شاه‌دژ اصفهان و جاذبه‌های گردشگری آن
الموضوعات :
1 - کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، اصفهان، ایران
الکلمات المفتاحية: اصفهان, کوه صفه, شاه دژ, اسماعیلیان, احمد بن عبدالملک عطاش, گردشگری صفه,
ملخص المقالة :
موقعیت ویژه دشت اصفهان در جغرافیای سیاسی، اقتصادی و نظامی ایران باعث شده است که این منطقه همواره مورد توجه جهانگشایان قرار گیرد و نیز همواره از سوی زاگرس‌نشینان غارت اما به سرعت بازسازی شود. علاوه بر ویژگی‌های طبیعی این جلگه، وجود شاه‌دژ بر فراز کوه صفه، به‌عنوان دژی طبیعی و استراتژیک، همواره نقش کلیدی در دفاع از این ناحیه ایفا کرده است. پژوهش حاضر بر آن است تا اهمیت این دژ در دوران سلجوقیان را شناسایی کرده و بخشی از جاذبه‌های گردشگری اصفهان را که میراثی از آن دوران بر کوه صفه باقی مانده است، معرفی نماید. نتایج تحقیق که از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و بررسی‌های میدانی به دست آمده، نشان می‌دهد که این دژ با پایه‌هایی از دوران ساسانی، در دوره ملکشاه سلجوقی تعمیر و توسعه یافته است. در دوره‌ای کوتاه میان ملکشاه و محمد بن ملکشاه، اسماعیلیان این دژ را تصرف کرده و علیه سلطنت سلجوقیان از آن بهره بردند. پس از شکست این جنبش مردمی این دژ برای همیشه ویران شد. در چارچوب جغرافیای تاریخی، شاه‌دژ به‌عنوان ساختاری استراتژیک و دفاعی، نماد پیوند میان جغرافیا و تحولات سیاسی دوران سلجوقیان است. موقعیت منحصر به‌فرد این دژ بر فراز کوه صفه، که از نظر توپوگرافی تسلطی طبیعی بر دشت اصفهان دارد، نقش حیاتی در شکل‌دهی تاریخ و امنیت منطقه ایفا کرده است.
1- ابن اثیر، عزالدین علی، (1352)، تاریخ کامل، ترجمه ابوالقاسم حالت؛تهران، مؤسسه مطبوعاتی علمی.
2- بارتولد، و.، (1386)، تذکره جغرافیای تاریخی ایران، حمزه سردادور؛ تهران، توس.
3- بویل، جی. ای.، (1366)، تاریخ ایران کمبریج، جلد پنجم، ترجمه حسن انوشه، تهران، انتشارات امیرکبیر.
4- پیرنیا، حسن و عباس اقبال، (1384)، تاریخ ایران؛ تهران، علم.
5- حسینی، ابری سید حسن، (1387)، اصفهان ره‌آورد زاینده‌رود، اصفهان، سازمان فرهنگی و تفریحی شهرداری اصفهان.
6- دهخدا، علی اکبر و دیگران، لغت نامه
7- راوندی، محمدعلی بن سلیمان، (1364)، راحه الصدور و آیه السرور در تاریخ آل سلجوق، تصحیح محمد اقبال، تهران، انتشارات امیرکبیر.
8- ربانی خوراسگانی، مینا، (1370)، بررسی وضعیت جغرافیایی منطقه مرکزی شهر اصفهان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان.
9- شبانکاره ای، محمد بن علی بن محمد، (1363)، مجمع الانساب،تصحیح میر‌هاشم محدث؛ تهران، امیرکبیر.
10- شفقی، سیروس، (1381)، جغرافیای اصفهان، اصفهان، انتشارات دانشگاه اصفهان.
11- عیسوی، چارلز، (1362)، تاریخ اقتصادی ایران، یعقوب آژند؛ تهران، نشر گستره.
12- کسایی، نورالله، (1363)، مدارس نظامیه و تأثیرات سیاسی و اجتماعی آن؛ تهران، امیر کبیر.
13- لسترنج،گی، (1377)، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، محمود عرفان؛ تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
14- مافروخی، فضل بن سعد، (1385)، ترجمه محاسن اصفهان، ترجمه حسین بن محمد آوی، به کوشش عباس اقبال، اصفهان، سازمان فرهنگی و تفریحی شهرداری.
15- مستوفی،حمدالله، (1381)، نزهه القلوب،تصحیح محمد دبیرسیاقی؛ قزوین، حدیث امروز.
16- مهریار، محمد، (1379)، شاه‌دژ کجاست؟؛ اصفهان، نشر گلها.
17- میناسیان، کارو اون، (1387)، شاه‌دژ ارگ بلندنام اصفهان، ابوالقاسم سری؛ تهران، اساطیر.
18- ناصر خسرو، (1372)، سفرنامه ناصر خسرو، به کوشش نادر وزین پور؛ تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
19- هنرفر، لطف الله، (1346)، اصفهان برای جوانان؛ تهران، کتابخانه ابن سینا.
20- هنرفر، لطف‌الله، (1350)، گنجینه آثار تاریخی اصفهان، اصفهان، ثقفی.
21- یاقوت، حموی، (1383)، معجم البلدان، ترجمه علینقی منزوی، تهران، سازمان میراث فرهنگی.
22- سعیدی، فریبا، (1388)، شناسایی کارگاه کفاشی 1200 ساله در اصفهان؛ سامانه تحقیقات و مقالات دانشگاهی http://parsidoc.ir/ancient/3743-1388-07-07-10-36-23.html
