بررسی شیوه آموزش فضا و درک دانشجویان معماری از آن (نمونۀ مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه)
الموضوعات : Instructional Excellence of management
1 - استادیار گروه معماری، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران
الکلمات المفتاحية: معماری, دانشجویان, فضا, ادراک,
ملخص المقالة :
مقدمه: در برنامه‌های پیشرفته بین‌المللی معماری، آموزش مفاهیم فضایی معمولاً از طریق چارچوبی چندبعدی انجام می‌شود که تفکر طراحی، تحلیل فضایی، تجربه عینی و نقد مشارکتی را در بر می‌گیرد. سواد فضایی، که به معنای توانایی درک، تفسیر و تعامل خلاقانه با اشکال فضایی است، به‌عنوان یکی از مهارت‌های پایه‌ای در آموزش معماری شناخته می‌شود. با این حال، توسعه این مهارت در میان دانشجویان معماری به‌طور یکنواخت صورت نمی‌گیرد، به‌ویژه در برنامه‌هایی که بیش از حد بر انتزاع نظری یا مدل‌سازی فنی تمرکز دارند و یادگیری تجربی را کمتر مورد توجه قرار می‌دهند. این پژوهش به بررسی رابطه بین روش‌های آموزشی و درک فضایی دانشجویان کارشناسی معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه در سال 1403 پرداخته است. هدف اصلی مطالعه، بررسی تأثیر استراتژی‌های آموزشی مختلف بر مفهوم‌سازی فضا توسط دانشجویان و شناسایی روش‌های مؤثر آموزش از دیدگاه آنان بوده است.
روش پژوهش: این مطالعه از نوع کاربردی و با طراحی توصیفی-تحلیلی انجام شد و از روش‌های گردآوری داده‌های کمی شامل پرسشنامه و مشاهده ساخت‌یافته استفاده گردید. جامعه آماری شامل دانشجویان کارشناسی معماری ورودی سال 1403 دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه بود. نمونه‌گیری به صورت هدفمند برای شناسایی خوشه‌های مرتبط انجام شد و سپس نمونه‌گیری تصادفی در داخل این خوشه‌ها صورت گرفت. بر اساس جدول مورگان، ۸۰ پرسشنامه معتبر توزیع و جمع‌آوری شد. پرسشنامه طراحی شده رابطه بین روش‌های آموزشی و درک فضایی دانشجویان را بررسی کرده و قصد شناسایی روش‌های مؤثر آموزش را دارد. اعتبار محتوایی پرسشنامه توسط متخصصان تایید شد. هم‌چنین داده‌ها با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی در نرم‌افزارهای Excel و SPSS تحلیل شدند.
یافته‌ها:
ابزارها و روش‌های آموزش: دانشجویان گزارش دادند که اساتید از روش‌های متنوعی برای آموزش فضا استفاده می‌کنند، از جمله:تأکید بر جنبه‌های زیبایی‌شناختی و جغرافیایی فضا، طراحی فرم‌ها و حجم‌ها از طریق اسکیس و مدل‌های فیزیکی و دیجیتال، بهره‌گیری از تصاویر، نقشه‌ها و فیلم‌های معماری، بازدیدهای میدانی و تجربه چندحسی فضا، روش‌های نظری بر جنبه‌های معنایی و کالبدی فضا تمرکز دارند، در حالی که روش‌های عملی سعی در غوطه‌ور کردن دانشجو در محیط‌های فضایی متنوع دارند. ۶۷٪ دانشجویان تأثیر روش‌های عملی را برجسته دانستند و ۳۳٪ روش‌های نظری را مؤثرتر ارزیابی کردند. تغییرات در تأثیر آموزشی عمدتاً به تفاوت‌های روش‌های عملی مربوط بود.
تأثیر آموزش بر درک فضایی: اکثر دانشجویان تجربه مستقیم فضا، شامل بازدید از محیط‌های معماری و تعامل حسی و روحانی با فضا، را مؤثرترین روش برای درک فضایی معرفی کردند. سایر روش‌های مؤثر شامل: ابزارهای بصری (فیلم، نقشه، تصاویر)، مدل‌سازی سه‌بعدی و ساخت ماکت، آموزش نظری در اصول زیبایی‌شناسی و ساختاری و روش‌های عملی به‌طور مداوم در زمینه تأثیر آموزشی بالاتر ارزیابی شدند.
تأثیر ادراک شده روش‌های آموزشی: در ارزیابی روش‌ها، ۴۵٪ دانشجویان تجربه مستقیم فضا را، ۲۴٪ ابزارهای بصری، ۱۷٪ مدل‌سازی سه‌بعدی و ماکت و ۱۴٪ آموزش نظری را مؤثرترین روش دانستند. این نتایج اهمیت یادگیری تجربی و عملی را در آموزش معماری تأکید می‌کند.
بحث: یافته‌ها نشان می‌دهد که میان اولویت‌های آموزشی اساتید و ترجیحات یادگیری دانشجویان تفاوتی آشکار وجود دارد. در حالی که اساتید بر مدل‌سازی سه‌بعدی و نمایش تصویری تمرکز دارند، دانشجویان روش‌هایی را ترجیح می‌دهند که امکان تعامل مستقیم با فضا از طریق حرکت، مشاهده و تجربه حسی را فراهم کند. این اختلاف نشان‌دهنده تکیه بیش از حد بر تکنیک‌های بازنمایی و کم‌توجهی به یادگیری تجربی است. علاوه بر این، میان سن و نوع آموزش ارتباط معنادار وجود دارد. هم‌چنین رابطه معکوس و معناداری بین تأثیر ادراک شده روش‌ها و میزان اولویت‌دهی اساتید وجود داشت که نشان‌دهنده ناهماهنگی در عمل آموزشی است. هم‌چنین، ساختار ثابت و غیرقابل انعطاف برنامه درسی به‌عنوان مانعی برای نوآوری‌های آموزشی شناسایی شد؛ برنامه موجود بیش از پنج سال بدون تغییر باقی مانده و پاسخگویی کافی به نیازهای نوین آموزشی و فناوری‌های جدید ندارد.
نتیجه‌گیری: دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه با ماهیت چندبعدی فضا آشنا هستند، اما اغلب در بیان درک خود از فضا با دشواری مواجه‌اند. روش‌های عملی و تجربی، به‌ویژه بازدیدهای میدانی و تعامل چندحسی، بیشترین تأثیر را در ارتقای درک فضایی دارند. اختلاف میان اولویت‌های آموزشی اساتید و ترجیحات دانشجویان نشان‌دهنده نیاز به بازنگری در شیوه‌های آموزشی است. تاکید بر یادگیری تجربی، حضور در فضا و تعامل چندحسی می‌تواند سواد فضایی دانشجویان را افزایش داده و کیفیت معماری در محیط‌های شهری را بهبود بخشد.
• Abedi, M. H., et al. (2019). Educational strategies for schema design in architectural design processes based on mise-en-scène theory: A case study of Design Studio 2 at Shams Gonbad University campus. Urban Identity Quarterly, (40). [In Persian]
• Afrough, E. (1998). Space and social inequality: Proposing a model for spatial segregation and its consequences. Tehran: Tarbiat Modares University Press. [In Persian]
• Amid, H. (1983). Amid Persian dictionary. Tehran: Amirkabir Press. [In Persian]
• Ardalan, N. (1986). Building concepts in traditional architecture. Journal of Iranian Architecture and Art, (25–26), 11. [In Persian]
• Bahraini, S. H. (1998). Urban design process. Tehran: University of Tehran Press. [In Persian]
• Barrett, P., Zhang, Y., Moffat, J., & Kobbacy, K. (2013). A holistic, multi-level analysis identifying the impact of classroom design on pupils’ learning. Building and Environment, 59, 678–689. https://doi.org/10.1016/j.buildenv.2012.09.016
• Ching, F. D. K. (1998). Architecture: Form, space, and order (Z. Gharagozlou, Trans.). Tehran: University of Tehran Press. [In Persian]
• Ching, F. D. K. (2009). Architecture: Form, space, and order (K. Mahmoudi & R. Basiri Mojdehi, Trans.). Tehran: Shahrab Press. [In Persian]
• Dorst, K. (2019). Design beyond design: How design education shapes creative thinking. Design Studies, 65, 27–35. https://doi.org/10.1016/j.destud.2019.10.001
• Ferning, J. (2021). Cognitive mapping of architectural space in design education. Journal of Environmental Psychology, 76, 101624. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2021.101624
• Foucault, M. (2019). Space as the locus of power: Human interactions and the social construction of space. Journal of Social Theory, 12(4), 45–62.
• Harvey, D. (2018). The right to the city: Social justice and the fight for public space. Verso.
• Hasanzadeh, M., & Rahimian, F. (2021). Bridging the gap between design pedagogy and spatial perception: A qualitative study of architectural education in Iran. International Journal of Architectural Research, 15(3), 557–573. https://doi.org/10.1108/ARCH-01-2021-0023
• Hashemi, S. R. (1999). Teaching architecture. Memar Quarterly, (4), 29. [In Persian]
• Hojat, M. (1998). Space. Ravaq Quarterly, (1). [In Persian]
• Hornby, A. S. (2003). Oxford advanced learner’s dictionary of current English (S. Wehmeier, Ed.). Oxford University Press.
• Kabir, A., & Hekmati, S. (2004). Space perception. In Proceedings of the Second Congress on the History of Iranian Architecture and Urbanism (p. 278). Tehran: Cultural Heritage Organization Press. [In Persian]
• Keen, A. (2020). Digital simulation methods and machine learning in architectural design. Journal of Architectural Innovation, 45(2), 123–145.
• Lang, J. (2011). Creating architectural theory: The role of behavioral sciences in environmental design (A. Einifar, Trans.). Tehran: University of Tehran Press. [In Persian]
• Lawson, B. (2001). The language of space. Architectural Press.
• Lefebvre, H. (1991). The production of space. Oxford: Blackwell.
• Mahmoudi, A. S. (2004). Design thinking: Introducing an interactive thinking model in design education. Journal of Fine Arts, (20), 31. [In Persian]
• Maltep, S. (2022). Teaching architecture through embodied spatial experience: From abstraction to perception. Architectural Education Today, 11(2), 85–102.
• Mirmiran, M. (2021). The role of digital tools in architectural design processes. International Journal of Architecture and Design, 37(1), 67–82.
• Mirmiran, S. H. (1999). A new trend in contemporary Iranian architecture. Architecture and Urbanism Quarterly, (50–51), 45. [In Persian]
• Mostaghni, A. (2004). The concept of space in Watsuji Tetsuro’s perspective. Khiyal Quarterly, (9), 94. [In Persian]
• Mozami, M. (2011). Instructors’ perception of space and its impact on architectural education. Journal of Fine Arts – Architecture and Urbanism, (48). [In Persian]
• Naghizadeh, M., & Aminzadeh, B. (2003). Qualitative space, architecture, and city. Nameh Farhang Quarterly, (4), 148. [In Persian]
• Naghrekar, A. (2001). An introduction to a comprehensive definition of Islamic identity in architecture and urbanism (Vol. 1, p. 392). Iran University of Science and Technology. [In Persian]
• Niko, M. R. (2015). Analysis of the impact of teaching methods on architecture students’ spatial awareness. Journal of Iranian Architecture and Urbanism, 56(2), 123–145. [In Persian]
• Noormohammadi, S. (2009). The necessity of understanding the essence of architectural space with reference to contemporary nature-based approaches. Journal of Fine Arts, (37). [In Persian]
• Norberg-Schulz, C. (2000). Architecture: Presence, language, place. Milan: Skira.
• Norberg-Schulz, C. (2010). The concept of dwelling: Toward a figurative architecture (M. Amiryarahamadi, Trans.). Tehran: Agah Press. [In Persian] • Oxman, R. (2017). Theory and design in the first digital age. Design Studies, 52, 4–39.
• Pakzad, J., & Homayoun, A. (Trans.). (2009). Grutter, J. K. Aesthetics in architecture. Tehran: Shahid Beheshti University Press. [In Persian]
• Pallasmaa, J. (2018). The embodied image: Imagination and the architecture of the senses. Wiley.
• Park, S., & Kim, H. (2020). Spatial thinking development in design studio: Comparing methods in early architectural education. Architectural Science Review, 61(4), 320–330. https://doi.org/10.1080/00038628.2018.1516140
• Rikhtegaran, M. (1999). Logic and hermeneutics: Principles of interpretation. Tehran: Congress Press. [In Persian]
• Saghafi, M. R., Mozaffar, F., & Mousavi, S. M. (2015). Examining the impact of direct instructor-student interaction on learning processes in Design Studio 1. Iranian Architecture and Restoration Biannual, 5(10). [In Persian]
• Salamat, S., Habib, F., & Shahcheraghi, A. (2021). Visual and structural relationships in modern educational spaces and students’ academic performance. Islamic Art Quarterly, 18(42). [In Persian]
• Saremi, A. A. (1996). What lessons can be learned from past architecture? Abadi Quarterly, (22), 31. [In Persian]
• Schulz, A. (2020). Space, culture, and meaning: The interaction of human perception and architecture. Cultural Architecture Review, 39(2), 89–104.
• Smith, J. (2022). Revisiting Le Corbusier’s approach to spatial experience: From physicality to digital simulations. Journal of Contemporary Architecture, 58(3), 112–128.
• Smith, J., & Brown, R. (2012). Impact of teaching methodology on spatial awareness in architecture students. Journal of Architectural Education, 66(3), 45–60.
• Soheili, J. (2001). Minimalism and poetic space. Architecture and Culture Quarterly, (4), 7. [In Persian]
• Soltani, A. A. (2017). The impact of conceptual architectural education on students’ spatial understanding. Journal of Architectural and Urban Design Research. [In Persian]
• Tanner, C. K. (2009). Effects of school design on student outcomes. Journal of Educational Administration, 47(3), 381–399.
• Thomas, K., & Johnson, L. (2018). Educational strategies to enhance spatial perception in architecture students. Architectural Science Review, 61(4), 320–330.
• Thompson, B. (2019). Spatial perception and visualization in architecture: The role of digital modeling tools. Architectural Science Review, 62(4), 210–225.
• White, E. T. (2010). Basic concepts in architecture (M. Ahmadinejad, Trans.). Tehran: Khak Press. [In Persian]
