بررسی تحلیلی اصطلاحات دانش پزشکی ایرانی در غزلیات حکیم رُکنا مسیح کاشانی
الموضوعات : Department of Persian Literature
نیلوفر معصومه احمدی
1
,
محمّد علی خالدیان
2
,
حسنعلی حسنعلی عباسپور اسفدن
3
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی، گرگان، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی، گرگان، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی، گرگان، ایران.
الکلمات المفتاحية: دانش پزشکی ایرانی, حکیم رُکنا, مضامین پزشکی, غزلیات.,
ملخص المقالة :
یکی از شاخصه‌های اصلی درونمایه‌های شعری شاعران به‌کارگیری اطلاعات علمی گوناگون است. بخش مهمّی از این مفاهیم علمی، مربوط به دانش پزشکی است که نقش جالب‌توجّهی را در آفرینش‌های ادبی بر عهده داشته و با تحلیل این مضامین بسیاری از ابهامات لغوی و زبانی موجود در آثار رفع می‌گردد. این پژوهش به بررسی دانش پزشکی ایرانی در غزلیات حکیم رکنا کاشانی می‌پردازد. پژوهش حاضر بر آن است تا زمینه‌های درک صحیح مفاهیم سروده‌های شاعر را فراهم کند، جایگاه دانش پزشکی را در اشعارش نشان دهد، صاحب‌نظران علم پزشکی را به مطالعۀ آثار ادبی و بهره‌گیری از یافته‌های پزشکی گذشتگان ترغیب نماید و سبب احیای میراث گرانبهای فرهنگی و ادبی کشور شود. در این پژوهش بعد از ذکر کلیّات تحقیق و مباحث مقدماتی، با مطالعۀ اشعار، ابیات مرتبط با مضامین پزشکی استخراج و دسته‌بندی و تحلیل شده است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و براساس مستندات کتابخانه‌ای است. نتایج نشان می‌دهد، حکیم رکنا در اشعار خود، برای غنی‌سازی مطالب و بیان مفاهیم، از دانش پزشکی ایرانی بهره برده و به مباحث پزشکی شامل: انواع بیماری‌ها، راه‌های تشخیص بیماری، شیوه‌های درمانی، ادوات، مشاغل، اندام‌ها، اصطلاحات عمومی و باورهای عامیانۀ طبّی اشاره داشته است. به‌علاوه حکیم رکنا مضامین طبّی را دست‌آویزی برای مقاصد ادبی خود قرار داده و با به‌کارگیری آرایه‌های ادبی ازجمله: تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز دست به آفرینش‌های ادبی زده و بر غنای ادبی اشعارش افزوده است.
الف- کتب 1- ابن سینا، حسین، (۱۳۸۹). قانون، ترجمۀ عبدالرحمن شرفکندی، ۸ جلد، تهران: سروش.
2- آذر طلعت، امیر علی، (۱۳۷۸). شرح احوال و بررسی آثار و گزیده اشعار مسیح کاشانی حکیم رکنا، تهران: سروش.
3- جرجانی، سید اسماعیل، (۱۳۸۰). ذخیره خوارزمشاهی، ۵ جلد، تهران: فرهنگستان علوم پزشکی ایران.
4- زاوش، محمّد، (۱۳۷۶). کانی‌شناسی در ایران قدیم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
5- صفا، ذبیح الله، (۱۳۷۸)، تاریخ ادبیات در ایران، ۵ جلد، تهران: فردوس.
6- عقیلی خراسانی، سیّد محمّد حسین، (۱۳۷۴)، مخزن‌الادویه، تهران: آموزش انقلاب اسلامی.
7- عمید، حسن، (۱۳۸۹)، فرهنگ فارسی عمید، تهران: راه رشد.
8- قزوینی، ملّا عبدالنبی فخر الزمانی، (۱۳۷۵)، تذکره میخانه، تهران: اقبال.
9- کاشانی، رکنالدین مسعود، (1016)، دیوان حکیم رکنا مسیح کاشانی، کاشان: دارالمؤمنین.
10- کزّازی، میر جلال الدین، (۱۳۹۲)، گزارش دشواری‌های دیوان خاقانی، تهران: نشر مرکز.
11- معین، محمّد، (۱۳۸۱)، فرهنگ معین، ۲ جلدی، تهران: اَدِنا.
12- موحّد ابطحی، محمّد، (۱۳۹۶)، سنگ‌ها و خواص اعجاب‌انگیز، قم: عطر عترت.
13- نجفی، محمّد حسن، (۱۳۹۲)، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، ۴۳ جلد، تهران: اسلامیه.
14- نفیسی، علی اکبر، (۱۳۵۵)، فرهنگ نفیسی، ۵ جلد، تهران: خیّام.
15- وارینگ، فیلیپ، (۱۳۷۱)، فرهنگ خرافات، ترجمۀ احمد حجازان، تهران: مترجم.
16- هدایت، صادق، (۱۴۰۰)، فرهنگ عامیانه مردم ایران، تهران: چشمه.
17- هروی، موفق الدین، (۱۳۷۱)، الابنیه عن حقایق الادویه، تهران: دانشگاه تهران.
ب- منابع انگلیسی 18- Dumitriu, S. (2002), Polymetric Biomaterials, New York: Marcel Dekker.
پ - مقالات 19- شاه حسینی، ناصرالدين؛ و شریفیان، محمّد علی، (۱۳۹۱)، «بررسی ساختاری دیوان خاقانی و حکیم رُکنا»، فنون ادبی، دورۀ ۴، شمارۀ 2، صص: ۱-۱۸.
20- شریفیان، محمّد علی، (۱۳۸۸)، «تحلیل سیمای شاه عبّاس در دیوان حکیم رُکنا و مقایسه با کتب تاریخی»، علوم انسانی فقه و تاریخ تمدن، دورۀ 6، شمارۀ 1، صص: ۷۷-۱۰۲.
21- عباسی، مریم، (۱۳۹۰)، «جایگاه تمیمه در طب عامیانه بوشهر»، تاریخ پزشکی، دورۀ 3، شمارۀ 6، صص: ۱۱۵-۱۲۲.
22- قاصد رضائی، شیوا؛ و ماحوزی، مهدی، (۱۳۹۳)، «سبک‌شناسی دیوان مسیح کاشانی و معرفی نسخ خطی آن»، بهار ادب، دورۀ ۷، شمارۀ 23، صص: ۱۴۹-۱۶۵.
23- فرضی، حمیدرضا؛ و سلطانی قدیم، حسین، (۱۳۹۶)، «بازتاب طب در طوطی‌نامۀ نخشبی»، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دورۀ 9، شمارۀ 34، صص: ۱۱۳-۱۵۶.
24- قدمی یزدی، الهام؛ غفاری، فرزانه؛ ربانی، مهتاب؛ و رستگاری، سیّد محمّد، (۱۳۹۰)، «تحلیل نزله و زُکام از نظر طب سنّتی و مروری بر موارد مرتبط آن در طب کلاسیک»، تاریخ پزشکی، دورۀ ۳، شمارۀ 9، صص: ۹۷-۱۱۸.
