بررسی جایگاه فرهنگی و آموزشی زنان در عصر قاجار

الموضوعات :

صهبا رجبی استرآبادی ¹

1 -

تاريخ الإرسال : 17 الإثنين , رمضان, 1446 تاريخ التأكيد : 01 الثلاثاء , ذو القعدة, 1446 تاريخ الإصدار : 25 السبت , ذو الحجة, 1446

الکلمات المفتاحية: واژگان کلیدی: عصر قاجار, زنان, آموزش, فرهنگ, بی‌بی‌خانم استرآبادی, سوادآموزی.,

ملخص المقالة :

عصر قاجار یکی از مهم‌ترین دوره‌های تاریخی ایران در زمینه تحولات فرهنگی و اجتماعی است؛ دورانی که نقش و جایگاه زنان، به‌ویژه در حوزه آموزش و فرهنگ، دستخوش تغییرات تدریجی اما بنیادینی شد. این مقاله با تکیه بر منابع تاریخی، اسناد فرهنگی و تحلیل محتوای روایات مستند، به بررسی سیر تحول جایگاه فرهنگی و آموزشی زنان در این عصر می‌پردازد. در ابتدا با مروری بر وضعیت آموزش و فرهنگ زنان در دوره‌های پیش از قاجار، زمینه‌های تاریخی بررسی می‌شود. سپس تحولات مهم عصر قاجار، از جمله تأثیر تعامل با غرب، ظهور روشنفکری، تأسیس مدارس جدید، و فعالیت‌های فرهنگی زنانی چون بی‌بی‌خانم استرآبادی و تاج‌السلطنه، تحلیل می‌شود. در نهایت مقاله نتیجه می‌گیرد که اگرچه ساختارهای سنتی، نقش زن را به حاشیه رانده بودند، اما تحولات قاجاری زمینه‌ساز رشد آگاهی فرهنگی زنان و مطالبه‌گری اجتماعی آنان شد. مشروطیت به عنوان یک جریان بزرگ سیاسی و اجتماعی تحولی مهم در راستای نقش فرهنگی و آموزشی زنان در این عصر به وجود اورد . در این راستا سوال اصلی تحقیق این است که جایگاه فرهنگی و آموزشی زنان در عهد قاجار چگونه بوده است ؟ در این خصوص با تبیین بسیاری از مسایل روشن میگردد که سرآغاز شکل گیری نقش فرهنگی زنان در حوزه آموزش از این عهد بوده است . که در هدف تحقیق این  بررسی و سیر تحول آن مشخص گردیده است . در این خصوص بر مبنای روش تحقیق کتابخانه ای و تحلیل بسیاری از مطالب تلاش گردیده است تا این جایگاه فرهنگی به درستی تبیین گردد

المصادر:

فهرست منابع آدمیت، فریدون و ناطق، هما. (۱۳۵۶). افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در آثار منتشر نشده دوران قاجار. تهران: نشر تاریخ ایران
. اتحادیه، منصوره. (۱۳۸۸). نخستین زنان روشنفکر ایران. تهران: نشر تاریخ ایران.# . افشار، ایرج. (۱۳۸۰). زندگی اجتماعی در عصر ناصری. تهران: انتشارات آگاه.
براون، ادوارد. (۱۳۸۱). تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در قرن نوزدهم. ترجمه غلامحسین میرزاصالح. تهران: امیرکبیر
. بی‌بی‌خانم استرآبادی. (۱۳۷۰). معایب‌الرجال. به کوشش فریده خلعت‌بری. تهران: نشر قطره
. تقوی، محمدتقی. (۱۳۸۲). جامعه‌شناسی تاریخی آموزش در ایران. تهران: انتشارات سمت
. تاج‌السلطنه. (۱۳۸۲). خاطرات تاج‌السلطنه. به کوشش سیروس سعدوندیان. تهران: نشر تاریخ ایران.
ترکمان، هما. (۱۳۸۴). زنان و تعلیم و تربیت در عصر قاجار. تهران: پژوهشکده آموزش و پرورش
. توکلی، زهرا. (۱۳۸۵). تحولات آموزش دختران در ایران. تهران: نشر شیرازه.
ثبوت، نسرین. (۱۳۸۱). زنان در تاریخ ایران. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
حسینی، مرضیه. (۱۳۸۰). جنبش‌های زنان در ایران. تهران: نشر نی.
دلریش، معصومه. (۱۳۷۵). آموزش و پرورش زنان در ایران قاجار. تهران: نشر روشنگران.
رجب‌زاده، علی. (۱۳۸۳). تاریخ مدارس ایران در دوره قاجار. تهران: اطلاعات
. رسولی‌پور، سیده زهرا. (۱۳۸۷). زن در اندیشه مشروطه. تهران: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
. رضوی، ناهید. (۱۳۶۰). زنان و تحولات عصر مشروطه. تهران: مؤسسه فرهنگی کوثر
. ریاحی، محمدامین. (۱۳۸۴). زن در تاریخ ایران. تهران: بنیاد نشر اندیشه اسلامی.
زعفرانلو، مریم. (۱۳۸۲). آموزش زنان در ایران از صفویه تا قاجار. تهران: مرکز پژوهش‌های زن و خانواده.
ژوبر، پیرآملی. (۱۸۷۷). سفرنامه ژوبر به ایران. ترجمه محمود محمود. تهران: شرکت کتاب ایران.
سحاب، عباس. (۱۳۷۹). تاریخ فرهنگی ایران. تهران: مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب.
ساناساریان، الهه. (۱۳۸۸). جنبش حقوق زنان در ایران. ترجمه ناهید پارسا. تهران: نشر شیرازه.
سعدی، پروین. (۱۳۸۳). زن در جامعه قاجار. تهران: موسسه مطالعات قاجار.
سمیعی، لیلا. (۱۳۸۱). تحولات اجتماعی زنان در دوره مشروطه. تهران: آگاه.
شجاعی، فاطمه. (۱۳۸۶). مطالعات فرهنگی زنان در ایران. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
شفیعی، زهرا. (۱۴۰۰). زن، آموزش و قدرت در عصر قاجار. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شکوفه، روزنامه. (۱۲۹۶–۱۲۹۸). به سردبیری موقرالسلطنه. تهران
. صدیق، عیسی. (۱۳۳۸). تاریخ فرهنگ ایران. تهران: انتشارات ابن‌سینا.
علیزاده، زهره. (۱۳۸۲). مطبوعات زنانه در ایران. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
. فخری، فرزانه. (۱۳۸۰). زنان و تعلیم و تربیت در دوره‌های مختلف تاریخی ایران. تهران: وزارت آموزش و پرورش
قاسمی‌پویا، محمد. (۱۳۷۷). اندیشه و آموزش نوین در ایران عصر قاجار. تهران: مرکز اسناد ملی ایران
. قدسیه، مهدیه. (۱۳۸۷). تحلیل آموزش دختران در ایران عصر قاجار. تهران: پژوهشکده مطالعات زنان.
کاویانی، شهین. (۱۳۸۱). زنان قاجاری و تغییرات اجتماعی. تهران: پژوهشگاه علوم اجتماعی.
کریمی، فاطمه. (۱۳۸۴). فرهنگ‌سازی زنان در عصر مشروطه. تهران: مرکز نشر آثار زنان.
کسائی، علی‌محمد. (۱۳۸۳). زن در عصر قاجار. تهران: انتشارات پیام امروز.
کسروی، احمد. (۱۳۸۲). تاریخ مشروطه ایران. تهران: امیرکبیر.
محمدی، طاهره. (۱۳۸۰). نقش مطبوعات در آموزش زنان. تهران: انتشارات روشنگر.
مظاهری، زینب. (۱۳۸۱). زنان روشنفکر قاجار. تهران: انتشارات نیلوفر
مقیمی، مهری. (۱۳۸۴). آموزش دختران و توسعه فرهنگی. تهران: مرکز فرهنگی زنان.
مهدوی، غلامرضا. (۱۳۷۹). تحولات فرهنگی ایران در قرن نوزدهم. تهران: نشر اختران.
ناطق، هما. (۱۳۷۶). زنان دوران قاجار. تهران: نشر تاریخ ایران.
ناهید، مهین. (۱۳۶۰). تاریخچه آموزش زنان در ایران. تهران: مؤسسه انتشاراتی روزنه.
نشریه زبان زنان. (۱۲۶۷ ق). نسخه‌های مختلف، به کوشش مجموعه کتابخانه مجلس شورای ملی، تهران.
نجفی، سارا. (۱۳۸۲). زن، جامعه و فرهنگ در دوره قاجار. تهران: مرکز مطالعات اجتماعی.
نقیبی، مینا. (۱۳۸۴). زن ایرانی از قاجار تا مشروطه. تهران: نشر طهوری.
نوریان، فریبا. (۱۳۸۱). نقش مدارس دخترانه در تحول جامعه ایران. تهران: مرکز آموزش عالی زنان.
نیک‌نژاد، منصوره. (۱۳۸۲). آموزش زنان در تاریخ معاصر ایران. تهران: مرکز اسناد فرهنگی.
یگانه، رؤیا. (۱۳۸۶). فرهنگ و هویت زن ایرانی در عصر قاجار. تهران: نشر افراز.