جستاری در مفاهیم عرفانی و معنایی در عناصر معماری مساجد ایرانی
الموضوعات :
سولماز احمدی باروق
1
,
المیرا ابراهیمی
2
1 - عضو هیات علمی گروه هنر و معماری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران. نویسنده مسئول: so.ahmadi@pnu.ac.ir
2 - عضو هیات علمی گروه هنر و معماری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
الکلمات المفتاحية: مفاهیم عرفانی, عناصر معنایی معماری, هنر اسلامی, معماری مساجد ایرانی.,
ملخص المقالة :
دید عارفانه به موضوع آفرینش‌هنری به‌عنوان یک فعلیت هدفدار از اصلی‌ترین ویژگی‌های هنرمند ایرانی است. اگرچه هندسۀ معماری ایرانی و پیوند آن با مفاهیم عرفانی بهویژه در بناهای اصیل ایرانی درمیان ما ایرانیان بهروشنی نمایاناست، اما این مفاهیم از مباحث چالش‌برانگیز برای محققان و نظریه‌پردازان غربی بوده و برای آن¬ها ناشناخته مانده‌است. در این مقاله به‌بررسی و جستجوی شیوه‌ای مناسب برای معرفی معناهایی که ادعا‌می‌شود در نگاره‌های معماری ایرانی تجلی‌یافته‌اند، پرداخته‌ایم و مرحله به مرحله مخاطب را در مسیر استدلالی خویش پیش‌می‌بریم. براساس این شیوه ابتدا چند دیدگاه پیرامون ارتباط معنا و صورت بیان‌می‌گردد و سپس بر پایۀ شواهد تاریخی و دلایل علمی به‌بررسی عناصری از معماری سنتی ایران که در معماری مساجد به¬طور خاص مورد استفاده قرار‌گرفته‌است به‌عنوان بستر حکمت ایرانی و عرفانی اسلامی می‌پردازیم. در نهایت مفاهیم عرفانی و حکمی در عناصر و زمینه‌های موجود معرفیگردیده و معانی همراه با تحلیل‌ها با استفاده از خود صور بیان‌می‌شود. کلیدواژه‌ها: مفاهیم عرفانی، عناصر معنایی معماری، هنر اسلامی، معماری مساجد ایرانی.
منابع و مآخذ
1) اردلان، نادر و بختیار، لاله. (1380). حس وحدت. چاپ دوم. اصفهان: نشر خاک
2) ایازی، سیدمحمد¬علی. (1384). تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی(ره)، جلد 5، تهران: دفتر نشر و آثار امام خمینی(ره)
3) بلخاری¬قهی، حسن. (1384). مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی؛ دفتر اول و دوم. جلد دوم. تهران: سوره مهر( حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی)
4) زمانپور، مجید.(1380). لطایف عرفانی برگرفته از آثار امام خمینی(ره). تهران: پازینه
5) زمرشیدی، حسین.(1374). مسجد در معماری ایران. تهران: انتشارات کیهان
6) صفائی حائری، علی. (1399). استاد و درس: ادبیات، هنر و نقد. قم: لیله القدر
7) فهری، سیداحمد. (1391). پرواز در ملکوت: شرح و تفسیر آداب الصلاه حضرت امام خمینی (ره). جلد دوم، تهران: فیض کاشانی
8) نجیب اوغلو، گل¬رو. (1379). هندسه و تزئین در معماری اسلامی؛ (طومار توپ¬قاپی ) ترجمه مهرداد قیومی بیدهندی، تهران: روزنه
9) کریمیان، محبوبه و محمودی کامل¬آبادی، مهدی. (1396). بررسی هندسه و معماری اسلامی و ارتباط آن با عرفان. پنجمین همایش ملی الگوی معماری و شهرسازی اسلامی. نطنز. https://civilica.com/doc/767556
10) رخشانی، زهرا و رخشانی، زهره. ( 1396). صورت و معنا در مسجد (بررسی موردی، مسجد امام اصفهان). اولین دوره کنفرانس پژوهش های معماری و شهرسازی اسلامی و تاریخی ایران. https://www.sid.ir/paper/895486/fa
11) زویداویان پور، محمدرضا. ( 1395). مسجد تجلی¬گاه هنر در معماری ایرانی اسلامی. سومین کنگره علمی پژوهشی افق¬های نوین در حوزه مهندسی عمران، معماری، فرهنگ و مدیریت شهری ایران. https://elmnet.ir/article/20583400-50264
12) مجموعه مقالات : بورکهارت، تیتوس و نصر، سیدحسین و نویسندگان. (1370). جاودانگی و هنر. گردآورنده و مترجم: محمد آوینی. تهران: برگ
