سایۀ قدرت بر سر گفت¬وگوی شاهنامه
الموضوعات :ماه منظر ملایی 1 , کیمیا تاج نیا 2 , نعمت اصفهانی عمران 3
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحدجیرفت، دانشگاه آزاد اسلامی، جیرفت، ایران
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد جیرفت، دانشگاه آزاد اسلامی، جیرفت ، ایران
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد جیرفت، دانشگاه آزاد اسلامی، جیرفت، ایران
الکلمات المفتاحية: شاهنامه, گفتگو, ایدئولوژی, قدرت, سرکوب .,
ملخص المقالة :
شاهنامه فردوسی در میان انواع حماسی، پایگاهی رفیع و شهرتی جهانی دارد. با وجود تکیه شاهنامه بر خدای نامک ها، باید آن را زادۀ زبان، تفکّر و تخیّل فردوسی دانست. از میان سه عنصر بنیادین فرهنگ ایرانی، یعنی پندار، گفتار و کردار، گفتار، در شکل دادن به داستانهای شاهنامه، سهمی درخور تأمل دارد و بخش قابل ملاحظهای از گفتارهای شاهنامه، در قالب «گفتوگو» عرضه شده و نقش ایفا کرده است. این عنصر داستانی، در درجۀ اول، نقش ارتباطی دارد و ابزاری مناسب برای انتقال اندیشه و عاطفۀ گویندگان، به یکدیگر و از آن مهمتر به خواننده است. بهدلیل آنکه داستانهای شاهنامه، در واقع، داستان شاهان است، طرفین گفتوگو، در این داستانها غالباً شاه و شاهزاده، جهانپهلوان، پهلوانان دیگر و عوامل حکومتی و برخوردار از قدرت سیاسی هستند. بدیهی است که قدرت آنان بر گفتوگوهایش اثر میگذارد. هدف این مقاله بازنمود تأثیر قدرت بر گفتگوهای شاهنامه است. دادههای تحقیق کتابخانهای و روش تحلیل آنها کیفی است. حاصل کار نشان میدهد که گفتوگوهای شاهنامه از سویی بیانگر تقابل اصلی شاهنامه، یعنی تقابل نیک و بد و از سویی دیگر ابزاری برای سلطهجویی و تحمیل اندیشۀ یکی از طرفین بر دیگری است.
منابع
کتاب
آشوری، داریوش(1352) فرهنگ سیاسی، تهران: مروارید.
اسلامی ندوشن، محمدعلی( ۱۳۷۲)داستان داستانها، تهران: نشر آثار
بیرو، آلن(۱۳۷۰) فرهنگ علوم اجتماعی، مترجم باقر ساروخانی، تهران: انتشارات کیهان.
حصوری، علی(1378) سیاوشان، تهران: چشمه.
رحیمی، مصطفی( ۱۳۶۹) تراژدی قدرت در شاهنامه، تهران: انتشارات نیلوفر.
ریاحی ، محمد امین(۱۳۷۶) فردوسی، تهران: انتشارات طرح نو.
ریاحی، محمدامین(1382) سرچشمههای فردوسیشناسی، چ2 ،تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سرامی، قدمعلی(۱۳۶۸) از رنگ گل تا رنج خار، تهران: علمی و فرهنگی.
سعدی، شیخ مصلح الدین(1369) گلستان، تصحیح محمد خزائلی، تهران: اساطیر.
شایگان، داریوش( ۱۳۹۳) پنج اقلیم حضور، تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.
طباطبایی،جواد(۱۳۹۴) تاریخ اندیشۀ سیاسی در ایران، تهران،انتشارات مینوی خرد.
فردوسی، ابوالقاسم(1384) شاهنامه، تصحیح سعید حمیدیان، تهران: قطره.
فروغی،محمدعلی(1351) مقالات فروغی، به اهتمام حبیب یغمایی،تهران: توس.
گولد، جولیوس و کولب، ویلیام(۱۳۷۶) فرهنگ علوم اجتماعی، گروه مترجمان، تهران: انتشارات مازیار.
مسکوب، شاهرخ( ۱۳۵۳) مقدمهای بر رستم و اسفندیار، تهران: انتشارات کتاب جیبی.
مکاریک، ایرنا ریما(۱۳۸۴) دانشنامه نظریههای ادبی معاصر، مترجم مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: انتشارات آگاه.
وبستر، راجر(۱۳۸۲) پیشدرآمدی بر مطالعه نظریه ادبی، مترجم الهه دهنوی، تهران: انتشارات روز نگار .
مقالات
-جباری، مهدی.( 1398). «بررسی دیالوگ شخصیّتهای برتر شاهنامه»، پایاننامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما دکتر رضا مهربان، دانشگاه تایباد.
-شکیبی، نسرین.(1387).«نقش گفتوگو در داستان رستم و اسفندیار»، مجله علوم انسانی، دانشگاه الزهرا، شماره ۷۴، صص91-112.
-علی بیگی سرهالی، وحید و امالبنین نیکخواه نوری.( ۱۳۹۷). «بررسی اهمیّت گفتمان برای برقراری تساهل و مدارا در شاهنامه فردوسی»، پنجمین همایش متن پژوهی ادبی نگاهی تازه به سبکشناسی، بلاغت، نقد ادبی، تهران، هسته مطالعات ادبی و کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران.
-فلاح قهرودی، غلامعلی.(1387). «جایگاه مناظره در شاهنامۀ فردوسی» مجله پژوهش های ادب عرفانی، دانشگاه تربیتمعلم، ش 1، صص 151-167.
-میرغیاثی، سیده مرضیه.(1396). «در تحليل گفتار شخصیّتهای شاخص زن و مرد، شاهنامه در دوره پهلواني و اساطیری بر اساس نظريۀ کنش گفتارجان سرل»، پایاننامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما دکتر شروين خمسه، دانشگاه آزاد تهران مرکزی.
-نبئی، مینا و فهیمی، رضا.(1399). «ارتباط مؤثر، مهارتی سرنوشتساز در شاهنامه»، فصلنامه علمی تفسير و تحليل متون زبان و ادبيات فارسی (دهخدا)، ش46، صص103-128.