تبیین مولفه های اثرگذار بر ارتقاء حس سرزندگی در مکان های فرهنگی

الموضوعات :

مهرناز نام آور ¹ , طیبه ولیان ²

1 -
2 - استادیار، عضو هیئت علمی گروه معماری، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران.

تاريخ الإرسال : 08 السبت , رمضان, 1446 تاريخ التأكيد : 08 الثلاثاء , ذو القعدة, 1446 تاريخ الإصدار : 06 الإثنين , ذو الحجة, 1446

الکلمات المفتاحية: سرزندگی, مکان های فرهنگی, فرهنگسرا, فضاهای شهری,

ملخص المقالة :

در دنیای معاصر، با گسترش استفاده از فناوری‌های نوین و تغییر سبک زندگی، حضور افراد در فضاهای شهری کاهش یافته که منجر به کاهش تعاملات اجتماعی و سرزندگی شهری شده است. ازآنجاکه سرزندگی یکی از شاخص‌های اصلی کیفیت محیط­های شهری است، شناخت عوامل مؤثر بر آن گامی اساسی در راستای بهبود فضاهای عمومی از جمله مراکز فرهنگی است. هدف این پژوهش بررسی و اولویت‌بندی مؤلفه‌های اثرگذار بر سرزندگی فضاهای شهری، به‌ویژه مکان‌های فرهنگی است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است و در آن از رویکردهای کیفی و کمی بهره گرفته­شده­است. نخست، با مطالعات کتابخانه‌ای، مبانی نظری مرتبط بررسی شده و مؤلفه‌های تأثیرگذار بر سرزندگی شناسایی شدند. سپس، در مرحله‌ی میدانی، داده‌ها از طریق پرسشنامه گردآوری شده و در نرم‌افزار SPSS تحلیل شدند. جامعه‌ی آماری پژوهش شامل اساتید و دانشجویان رشته‌ی معماری در مقاطع کارشناسی و ارشد بوده و داده‌های به‌دست‌آمده با استفاده از آزمون فریدمن تحلیل شدند. مؤلفه‌های اثرگذار بر سرزندگی فضاهای فرهنگی در چهار دسته‌ی مؤلفه‌های عملکردی-فعالیتی، اجتماعی-فرهنگی، کالبدی-فضایی و زیست‌محیطی قرار می‌گیرند. بر اساس نتایج، مؤلفه‌ی اجتماعی-فرهنگی بیشترین اثر را بر سرزندگی مکان‌های فرهنگی دارد. این مؤلفه شامل عواملی مانند تعاملات اجتماعی، حس تعلق به مکان، مشارکت شهروندان و غنای فرهنگی فضاها است. پس از آن، مؤلفه‌ی عملکردی-فعالیتی، که شامل تنوع کاربری‌ها، برنامه‌های فرهنگی و میزان فعالیت‌های جاری در فضا است. مؤلفه‌های کالبدی-فضایی و زیست‌محیطی نیز به‌ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار دارند، اما تأثیر آن‌ها همچنان قابل توجه است. به‌طورکلی، یافته‌های این پژوهش بر اهمیت توجه به ابعاد اجتماعی و فرهنگی در طراحی و مدیریت فضاهای شهری تأکید دارند.

المصادر:

- اسدي، احمد، مودودي، مهدي و حسین آبادي، سعید. مدلسازي رابطه بین سرزندگی شهري و حس تعلق مکانی در شهر قاین. فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهش و برنامه ریزي شهري، دوره 11، شماره 40، 17-30، 1399.
- اسکوئی ارس، علی و حکیمی، هادي. سنجش شاخص هاي سرزندگی شهري در سکونتگاه هاي غیررسمی (مطالعۀ موردي: سیلاب قوشخانۀ تبریز). پژوهش هاي جغرافیاي برنامه ریزي شهري، دوره 9، شماره 1، 143-163، 1400.
- بازوندی، فرشاد؛ شهبازی، مهرداد. نقش سرزندگی در ایجاد تصویر ذهنی شهروندان و میزان بهره گیری از فضای شهری. دو فصلنامه پژوهش¬های منظر شهر، شماره 1، 33-43، 1393.
- بحرینی، سیدحسین. فرایند طراحی شهری، تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، 1382.
- بختیاري منش، الهام و بختیاري منش، محیا. بررسی نقش عوامل کالبدي در سرزندگی خیابان نوبهار کرمانشاه، با رجوع به آراء کاربران فضا. معماري و شهرسازي آرمانشهر، دوره 14، شماره 34، 47-64، 1400.
- بنتلی، ای ین؛ الکک، آلن؛ مورین، پال؛ مک گلین، سو؛ اسمیت، گراهام (1382). محیط های پاسخده (کتاب راهنما برای طراحان)، ترجمه مصطفی بهزادفر، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.
- حیدرزاده، احسان و حقی، محمدرضا؛ تحلیلی بر سرزندگی خیابانهاي تجاري شهري، نمونه مطالعه: بلوار نوبهار شهر کرمانشاه. جغرافیاي اجتماعی شهري، 1400، 8، 2، 245-265.
- خراسانی زاده، فرنوش؛ صابري، حمید؛ مؤمنی، مهدي و موسوي، میرنجف. تبیین ساختاري عوامل مؤثر بر سرزندگی در فضاهاي عمومی شهري اصفهان از دیدگاه شهروندان و گردشگران. نشریه جغرافیا و برنامه ریزي، .دوره 24، شماره 72، 151-181، 1399.
- خوش اندام، مریم؛ صلواتیان، تبیین عوامل مؤثر در ارتقاء حس سرزندگی شهروندان در بناهای فرهنگی (بررسی موردی: شهر رشت)، معمارشناسی، 3، 14، 1-11، 1399.
- دادپور، سارا. سرزندگی فضاهای شهر (مطالعه موردی: بخشی از خیابان ولیعصر تهران)، نشریه سازمان زیباسازی شهر تهران معاونت برنامه ریزی و توسعه، دوره 1، شماره 2، 101-116، 1390.
- شربتیان، محمد حسن، تاملی بر ضرورت مبانی توسعه فرهنگی و اهمیت آن در جامعه ایران. فصلنامه مهندسی فرهنگی، 1390، 6، 59 و 60، 59-70.
- شریفی نیا، زهرا. تحلیل ساختاري – کارکردي طرح هاي هادي روستایی در ارتقاي کیفیت سرزندگی روستائیان. مسکن و محیط روستا، دوره 39، شماره 170، 111-123، 1399.
- شهبازي، مهرداد؛ یگانه، منصور و بمانیان، محمدرضا. غربالگري عوامل سرزندگی محیطی در فضاهاي باز مجموعه مسکونی شهر تهران با استفاده از تکنیک فازي. نشریه مدیریت شهري، دوره 18، شماره 54، 147-168، 1398.
- صمدی تودار، فواد (1394). تبیین نقش کیفیت کالبدی در سرزندگی اقتصادی سکونتگاه های روستایی با تاکید بر فضای کارآفرینی، مطالعه موردی: دهستان خاوومیرآباد، شهرستان مریوان (پایان نامه کارشناسی ارشد.) دانشگاه زنجان، ایران.
- طاهرطلوع دل، محمدصادق؛ سادات، سیده اشرف. مؤلفه های عامل ایجاد سرزندگی ساکنین فضاهای زیستی، معماری و شهر پایدار، سال 6، شماره 1، ص 47-60، 1396.
- عارف حسینی، سیدعلی؛ پناهی، علی؛ آذر، علی و ولی زاده، رضا، سنجش و ارزیابی ابعاد سرزندگی در انواع فضاهاي عمومی کلانشهرتبریز. مطالعات جامعه شناسی، 1400، 14، 52، 65-91.
- عظمتی، سعید؛ مظفر، فرهنگ؛ صالح صدق پور، بهرام؛ حسینی، سیدباقر (1397). اصول طراحی فضاهای باز دانشگاهی براساس مدل سرزندگی و ارتقاء آموزش، نشریه فناوری آموزش، جلد 12، شماره 3، 249-258.
- عموزاده لیچایی، افشین؛ ابی زاده، سامان. واکاوی عوامل مؤثر بر ارتقاء سرزندگی فضاهای جمعی با تأکید بر نقش هنرهای شهری از دیدگاه شهروندان؛ مطالعه موردی: مجموعه پیاده راه فرهنگی شهرداری شهر رشت، پژوهش و برنامه ریزی شهری، دوره 13، شماره 48، 121-136، 1401.
- فرازمند راحله، صحی زاده مهشید، بررسى و تحلیل مؤلفه هاى تأثیرگذار بر سرزندگى از دیدگاه تعاملات اجتماعى در ارزیابى عملکرد فضاهاى عمومى شهرى (نمونه مطالعاتى محدوده ى پارکینگ شهردارى کرمانشاه)، پژوهش های شهری هفت حصار، 1392، 2، 6، 29-42.
- گلکار، کوروش. مفهوم کیفیت سرزندگی در طراحی شهری، صفه، شماره 44، 66-75، 1386.
- لینچ، کوین (1981). تئوری شکل شهر، ترجمه: سیدحسین بحرینی (1395)، تهران: دانشگاه تهران.
- محمدخانی، فاطمه (1395). شناخت مؤلفه های طبیعی تأثیر گذار بر ارتقای سرزندگی در مجتمع¬های مسکونی؛ مطالعه موردی: مجتمع مسکونی در تهران (پایان نامه کارشناسی ارشد). دانشکده هنر و معماری دانشگاه مازندران، ایران.
- محمدی، مریم (1394). سنجش سرزندگی در فضاهای شهری و ارائه راهکار حدفاصل میدان تجریش و میدان قدس، دانش شهر، شماره .33 - مدنی پور، علی. فضاهای عمومی و خصوص شهر (مترجم: فرشاد نوریان). تهران: شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری، 1387.
- مصلی نژاد، علی؛ موحد، خسرو؛ کشمیری، هادی. ارزیابی تأثیر عناصر کالبدی معماری بر ارتقای سرزندگی شهروندان در معابر شهری، مورد مطالعاتی: خیابان عفیف آباد در شهر شیراز، معماری و شهرسازی آرمانشهر، شماره 25، 177-188، 1397.
- معروفی، سکینه. بررسی نقش های سرزندگی پارک های شهری بر احساس تعلق محله ای (نمونه موردی: پارک شهدای هادی آباد قزوین)، گفتمان طراحی شهری، دوره 2، شماره 2، 35-47، 1400.
- منصوری، رضوانه؛ ثقفی اصل، آرش؛ شناسایی عوامل موثر در برنامه ریزی معماری مراکز فرهنگی بر اساس تقویت تعاملات اجتماعی شهروندان، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 1399، 20، 59، 269-289.
- مولایی هشجین، مهسا؛ کریمی آذری، امیررضا؛ کریمی، باقر؛ مهدی نژاد، جمال الدین. تحلیل سرزندگی در فضاهای مجموعه های مسکونی (مفهوم، مؤلفه ها و شاخص های تأثیرگذار). دانش شهرسازی، دوره 5، شماره 1، 113-129، 1400.
- نصری، سید رضا؛ و حسنخانی، مهنوش (1396). شهر و سرزندگی (پژوهشی در باب مولفه های سرزندگی فضاهای شهری.) تهران. انتشارات گوهر دانش.
- نهاوندی، الهام. بازخوانی فرهنگی مفهوم سرزندگی در شهرهای ایرانی، هنر و تمدن شرق، سال 8، شماره 28، 41-52، 1399.
- هدایت نژاد کاشی، سیدمصطفی؛ هادیانی، زهره؛ حاجی نژاد، علی؛ عسگری، علی. سرزندگی شهری مفهومی میان رشته ای؛ (واکاوی اصول، ابعاد و شاخص ها)، مطالعات ساختار و کارکرد شهری، شماره 20، 75-107، 1398.
- Allison, D., Georgopulas, D., Gilchrist, W., Moore, J., Nadel, B., Simonsen, S., Williams, D. (2005). Livability 101. New York: The American Institute of Architects.
- Carr, S., Francis, M., Rivlin, L.G. and Stone, A.M., (1992), Public Space. Cambridge: Cambridge University Press.
- Jacobs, A & D. Appleyard (1987). Toward an Urban Design Manifesto. JAPA, 53(1), 112-120.
- Jalaladdini, S., & Oktay, D. (2011). Urban Public Spaces and Vitality: A Socio-Spatial Analysis in the Streets of Cypriot Towns. Paper presented at the Social and Behavioral Sciences journal, Famagusta, North Cyprus.
- Jin, X., Long, Y., Sun, W., Lu, Y., Yang, W., Tang, J. (2017). Evaluating cities' vitality and identifying ghost cities in China with emerging geographical data. Cities. Vol: 63, pp: 98–109.
- Kooshali, D., Azeri, A., Parvizi, R., Hosseini, S. (2015). Effect of Environmental Physical Elements in Creating Residential Complex's Vitality for the Enhancement of Social Interactions. The journal of Procedia - Social and Behavioral Sciences. Vol: 201, pp: 255-264.
- Landry, C. (2000). Urban vitality, a new source of urban competitiveness. Archis, 12, 8-13.
- Montgomery, J. "Making a City: Urbanity, Vitality and Urban Design". Urban Design, 3(1), pp. 93-116. 1998.
- Pourmohammad, S., & Nejad Sattari, S. (2011). The Criteria for Serving Vital Public Spaces with the Approaches of Open Spaces. Danesh Nama, 20(200-202), 24-35 .[in Persian].
- Ryan, R. M & Frederick, Ch. (1997). “On Energy, Personality, and Health: Subjective Vitality as a Dynamic Reflection of Well- Being”. Journal of Personality, Vole 65, Issue 3, pp. 529- 565.