مقایسه اثربخشی غنی‌سازی ازدواج بر اساس زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده و زوج درمانی هیجان‌مدار بر رضایت زناشویی زوجین
الموضوعات :
زهرا منتجبیان
1
,
محمد محمدی پور
2
,
محمود جاجرمی
3
1 - دانشجوی دکتری مشاوره،گروه مشاوره، دانشگاه آزاد اسلامی بجنورد، بجنورد، ایران.
2 - دانشیار گروه روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی قوچان، قوچان، ایران.
3 - استادیار گروه مشاوره و روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی بجنورد، بجنورد، ایران.
الکلمات المفتاحية: رضایت زناشویی, زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده, زوج درمانی هیجان‌مدار, غنی سازی,
ملخص المقالة :
هدف از پژوهش حاضر مقایسه اثربخشی غنی‌سازی ازدواج بر اساس زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده و زوج درمانی هیجان‌مدار بر رضایت زناشویی زوجین بود. این پژوهش بر اساس هدف، کاربردی و بر مبنای طرح پژوهش نیمه‌آزمایشی، از نوع پیش‌آزمون-پس‌آزمون و پیگیری با یک گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش را کلیه زوجین دارای مشکلات زناشویی مراجعه کننده به مراکز مشاوره در اصفهان در سال 1402 تشکیل دادند که تعداد 45 زوج به عنوان نمونه به صورت هدفمند بر اساس ملاک‌های ورود به مطالعه انتخاب و در دو گروه آزمایش و یک گروه کنترل جایگزین شدند. شرکت‌کنندگان یکبار پیش از مداخله، یکبار بعد از مداخله و یکبار در دوره پیگیری به پرسشنامه رضایت زناشویی فانک و راگ (2007)پاسخ دادند. هر کدام از گروه‌های آزمایش جداگانه یکی از رویکردهای غنی‌سازی(شناختی-رفتاری تقویت شده و هیجان‌مدار) برای آنها 9 جلسه 90 دقیقه‌ای، هفته‌ای یکبار اجرا شد، در حالی که گروه کنترل هیچ آموزشی را دریافت نکردند. داده‌ها با استفاده از نرم افزار SPSS-26 با روش تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر تجزیه و تحلیل شدند.یافته‌های پژوهش نشان داد هر دو رویکرد بر روی رضایت زناشویی تأثیر معنادار داشته است (p<0/05). و تفاوت معناداری بین دو رویکرد در افزایش رضایت زناشویی مشاهده نشد (p>0/05). بنابراین می‌توان نتیجه گرفت از دو رویکرد فوق می‌توان برای افزایش رضایت زناشویی زوجین استفاده نمود.
اپستین، نورمن.ب و باکوم، دونالد، ه. (2002). زوج درمانی شناختی-رفتاری پیشرفته(یک رویکرد بافت‌مدار). ترجمه تینا جمشیدنژاد، 1399. چاپ دوم، تهران: انتشارات ارجمند.
- اثنی عشری، سارا. (1400). اثربخشي زوج درماني هيجان‌مدار بر كيفيت روابط بين فردي و تاب‌آوري زوجين متقاضي طلاق شهر نيشابور. پایاننامه کارشناسی ارشد مشاوره خانواده. دانشکده علوم انسانی، مؤسسه آموزش عالي غيردولتي- غيرانتفاعي بيهق، نیشابور.
- بازرگان، سمیه؛ رمضانی، محمد آرش؛ آتش پور، حمید و امیری، رومینا. (1400). مقایسه اثربخشی بسته آموزشی ارتقاء روابط بین فردی زوجین بر اساس رویکرد هیجان مدار و مشاوره زناشویی شناختی رفتاری بر دلبستگی و تعهد زناشویی. فرهنگ مشاوره و روان درمانی، 12(48)، 294-259. . https://sanad.iau.ir/Journal/psychology/Article/924717
- فیروزی، مجید؛ گل پرور، محسن و آقایی، اصغر. (1401). مقایسه اثربخشی زوج‌درمانی هیجان‌مدار، زوج درمانی شناختی-رفتاری و زوج درمانی سیستمی-شناختی گاتمن بر تعادل عاطفی و انتظارات ناکارآمد در زنان دارای علائم کژکاری جنسی. نشریه روان پرستاری، 10(1)، 17-1. http://ijpn.ir/article-1-1952-fa.html
- کیادربندسری، زهره؛ میرزاحسینی، حسن و ضرغام حاجبی، مجید. (1401). اثربخشی آموزش غنی سازی روابط زوجین با رویکرد متمرکز بر هیجان بر رفتارهای کنترل گرایانه در زنان و مردان مواجه شده با خیانت همسر. خانواده درمانی کاربردی، 3(2)، 245-230. https://doi.org/10.22034/aftj.2022.304722.1197
- گرینبرگ، لسی اس و گلدمن، روندا. (2008). زوج درمانی هیجان مدار: پویایی هیجان، عشق و قدرت. ترجمه محمد آرش رمضانی، آفاق قائم مقامی و زهرا جان نثاری، 1398. چاپ دوم، تهران: انتشارات ویرایش.
- معصومی تبار، زینب؛ افشاری‌نیا، کریم؛ امیری، حسن و حسینی، سعیده السادات. (1399). اثربخشی شناخت درمانی بر مشکلات تنظیم هیجانی و رضایت زناشویی بانوان ناسازگار در دهه اول زندگی. مطالعات ناتوانی، 10(1 )، 7-1. https://sid.ir/paper/986857/fa
- منتجبیان زهرا، محمدی پور محمد، جاجرمی محمود(1403). بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی نسخهٔ فارسی فرم کوتاه پرسش‌نامهٔ رضایت زناشویی فانک و راگ. مجله مطالعات ناتوانی. ۱۴ ،۱۲۳-۱32. http://jdisabilstud.org/article--fa.html
- نظری، فرحناز؛ اعتمادی، عذرا و عابدی.، احمد. (1398). غنی سازی روابط زوجین به شیوه اولسون بر صمیمیت زناشویی زوجی. تحقیقات علوم رفتاری، 17(3 )، 448-456. https://sid.ir/paper/950397/fa
- نظری، وکیل؛ محمدخانی، پروانه و دولتشاهی، بهروز. (1390). مقایسه اثربخشی زوج درمانی شناختی رفتاری غنی شده و زوج درمانی تلفیقی رفتاری در افزایش رضایت زناشویی. پژوهش های نوین روانشناختی (روانشناسی دانشگاه تبریز)، 6(22)، 175-149.
- Abreu-Afonso, J., Ramos, M. M., Queiroz-Garcia, I., & Leal, I. (2022). How couple’s relationship lasts over time? A model for marital satisfaction. Psychological Reports, 125(3), 1601-1627. https://doi.org/10.1177/00332941211000651
- Bilal, A., & Abbasi, N. U. H. (2020). Cognitive behavioral sex therapy: an emerging treatment option for nonorganic erectile dysfunction in young men: a feasibility pilot study. Sexual medicine, 8(3), 396-407. https://doi.org/10.1016/j.esxm.2020.05.005
- Bodenmann, G., Kessler, M., Kuhn, R., Hocker, L., & Randall, A. K. (2020). Cognitive-Behavioral and emotion-focused couple therapy: Similarities and differences. Clinical Psychology in Europe, 2(3), 1-12. https://doi.org/10.32872/cpe.v2i3.2741
- Conradi, H. J., Dingemanse, P., Noordhof, A., Finkenauer, C., & Kamphuis, J. H. (2018). Effectiveness of the ‘Hold me Tight’relationship enhancement program in a self‐referred and a clinician‐referred sample: An Emotionally Focused Couples Therapy‐based approach. Family process, 57(3), 613-628. https://doi.org/10.1111/famp.12305
- Dehghani Champiri, F., & Dehghani, A. (2023). Predicting sexual satisfaction in Iranian women by marital satisfaction components. Sexual and Relationship Therapy, 38(1), 37-51. https://doi.org/10.1080/14681994.2020.1736279
- DeLongis, A & Zwicker, A. (2017). Marital satisfaction and divorce in couples in stepfamilies.Current Opinion in Psychology, 13, 158-161. https://doi.org/10.1016/j.copsyc.2016.11.003
- Durães, R. S. S. Khafif, T. C. Lotufo-Neto, F. & Serafim, A. D. P. (2020). Effectiveness of Cognitive Behavioral Couple Therapy on Reducing Depression and Anxiety Symptoms and Increasing Dyadic Adjustment and Marital Social Skills: An Exploratory Study. The Family Journal, 28(4), 344-355. https://doi.org/0.1177/1066480720902410
- Epstein, N. B., & Zheng, L. (2017). Cognitive-behavioral couple therapy. Current Opinion in Psychology, 13, 142-147. https://doi.org/10.1016/j.copsyc.2016.09.004
- Fischer, M. S. Baucom, D. H. & Cohen, M. J. (2016). Cognitive‐behavioral couple therapies: Review of the evidence for the treatment of relationship distress, psychopathology, and chronic health conditions. Family Process, 55(3), 423-442. https://doi.org/10.1111/famp.12227
- Fleischmann, Julie. (2020). Examining conflict resolution, communication, intergenerational transmission, and marital satisfaction among Orthodox Jews. Doctor of psychology thesis, Hofstra University.
- Funk, J. L., & Rogge, R. D. (2007). Testing the ruler with item response theory: increasing precision of measurement for relationship satisfaction with the Couples Satisfaction Index. Journal of family psychology, 21(4), 572. https://doi.org/10.1037/0893-3200.21.4.572
- Girard, A., & Woolley, S. R. (2017). Using emotionally focused therapy to treat sexual desire discrepancy in couples. Journal of sex & marital therapy, 43(8), 720-735. https://doi.org/10.1080/0092623X.2016.1263703
- Girma Shifaw, Z. (2024). Marital communication as moderators of the relationship between marital conflict resolution and marital satisfaction. The American Journal of Family Therapy, 52(3), 249-260. https://doi.org/10.1080/01926187.2022.2089404
- Greenman, P. S., Johnson, S. M., & Wiebe, S. (2019). Emotionally focused therapy for couples: At the heart of sciencand practice. In B. H. Fiese, M. Celano, K. Deater-Deckard, E. N. Jouriles, & M. A. Whisman (Eds.), APA handbook of contemporary family psychology: Family therapy and training, 3, 291–305. https://doi.org/10.1037/0000101-018
- Honari, A., & Shamoli, L. (2017). The effectiveness of cognitive behavioural couple therapy on marital stress and emotional skills of infidel couples in Shiraz. Int J Med Res Health Sci, 6(2), 83-90.
- Johnson, S. M. (2019). Attachment in action: Changing the face of 21st century couple therapy. Current Opinion in Psychology, 25, 101-104. https://doi.org/:10.1016/j.copsyc.2018.03.007
- Joiner, R. J., Bradbury, T. N., Lavner, J. A., Meltzer, A. L., McNulty, J. K., Neff, L. A., & Karney, B. R. (2023). Are changes in marital satisfaction sustained and steady, or sporadic and dramatic?. American Psychologist. 79(2), 225–240. https://doi.org/10.1037/amp0001207
- Karney, B. R. & Bradbury, T. N. (2020). Research on marital satisfaction and stability in the 2010s: Challenging conventional wisdom. Journal of Marriage and Family, 82, 100-116. https://doi.org/10.1111/jomf.12635
- Knight, D.A. (2023). Black love black American couples: Racial discRrimination, attachment style, emotional intimacy, relationship rituals and couples satisfaction. Doctor of Philosophy thesis, California School of Professional Psychology, Los Angeles International University.
- Leal, J. Cunha, C. Santos, A. & Salgado, J. (2021). Helping Clients Victimized by Intimate Partners Through Stages of Change: An Emotion-Focused Approach. Journal of Contemporary Psychotherapy, 51(1), 41-4 .https://doi.org/10.1007/s10879-020-09474-4
- Mangialavori, S., Cacioppo, M., Terrone, G., & O'Hara, M. W. (2021). A dyadic approach to stress and prenatal depression in first‐time parents: The mediating role of marital satisfaction. Stress and Health, 37(4), 755-765. https://doi.org/10.1002/smi.3036
- Shi, Y., & Whisman, M. A. (2023). Marital satisfaction as a potential moderator of the association between stress and depression. Journal of Affective Disorders, 327, 155-158. https://doi.org/10.1016/j.jad.2023.01.093
- Tabariai Veiseh, A. (2022). An Iranian couples program through emotionally focuse therapy for improving marital satisfaction. Doctor of psychology thesis, School of Professional Psychology, University of Chicago.
- Taghani, R., Ashrafizaveh, A., Soodkhori, M. G., Azmoude, E., & Tatari, M. (2019). Marital satisfaction and its associated factors at reproductive age women referred to health centers. Journal of Education and Health Promotion, 8. https://doi.org10.4103/jehp.jehp_172_18
-. Tavakol, Z., Nikbakht Nasrabadi, A., Behboodi Moghadam, Z., Salehiniya, H., & Rezaei, E. A review of the factors associated with marital satisfaction. Galen Medical Journal. 2017; 6(3): 197–207. https://doi.org/10.31661/gmj.v6i3.641
- Wang, X., & Zhao, K. (2023). Partner phubbing and marital satisfaction: The mediating roles of marital interaction and marital conflict. Social Science Computer Review, 41(4), 1126-1139.https://doi.org/10.1177/08944393211072231
- Whisman, M. A., Gilmour, A. L., & Salinger, J. M. (2018). Marital satisfaction and mortality in the United States adult population. Health Psychology, 37(11), 1041–1044. https://doi.org/10.1037/hea0000677
- Wiebe, S. A., & Johnson, S. M. (2016). A review of the research in emotionally focused therapy for couples. Family Process, 55(3), 390-407. https://doi.org/10.1111/famp.12229
- Wiesel, I. Shahar, B. Goldman, R. N. & Bar‐Kalifa, E. (2021). Accuracy and Bias in Vulnerability Perceptions of Partners Undergoing Emotion‐ Focused Therapy for Couples. Family process, 60(2), 377-392. https://doi.org/:10.1111/famp.12587
- Zakhirehdari, N., Navabinejad, S., & Koraei, A. (2019). The effectiveness of cognitivebehavioral couple therapy on improving marriage performance and marital intimacy of couples. Medical Science, 23(97), 290-293.
Journal of Psycho Res and Edu Studies Volume 3, Issue 2- Summer 2025 - Pages 45-61 | doi:org 10.71610/psych.2025.1206313 |
|
Comparison of the Effectiveness of Marriage Enrichment based on Enhanced Cognitive-Behavioral Couple Therapy and Emotion-Focused Couple Therapy on the Marital Satisfaction of Couples
Zahra Montajabian 1, Mohamad Mohamadipour 2* , Mahmoud Jajarmi 3
1-PhD Student in Counseling, Department of Counseling, Bojnourd Islamic Azad University, Bojnourd, Iran.
2-Associate Professor, Department of Psychology, Qochan Islamic Azad University, Qochan, Iran.
3. Assistant Professor, Counseling and Psychology Department, Bojnourd Islamic Azad University, Bojnourd, Iran.
OPEN ACCESS Research Article
*Correspondence: Mohamad Mohamadipour *
Received: April 26, 2025 Accepted: July 3, 2025 Published: Summer 2025 Citation: Montajabian, Z, Mohamadipour, M, Jajarmi, M. (2025). Comparison of the Effectiveness of Marriage Enrichment based on Enhanced Cognitive-Behavioral Couple Therapy and Emotion-Focused Couple Therapy on the Marital Satisfaction of Couples. Journal of Psycho Research and Educational Studies, 3(2): 45-61.
doi:org 10.71610/psych.2025.1206313 | Abstract The aim of the research was to comparison of the effectiveness of marriage enrichment based on enhanced cognitive-behavioral couple therapy and emotion-focused couple therapy on the marital satisfaction of couples. The method of this research was based on the objective, applied and based on a semi-experimental research design and of pre-test-post-test type with a control group. The statistical population of the research was made up of all couples with marital problems who referred to counseling centers in Isfahan in 2024, 45 couples as a sample from the above population were selected purposefully based on the criteria for entering the study and were divided into two experimental groups and one control group were replaced. Participants responded to Funk and Ronald & Rogge (2010) in marital satisfaction index once before the intervention, once after the intervention, and once during the follow-up period. For each of the separate experimental groups, one of the enrichment approaches was implemented for them for 9 sessions of 90 minutes, once a week, while the control group did not receive any training. The data were analyzed using SPSS-26 software with the method of analysis of variance with repeated measurements. The results of of the research showed that both approaches had a significant effect on marital satisfaction (p<0/05). And no significant difference was observed between the two approaches in increasing marital satisfaction(p>0/05). Therefore, it can be concluded that the above two approaches can be used to increase the marital satisfaction of couples. Keywords: Marital Satisfaction, enhanced cognitive-behavioral couple therapy, Emotion-focused couple therapy, Enrichment.
.
|
Journal of Psycho Research and Educational Studies, 3(2): 45-61, Summer 2025 46
Extended Abstract
Introduction
Marital satisfaction refers to an individual's overall evaluation of their marriage, which is used to assess happiness and stability in marriage across all aspects of the relationship (Tavakol et al., 2017). A person entering the process of marriage is actually entering a very significant phase of their life cycle, where the feeling of satisfaction in this cycle plays a crucial role in positive family functioning and is an important indicator of life happiness (Girma Shifaw, 2024). Given that research has consistently shown that nearly all couples report high marital satisfaction in the early years of marriage, which tends to decline over time, it does not mean that couples should lose hope in maintaining satisfaction in their positive relationships and give up, as there are many benefits to having a loving relationship (Carney & Bradbury, 2020). Therefore, enriching the marital relationships of couples leads to growth and stability in the marital relationship and creates positive and constructive goals for family members (Nazari et al., 2019).In the present study, an enhanced cognitive-behavioral couple therapy approach and emotion-focused couple therapy were used to enrich marital relationships. Considering that the focus of enhanced cognitive-behavioral couple therapy and emotion-focused couple therapy approaches is on resolving disturbances in marital relationships, and given that, as far as the researcher is aware, no studies have been conducted in Isfahan comparing the effectiveness of marriage enrichment based on enhanced cognitive-behavioral couple therapy and emotion-focused couple therapy simultaneously on the variable of marital satisfaction. Therefore, this study aims to answer the question of whether there is a difference between marriage enrichment based on enhanced cognitive-behavioral couple therapy and emotion-focused couple therapy on marital satisfaction?
.Methodology
The method of this research was based on the objective, applied and based on a semi-experimental research design and of pre-test-post-test type with a control group. The statistical population of the research was made up of all couples with marital problems who referred to counseling centers in Isfahan in 2024, 45 couples as a sample from the above population were selected purposefully based on the criteria for entering the study and were divided into two experimental groups and one control group were replaced. Participants responded to Funk and Ronald & Rogge (2010) in marital satisfaction index once before the intervention, once after the intervention, and once during the follow-up period. For each of the separate experimental groups, one of the enrichment approaches was implemented for them for 9 sessions of 90 minutes, once a week, while the control group did not receive any training. The data were analyzed using SPSS-26 software with the method of analysis of variance with repeated measurements.
Discussion and Results
The results of of the research showed that both approaches had a significant effect on marital satisfaction (p<0/05). And no significant difference was observed between the two approaches in increasing marital satisfaction (p>0/05).Therefore, it can be concluded that the above two approaches can be used to increase the marital satisfaction of couples.
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری سال سوم، شماره دوم، تابستان 1404- صفحات 45-61
|
doi:org 10.71610/psych.2025.1206313 |
مقایسه اثربخشی غنی‌سازی ازدواج بر اساس زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده و زوج درمانی هیجان‌مدار بر رضایت زناشویی زوجین
زهرا منتجبیان1 ، محمد محمدی‌پور2*، محمود جاجرمی3
1- دانشجوی دکتری مشاوره،گروه مشاوره، دانشگاه آزاد اسلامی بجنورد، بجنورد، ایران.
2- دانشیار گروه روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی قوچان، قوچان، ایران.
3- استادیار گروه مشاوره و روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی بجنورد، بجنورد، ایران.
دسترسي آزاد مقاله علمي پژوهشي نويسنده مسئول*: محمد محمدی‌پور mmohammadipour@iauq.ac.ir
تاريخ دريافت: 06/02/1404 تاريخ پذيرش: 12/04/1404 تاريخ انتشار: تابستان 1404 استناد: منتجبیان، زهرا، محمدی‌پور، محمد، جاجرمی، محمود. (1404). مقایسه اثربخشی غنی‌سازی ازدواج بر اساس زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده و زوج درمانی هیجان‌مدار بر رضایت زناشویی زوجین. فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری تابستان 1404 3(2): 61-45.
doi:org 10.71610/psych.2025.1206313 | چکیده هدف از پژوهش حاضر مقایسه اثربخشی غنی‌سازی ازدواج بر اساس زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده و زوج درمانی هیجان‌مدار بر رضایت زناشویی زوجین بود. این پژوهش بر اساس هدف، کاربردی و بر مبنای طرح پژوهش نیمه‌آزمایشی، از نوع پیش‌آزمون-پس‌آزمون و پیگیری با یک گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش را کلیه زوجین دارای مشکلات زناشویی مراجعه کننده به مراکز مشاوره در اصفهان در سال 1402 تشکیل دادند که تعداد 45 زوج به عنوان نمونه به صورت هدفمند بر اساس ملاک‌های ورود به مطالعه انتخاب و در دو گروه آزمایش و یک گروه کنترل جایگزین شدند. شرکت‌کنندگان یکبار پیش از مداخله، یکبار بعد از مداخله و یکبار در دوره پیگیری به پرسشنامه رضایت زناشویی فانک و راگ (2007) پاسخ دادند. هر کدام از گروه‌های آزمایش جداگانه یکی از رویکردهای غنی‌سازی(شناختی-رفتاری تقویت شده و هیجان‌مدار) برای آنها 9 جلسه 90 دقیقه‌ای، هفته‌ای یکبار اجرا شد، در حالی که گروه کنترل هیچ آموزشی را دریافت نکردند. داده‌ها با استفاده از نرم افزار SPSS-26 با روش تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر تجزیه و تحلیل شدند.یافته‌های پژوهش نشان داد هر دو رویکرد بر روی رضایت زناشویی تأثیر معنادار داشته است (p<0/05) و تفاوت معناداری بین دو رویکرد در افزایش رضایت زناشویی مشاهده نشد (p>0/05). بنابراین می‌توان نتیجه گرفت از دو رویکرد فوق می‌توان برای افزایش رضایت زناشویی زوجین استفاده نمود. واژگان کلیدی: رضایت زناشویی، زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده، زوج درمانی هیجان‌مدار، غنی‌سازی. |
مقدمه
روابط زوجی، فرایندی است که طی آن زوجین افکار و عواطف و هیجانات خود را به صورت کلامی و فیزیکی با یکدیگر مبادله می‌کنند (آبریو-آفنسو و همکاران1، 2022). ارتباط زناشویی به عنوان تعدیل کننده رابطه بین حل تعارض زناشویی و رضایت زناشویی است(گیرما شیفاو2، 2024). رضایت زناشویی به ارزیابی جهانی نگرش فرد نسبت به ازدواج خود اشاره دارد که برای ارزیابی شادکامی و ثبات زناشویی در مورد تمام جنبه‌های ازدواج به کار می‌رود (توکل و همکاران، 2017). فردی که وارد فرآیند ازدواج می‌شود در واقع وارد بخش بسیار مهمی از چرخه زندگی خود شده، که احساس رضایت در این چرخه نقش بسزایی را در عملکردهای مثبت خانواده ایفا کرده و شاخص مهمی برای شادی زندگی است (گیرما شیفاو3، 2024). مهارت‌های ارتباطی، انواع صمیمیت و ... از عوامل مؤثر بر رضایت زناشویی می‌باشد (منگیالاوری و همکاران4، 2021). پژوهش‌ها نشان دادند؛ افزایش رضایت باعث افزایش شادی در رابطه عاشقانه شده (تقانی و همکاران، 2019 )، باعث پایداری و دوام زندگی زناشویی شده و همسران از نظر روانشناختی سالم‌تر و شادترخواهند بود (ویسمن و همکاران5، 2018). عدم رضایت و وجود مشکلات و تعارضات زناشویی از جمله عوامل اصلی در ایجاد آشفتگی و پریشانی در رابطه زوجی بوده و از قدرتمندترین نشانه‌ها برای پیش‌بینی وقوع طلاق تلقی شده (دلونگی و زویکر6، 2017) و زوجین ارزیابی نامطلوبی از رویدادها و موقعیتهای مربوط به خود، گذشته، آینده و دیگران خواهند داشت و هیجانهای منفی از جمله اضطراب، افسردگی، استرس و .. را تجربه خواهند کرد(معصومیتبار و همکاران، 1399). دهقانی چمپیری و دهقانی(2023) در پژوهش خود نشان دادند رضایت زناشویی پیش‌بینی‌کننده رضایت جنسی است. سبک دلبستگی، صمیمیت عاطفی،آداب و رسوم رابطه پیش‌بینی‌کننده رضایت زوجین می‌باشند (نایت7، 2023). بین رضایت زناشویی با تعامل منفی و تعارض زناشویی رابطه معکوس وجود دارد (وانگ و ژاو8، 2023). جونیر و همکاران9(2024) در پژوهشی نشان دادند ویژگی‌های شخصیتی و الگوهای ارتباطی دو عامل مهم در رضایت زناشویی می‌باشند. رضایت زناشویی تعدیل‌کننده استرس و افسردگی است (شی و ویشمن10، 2023).
با توجه به اینکه تحقیقات به طور مداوم نشان داده‌اند که به‌طور تقریبی اکثر زوج‌ها در سال‌های اولیه زندگی زناشویی خود رضایت زناشویی بالایی را گزارش می‌دهند و به مرور زمان رضایت زناشویی در طول زمان کاهش می‌یابد، اما به این معنا نیست که زوج ها باید از حفظ رضایت از رابطه مثبت ناامید شده و تسلیم شوند، زیرا مزایای زیادی در داشتن یک رابطه عاشقانه وجود دارد (کارنی و برادبری11، 2020 ). بنابراین غنی‌سازی روابط زناشویی زوجین باعث رشد و پایداری رابطه زناشویی شده و اهداف مثبت و سازنده‌ای را برای اعضای خانواده ایجاد می‌نماید(نظری و همکاران، 1398).
در پژوهش حاضر از رویکرد زوج درمانی شناختی - رفتاری تقویت شده 12 و زوج درمانی هیجان مدار 13 برای غنی‌سازی روابط
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری تابستان 1404 3(2): 45-61 ----------------------------------------- محمدی‌پور 49
زناشویی استفاده شد. زوج درمانی شناختی-رفتاری بر اصول تئوری‌هایِ یادگیری اجتماعی و بر تعامل بین شناخت‌ها، رفتارها و پاسخ‌های عاطفی زوجین تمرکز داشته تا از این طریق بتواند در بهبود ارتباطات و حل مسئله یاری رسان باشد (اپستین و زنگ14، 2017). پژوهش‌ها نشان دادند زوج درمانی شناختی-رفتاری در بهبود مشکلات روانشناختی و بین‌فردی زوجین از جمله بر کاهش علائم افسردگی و اضطراب و افزایش سازگاری زناشویی و مهارت های اجتماعی زناشویی (دیووریس15 و همکاران،2020)؛ تعامل عاطفی (بودنمن16 و همکاران، 2020)؛ مشکلات جنسی (بیلال17 و عباسی، 2020)؛ استرس زناشویی و مهارت های عاطفی (هانری و شامولی18، 2017)؛ پریشانی رابطه (فیشر19 و همکاران، 2016)؛ عملکرد جنسی (فیروزی و همکاران، 1401)، دلبستگی و تعهد (بازرگان و همکاران، 1400) و باورهای غیرمنطقی و سلامت روان (بیرانوند، 1398) اثربخشی معناداری داشته است. در این میان زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده پا را فراترگذاشته به ویژگی‌های منحصر به فردی را که هر یک از زوج‌ها در درون رابطه زناشویی خود دارند و تأثیر عوامل محیطی و خارجی بر عملکرد زوج‌ها را در نظر گرفته و در مرکز قرار دادن هیجان‌ها را در عملکرد روابط زناشویی به رسمیت شناخته و بین ابعاد مثبت و منفی هیجان‌ها، شناخت‌ها و رفتارها در مفهوم‌سازی روابط صمیمانه عمل خواهند کرد. به طور کلی رویکرد زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده انگیزه‌ها و نیازها در روابط صمیمانه، آسیب‌شناسی روانی و روابط صمیمانه، هیجان‌ها در روابط صمیمانه و رابطه‌ی متقابل میان زوج‌ها و محیط آنها را مورد بررسی قرار میدهد (اپستین و باکوم20، 2002 ؛ ترجمه جمشیدنژاد، 1399).
زوج‌درمانی هیجان‌مدار21 از دیگر مداخله‌های پرکاربرد برای بهبود روابط بین‌فردی به‌ویژه رابطه زناشویی است (لیل22 و همکاران، 2021) و (ویسل23 و همکاران، 2021). زوج درمانی هیجان‌مدار به طور مستقیم بر آموزش مهارت تمرکز نمی‌کند، بلکه بر ایجاد تجربیات احساسی جدید بین زوج‌ها متمرکز است که امنیت دلبستگی را تقویت می‌کند (وایب و جانسون24، 2016). اهداف کلی زوج درمانی هیجان‌مدار دسترسی زوج‌ها به تجربه‌های هیجانی و پردازش مجدد آنها برای بازسازی الگوهای تعامل زوج‌ها است. در نتیجه این رویکرد کمک به زوج‌ها برای یادگیری جنبه‌های جدید در مورد خود و ایجاد یک الگوی کاربردی‌تر از تعامل با همسرخود می‌باشد که با نیازهای دلبستگی خاصِ آنها مطابقت دارد (جانسون، 2019). نتایج پژوهش‌های مختلف تأثیر مداخله‌های زوج درمانی هیجان‌مدار بر مشکلات روانشناختی و بین‌فردی زوج‌ها از جمله، کیفیت رابطه، رضایت زناشویی و پایداری زندگی زناشویی را اظهار می‌دارند رضایت زناشویی (تبرایی ویسه، 2022)؛ تعامل عاطفی و احساس مثبت (بودنمن، 2020)؛ تقویت رابطه (کانرادی25 و همکاران، 2018)؛ عملکرد جنسی (گیرارد و وولی26، 2017)؛ بهبود رفتار کنترلی در خیانت (کیادربندسری ، 1401) و کیفیت روابط بین فردی و تاب‌آوری (اثنی عشری، 1400) تأثیر گذار است.
مقایسه اثربخشی غنی‌سازی ازدواج بر اساس زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده --------------------------- محمدی‌پور 50
حال با توجه به آنچه که در مورد اهمیت و ضرورت پایداری روابط در زندگی زناشویی و رضایت زناشویی مطرح شد و همچنین با توجه به اینکه تمرکز رویکردهای زوج درمانی شناختی- رفتاری تقویت شده و زوج درمانی هیجان مدار بر حل آشفتگی‌های روابط زناشویی می‌باشد و با عنایت به اینکه تا آنجا که پژوهشگر اطلاع دارد حداقل در شهر اصفهان در مورد مقایسه اثربخشی غنی‌سازی ازدواج بر اساس زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده و زوج درمانی هیجان‌مدار بطور همزمان بر متغییر رضایت زناشویی انجام نشده است. از این رو پژوهش حاضر در صدد پاسخگویی به این سؤال است که آیا بین غنی‌سازی ازدواج بر اساس زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده و زوج درمانی هیجان‌مدار بر رضایت زناشویی تفاوت وجود دارد؟
روش اجرای پژوهش
پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و روش نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل و دوره پیگیری بوده که جزء دسته پژوهش‌های آزمایشی و از نوع کمی می‌باشد. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه زوجینی که به دلیل مشکلات زناشویی به مراکز مشاوره شهر اصفهان در سال 1403-1402مراجعه کردند می‌باشند. برای اجرای مداخله و تکمیل پرسشنامه به 5 تا از مراکز مشاوره در شهر اصفهان مراجعه شد و بعد از هماهنگی‌های لازم با مسؤلین مراکز، فراخوانی مبنی بر شرکت زوجین با رضایت آگاهانه جهت انجام پژوهش در زمینه غنی‌سازی ازدواج اعلام شد و جهت انتخاب نمونه ابتدا کلیه مراجعین با استفاده از پرسشنامه پژوهش غربال شدند. یعنی بر اساس نمره پرسشنامه و سپس با رعایت ملاک‌های ورود (1-به دست آوردن نمره برش مناسب پرسشنامه، 2-تمایل به شرکت داوطلبانه و متوالی در دوره‌های آموزشی (تکمیل و امضاء فرم رضایت آگاهانه) 3-دارا بودن حداقل 3 سال زندگی مشترک و حداکثر 20 سال 4- داشتن حداقل یک فرزند 5- عدم متارکه یا زندگی جدا از هم) از بین آنها 45 زوج به طور هدفمند انتخاب و به صورت تصادفی در سه گروه جایگزین شدند (دو گروه آزمایش و یک گروه کنترل). بر روی هر کدام از گروه‌های آزمایش جداگانه یکی از رویکردهای غنی‌سازی (شناختی-رفتاری تقویت شده و هیجان‌مدار) برای آنها 9 جلسه 90 دقیقه‌ای، هفته‌ای یکبار اجرا شد؛ ولی گروه کنترل هیچ مداخله‌ای را دریافت نکردند.
ابزار پژوهش
شاخص رضایت زناشویی27(CSI)
شاخص رضایت زناشویی توسط فانک و راگ28 در سال 2007 طراحی شد. این نسخه فرم کوتاه می‌باشد که شامل 16 گویه بوده و در مقیاس لیکرت در قالب‌های مختلف رتبه‌بندی شده است. گویه‌های 1 تا 10 در مقیاس صفر (بسیار ناراضی) تا 7 (کامل) و گویه‌های 11 تا 16 در مقیاس صفر (هرگز/اصلاً درست نیست) تا 5 (همیشه/کاملاً درست) قرار دارند. (فانک و راگ، 2007). در این شاخص امتیازدهی به صورت پیوسته بوده، به طوری که نمرات بالاتر سطوح بالاتر رضایت زناشویی را نشان میدهد. CSI دارای سطح اطمینان بالا( 98/0= α) می‌باشد( فانک و راگ ، 2007) و اعتبار همزمان این شاخص با آزمون سازگاری زناشویی و شاخص کیفیت ازدواج ارزیابی شد که نتایج به ترتیب 85/0 و 98/0=r را نشان داد (فانک و راگ ، 2007). فلیشمن (2020) در پژوهش خود آلفای کرونباخ ( 92/0= α) به دست آورد. منتجبیان، محمدی‌پور و جاجرمی (1403) در پژوهش خود آلفای کرونباخ (836/0= α) به دست آوردند.
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری تابستان 1404 3(2): 45-61 ----------------------------------------- محمدی‌پور 51
جدول1- محتوای جلسات آموزشی مبتنی بر زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده (1پستین و باکوم، 2002)
|
مقایسه اثربخشی غنی‌سازی ازدواج بر اساس زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده --------------------------- محمدی‌پور 52
جدول2- محتواي جلسات آموزشی مبتنی بر زوج‌درمانی هیجان‌مدار(گرینبرگ و گلدنمن، 2008)
|
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری تابستان 1404 3(2): 45-61 ----------------------------------------- محمدی‌پور 53
یافته ها
نتایج ویژگی‌های دموگرافیک نشان میدهد که تعداد زنان و مردان در هر سه گروه با هم برابر (15 نفر زن و 15 نفر مرد) است، از نظر سنی بیشترین رده سنی در گروه زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده مربوط به رده 40-30 سال با 14 نفر (7/46 درصد) و همچنین در گروه زوج درمانی هیجان‌مدار با 21 نفر (70 درصد) و در گروه کنترل در رده سنی 50-41 تعداد 17 نفر (7/56 درصد) است. از لحاظ مدت سال ازدواج در گروه زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده رده 20-16 سال 12 نفر (40 درصد)، در گروه زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده رده 10-5 سال 16 نفر (3/53 درصد) و در گروه کنترل رده 15-11 سال 14 نفر (7/46 درصد) بیشترین فراوانی را داراست، بیشترین فراوانی از لحاظ تعداد فرزندان در گروه زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده مربوط به دو فرزند با 20 تفر (7/66 درصد)، در گروه زوج درمانی هیجان‌مدار و کنترل یک فرزند با 16 نفر (3/53 درصد) است. از لحاظ سطح تحصیلات بیشترین فراوانی تحصیلات سطح کارشناسی در سه رشته است که در گروه زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده تعداد 16 نفر (3/53 درصد)، در گروه زوج درمانی هیجان‌مدار تعداد با 17 نفر (7/56 درصد) و در گروه کنترل تعداد 14 نفر (7/46 درصد) است.
جدول 3- میانگین و انحراف معیار نمرات متغیر رضایت زناشویی در پیش‌آزمون و پس‌آزمون ، پیگیری در سه گروه
سطح | متغیر | گروه ECBCT | گروه EFCT | گروه کنترل | ||||||||||||||||
ميانگين | انحراف استاندارد | ميانگين | انحراف استاندارد | ميانگين | انحراف استاندارد | |||||||||||||||
رضایت زناشویی | پیش‌آزمون | 3667/29 | 28993/8 | 3333/32 | 87336/10 | 1333/29 | 72249/7 | |||||||||||||
پس‌آزمون | 1667/70 | 06566/5 | 9000/60 | 49828/5 | 9000/26 | 49200/5 | ||||||||||||||
پیگیری | 9333/70 | 50236/4 | 0000/62 | 94801/4 | 0333/25 | 65980/5 | ||||||||||||||
نتایج جدول 3 نشان میدهد که در گروه زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده و زوج درمانی هیجان‌مدار میانگین نمره رضایت زناشویی در پس‌آزمون نسبت به پیش‌آزمون افزایش چشمگیری داشته و همچنین در پیگیری نیز نسبت به پس‌آزمون کمی افزایش داشته است و در گروه کنترل روند کلی کاهشی است.جهت بررسی نرمال بودن داده‌ها از آزمون کلموگراف-اسمیرنوف استفاده شد که نتایج حاکی از برقراری نرمالیتی در رضایت زناشویی در پیش‌آزمون سه گروه به ترتیب(178/0=F و017/0= P)، (178/0=F و016/0= P)و (178/0=F و017/0= P)، در پس‌آزمون سه گروه به ترتیب (134/0=F و176/0= P)، و در پس‌آزمون(209/0=F و002/0= P)، (182/0=F و013/0= P) و پیگیری سه گروه به ترتیب (173/0=F و023/0= P)، (124/0=F و200/0= P)، (169/0=F و028/0= P) می‌باشد. جهت بررسی همگنی واریانس‌ها از آزمون لوین استفاده گردید که نتایج حاکی از این بود که مقدار P در پس‌آزمون (356/0= P) و در پیگیری (019/0= P) بوده که بیشتر از 05/0 است، بنابراین فرض همسانی واریانس‌ها برای این متغیرها تأیید می‌شود.
مقایسه اثربخشی غنی‌سازی ازدواج بر اساس زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده --------------------------- محمدی‌پور 54
برای بررسی نتایج پژوهش حاضر به دلیل بررسی سه زمان (پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری) از تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر استفاده شده است.
جدول 4- نتایج آزمون اندازه مکرر چند متغیری رضایت زناشویی زوجین
منبع | اثر | ارزش | F | درجه آزادی مفروض | درجه آزادی خطا | سطح معناداری | مجذور اِتا | |||||||
زمان | اثر پیلایی | 939/0 | 481/661 | 000/2 | 000/86 | 001/0 | 939/0 | |||||||
اثر لامبدای ویلکز | 061/0 | 481/661 | 000/2 | 000/86 | 001/0 | 939/0 | ||||||||
اثر هتلینگ | 383/15 | 481/661 | 000/2 | 000/86 | 001/0 | 939/0 | ||||||||
بزرگترین ریشه روی | 383/15 | 481/661 | 000/2 | 000/86 | 001/0 | 939/0 | ||||||||
زمان* گروه | اثر پیلایی | 963/0 | 375/40 | 000/4 | 000/174 | 001/0 | 481/0 | |||||||
اثر لامبدای ویلکز | 084/0 | 523/105 | 000/4 | 000/174 | 001/0 | 710/0 | ||||||||
اثر هتلینگ | 375/10 | 461/220 | 000/4 | 000/174 | 001/0 | 838/0 | ||||||||
بزرگترین ریشه روی | 321/10 | 955/448 | 000/2 | 000/87 | 001/0 | 912/0 | ||||||||
همانطور که نتایج جدول 4 نشان می دهد اثر زمان معنادار است یعنی تفاوت معناداری بین اندازه های رضایت زناشویی در پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری وجود دارد. همچنین اثر تعاملی گروه و زمان نیز معنادار است بدین معنی که میانگین نمرات رضایت زناشویی در زمان‌های مختلف با توجه به سطوح متغیر گروه متفاوت است. در ادامه لازم است پیش فرض‌ها از جمله آزمون موچلی برای بررسی کرویت بررسی گردد که آماره موچلی برای متغیر رضایت زناشویی 311/0 با مجذور کای 325/100 در سطح 05/0 معنادار نمی باشد، بنابراین از آزمون گرین هاوس-گیزر استفاده شده است. در جدول 5 نتایج آزمون تحلیل با اندازه‌گیری مکرر برای بررسی تفاوت نمونه‌های پژوهش در سه مرحله زمانی پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری در سه گروه زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده ، زوج درمانی هیجان‌مدار و کنترل گزارش شده است.
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری تابستان 1404 3(2): 45-61 ----------------------------------------- محمدی‌پور 55
جدول 5- نتایج تحلیل واریانس اندازه های مکرر (گرین هاوس-گیزر) رضایت زناشویی زوجین
متغیر |
| منبع | مجموع مجذورات | درجه آزادی | مجذور میانگین | F | سطح معناداری | مجذور اِتا | |||||||||||||||
رضایت زناشویی زوجین | درون گروهی | زمان | 896/30045 | 184/1 | 234/25367 | 691/1167 | 001/0 | 931/0 | |||||||||||||||
زمان* گروه | 837/21110 | 369/2 | 759/8911 | 221/410 | 001/0 | 904/0 | |||||||||||||||||
خطا | 600/2238 | 046/103 | 724/21 |
|
|
| |||||||||||||||||
بین گروهی | گروه | 363/45750 | 2 | 181/22875 | 555/206 | 001/0 | 826/0 | ||||||||||||||||
خطا | 900/9634 | 87 | 746/110 |
|
|
| |||||||||||||||||
جدول 5 نشان میدهد تأثیر زمان اندازه‌گیری بر نمرات رضایت زناشویی زوجین معنی دار می‌باشد (001/0 p-value< )، بنابراین می‌توان بیان کرد صرف‌نظر از گروه‌های مداخله، بین میانگین نمرات پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری تفاوت معنی‌دار وجود دارد و میزان تأثیر حدودا 9۳ درصد است. همچنین تأثیر تعاملی بین زمان و گروه نیز معنی دار می باشد (001/0 p-value<)، بنابراین می‌توان بیان کرد که تفاوت میانگین نمرات رضایت زناشویی زوجین در زمان‌های مختلف با توجه به سطوح متغیر گروه متفاوت است و میزان تأثیر تقریبا 9۰ درصد است. همچنین همانطور که در ادامه جدول مشاهده می‌شود تأثیر گروه نیز بر نمرات رضایت زناشویی زوجین معنی‌دارست (001/0 p-value< )، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که صرف‌نظر از زمان اندازه‌گیری بین میانگین نمرات گروه‌های مداخله و کنترل تفاوت معنی‌دار وجود دارد و میزان تأثیر حدودا ۸۳ درصد است. برای بررسی بیشتر زمان اندازه‌گیری و گروه‌های آزمایش از تصحیح بن فرونی استفاده می‌شود. نتایج در جدول 6 ملاحظه می‌گردد.
جدول 6- تصحیح بن فرونی متغیر رضایت زناشویی زوجین به تفکیک زمان و گروه
گروه | اختلاف میانگین | سطح معناداری | زمان | اختلاف میانگین | سطح معناداری | ||||
(1) | (2) | (1) | (2) | ||||||
ECBCT | EFCT | 078/5 | 00۵/0 | پیش‌آزمون | پس‌آزمون | 378/22- | 001/0 | ||
ECBCT | کنترل | 800/29 | 001/0 | پیش‌آزمون | پیگیری | 378/22- | 001/0 | ||
EFCT | کنترل | 078/5- | 001/0 | پس‌آزمون | پیگیری | 000/0 | 000/1 | ||
مقایسه اثربخشی غنی‌سازی ازدواج بر اساس زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده --------------------------- محمدی‌پور 56
همانگونه که در جدول 6 ملاحظه می گردد، با مقایسه سه گروه تفاوت معنی دار دو به دو وجود دارد و با بررسی زمان اندازه‌گیری بین پیش‌آزمون و پس‌آزمون و همچنین پیش‌آزمون و پیگیری تفاوت معنی‌دار وجود دارد اما بین پس‌آزمون و پیگیری تفاوت معنی‌داری وجود ندارد.
نتایج پژوهش حاضر نشان داد رویکرد زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده بر روی رضایت زناشویی تأثیر معنادار داشته است. بنابراین پژوهش حاضر با پژوهش‌های بودنمن و همکاران (2020)؛ بیلال و عباسی (2020)؛ دوریس و همکاران (2020)؛ ذخیره‌داری و همکاران (2019)؛ هانری و شامولی (2017)؛ فیشر و همکاران (2016)؛ فیروزی و همکاران (1401)؛ بازرگان و همکاران (1400)، شیرالی نیا (1391) و نظری و همکاران (1390) که نتایج آنها نشان از اثربخشی زوج درمانی شناختی-رفتاری در بهبود مشکلات روانشناختی و بین‌فردی زوجین از جمله بر کاهش علائم افسردگی و اضطراب و افزایش سازگاری زناشویی و مهارت‌های اجتماعی زناشویی، تعامل عاطفی، مشکلات جنسی، استرس زناشویی و مهارت های عاطفی، پریشانی رابطه، عملکرد جنسی، دلبستگی و تعهد و باورهای غیرمنطقی و سلامت روان بوده است، همسو می‌باشد.
بنابراین در تبین نتیجه فوق می‌توان اظهار داشت از آنجایی که در روابط زوجین باورهـا، افـكار، اِسـنادهای منفی بسیاری وجود دارند كـه می‌توانند عامـل بسـياري از خطاهـاي شــناختی در روابــط زناشــويي بوده و به تبع آن خطاهای شناختی باعث بـروز عواطـف و هيجـان‌هـاي منفـي در رابطـه اســت. زوج درمانی شناختی- رفتاری با تعدیل و اصلاح افکار و باورهای منفی می‌تواند تعادل عاطفی در روابط زوجی به ویژه صمیمیت جنسی را ایجاد نماید (بیلال و عباسی، 2020 و فیروزی و همکاران، 1401). باورهای ناکارآمد زوجین درزمینه رابطه زناشویی می‌تواند یک عامل تضعیف‌کننده رابطه کارآمد و کاهنده رضایتمندی، صمیمت و احساس تعهد به رابطه باشد (اپستین و زنگ، 2017). یک سری از باورهای ناکارآمدی که زوجین در طول جلسات بیان داشتند، بیانگر این بود که آنها به روابط زناشویی نگاهی به صورت تفکر همه یا هیچ و معیارهای مطلق داشتند. به عبارتی با کوچکترین برداشت پیرامون رفتارهای بیانگر عدم تعهد در خود و همسر، دچار این باور غیرمنطقی می‌شدند که رابطه آنها فاقد تعهد بوده و ادامه زندگی هیچ لذتی برای آنها نخواهد داشت یا باید به جدایی و طلاق بیندیشند یا در زندگی بمانند که هیچگونه احساس مثبتی در آن وجود ندارد. بنابراین در طی جلسات شناسایی و اصلاح این افکار و باورهای ناکارآمد در دستور کار قرار گرفت که نتایج به‌دست آمده می‌تواند ناشی از این اقدام باشد. الگوهای ارتباطی ناکارآمد اجتنابی متقابل و توقع-کناره‌گیر با تعهد و پایداری زناشویی رابطه دارد. چرا که زمانی که الگوهای ناکارآمد پایدار باشند زمینه رشد احساسات و رفتارهای مثبت نسبت به رابطه و همسر تضعیف می‌شود و دل خوشی زوجین و رضایت از رابطه کاهش می‌یابد (بازرگان و همکاران، 1400). در همین راستا بخشی از آموزش‌ها و مداخلهها در جهت تسهیل الگوی ارتباطی سازنده و آموزش حل تعارض متمرکز شد و خود عاملی در افزایش رضایت زناشویی شد. از مهمترین استراژی‌هایی که در این درمان زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده به کار برده می‌شود؛ مهارت‌های ارتباطی، آموزش حل مسئله و تصمیم‌گیری، آموزش مبادله رفتار و تقویت، مداخله در هیجان‌ها و الگوهای ارتباطی ناکارآمد، مداخله در آسیب‌های فردی و تقاضاهای گذشته و فعلی می‌باشد که اجرای آنها تأثیر عمده‌ای در رضایت زندگی زناشویی خواهد داشت (نظری و همکاران، 1390). از سوی دیگر با توجه به اینکه در رویکردهای پیشین شناختی-رفتاری کارکرد رابطه، نقشی ثانویه به هیجانات تخصیص داده شده بود؛ به دلیل این فرض که اگر تغییرات شناختی و رفتاری مناسب رخ دهد، تغییر هیجانی نیز متناظر با آنها اتفاق می‌افتد. در نتیجه توجه چندانی به پرداختن به هیجانات نمی‌شد. اما در درمان زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده نسبت به درمان‌های پیشین توجه مستقیم به هیجانات مدنظز قرار گرفت (اپستین و باکوم، 2002؛ ترجمه جمشیدنژاد، 1399). بنابراین در این روش با کمک کردن به زوجین از طریق توانمندسازی فردی در ابراز و تجربه هیجانات خود، محافظت از خود در برابر هیجانات نامطلوب و واکنش‌های منفی احتمالی همسر، کاهش تمرکز بر هیجانات منفی درباره همسر به پایداری روابط زوجی و افزایش رضایت توجه ویژه‌ای صورت گرفت.
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری تابستان 1404 3(2): 45-61 ----------------------------------------- محمدی‌پور 57
نتایج پژوهش حاضر نشان داد رویکرد زوج درمانی هیجان‌مدار بر روی رضایت زناشویی تأثیر معنادار داشته است. پژوهش حاضر با پژوهش‌های تبرایی ویسه (2022)؛ بودنمن و همکاران (2020)؛ کانرادی و همکاران (2018)؛ گیرارد و وولی(2017)؛ کیادربندسری و همکاران (1401)؛ فیروزی و همکاران (1401)؛ بازرگان و همکاران (1400)؛ اثنی عشری (1400)، که نتایج آنها نشان از اثربخشی زوج درمانی هیجان‌مدار بر مشکلات روانشناختی و بین‌فردی زوج‌ها از جمله، کیفیت رابطه، رضایت زناشویی، پایداری زندگی زناشویی ،تعامل عاطفی و احساس مثبت، تقویت رابطه، عملکرد جنسی، بهبود رفتار کنترلی در خیانت و کیفیت روابط بین فردی و تاب آوری بوده است،.همسو می‌باشد.
بنابراین در تبین نتیجه فوق می‌توان اظهار داشت؛ رویکرد زوج درمانی هیجان‌مدار با تمرکز داشتن بر نظریه دلبستگی می‌تواند رضایت زناشویی را به همراه داشته باشد (تبرایی ویسه، 2022). بر اساس نظريه دلبستگي، نيازها و تمايلات دلبسته محور همسران، ماهيتاً سازگارانه و شفابخش‌اند، بازشناسي و اعتباربخشي به نيازها و گرايشات برخاسته از دلبستگي‌خواهي، بخش قابل تأملي از درمان زوج درمانی هیجان‌مدار است (جانسون، 2019). وقتی زوجین با نیازهای دلبستگی خود و تأثیر آن در زندگی زناشویی آشنا می‌شوند از طریق این رویکرد چگونگی ابراز نیازهای خود را آموخته و از تعارضات احتمالی ناشی از دلبستگی ناایمن به همراه درمانگر کاسته خواهد شد و به رضایت زناشویی و پایداری زندگی زناشویی دست‌خواهند یافت. بر اساس رويكرد زوج درمانی هیجان‌مدار فرآيند تغيير در زوج درماني نشان مي‌دهد كه اين درمان كمک مي‌كند تا زوجين به هيجانات و شناخت‌هاي زيربنايي و آسيب‌ديده اوليه دسترسي پيدا كنند و بتوانند آنها را بازنگري و ابراز كنند. آشكارسازي هيجانات و شناخت‌هاي آسيب‌پذير زيربنايي در شكستن چرخه معيوب تعاملات ناسازگار تأثير دارد و باعث استفاده از روش‌هاي مناسب مقابله با ناملایمات، افزايش قدرت تحمل در رويارويي با شرايط تنش زا و مبهم، و در نتيجه عميق شدن صميميت و پيوند دلبستگي ايمن مي‌شود. وظيفه درمانگر در اين رويكرد اين است كه احساسات و نيازهاي گذشته انكار شده را به سطح بياورد. وقتي شريكي هيجانات و نيازهاي آسيب ديده خود را ابراز مي‌كند، ديگري شريک خود را به صورت متفاوتي درك مي‌كند. اين امر خود منجر به افزايش قدرت تحمل وي در شرايط تنشزا و در مشكلات رابطهاياش مي‌شود. براي مثال وقتي مرد دليل كناره‌گيري خود را از زن، بي‌كفايتي و ترس خود بداند، اين امر ممكن است ديدگاه زن را نسبت به كناره‌گيري او تغیير دهد. اين افشاگري منجر مي‌شود كه زن به جاي اين كه او را طردكننده و بي‌تفاوت تلقي كند، او را درگير احساس بیکفايتي و ترس‌هاي خودش بداند و به شيوه‌اي مناسب‌تر مشكل را حل نمايد. اين ادراك جديد زن منجر مي‌شود كه در شرايط ابهام و تنش، با حمايت بيشتري از قبل به مرد پاسخ دهد و در نتيجه ارتباط جديد و مثبتی بين دو طرف شکل خواهد گرفت (اثنی عشری، 1400) که در نهایت منجر به رضایت زناشویی خواهد شد. زوج درمانی هیجان مدار بر تغییر الگوهای تعاملی منفی متمرکز می‌شود و همین امر باعث ایجاد پیوند های هیجانی ایمن می‌شود. آشفتگی زناشویی از دیدگاه زوج درمانی هیجان‌مدار به پاسخ‌های هیجانی و الگوی تعاملی خشن و خودخواهانه بر می‌گردد. اساس این نظریه بر این است که زوج‌های آشفته با دفاع‌های قوی با یکدیگر تعامل می‌کنند. بنابراین در این بخش از درمان زوجین می آموزند که سپرهای خود را زمین بگذارند و احساسات آسیب‌پذیر خود را به وضوح بیان کنند. در واقع زوج درمانی هیجان‌مدار بر این موضوع تمرکز دارد که چگونه هر یک از زوجین در رقص تعاملی میان خود و همسر تجربه‌ی حال حاضر خودش در مورد خویشتن و همسرش را سازمان دهی می‌کند و طرحواره‌هایی در مورد خود و همسرش می‌سازد (گرینمن و همکاران، 2019) که از این رو به شکل‌گیری رضایت در روابط زوجی خود کمک خواهد کرد.
نتایج پژوهش نشان داد بین غنی‌سازی ازدواج بر اساس زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده و زوج درمانی هیجان‌مدار بر رضایت زناشویی تفاوت معناداری وجود ندارد.
در تبیین نتیجه فوق باید اظهار داشت؛ با توجه به اینکه رویکردهای زوج‌درمانی بر روی روابط بین زوجین تمرکز دارند بنابراین به رضایت زناشویی منتج خواهد شد. از سوی دیگر چون هر دو رویکرد تمرکز بر شناخت، رفتار، هیجانات، الگوهای ارتباطی و تعاملی و ویژگی‌های فردی داشته‌اند(بودنمن و همکاران، 2020) بنابراین توانسته‌اند تأثیر معناداری بر رضایت زناشویی داشته باشند. پژوهش حاضر با پژوهش بازرگان و همکاران، 1400 و فیروزی و همکاران، 1401 همسو می‌باشد.
مقایسه اثربخشی غنی‌سازی ازدواج بر اساس زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده --------------------------- محمدی‌پور 58
پژوهش حاضر مانند هر پژوهش دیگری دارای محدودیت و مشکلاتی می‌باشد که در اینجا به آنها اشاره خواهد شد. با توجه به اینکه در انجام پژوهش زوجین شرکت داشتند هماهنگی برای شرکت در جلسات به دلیل شاغل بودن بیشتر مردان مشکلاتی را به همراه داشت. با توجه به اینکه متغییر رضایت زناشویی توسط پژوهشگران هنجاریابی شد زمان زیادی به انجام پژوهش اختصاص داده شد، همچنین از روش خودسنجی استفاده شده و سوگیری مطلوب نمایی اجتماعی به طور ناخواسته دخالت نموده که امکان تحریف پاسخ‌ها وجود داشته است. پیشنهاد می‌شود پژوهش حاضر بر سازگاری، تعارض و... مورد بررسی قرار بگیرد. پیشنهاد می‌شود رویکرد زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده با توجه به اینکه کمتر در ایران مورد استفاده قرار گرفته است با رویکرد دیگری بر روی رضایت زناشویی مورد مقایسه قرار بگیرد با توجه به اینکه رویکردهای فوق بر روی متغییر رضایت زناشویی به صورت گروهی انجام گرفته است پیشنهاد می‌شود در جلسات زوجیِ فردی به کار برده شود.
سپاسگزاری
از کلیه‌ی شرکت‌کنندگان عزیز که در اجرای این پژوهش یاری رسانند صمیمانه سپاسگزاری می‌گردد. پژوهش حاضر دارای شناسه اخلاق به شماره IR.IAU.BOJNOURD.REC.1402.003 برای رساله دکتری نویسنده اول رشته مشاوره دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد می‌باشد.
تعارض منافع
نگارنده این سند علمی منافع همچون دریافت وجه یا به دست آوردن سهم در هر سازمانی در ازای نگارش این مقاله را انکار می‌نماید و در مراجع قانونی پاسخگو می باشد.
منابع
اپستین، نورمن.ب و باکوم، دونالد، ه. (2002). زوج درمانی شناختی-رفتاری پیشرفته(یک رویکرد بافت‌مدار). ترجمه تینا جمشیدنژاد، 1399. چاپ دوم، تهران: انتشارات ارجمند.
اثنی عشری، سارا. (1400). اثربخشي زوج درماني هيجان‌مدار بر كيفيت روابط بين فردي و تاب‌آوري زوجين متقاضي طلاق شهر نيشابور. پایاننامه کارشناسی ارشد مشاوره خانواده. دانشکده علوم انسانی، مؤسسه آموزش عالي غيردولتي- غيرانتفاعي بيهق، نیشابور.
بازرگان، سمیه؛ رمضانی، محمد آرش؛ آتش پور، حمید و امیری، رومینا. (1400). مقایسه اثربخشی بسته آموزشی ارتقاء روابط بین فردی زوجین بر اساس رویکرد هیجان مدار و مشاوره زناشویی شناختی رفتاری بر دلبستگی و تعهد زناشویی. فرهنگ مشاوره و روان درمانی، 12(48)، 294-259. . https://sanad.iau.ir/Journal/psychology/Article/924717
شیرالی نیا، خدیجه. (1391). اثر بخشی زوج درمانی شناختی- رفتاري پیشرفته و زوج درمانی متمرکز بر هیجان بر کاهش افسردگی، تنظیم هیجانی و صمیمیت ارتباطی زوجین مراجعه کننده به مراکز مشاورهي شهر اهواز. رساله دکتری مشاوره، دانشکده‌ي علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز.
فیروزی، مجید؛ گل پرور، محسن و آقایی، اصغر. (1401). مقایسه اثربخشی زوج‌درمانی هیجان‌مدار، زوج درمانی شناختی-رفتاری و زوج درمانی سیستمی-شناختی گاتمن بر تعادل عاطفی و انتظارات ناکارآمد در زنان دارای علائم کژکاری جنسی. نشریه روان پرستاری، 10(1)، 17-1. http://ijpn.ir/article-1-1952-fa.html
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری تابستان 1404 3(2): 45-61 ----------------------------------------- محمدی‌پور 59
کیادربندسری، زهره؛ میرزاحسینی، حسن و ضرغام حاجبی، مجید. (1401). اثربخشی آموزش غنی سازی روابط زوجین با رویکرد متمرکز بر هیجان بر رفتارهای کنترل گرایانه در زنان و مردان مواجه شده با خیانت همسر. خانواده درمانی کاربردی، 3(2)، 245-230. https://doi.org/10.22034/aftj.2022.304722.1197
گرینبرگ، لسی اس و گلدمن، روندا. (2008). زوج درمانی هیجان مدار: پویایی هیجان، عشق و قدرت. ترجمه محمد آرش رمضانی، آفاق قائم مقامی و زهرا جان نثاری، 1398. چاپ دوم، تهران: انتشارات ویرایش.
معصومی تبار، زینب؛ افشاری‌نیا، کریم؛ امیری، حسن و حسینی، سعیده السادات. (1399). اثربخشی شناخت درمانی بر مشکلات تنظیم هیجانی
و رضایت زناشویی بانوان ناسازگار در دهه اول زندگی. مطالعات ناتوانی، 10(1 )، 7-1. https://sid.ir/paper/986857/fa
منتجبیان زهرا، محمدی پور محمد، جاجرمی محمود(1403). بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی نسخهٔ فارسی فرم کوتاه پرسشنامه رضایت زناشویی فانک و راگ. مجله مطالعات ناتوانی. ۱۴ ،۱۲۳-۱32. http://jdisabilstud.org/article--fa.html
نظری، فرحناز؛ اعتمادی، عذرا و عابدی.، احمد. (1398). غنی سازی روابط زوجین به شیوه اولسون بر صمیمیت زناشویی زوجی.
تحقیقات علوم رفتاری، 17(3 )، 448-456. https://sid.ir/paper/950397/fa
نظری، وکیل؛ محمدخانی، پروانه و دولتشاهی، بهروز. (1390). مقایسه اثربخشی زوج درمانی شناختی رفتاری غنی شده و زوج درمانی تلفیقی رفتاری در افزایش رضایت زناشویی. پژوهش های نوین روانشناختی (روانشناسی دانشگاه تبریز)، 6(22)، 175-149.
Abreu-Afonso, J., Ramos, M. M., Queiroz-Garcia, I., & Leal, I. (2022). How couple’s relationship lasts over time? A model for marital satisfaction. Psychological Reports, 125(3), 1601-1627. https://doi.org/10.1177/00332941211000651
Bilal, A., & Abbasi, N. U. H. (2020). Cognitive behavioral sex therapy: an emerging treatment option for nonorganic erectile dysfunction in young men: a feasibility pilot study. Sexual medicine, 8(3), 396-407. https://doi.org/10.1016/j.esxm.2020.05.005
Bodenmann, G., Kessler, M., Kuhn, R., Hocker, L., & Randall, A. K. (2020). Cognitive-Behavioral and emotion-focused couple therapy: Similarities and differences. Clinical Psychology in Europe, 2(3), 1-12. https://doi.org/10.32872/cpe.v2i3.2741
Conradi, H. J., Dingemanse, P., Noordhof, A., Finkenauer, C., & Kamphuis, J. H. (2018). Effectiveness of the ‘Hold me Tight’relationship enhancement program in a self‐referred and a clinician‐referred sample: An Emotionally Focused Couples Therapy‐based approach. Family process, 57(3), 613-628. https://doi.org/10.1111/famp.12305
Dehghani Champiri, F., & Dehghani, A. (2023). Predicting sexual satisfaction in Iranian women by marital satisfaction components. Sexual and Relationship Therapy, 38(1), 37-51. https://doi.org/10.1080/14681994.2020.1736279
DeLongis, A & Zwicker, A. (2017). Marital satisfaction and divorce in couples in stepfamilies.Current Opinion in Psychology, 13, 158-161. https://doi.org/10.1016/j.copsyc.2016.11.003
Durães, R. S. S. Khafif, T. C. Lotufo-Neto, F. & Serafim, A. D. P. (2020). Effectiveness of Cognitive Behavioral Couple Therapy on Reducing Depression and Anxiety Symptoms and Increasing Dyadic Adjustment and Marital Social Skills: An Exploratory Study. The Family Journal, 28(4), 344-355. https://doi.org/0.1177/1066480720902410
Epstein, N. B., & Zheng, L. (2017). Cognitive-behavioral couple therapy. Current Opinion in Psychology, 13, 142-147. https://doi.org/10.1016/j.copsyc.2016.09.004
مقایسه اثربخشی غنی‌سازی ازدواج بر اساس زوج درمانی شناختی-رفتاری تقویت شده --------------------------- محمدی‌پور 60
Fischer, M. S. Baucom, D. H. & Cohen, M. J. (2016). Cognitive‐behavioral couple therapies: Review of the evidence for the treatment of relationship distress, psychopathology, and chronic health conditions. Family Process, 55(3), 423-442. https://doi.org/10.1111/famp.12227
Fleischmann, Julie. (2020). Examining conflict resolution, communication, intergenerational transmission, and marital satisfaction among Orthodox Jews. Doctor of psychology thesis, Hofstra University.
Funk, J. L., & Rogge, R. D. (2007). Testing the ruler with item response theory: increasing precision of measurement for relationship satisfaction with the Couples Satisfaction Index. Journal of family psychology, 21(4), 572. https://doi.org/10.1037/0893-3200.21.4.572
Girard, A., & Woolley, S. R. (2017). Using emotionally focused therapy to treat sexual desire discrepancy in couples. Journal of sex & marital therapy, 43(8), 720-735. https://doi.org/10.1080/0092623X.2016.1263703
Girma Shifaw, Z. (2024). Marital communication as moderators of the relationship between marital conflict resolution and marital satisfaction. The American Journal of Family Therapy, 52(3), 249-260. https://doi.org/10.1080/01926187.2022.2089404
Greenman, P. S., Johnson, S. M., & Wiebe, S. (2019). Emotionally focused therapy for couples: At the heart of sciencand practice. In B. H. Fiese, M. Celano, K. Deater-Deckard, E. N. Jouriles, & M. A. Whisman (Eds.), APA handbook of contemporary family psychology: Family therapy and training, 3, 291–305. https://doi.org/10.1037/0000101-018
Honari, A., & Shamoli, L. (2017). The effectiveness of cognitive behavioural couple therapy on marital stress and emotional skills of infidel couples in Shiraz. Int J Med Res Health Sci, 6(2), 83-90.
Johnson, S. M. (2019). Attachment in action: Changing the face of 21st century couple therapy. Current Opinion in Psychology, 25, 101-104. https://doi.org/:10.1016/j.copsyc.2018.03.007
Joiner, R. J., Bradbury, T. N., Lavner, J. A., Meltzer, A. L., McNulty, J. K., Neff, L. A., & Karney, B. R. (2023). Are changes in marital satisfaction sustained and steady, or sporadic and dramatic?. American Psychologist. 79(2), 225–240. https://doi.org/10.1037/amp0001207
Karney, B. R. & Bradbury, T. N. (2020). Research on marital satisfaction and stability in the 2010s: Challenging conventional wisdom. Journal of Marriage and Family, 82, 100-116. https://doi.org/10.1111/jomf.12635
Knight, D.A. (2023). Black love black American couples: Racial discRrimination, attachment style, emotional intimacy, relationship rituals and couples satisfaction. Doctor of Philosophy thesis, California School of Professional Psychology, Los Angeles International University.
Leal, J. Cunha, C. Santos, A. & Salgado, J. (2021). Helping Clients Victimized by Intimate Partners Through Stages of Change: An Emotion-Focused Approach. Journal of Contemporary Psychotherapy, 51(1), 41-4 .https://doi.org/10.1007/s10879-020-09474-4
Mangialavori, S., Cacioppo, M., Terrone, G., & O'Hara, M. W. (2021). A dyadic approach to stress and prenatal depression in first‐time parents: The mediating role of marital satisfaction. Stress and Health, 37(4), 755-765. https://doi.org/10.1002/smi.3036
Shi, Y., & Whisman, M. A. (2023). Marital satisfaction as a potential moderator of the association between stress and depression. Journal of Affective Disorders, 327, 155-158. https://doi.org/10.1016/j.jad.2023.01.093
Tabariai Veiseh, A. (2022). An Iranian couples program through emotionally focuse therapy for improving marital satisfaction. Doctor of psychology thesis, School of Professional Psychology, University of Chicago.
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری تابستان 1404 3(2): 45-61 ----------------------------------------- محمدی‌پور 61
Taghani, R., Ashrafizaveh, A., Soodkhori, M. G., Azmoude, E., & Tatari, M. (2019). Marital satisfaction and its associated factors at reproductive age women referred to health centers. Journal of Education and Health Promotion, 8. https://doi.org10.4103/jehp.jehp_172_18
Tavakol, Z., Nikbakht Nasrabadi, A., Behboodi Moghadam, Z., Salehiniya, H., & Rezaei, E. A review of the factors associated with marital satisfaction. Galen Medical Journal. 2017; 6(3): 197–207. https://doi.org/10.31661/gmj.v6i3.641
Wang, X., & Zhao, K. (2023). Partner phubbing and marital satisfaction: The mediating roles of marital interaction and marital conflict. Social Science Computer Review, 41(4), 1126-1139.https://doi.org/10.1177/08944393211072231
Whisman, M. A., Gilmour, A. L., & Salinger, J. M. (2018). Marital satisfaction and mortality in the United States adult population. Health Psychology, 37(11), 1041–1044. https://doi.org/10.1037/hea0000677
Wiebe, S. A., & Johnson, S. M. (2016). A review of the research in emotionally focused therapy for couples. Family Process, 55(3), 390-407. https://doi.org/10.1111/famp.12229
Wiesel, I. Shahar, B. Goldman, R. N. & Bar‐Kalifa, E. (2021). Accuracy and Bias in Vulnerability Perceptions of Partners Undergoing Emotion‐ Focused Therapy for Couples. Family process, 60(2), 377-392. https://doi.org/:10.1111/famp.12587
Zakhirehdari, N., Navabinejad, S., & Koraei, A. (2019). The effectiveness of cognitivebehavioral couple therapy on improving marriage performance and marital intimacy of couples. Medical Science, 23(97), 290-293.
[1] - Abreu -Afonso, Ramos, Queiroz -Garcia & Leal
[2] - Girma Shifaw
[3] - Girma Shifaw
[4] - Mangialavori, Cacioppo, Terrone & O'Hara
[5] -Whisman, Gilmour & Salinger
[6] -DeLongis & Zwicker
[7] - Knight
[8] - Wang1 & Zhao
[9] - Joiner, Bradbury, Lavner, Meltzer, McNulty, Neff & Karney
[10] 10 - Shi & Whisman
[11] 11 -Karney, B. R. & Bradbury
[12] 12 - Enhanced Cognitive- Behavioral Couple Therapy
[13] 13 -Emotion-Focused Couple Therapy
[14] - Epstein & Zheng
[15] - Durães
[16] - Bodenmann
[17] - Bilal
[18] - Honari & Shamoli
[19] - Fischer
[20] - Epstein & Baucom
[21] - Emotion-Focused Couple Therapy
[22] - Leal
[23] 10 - Wiesel
[24] 11 - Wiebe & Johnson
[25] 12 - Conradi
[26] 13 -Girard & Woolley
[27] - Marital Satisfaction Index
[28] - Funk & Rogge
