تبیین مولفه های اثرگذار بر ارتقاء حس سرزندگی در مکان های فرهنگی

محورهای موضوعی : پژوهش های میان رشته ای در حوزه های معماری، شهرسازی، روانشناسی، علوم تربیتی

مهرناز نام آور ¹ , طیبه ولیان ²

1 -
2 - استادیار، عضو هیئت علمی گروه معماری، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/12/18 تاریخ پذیرش : 1404/02/16 تاریخ انتشار : 1404/03/12

کلید واژه: سرزندگی, مکان های فرهنگی, فرهنگسرا, فضاهای شهری,

چکیده مقاله :

در دنیای معاصر، با گسترش استفاده از فناوری‌های نوین و تغییر سبک زندگی، حضور افراد در فضاهای شهری کاهش یافته که منجر به کاهش تعاملات اجتماعی و سرزندگی شهری شده است. ازآنجاکه سرزندگی یکی از شاخص‌های اصلی کیفیت محیط­های شهری است، شناخت عوامل مؤثر بر آن گامی اساسی در راستای بهبود فضاهای عمومی از جمله مراکز فرهنگی است. هدف این پژوهش بررسی و اولویت‌بندی مؤلفه‌های اثرگذار بر سرزندگی فضاهای شهری، به‌ویژه مکان‌های فرهنگی است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است و در آن از رویکردهای کیفی و کمی بهره گرفته­شده­است. نخست، با مطالعات کتابخانه‌ای، مبانی نظری مرتبط بررسی شده و مؤلفه‌های تأثیرگذار بر سرزندگی شناسایی شدند. سپس، در مرحله‌ی میدانی، داده‌ها از طریق پرسشنامه گردآوری شده و در نرم‌افزار SPSS تحلیل شدند. جامعه‌ی آماری پژوهش شامل اساتید و دانشجویان رشته‌ی معماری در مقاطع کارشناسی و ارشد بوده و داده‌های به‌دست‌آمده با استفاده از آزمون فریدمن تحلیل شدند. مؤلفه‌های اثرگذار بر سرزندگی فضاهای فرهنگی در چهار دسته‌ی مؤلفه‌های عملکردی-فعالیتی، اجتماعی-فرهنگی، کالبدی-فضایی و زیست‌محیطی قرار می‌گیرند. بر اساس نتایج، مؤلفه‌ی اجتماعی-فرهنگی بیشترین اثر را بر سرزندگی مکان‌های فرهنگی دارد. این مؤلفه شامل عواملی مانند تعاملات اجتماعی، حس تعلق به مکان، مشارکت شهروندان و غنای فرهنگی فضاها است. پس از آن، مؤلفه‌ی عملکردی-فعالیتی، که شامل تنوع کاربری‌ها، برنامه‌های فرهنگی و میزان فعالیت‌های جاری در فضا است. مؤلفه‌های کالبدی-فضایی و زیست‌محیطی نیز به‌ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار دارند، اما تأثیر آن‌ها همچنان قابل توجه است. به‌طورکلی، یافته‌های این پژوهش بر اهمیت توجه به ابعاد اجتماعی و فرهنگی در طراحی و مدیریت فضاهای شهری تأکید دارند.

چکیده انگلیسی:

In the contemporary world, with the expansion of the use of new technologies and changes in lifestyle, the presence of people in urban spaces has decreased, which has led to a decrease in social interactions and urban vitality. Since vitality is one of the main indicators of the quality of urban environments, identifying the factors affecting it is a fundamental step towards improving public spaces, including cultural centers. The aim of this research is to examine and prioritize the factors affecting the vitality of urban spaces, especially cultural places. First, through library studies, relevant theoretical foundations were examined and the components affecting vitality were identified. Then, in the field phase, data were collected through a questionnaire and analyzed in SPSS software. The statistical population of the study included professors and students of architecture at the undergraduate and graduate levels, and the data obtained were analyzed using the Friedman test. The factors that affect the vitality of cultural spaces fall into four categories: functional-activity, socio-cultural, physical-spatial, and environmental. Based on the results, the socio-cultural component has the greatest impact on the vitality of cultural places. This component includes factors such as social interactions, sense of belonging to the place, citizen participation, and cultural richness of the spaces. After that, the functional-activity component, which includes the diversity of uses, cultural programs, and the amount of ongoing activities in the space. The physical-spatial and environmental components are also ranked next, respectively, but their impact is still significant.

منابع و مأخذ:

- اسدي، احمد، مودودي، مهدي و حسین آبادي، سعید. مدلسازي رابطه بین سرزندگی شهري و حس تعلق مکانی در شهر قاین. فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهش و برنامه ریزي شهري، دوره 11، شماره 40، 17-30، 1399.
- اسکوئی ارس، علی و حکیمی، هادي. سنجش شاخص هاي سرزندگی شهري در سکونتگاه هاي غیررسمی (مطالعۀ موردي: سیلاب قوشخانۀ تبریز). پژوهش هاي جغرافیاي برنامه ریزي شهري، دوره 9، شماره 1، 143-163، 1400.
- بازوندی، فرشاد؛ شهبازی، مهرداد. نقش سرزندگی در ایجاد تصویر ذهنی شهروندان و میزان بهره گیری از فضای شهری. دو فصلنامه پژوهش¬های منظر شهر، شماره 1، 33-43، 1393.
- بحرینی، سیدحسین. فرایند طراحی شهری، تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، 1382.
- بختیاري منش، الهام و بختیاري منش، محیا. بررسی نقش عوامل کالبدي در سرزندگی خیابان نوبهار کرمانشاه، با رجوع به آراء کاربران فضا. معماري و شهرسازي آرمانشهر، دوره 14، شماره 34، 47-64، 1400.
- بنتلی، ای ین؛ الکک، آلن؛ مورین، پال؛ مک گلین، سو؛ اسمیت، گراهام (1382). محیط های پاسخده (کتاب راهنما برای طراحان)، ترجمه مصطفی بهزادفر، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.
- حیدرزاده، احسان و حقی، محمدرضا؛ تحلیلی بر سرزندگی خیابانهاي تجاري شهري، نمونه مطالعه: بلوار نوبهار شهر کرمانشاه. جغرافیاي اجتماعی شهري، 1400، 8، 2، 245-265.
- خراسانی زاده، فرنوش؛ صابري، حمید؛ مؤمنی، مهدي و موسوي، میرنجف. تبیین ساختاري عوامل مؤثر بر سرزندگی در فضاهاي عمومی شهري اصفهان از دیدگاه شهروندان و گردشگران. نشریه جغرافیا و برنامه ریزي، .دوره 24، شماره 72، 151-181، 1399.
- خوش اندام، مریم؛ صلواتیان، تبیین عوامل مؤثر در ارتقاء حس سرزندگی شهروندان در بناهای فرهنگی (بررسی موردی: شهر رشت)، معمارشناسی، 3، 14، 1-11، 1399.
- دادپور، سارا. سرزندگی فضاهای شهر (مطالعه موردی: بخشی از خیابان ولیعصر تهران)، نشریه سازمان زیباسازی شهر تهران معاونت برنامه ریزی و توسعه، دوره 1، شماره 2، 101-116، 1390.
- شربتیان، محمد حسن، تاملی بر ضرورت مبانی توسعه فرهنگی و اهمیت آن در جامعه ایران. فصلنامه مهندسی فرهنگی، 1390، 6، 59 و 60، 59-70.
- شریفی نیا، زهرا. تحلیل ساختاري – کارکردي طرح هاي هادي روستایی در ارتقاي کیفیت سرزندگی روستائیان. مسکن و محیط روستا، دوره 39، شماره 170، 111-123، 1399.
- شهبازي، مهرداد؛ یگانه، منصور و بمانیان، محمدرضا. غربالگري عوامل سرزندگی محیطی در فضاهاي باز مجموعه مسکونی شهر تهران با استفاده از تکنیک فازي. نشریه مدیریت شهري، دوره 18، شماره 54، 147-168، 1398.
- صمدی تودار، فواد (1394). تبیین نقش کیفیت کالبدی در سرزندگی اقتصادی سکونتگاه های روستایی با تاکید بر فضای کارآفرینی، مطالعه موردی: دهستان خاوومیرآباد، شهرستان مریوان (پایان نامه کارشناسی ارشد.) دانشگاه زنجان، ایران.
- طاهرطلوع دل، محمدصادق؛ سادات، سیده اشرف. مؤلفه های عامل ایجاد سرزندگی ساکنین فضاهای زیستی، معماری و شهر پایدار، سال 6، شماره 1، ص 47-60، 1396.
- عارف حسینی، سیدعلی؛ پناهی، علی؛ آذر، علی و ولی زاده، رضا، سنجش و ارزیابی ابعاد سرزندگی در انواع فضاهاي عمومی کلانشهرتبریز. مطالعات جامعه شناسی، 1400، 14، 52، 65-91.
- عظمتی، سعید؛ مظفر، فرهنگ؛ صالح صدق پور، بهرام؛ حسینی، سیدباقر (1397). اصول طراحی فضاهای باز دانشگاهی براساس مدل سرزندگی و ارتقاء آموزش، نشریه فناوری آموزش، جلد 12، شماره 3، 249-258.
- عموزاده لیچایی، افشین؛ ابی زاده، سامان. واکاوی عوامل مؤثر بر ارتقاء سرزندگی فضاهای جمعی با تأکید بر نقش هنرهای شهری از دیدگاه شهروندان؛ مطالعه موردی: مجموعه پیاده راه فرهنگی شهرداری شهر رشت، پژوهش و برنامه ریزی شهری، دوره 13، شماره 48، 121-136، 1401.
- فرازمند راحله، صحی زاده مهشید، بررسى و تحلیل مؤلفه هاى تأثیرگذار بر سرزندگى از دیدگاه تعاملات اجتماعى در ارزیابى عملکرد فضاهاى عمومى شهرى (نمونه مطالعاتى محدوده ى پارکینگ شهردارى کرمانشاه)، پژوهش های شهری هفت حصار، 1392، 2، 6، 29-42.
- گلکار، کوروش. مفهوم کیفیت سرزندگی در طراحی شهری، صفه، شماره 44، 66-75، 1386.
- لینچ، کوین (1981). تئوری شکل شهر، ترجمه: سیدحسین بحرینی (1395)، تهران: دانشگاه تهران.
- محمدخانی، فاطمه (1395). شناخت مؤلفه های طبیعی تأثیر گذار بر ارتقای سرزندگی در مجتمع¬های مسکونی؛ مطالعه موردی: مجتمع مسکونی در تهران (پایان نامه کارشناسی ارشد). دانشکده هنر و معماری دانشگاه مازندران، ایران.
- محمدی، مریم (1394). سنجش سرزندگی در فضاهای شهری و ارائه راهکار حدفاصل میدان تجریش و میدان قدس، دانش شهر، شماره .33 - مدنی پور، علی. فضاهای عمومی و خصوص شهر (مترجم: فرشاد نوریان). تهران: شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری، 1387.
- مصلی نژاد، علی؛ موحد، خسرو؛ کشمیری، هادی. ارزیابی تأثیر عناصر کالبدی معماری بر ارتقای سرزندگی شهروندان در معابر شهری، مورد مطالعاتی: خیابان عفیف آباد در شهر شیراز، معماری و شهرسازی آرمانشهر، شماره 25، 177-188، 1397.
- معروفی، سکینه. بررسی نقش های سرزندگی پارک های شهری بر احساس تعلق محله ای (نمونه موردی: پارک شهدای هادی آباد قزوین)، گفتمان طراحی شهری، دوره 2، شماره 2، 35-47، 1400.
- منصوری، رضوانه؛ ثقفی اصل، آرش؛ شناسایی عوامل موثر در برنامه ریزی معماری مراکز فرهنگی بر اساس تقویت تعاملات اجتماعی شهروندان، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 1399، 20، 59، 269-289.
- مولایی هشجین، مهسا؛ کریمی آذری، امیررضا؛ کریمی، باقر؛ مهدی نژاد، جمال الدین. تحلیل سرزندگی در فضاهای مجموعه های مسکونی (مفهوم، مؤلفه ها و شاخص های تأثیرگذار). دانش شهرسازی، دوره 5، شماره 1، 113-129، 1400.
- نصری، سید رضا؛ و حسنخانی، مهنوش (1396). شهر و سرزندگی (پژوهشی در باب مولفه های سرزندگی فضاهای شهری.) تهران. انتشارات گوهر دانش.
- نهاوندی، الهام. بازخوانی فرهنگی مفهوم سرزندگی در شهرهای ایرانی، هنر و تمدن شرق، سال 8، شماره 28، 41-52، 1399.
- هدایت نژاد کاشی، سیدمصطفی؛ هادیانی، زهره؛ حاجی نژاد، علی؛ عسگری، علی. سرزندگی شهری مفهومی میان رشته ای؛ (واکاوی اصول، ابعاد و شاخص ها)، مطالعات ساختار و کارکرد شهری، شماره 20، 75-107، 1398.
- Allison, D., Georgopulas, D., Gilchrist, W., Moore, J., Nadel, B., Simonsen, S., Williams, D. (2005). Livability 101. New York: The American Institute of Architects.
- Carr, S., Francis, M., Rivlin, L.G. and Stone, A.M., (1992), Public Space. Cambridge: Cambridge University Press.
- Jacobs, A & D. Appleyard (1987). Toward an Urban Design Manifesto. JAPA, 53(1), 112-120.
- Jalaladdini, S., & Oktay, D. (2011). Urban Public Spaces and Vitality: A Socio-Spatial Analysis in the Streets of Cypriot Towns. Paper presented at the Social and Behavioral Sciences journal, Famagusta, North Cyprus.
- Jin, X., Long, Y., Sun, W., Lu, Y., Yang, W., Tang, J. (2017). Evaluating cities' vitality and identifying ghost cities in China with emerging geographical data. Cities. Vol: 63, pp: 98–109.
- Kooshali, D., Azeri, A., Parvizi, R., Hosseini, S. (2015). Effect of Environmental Physical Elements in Creating Residential Complex's Vitality for the Enhancement of Social Interactions. The journal of Procedia - Social and Behavioral Sciences. Vol: 201, pp: 255-264.
- Landry, C. (2000). Urban vitality, a new source of urban competitiveness. Archis, 12, 8-13.
- Montgomery, J. "Making a City: Urbanity, Vitality and Urban Design". Urban Design, 3(1), pp. 93-116. 1998.
- Pourmohammad, S., & Nejad Sattari, S. (2011). The Criteria for Serving Vital Public Spaces with the Approaches of Open Spaces. Danesh Nama, 20(200-202), 24-35 .[in Persian].
- Ryan, R. M & Frederick, Ch. (1997). “On Energy, Personality, and Health: Subjective Vitality as a Dynamic Reflection of Well- Being”. Journal of Personality, Vole 65, Issue 3, pp. 529- 565.