 | 6/27 | 9/3 | 768/2 |
کیفیت فضاهای عمومی برای برگزاری مراسمات و مناسبتها | 4/15 | 8/32 | 2/36 | ۰ | 6/15 | 677/2 |
وضعیت رفت و آمد بدون مزاحمت | 4/15 | 5/5 | 8/19 | 5/36 | 9/22 | 461/3 |
حفظ بناهای تاریخی محله | 7/4 | 9/8 | 7/67 | 6/15 | 1/3 | 036/3 |
حمایت سیستم بانکی در مشارکت شهروندان | 6/32 | 8/19 | 5/19 | 4/15 | 8/12 | 56/2 |
تسهیلات بانکی و حمایت های دولتی | 7/23 | 2/5 | 7/47 | 5/13 | 9/9 | 807/2 |
نتیجه گیری
در بخش تحلیل نتایج بدست آمده از پرسشنامه های توزیع شده در بین نمونه آماری مشخص شد که در بین مولفه‌هاي مشارکت بیشترین میانگین مربوط به "مشارکت فيزيکي" با 525/3 و کمترین میانگین مربوط به "مشارکت مالي" و برابر 593/2 است. ميانگين رضايتمندي از اجراي طرح نیز برابر 711/2 بوده است.
همچنین از نظر وجود ارتباط بین جنسیت پرسش شدگان و ابعاد مشارکت مشخص شد که میانگین دو متغیر مشارکت فیزیکی و مشارکت کلی در بین خانم‌ها و آقایان اختلاف معناداری دارد و به‌طور معناداری در مردها بیشتر است. به طوریکه میانگین مشارکت مالي در مردان برابر 638/2 و بيشتر از ميانگين اين متغير در زنان (517/2) است. میانگین مشارکت ذهني در مردان کمتر از زنان است. میانگین مشارکت فيزيکي ، ابزاري" در مردان بيشتر از زنان است. ولی میانگین رضايتمندي از اجرا در مردان کمتر از زنان بوده است.
مقایسه متغیرهای مشارکت با توجه به متغیر سن این نتایج بدست آمد که بیشترین میانگین مشارکت مالي مربوط به گروه سني کمتر از 20 سال، بیشترین میانگین مشارکت فيزيکي مربوط به گروه سني بيشتر از 60 سال، بیشترین میانگین رضايتمندي از اجراي طرح مربوط به گروه سني بين 41 تا 50 سال بوده است.
مقایسه متغیرهای مشارکت با توجه به متغیر شغل این نتایج بدست آمد که یشترین میانگین مشارکت مالي، ابزاری، فیزیکی و ذهنی مربوط به گروه شغلي کشاورز و بیشترین میانگین رضايتمندي از اجراي طرح مربوط به گروه شغلي "خانه دار" بوده است .
مقایسه متغیرهای مشارکت با توجه به متغیر میزان تحصیلات این نتایج بدست آمد که بیشترین میانگین مشارکت مالي مربوط به افراد با ميزان تحصيلات "سيکل" ، بیشترین میانگین "مشارکت ذهني" مربوط به افراد با ميزان تحصيلات "ليسانس" ، بیشترین میانگین "رضايتمندي از اجراي طرح" مربوط به افراد با ميزان تحصيلات "فوق ديپلم بوده است. مقایسه متغیرهای تحقیق با توجه به متغیر مدت اقامت در محله مشخص شد، بیشترین میانگین در همه ابعاد مربوط به افراد با مدت اقامت "کمتر از 5 سال بوده است و در نهایت در مقایسه متغیرهای تحقیق با توجه به متغیر نوع حضور در محله، بیشترین میانگین "مشارکت مالي" مربوط به "ساکنين" ، بیشترین میانگین "مشارکت ذهني" مربوط به "شاغلين و رضايتمندي از اجراي طرح" مربوط به "شاغلين" بوده است.
با توجه به جدول شماره 6 در میان مولفه‌هاي مشارکت بیشترین میانگین مربوط به "مشارکت فيزيکي" و برابر 525/3 و کمترین میانگین مربوط به "مشارکت مالي" و برابر 593/2 است. ميانگين رضايتمندي از اجراي طرح برابر 711/2 است. ضرایب چولگی و کشیدگی برای همه شاخص‌ها در بازه (2 و 2-) قرار دارند، پس با توجه به ضرایب چولگی و کشیدگی فرض نرمال بودن داده‌ها برای این شاخص‌ها تایید میشود.
جدول شماره 6. توصیف پاسخگویان بر اساس شاخص‌های پژوهش
نام متغیر |
| کمترین مقدار | بیشترین مقدار | میانگین | انحراف معیار | چولگی | کشیدگی |
مشارکت مالی |
| 2/1 | 6/3 | 593/2 | 589/0 | 459/0- | 538/0- |
مشارکت ذهنی |
| 667/1 | 222/4 | 913/2 | 593/0 | 198/0 | 178/0- |
مشارکت فیزیکی |
| 429/2 | 429/4 | 525/3 | 618/0 | 054/0- | 971/0- |
مشارکت ابزاری |
| 5/1 | 25/4 | 803/2 | 831/0 | 242/0 | 135/1- |
مشارکت |
| 964/1 | 838/3 | 958/2 | 433/0 | 166/0- | 577/0- |
رضایتمندی از اجرا |
| 385/1 | 308/4 | 711/2 | 56/0 | 355/0 | 152/1 |
مطابق مندرجات جدول شماره 7، مقدار معناداری آزمون برای متغیرهاي "مشارکت مالي"، "مشارکت ذهني" و "مشارکت ابزاري" بزرگتر از 05/0 به‌دست آمده است. یعنی میانگین این شاخص‌ها با عدد 3 اختلاف معناداری ندارد و در پاسخ به این سوال‌ها اکثر پاسخگویان گزینه‌های خیلی کم و کم با کدهای 1 و 2 را انتخاب کرده‌اند. برای متغیر "مشارکت فيزيکي" مقدار معناداری کوچکتر از 05/0 به‌دست آمده است که نشان میدهد
میانگین این شاخص با عدد 3 اختلاف معناداری دارد و در پاسخ به این سوال‌ها اکثر پاسخگویان گزینه‌های خیلی زیاد و زیاد با کدهای 5 و 4 را انتخاب کرده‌اند. همچنین برای شاخص اصلی "مشارکت" که از میانگین شاخص‌های "مشارکت مالي"، "مشارکت ذهني"، "مشارکت فيزيکي" و "مشارکت ابزاري" ساخته شده است میانگین 958/2 و مقدار معناداری متناظر با آن بزرگتر از 05/0 (970/0) به‌دست آمده است. پس به صورت کلی میتوان گفت میانگین "مشارکت" کمتر از حد مطلوب است و فرضيه دوم تحقيق تاييد مي‌شود و مردم اسفراین در اجرای طرح بهسازی و نوسازی بافت فرسوده اسفراین مشارکت اندکی داشته اند.
جدول شماره 7، نتایج آزمون t تک نمونه‌ای - مشارکت
نام متغیر | آماره t |
| Sig. | میانگین | اختلاف میانگین با عدد 3 |
مشارکت مالی | 547/13- |
| 000/1 | 593/2 | 407/0- |
مشارکت ذهنی | 879/2- |
| 998/0 | 913/2 | 087/0- |
مشارکت فیزیکی | 644/16 |
| 000/0 | 525/3 | 525/0 |
مشارکت ابزاری | 634/4- |
| 000/1 | 803/2 | 197/0- |
مشارکت | 881/1- |
| 970/0 | 958/2 | 042/0- |
یافتههای کلی حاصل از تحلیل متون مختلف مرتبط با مشارکت و بررسی های میدانی در مطالعه موردی بافت فرسوده شهر اسفراین حکایت از وجود ساختارهای بنیادین در زمینه برنامه ریزی شهری دارد که از آن جمله می توان به موارد ذیل اشاره کرد.
o وجود نظام نخبه محور و غیر مشارکتی در ساختار مدیریت شهری
o عدم تعریف جایگاه سازمانهای مردم نهاد در روند تهیه و تصویب طرحهای نوسازی و بهسازی شهری
o بی توجهی به مشارکت و سرمایه اجتماعی ساکنین بافت های فرسوده و تهیه طرح بهسازی این محلات بر اساس قراردارد تیپ مشاورین معمار و شهرساز.
منابع و مآخذ
1) ابراهیمزاده آسمین، ح، اشتري مهرجردي، ار، حاجیزاده، ف، 1397، تحلیل عوامل مؤثر بر مشارکت مردمی در ساماندهی بافتهاي فرسوده شهري مطالعه موردي: منطقه 3شهر زاهدان«، فصلنامه برنامهریزي رفاه و توسعه اجتماعی، سال هشتم، شماره ،3صص .137-97.
2) برهانیان طرقی, ز؛ صبور جنتی، م، قهرمانی ه ، ۱۳۹۶، بازآفرینی فرهنگ مبنا، رهیافتی برای معاصر سازی بافت های تاریخی شهر در مواجهه با برنامه پایتخت فرهنگی ( راهبردهایی در خصوص بازار سرشور مشهد ) اولین کنفرانس بین المللی و هشتمین کنفرانس ملی برنامه ریزی و مدیریت شهری، مشهد، شورای اسلامی شهر مشهد- دانشگاه فردوسی مشهد- شهرداری و مرکز پژوهش های شورای اسلامی شهر مشهد،
3) سازمان مدیریت و برنامهریزی استان خراسان شمالی، 1399، سند توسعه شهرستان اسفراین 1396-1400.
4) سجادزاده، ، حمیدی نیا، م، دالوند، ر ، 1396، سنجش و ارزیابی ابعاد محرک توسعه در بازآفرینی محله های سنتی نمونه موردی : محله حاجی در بافت تاریخی شهر همدان، جغرافیا و توسعه زمستان 1396 شماره 49.
6) مهرورز، س 1396، بررسی مشارکت مردمی در ساماندهی بافت های فرسوده کلانشهر مشهد (نمونه موردی: محله های آبکوه و مجد)، رساله دکتر جغرافیا و برنامه ریزی شهری، استاد راهنما دکتر براتعلی خاکپور، دانشگاه فردوسی مشهد.
7) مهندسین مشاور کاوش معماری، 1397، شناسایی و تهیه سند چارچوب برنامه ریزی محدوده ها و محلات نیازمند بازآفرینی شهر اسفراین با دیدگاه شهرنگر، اداره کل راه و شهرسازی خراسان شمالی.
8) میرزایی ارچنگی، ف، شبانی شهرضا، ا.ح 1399، ارزیابی طرح بازآفرینی بافت فرسوده شهري با رویکرد مشارکت مردمی در محله همتآباد اصفهان، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال نهم، شماره سی و چهار، تابستان 1399،، صص 119-134.
9) هاديان، ا، دانشپور، س. ع، 1387 ، نوسازي بافتهاي فرسوده شهري و مشاركت شهروندان. همايش بهسازي و نوسازي بافتهاي فرسوده شهري، 20 و 21 آذرماه 1388 ، مشهد مقدس.
10) Eiweida, Ahmed A. R. Okazawa, Y.(2018). Cultural Heritage, Sustainable Tourism and Urban Regeneration: Capturing lessons and Experience from Japan with a focus on Kyoto (English). Washington, D.C.: World Bank Group. http://documents.worldbank.org/ curated/en/ 93874153114 0109250/Cultural-Heritage Sustainable Tourism -and -Urban-Regeneration-Capturing-lessons-and-experience -from-Japan-with-a-focus-on-Kyoto.
11) Erfani, G., & Roe, M. (2020). Institutional Stakeholder Participation in Urban Development in Tehran: An Evaluation of Decisions and Actions. Land Use Policy, 91, 104367.
12) Korkmaz, C., & Balaban, O. (2020). Sustainability of Urban Regeneration in Turkey: Assessing the performance of the North Ankara Urban Regeneration Project. Habitat International, 95, 102081.
13) Liu, B., Wang, X., Xia, N., & Ni, W. (2018). Critical Success Factors for the Management of Public Participation in Urban Renewal Projects: Perspectives from Governments and the public in China. Journal of Urban Planning and Development, 144(3), 04018026.
14) Lombardi, D. R., Porter, L. Barber, A. and Rogers, C. F. (2011), Conceptualizing Sustainability in UK Urban Regeneration: a Discursive Formation. Urban Studies, 48(2) 273–296, February2011, 273-296.
15) Peerapun, W. (2012), Participatory Planning Approach to Urban
Conservation and Regeneration in Amphawa Community, Asian Journal of Environment-Behavior studies, volume 3, number 7, Thailand.
[1] the clarity of information
[2] timely responses to public inquiries
[3] necessary avenues and equipments
[4] diversity in the ways of disclosing information
[5] Management of participation processes
[6] Empowerment
[7] -Eiweida& Okazawa
