بازشناخت روش های استحصال آب در دژهای ساسانی منطقه جنوبی استان فارس
الموضوعات :
1 - دانشگاه آزاد اسلامی مرکز خنج
الکلمات المفتاحية: دژ , چاه , ساسانی , جنوب , استان فارس,
ملخص المقالة :
به کارگیری روش های انتقال آب با تاکید بر قدرت سیاسی اداری و فنی قوی از ویژگی های معماری ساسانیان بوده است که در جای‌جای سرزمین خشک و نیمه خشک فلات ایران استقرار داشتند. در جنوب فارس، دژهای بی‌شماری برای حفاظت از تاج‌وتخت ساسانیان در برابر حملات دشمنان ساخته شدند که مکان‌یابی دقیق و امکانات ویژه این استحکامات، همچون قلعه فهندژ در شیراز، قلعه دختر فیروزآباد، قلعه اژدها پیکر و قدمگاه در لار، نشان از اهمیت راهبردی و دوام آنها در دوران جنگ و صلح دارد.
اطلاعات ما درباره سیستم‌های آبرسانی این دژها بسیار اندک است و بیشتر به افسانه‌هایی از چاه‌های عمیق و پیچیده در ارتفاعات محدود می‌شود. بسیاری از این چاه‌ها به‌دلیل موقعیت جغرافیایی خاص و قرار گرفتن بر بسترهای سنگی، تامین آب را با چالش‌هایی مواجه می‌کردند. افسانه‌ها، روایات شفاهی و سفرنامه‌ها پر از داستان‌هایی اغراق‌آمیز درباره این سیستم‌ها هستند که اغلب به تحریفات و تناقضات منجر شده‌اند.
در این تحقیق با مطالعه دژ های فهندژ و قلعه دختر، دو نمونه شاخص از دژهای ساسانی فارس با دژهای منطقه جنوبی فارس سعی در درک و شناخت سیستم آبرسانی دژهای منطقه جنوبی فارس که تا به امروز ناشناخته مانده اند شده است. این پژوهش با رویکردی تطبیقی به تحلیل سازوکار شبکه‌های آبرسانی قلعه‌های مذکور پرداخته و با شناسایی الگوهای آبرسانی و نحوه عملکرد آنها تلاش شده تا وجوه پنهان نحوه تامین آب در این دژها آشکار شود.
1- افسر، كرامت الله، 1366، مقاله فيروزآباد، مجموعه شهرهاي ايران، جلد 2، به كوشش محمد يوسف كياني، جهاد دانشگاهي.
2- احمدی،حسام الدین،صالحی کاخکی، احمد، نوروززاده چگینی،ناصر،1395، مقدمه ای بر مطالعه و شناخت باغ های اردشیر خوره (گور)در دوره ساسانی و اوایل اسلامی،فصلنامه علمی فرهنگی اثر،شماره 75.
3- دیتریش هوف، فیروزآباد، ترجمه:کرامت ا... افسر، در شهرهای ایران،4ج، ج3، به کوشش:محمد یوسف کیانی، تهران، جهاد دانشگاهی،1368، ص91-92.
4- اقتداری،احمد،1371،لارستان کهن و فرهنگ لارستانی،چاپ اول،انتشارات جهان معاصر،تهران.
5- آرتورابهام پوپ، معماری ایران، ترجمه کرامت ا... افسر، تهران، فرهنگسرا،1365، ص9.
6- بیانی، شیرین، ۱۳۶۷، دین و دولت در ایران عهد مغول جلد اول ، تهران ، نشر دانشگاهی.
7- پرادا،ایدت،2535،هنر ایران باستان، ترجمه: یوسف مجیدزاده، تهران.
8- پیگولوسکایا،،ن،1367،شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان،1367، ترجمه عنایت الله رضا، تهران، علمی و فرهنگی.
9- جوادی،شهره،عرب سلغار،ندا،1392، تجلی قداست آب در آرامگاه سعدی،باغ نظر،شماره 26،سال دهم.
10- خسروی، ابوذر، شهیدیان، مریم، کاربری نظامی و امنیتی قلعه ها در دوره ساسانی،1398، فصلنامه علمی ترویجی مطالعات تاریخ انتظامی، سال ششم، شماره ۲۳.
11- دریایی، تورج، 1387،شاهنشاهی ساسانی، چاپ چهارم، تهران، انتشارات سمت.
12- شیپمان،کلاوس،1383، تاریخ شاهنشاهی ساسانی، ترجمه فرامرز نجد سمیعی،چاپ اول،انتشارات سازمان میراث فرهنگی، تهران.
13- سلطان زاده، حسین،1365، تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران، چاپ اول، انتشارات آبی، تهران.
14- سامی، علی، 1363، کتاب شیراز، نشر نوید، شیراز.
15- عریان، سعید،1382، راهنمای کتیبه های ایرانی میانه پهلوی- پارتی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
16- فسایی، حسن بن حسن،1382، به تصحیح منصور رستگار فسایی،چاپ سوم،امیر کبیر،تهران.
17- فرصت الدوله شیرازی،محمد نصیر،1362، آثار عجم،تصحیح و تحشیه منصور رستگار فسایی،امیر کبیر ،تهران.
18- کخ،هاید ماری،1385،از زبان داریوش،ترجمه پرویز رجبی،چاپ نهم،کارنگ،تهران.
19- کریستین سن،آرتور،1374، وضع ملت و دولت و دربار در دوره شاهنشاهی ساسانی، ترجمه مجتبی مینوی، جلد دوم، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.
20- کرامتی ، محمد هادی (1370 ) " تاریخ دلگشای اوز " ، انتشارات نوید، شیراز .
21- گیرشمن،رومن،بیشاپور،1379، ترجمه اصغرکریمی، جلد اول، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
22- لسترنج،گی،1377، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، جلد سوم، تهران، علمی و فرهنگی.
23- مقدسی،ابوعبدالله،1385،احسن التقاسیم فی معرفه الاقاسیم، ترجمه علینقی منزوی،انتشارات کوش،تهران.
24- منجّم یزدی، جلال الدّین محمّد، ۱۳۶۶ ، تاریخ عبّاسی، به کوشش سیف الله وحید،انتشارات وحید، تهران .
25- نوروززاده چگینی،ناصر، احمدی،حسام الدین،صالحی کاخکی،1393، از كاخ تا شهر(بررسی و شناسایی شیوه های انتقال آب اردشیرخوره (گور)در دوران ساسانی و اسلامی)، مجلۀ پژوهش های باستان شناسی ایران، دورۀ 7 ،شماره4 .
26- نفیسی، سعید، تاریخ و تمدن ایران ساسانی،1384، به کوشش عبدالکریم جربزه دار، جلد دوم، م تهران، اساطیر.
27- وثوقی، محمد باقر، 1369، لار شهری به رنگ خاک، چاپ اول، انجمن لار شناسی، کانون فرهنگی تربیتی آموزش و پرورش لارستان.
28- وینتر،انگلبرت، دیگناس،بئاته،1386،روم و ایران دو قدرت جهانی در کشاکش و همزیستی، برنامه کیکاووس جهانداری، تهران، فروزان فر.
29- هورا،کلمان،ایران و تمدن ایرانی ،1375،ترجمه حسن انوشه، چاپ دوم، امیرکبیر، تهران.
