تحلیل تأثیر برنامه‌های اقتصادی-اجتماعی سازمان‌های مردم‌نهاد با رویکرد فرهنگی بر بهبود شاخص‌های فقر چندبعدی در ایران
الموضوعات : Social issues of Iran
زهرا حاجی‌زاده
1
,
خلیل میرزایی
2
,
مجید رادفر
3
1 - گروه علوم‌اجتماعی، واحد رودهن، دانشگاه آزاداسلامی، رودهن، ایران.
2 - گروه علوم‌اجتماعی، واحد رودهن، دانشگاه آزاداسلامی، رودهن، ایران.
3 - گروه علوم‌اجتماعی، واحد رودهن، دانشگاه آزاداسلامی، رودهن، ایران.
الکلمات المفتاحية: سیاست, اقتصادی, سمن, فرهنگی, فقر, ایران, انسجام اجتماعی.,
ملخص المقالة :
هدف اصلی این پژوهش، تحلیل نقش و تأثیر برنامه‌ها و سیاست‌های اقتصادی-اجتماعی سازمان‌های مردم‌نهاد (سمن‌ها)، با رویکرد فرهنگی در بهبود شاخص‌های فقر چندبعدی در ایران است. روش‌تحقیق از نوع توصیفی بوده و جامعۀ آماری آن شامل مدیران، کارشناسان و مشاوران فعال در سمن‌های کشور است. حجم‌نمونه ۴۰۰نفر تعیین شد و داده‌ها ازطریق پرسش‌نامۀ محقق‌ساخته با روایی محتوایی و سازه‌ای و پایایی مطلوب جمع‌آوری گردید. پرسش‌نامه باهدف ارزیابی میزان تأثیر برنامه‌ها و سیاست‌های سمن‌ها بر کاهش فقر و شناسایی چالش‌ها و فرصت‌های موجود طراحی شد. نتایج تحلیل رگرسیونی نشان‌دادکه متغیرهای «تأمین نیازهای اساسی»، «کمک‌های نقدی و اعتباری» و «توانمندسازی فقرا»، دارای تأثیر مثبت و معناداری بر کاهش فقر هستند. درمقابل، متغیر «انسجام اجتماعی بین مردم و فقرا»، اثر منفی و معناداری بر کاهش فقر نشان‌دادکه بیانگر وجود چالش‌های جدی در بافت‌های اجتماعی کم‌انسجام است. همچنین، متغیر «توانمندی سمن‌ها»، فاقد اثر معنادار بر کاهش فقر بود که می‌تواند بازتابی از ضعف‌های ساختاری و اجرایی برخی از این نهادها باشد. براساس یافته‌ها می‌توان اذعان داشت‌که کاهش پایدار فقر نیازمند تقویت سیاست‌های اجتماعی و اقتصادی سمن‌ها، افزایش انسجام اجتماعی در جوامع هدف و توانمندسازی نهادی این سازمان‌ها است. درنتیجه پیشنهاد می‌شود نهادهای دولتی و مدنی با اتخاذ راهکارهای حمایتی و ایجاد بسترهای همکاری مؤثر، ظرفیت سمن‌ها را در مسیر فقرزدایی ارتقاء دهند.
اسمعیل‌اسدی، رمضان، گودرزی، مهناز. (1397). تأثیر برنامه‌های توسعه‌ای سازمان ملل‌متحد بر برنامه‌های توسعۀ جمهوری‌اسلامی ایران. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات روابط بین‌الملل، دورۀ 11، شمارۀ 43، 47-9.
بادکو، بهروز. قاسمی‌سیانی، محمد. رنجبرکی، علی. شامبیاتی، محمدحامد شکیبا، احمد. (1401). تأثیر اعتبارات خُرد بر توانمندسازی، اشتغالزایی و کاهش فقر در جوامع محلی (نمونۀ موردی: بخش احمدی، شهرستان حاجی‌آباد هرمزگان). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-جغرافیا و آمایش‌شهری منطقه‌ای، دورۀ 12، شمارۀ 44، 226-201.
بزازان، فاطمه. قاسمی، عبدالرسول. راغفر، حسین. حسنوند، صدیقه. (1394). بررسی کارایی سیاست‌های دولت در کاهش فقر در ایران. دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-تحلیل‌های اقتصادی توسعۀ ایران، دورۀ 3، شمارۀ 8، 32-9.
جلالی، محسن. (1398). ارزیابی فقر چندبعدی در جامعۀ شهری ایران. دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-روند، دورۀ 83؛ (پیاپی 84)، 90-69.
زارعان، منصوره. زارعی، معصومه. هنردوست، عطیه. (1397). توانمندسازی زنان سرپرست خانوار باتأکیدبر برنامه‌های چهارم، پنجم و ششم توسعۀ جمهوری‌اسلامی ایران. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-زن در توسعه و سیاست، دورۀ 16، شمارۀ 2، 338-319.
سیفی، آناهیتا. (1398). نقش برنامۀ توسعۀ ملل‌متحد در فقرزدایی باتأکیدبر توانمندسازی زنان در ایران: فرصت‌ها و چالش‌ها. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهشنامۀ مددکاری اجتماعی، دورۀ 5، شمارۀ 20، 233-193.
شریف‌زاده، فتاح. معتضدیان، رسول. (1394). تحلیل مسائل اجرای خط‌مشی‌های اداری. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات مدیریت راهبردی، دورۀ 6، شمارۀ 24، 96-67.
علیزاده، فاطمه. علیزاده، عبدالله. (1400). تأثیر توسعۀ پایدار بر کاهش فقر. دومین کنفرانس ملی مدیریت، اقتصاد و علوم‌اسلامی، تهران-ایران، 16-1.
فیروزی، فریبا. صدیق اورعی، غلامرضا. اصغرپورماسوله، احمدرضا. (1400). فقرزدایی به‌عنوان یکی‌از محورهای سیاست‌های کلی نظام: مرورنظام‌مند سیاست‌ها و برنامه‌ها (1384تا1399). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-سیاست‌های راهبردی و کلان، دورۀ 9، شمارۀ 4؛ (پیاپی 36)، 827-798.
کاشیان، عبدالمحمد. طاهریان، محمد. (1399). تحلیلی بر نقش و جایگاه بسیج در هندسۀ نهادی فقرزدایی حکومت‌اسلامی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات راهبری بسیج، دورۀ 23، شمارۀ 88، 231-190.
میراحسنی، منیرالسادات. (1388). نگاهی به ساختار و عملکرد سازمان ملل‌متحد. دوماهنامۀ علمی‌پژوهشی-مجلۀ اقتصادی، دورۀ 9، شمارۀ 94-93، 119-103.
Alkire, Sabina. Apablaza, Mauricio. (2016). Multidimensional Poverty In Europe 2006–2012: Illustrating A Methodology. OPHI Working Paper 74, University Of Oxford.
Fuseini, Moses Naiim. Sulemana, Mohammed. Abu Abdulai, Ibrahim. Gadafi Ibrahim, Mohammed. Azure, Emmanuel. (2022). Role Of Non‑Governmental Organizations In Poverty Reduction In The Global South: Evidence From World Vision Ghana, Kintampo South District. Journal Of SN Social Sciences, 2(11); 240: 1-25.
Nyokabi Mburu, Esther. Mutundu, Kennedy K. (2023). Non-Governmental Organizations And The Socio-Economic Wellbeing Of Project Beneficiaries. International Journal Of Scientific And Research Publications ,13(2): 226-235.
Puente De La Vega Caceres, Abraham. Quispe Ramos, Estela. Ramos Meza, Carlos Samuel. (2024). Moderating The Effect Of The Multidimensional Poverty Index On The Relationship Between Sustainable Governance Indicators And Worldwide Governance Indicators. Journal Of Sustainability, 16(2855): 1-24.
Santos, Maria Emma. Villatoro, Pablo. (2016). A Multidimensional Poverty Index For Latin America. The Review Of Income And Wealth Journal. 64(1): 52-82.
Spada, A. Fiore, M. Galati, A. (2023). The Impact Of Education And Culture On Poverty Reduction: Evidence From Panel Data Of European Countries. Journal Of Soc Indic Res, 1-14.
Umer Niaz, Muhammad. (2022). Socio-Economic Development And Sustainable Development Goals: A Roadmap From Vulnerability To Sustainability Through Financial Inclusion. Journal Of Economic Research-Ekonomska Istraživanja, 35(1): 3243–3275.
Wagle, Udaya R. (2005). Multidimensional Poverty Measurement With Economic Well‐being, Capability, And Social Inclusion: A Case From Kathmandu, Nepal. Journal Of Human Development, 6(3): 301-328.
Xiao, Hui. Liang, Xian. Chen, Chen. Xie, Fangting. (2022). The Impact Of Multidimensional Poverty On Rural Households’ Health: From A Perspective Of Social Capital And Family Care. International Journal Of Environmental Research and Public Health, 19(21): 1-27.
Journal Of Socio-Cultural Changes
Summer 2025. Volume 22. Issue 2; (Ser. 86) ISSN: 2008-1480 https: https://journal.khalkhal.iau.ir/
|
|
Type Of Article (Research Article)
Analyzing The Impact Of Cultural-Oriented Socio-Economic Programs Of Non-Governmental Organizations On The Improvement Of Multidimensional Poverty Indicators In Iran
Zahra Hajezadeh: Department of Social Sciences, Ro.C., Islamic Azad University, Roudehen, Iran.
1Khalil Mirzaei: Department of Social Sciences, Ro.C., Islamic Azad University, Roudehen, Iran.
Majid Radfar: Department of Social Sciences, Ro.C., Islamic Azad University, Roudehen, Iran.
Abstract | Article Einfo |
The primary aim of this study is to examine the role and impact of socio-economic programs and policies of non-governmental organizations (NGOs), with a cultural approach, on improving multidimensional poverty indicators in Iran. This research adopts a descriptive methodology, and the statistical population includes managers, experts, and consultants active in NGOs across the country. A sample of 400 participants was determined, and data were collected using a researcher-made questionnaire validated for content and construct reliability, demonstrating satisfactory reliability. The questionnaire was designed to evaluate the extent of NGOs’ programs and policies in reducing poverty, as well as to identify existing challenges and opportunities. Regression analysis results indicate that the variables “meeting basic needs,” “financial and credit assistance,” and “empowerment of the poor” have a significant positive effect on poverty reduction. Conversely, the variable “social cohesion between the general population and the poor” exhibited a significant negative effect on poverty alleviation, highlighting serious challenges in socially fragmented contexts. Additionally, the variable “NGO capacity” did not have a significant impact on poverty reduction, reflecting potential structural and operational weaknesses within some organizations. Based on these findings, it can be concluded that sustainable poverty reduction requires strengthening NGOs’ socio-economic policies, enhancing social cohesion in target communities, and institutional capacity-building of these organizations. Consequently, it is recommended that governmental and civil institutions adopt supportive measures and foster effective collaborative frameworks to enhance NGOs’ capacity for poverty alleviation. | Received: 2025/03/03 Accepted: 2025/07/27 pp. 90-100
Keywords: Policy Economic NGO Cultural Poverty Iran Social Cohesion |
Citation: Hajezadeh, Zahra. Mirzaei, Khalil. Radfar, Majid. (2025). Analyzing The Impact Of Cultural-Oriented Socio-Economic Programs Of Non-Governmental Organizations On The Improvement Of Multidimensional Poverty Indicators In Iran. Journal Of Socio-Cultural Changes, 22(2; Ser. 86): 90-100.
DOI: | |
[1] This Article Is Extracted From The Doctoral Thesis Of ‘Zahra Hajezadeh’, Titled "Investigating The Impact Of Economic And Social Policies And Programs Of Non-Governmental Organizations (NGOs), On Poverty Alleviation On Iran", Under The Supervision Of ‘Dr. Khalil Mirzaei’, & Advisory ‘Dr. Majid Radfar’.
Corresponding Author: Khalil Mirzaei
E-mail Address: mirzaeikhalilr@yahoo.com
Tel: +989122044670
Extended Abstract
Introduction
Poverty, as one of the most critical social challenges, not only affects the economic dimensions of individuals’ lives but also poses significant threats to their psychological, social, and cultural well-being. This multidimensional phenomenon undermines economic and social foundations and presents serious challenges to sustainable development, highlighting the necessity for comprehensive and cross-sectoral policy design. Amartya Sen’s capability approach conceptualizes poverty not merely as a lack of income but as deprivation of fundamental human capabilities, emphasizing the importance of empowerment and social participation strategies. In recent decades, non-governmental organizations (NGOs), as voluntary and non-state actors, have played a key role in mitigating social vulnerabilities and improving multidimensional poverty indicators by leveraging social and community capacities. The global COVID-19 crisis further underscored this role; pandemic-related restrictions and economic downturns exacerbated multidimensional poverty in Iran, while culturally-oriented socio-economic initiatives by NGOs significantly supported vulnerable groups. Accordingly, this study aims to examine the role and effectiveness of culturally-oriented socio-economic programs implemented by NGOs in improving multidimensional poverty indicators in Iran, with the hypothesis that such interventions significantly enhance these indicators. The findings of this research can provide scientific and practical guidance for policymakers and civil society organizations in designing strategies to reduce multidimensional poverty and promote social justice.
Methodology
This applied research seeks to advance practical knowledge regarding the impact of culturally-oriented socio-economic programs of NGOs on improving multidimensional poverty indicators in Iran. The study employs a descriptive data collection method, assessing the current status and the relationships between variables. The statistical population comprised managers, experts, and consultants active in NGOs across the country. Considering the large population size (approximately 100,000 individuals), a sample of 400 participants was determined, with a 95% confidence level and a 5% margin of error, using simple random sampling. Data were collected through a researcher-developed questionnaire validated for content and construct, with reliability confirmed via Cronbach’s alpha. Correlation and regression analyses were conducted, with parametric assumptions such as normality and homogeneity of variances verified using the Kolmogorov–Smirnov test. This approach allowed for a detailed assessment of the role and impact of NGOs’ programs on multidimensional poverty indicators.
Results and Discussion
The results indicate that culturally-oriented socio-economic programs and policies of NGOs, particularly in the areas of “meeting basic needs,” “financial and credit assistance,” and “empowerment of the poor,” have a significant positive effect on reducing multidimensional poverty in Iran. Regression analyses suggest that these variables explain a substantial portion of poverty variations, whereas social cohesion between the general population and the poor exhibited a limited and negative effect, and NGO capacity showed no significant impact. Correlation analyses reveal that meeting basic needs, such as housing, nutrition, health, and education, is the most critical factor in poverty alleviation. Empowering the poor through skill development and economic opportunities plays an essential role in breaking the cycle of poverty. Financial and credit assistance is also effective but insufficient on its own, requiring complementary empowerment and cultural interventions. The findings further highlight the complex social and cultural effects on poverty, underscoring the necessity of multidimensional and comprehensive policy design. Sustainable reduction of multidimensional poverty in Iran requires multidimensional policies encompassing the provision of basic needs, financial and credit support, and individual empowerment. Meeting fundamental needs is a prerequisite for poverty alleviation and the promotion of social justice, while financial assistance alone, without empowerment and economic education, lacks a lasting effect. Empowering the poor, aligned with Amartya Sen’s capability approach, enhances personal and social development opportunities, playing a key role in their economic and social participation. Limited or negative social cohesion reflects cultural and social challenges in fragmented communities, and the current capacity of NGOs alone is insufficient for poverty reduction, highlighting the need to strengthen institutional capacity and coordination with governmental and civil society institutions. Thus, integrated economic–social–cultural strategies provide an effective pathway for reducing multidimensional poverty.
نوع‌مقاله (علمی‌پژوهشی)
تحلیل تأثیر برنامه‌های اقتصادی-اجتماعی سازمان‌های مردم‌نهاد با رویکرد فرهنگی بر بهبود شاخص‌های فقر چندبعدی در ایران
زهرا حاجی‌زاده: گروه علوم‌اجتماعی، واحد رودهن، دانشگاه آزاداسلامی، رودهن، ایران.
1خلیل میرزایی: گروه علوم‌اجتماعی، واحد رودهن، دانشگاه آزاداسلامی، رودهن، ایران.
[1] این مقاله برگرفته از رسالۀ دکتری «زهرا حاجی‌زاده»، باعنوان «بررسی تأثیر سیاست‌ها و برنامه‌های اقتصادی و اجتماعی سازمان‌های مردم‌نهاد (سمن‌ها)، در فقرزدایی در ایران»، استکه به راهنمایی «دکتر خلیل میرزایی»، و مشاورۀ «دکتر مجید رادفر»، استخراج شده است.
نویسندۀ مسئول: خلیل میرزایی
آدرس پست‌الکترونیک: mirzaeikhalilr@yahoo.com
تلفن: 09122044670
مجید رادفر: گروه علوم‌اجتماعی، واحد رودهن، دانشگاه آزاداسلامی، رودهن، ایران.
مقدمه
فقر به‌عنوان یکی‌از مهمترین آسیب‌های اجتماعی، نه‌تنها ابعاد مادی زندگی افراد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد بلکه به‌طور مستقیم سلامت روانی، اجتماعی و فرهنگی آنان را نیز تهدید می‌کند (اسمعیل‌اسدی، گودرزی، 1397: 10). این پدیدۀ چندبعدی، از دیرباز موردتوجۀ اندیشمندان قرار داشته و همواره تلاش‌های گسترده‌ای برای مقابله‌با آن صورت گرفته است، بااین‌حال هنوز هم در بسیاری از جوامع، به‌ویژه کشورهای درحال توسعه، گسترش‌یافته و آثار ویرانگر خودرا بر پیکرۀ اجتماع برجای می‌گذارد (Umer Niaz, 2022: 3249). فقر را می‌توان پدیده‌ای پیچیده دانست‌که در بسترهای گوناگون، بنیان‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه را موردتهدید قرار داده و فرایند توسعۀ پایدار را با چالش جدی مواجه می‌سازد (جلالی، 1398: 72؛ زارعان، زارعی، هنردوست، : 321). درواقع، فقر صرفاً امری اقتصادی نبوده بلکه مجموعه‌ای از محرومیت‌ها را در حوزه‌های مختلف شامل می‌شود؛ آمارتیا کومار سن1، با طرح نظریۀ «قابلیت‌ها»؛ استدلال می‌کند که فقر باید به‌عنوان محرومیت از قابلیت‌های اساسی انسان‌ها درک شود و نه صرفاً به‌معنای کمبود درآمد. به‌عبارتی فقر به‌مثابۀ پدیده‌ای چندبعدی می‌تواند بر لزوم طراحی راهبردهای جامع و فرابخشی برای مقابله‌با آن تأکید کرد (Puente De La Vega Caceres et al., 2024: 5). درنتیجه، خط‌مشی‌های مؤثر در زمینۀ فقرزدایی نیازمند توجۀ هم‌زمان به ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نهادی است. یکی‌از مهمترین رویکردهایی که در دهه‌های اخیر برای کاهش فقر موردتوجه قرار گرفته، رویکرد توانمندسازی و مشارکت اجتماعی است (بزازان و دیگران، 1394: 12). سازمان‌های مردم‌نهاد به‌عنوان نهادهای (سمن‌ها)، غیردولتی و داوطلبانه، نقشی کلیدی در کاهش آسیب‌های اجتماعی و بهبود شاخص‌های فقر ایفاء می‌کنند. این سازمان‌ها با بهره‌گیری از ظرفیت‌های مردمی و اجتماعی، می‌توانند در زمینه‌هایی چون تأمین نیازهای اساسی، ارائۀ کمک‌های نقدی و اعتباری، مهارت‌آموزی، تقویت انسجام اجتماعی و افزایش سرمایه اجتماعی نقش‌آفرینی کنند. همه‌گیری ویروس کرونا به‌عنوان بزرگترین بحران جهانی معاصر، بار دیگر اهمیت نقش‌آفرینی سازمان‌های مردم‌نهاد را در مدیریت شرایط بحرانی و مقابله‌با گسترش فقر آشکار ساخت. محدودیت‌های ناشی‌از این بیماری، موجب رکود اقتصادی، کاهش درآمد خانوارها و تعمیق فقر چندبعدی در ایران گردید. درچنین شرایطی، سازمان‌های مردم‌نهاد با اجرای برنامه‌های اقتصادی–اجتماعی مبتنی‌بر رویکرد فرهنگی، توانستند در حوزه‌های گوناگون به بهبود وضعیت گروه‌های آسیب‌پذیر کمک کنند. طوری‌که، بررسی نقش و کارآمدی این سازمان‌ها در کاهش فقر چندبعدی به‌ویژه در دوران کرونا و پساکرونا، ضرورتی علمی و کاربردی به‌شمار می‌آید. پرسش پژوهش آن استکه - برنامه‌های اقتصادی–اجتماعی سازمان‌های مردم‌نهاد با رویکرد فرهنگی چه نقشی در بهبود شاخص‌های فقر چندبعدی در ایران ایفاء کرده‌اند؟ - فرض برآن استوار می‌باشد - اجرای سیاست‌های اقتصادی–اجتماعی سازمان‌های مردم‌نهاد با رویکرد فرهنگی، به‌طور معناداری موجب بهبود شاخص‌های فقر چندبعدی در ایران می‌شود.
پیشینۀ تحقیق
بادکو به‌اتفاق‌آراء (1401)، در پژوهشی باعنوان «تأثیر اعتبارات خُرد بر توانمندسازی، اشتغالزایی و کاهش فقر در جوامع محلی (نمونۀ موردی: بخش احمدی، شهرستان حاجی‌آباد هرمزگان)»؛ نشان دادند که صندوق‌های اعتباری خُرد در فقرزدایی با میانگین 62/3، در توانمندسازی و اشتغالزایی با میانگین 52/3 و 44/3 بالاتر از حد نظری میانگین مؤثر واقع شده است. ضریب هم‌بستگی 462/0 بین توانمندسازی با توسعۀ جامعه محلی وجود دارد و بین مؤلفۀ فقرزدایی با توسعهۀ ضریب هم‌بستگی 451/0 برقرار است. همچنین ضریب هم‌بستگی بین مؤلفۀ اشتغالزایی و توسعه 474/0 است. درنهایت نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که رابطۀ معنی‌داری بین مؤلفه‌های موردبررسی و توسعۀ جامعۀ محلی وجود دارد و صندوق‌های اعتباری نقش مؤثری در توسعۀ روستاهای موردتبیین داشته‌اند (بادکو و دیگران، 1401: 226-201). علیزاده و علیزاده (1400)، در بررسی «تأثیر توسعۀ پایدار بر کاهش فقر»؛ نشان دادند که وجود فقر و نابرابری در جوامع بشری پدیدۀ طبیعی نیست، بلکه محصول نوع روابط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی حاکم برآن استکه موجب دسترسی و توزیع نابرابر منابع و امکانات می‌شود. افراد فقیر کسانی هستند که در تأمین حداقل نیازها و بهره‌گیری از خدمات زیربنایی عمومی و رفاهی، اجتماعی و اقتصادی در معرض محرومیت‌های نسبی یا مطلق قرار دارند. هرچند اعمال سیاست‌های مستقیم درجهت کاهش فقر نقش مهمی در اقتصاد ایفاء می‌کند؛ اما بدون داشتن رشد پایدار در تولید سرانه و ایجاد اشتغال کافی، موفقیت در اجرای سیاست کاهش فقر دور از انتظار است. کاهش فقر ازطریق اجرای سیاست‌های مناسب کلان اقتصادی هدفی قابل‌تأمین است (علیزاده، علیزاده، 1400: 16-1). فیروزی، صدیق‌اورعی و اصغرپورماسوله (1400)، در مطالعۀ «فقرزدایی به‌عنوان یکی‌از محورهای سیاست‌های کلی نظام: مرورنظام‌مند سیاست‌ها و برنامه‌ها 1384تا1399»؛ نشان دادند که فقر عمدتاً با ابزارهایی چون سطح درآمد موردسنجش قرار می‌گیرد. بنابراین در جهت‌گیری نسبت‌به فقر، عمدتاً نگاه کمی غالب بوده و سایر ابعاد فقر به‌ویژه بُعد اجتماعی تاحدی زیادی مغفول مانده است. در میان برنامه‌های اجرا و یا پیشنهاد شده، سیاست اشتغالزایی به‌عنوان یکی‌از پایدارترین برنامه‌ها موردتوجه قرارگرفته است (فیروزی، صدیق‌اورعی، اصغرپورماسوله، 1400: 827-798). سانتوز2 و ویلاتورا3 (2016)، باعنوان “A Multidimensional Poverty Index For Latin America”؛ به‌بررسی و محاسبۀ شاخص فقر چندبعدی به شیوۀ آلکایر و فوستر در 17کشور آمریکای‌لاتین پرداخته‌اند. در محاسبات انجام شده دراین پژوهش از متغیرهای پولی درکنار متغیرهای غیرپولی استفاده شده که می‌توان به‌طور مشخص به اشتغال و بیمه اشاره کرد. براساس یافته‌های این پژوهش، میزان فقر جامعۀ موردبررسی در سال 2012میلادی نسبت‌به سال 2005 کاهش داشته است (Santos, Villatoro, 2016: 52-82). آلکایر4 و آپابلازا5 (2016)، باعنوان “Multidimensional Poverty In Europe 2006–2012: Illustrating A Methodology”؛ به‌بررسی فقر چندبعدی در اروپا پرداختند. آن‌ها برای تحلیل فقر چندبعدی، مؤلفه‌هایی به‌مانند بیمۀ سلامت، آموزش، مسکن، دسترسی به آب و فاضلاب، انرژی و کالاهای بادوام مصرفی را درنظر گرفتند تا وضعیت فقرا را به‌صورت جامع و چندبعدی ارزیابی کنند (Alkire, Apablaza, 2016: 1-20).
ادبیات و مبانی‌نظری
کاهش فقر یکی‌از اهداف اساسی توسعۀ اجتماعی و اقتصادی در جوامع مختلف است (Spada, Fiore, Galati, 2023: 2-6). یکی‌از مهمترین نظریات درارتباط‌با کاهش فقر، نظریۀ نیازهای اساسی پل استریتن6، است. براساس این نظریه، کاهش فقر مستلزم تأمین حداقل‌های زندگی ازجمله غذا، سرپناه، آموزش و بهداشت است. استریتن، تأکید دارد که بدون تأمین این نیازها، افراد قادربه مشارکت فعال در جامعه نخواهند بود و درنتیجه فقر همچنان تداوم خواهد داشت (Xiao et al., 2022: 5-9). این نظریه براین اصل استوار استکه دولت‌ها و نهادهای اجتماعی باید بسترهای لازم را برای تأمین این نیازها فراهم آورند. ازمنظر مارکسیسم، کارل مارکس7، فقر را نتیجه‌ی نابرابری‌های ساختاری در جوامع سرمایه‌داری می‌داند که موجب تمرکز ثروت در دست طبقات بالا و محرومیت طبقات پایین‌تر می‌شود (کاشیان، طاهریان، 1399: 191؛ میراحسنی، 1388: 105). مارکس معتقد استکه برای کاهش فقر، باید تغییرات اساسی در ساختارهای اقتصادی ایجاد شود و دولت نقش فعالی در بازتوزیع منابع داشته باشد. درمقابل نئولیبرالیسم، میلتون فریدمن8، را بر کاهش مداخله‌ی دولت و نقش بازار آزاد در بهبود شرایط زندگی فقرا تأکید می‌کند. فریدمن، براین باور استکه ازطریق سازوکارهای اقتصادی و رقابت آزاد، منابع به‌طور بهینه تخصیص داده می‌شوند و فقرا نیز از این روند سود خواهند برد (Wagle, 2005: 303). نظریۀ قابلیت‌ها که توسط آمارتیا کومار سن، ارائه شده، نقش کلیدی در تحلیل فقر دارد. این نظریه بیان می‌کند که صرفاً تأمین نیازهای اولیه کافی نیست، بلکه باید امکاناتی به‌مانند آموزش و بهداشت فراهم شود تا افراد بتوانند قابلیت‌های خودرا توسعه دهند و از چرخۀ فقر خارج شوند (Fuseini et al., 2022: 2). براساس این دیدگاه، سیاست‌های اجتماعی باید علاوه‌بر حمایت‌های مادی، بر توانمندسازی فقرا تمرکز داشته باشند. مطابق نظریه‌های اقتصادی لیبرالیسم کلاسیک ازمنظر آدام اسمیت9، و نئولیبرالیسم از چشم‌انداز فریدمن، حمایت‌های مالی و اعتباری می‌توانند نقش مؤثری در افزایش توان مالی فقرا ایفاء کنند Nyokabi Mburu, Mutundu, 2023: 227)). این حمایت‌ها به افراد اجازه می‌دهند تا نیازهای خودرا براساس اولویت‌های شخصی مدیریت کنند و سطح رفاه خودرا بهبود بخشند. درمقابل، نظریۀ فقر رادیکال بیان می‌کند که برنامه‌های حمایتی اغلب درجهت حفظ ساختارهای طبقاتی طراحی شده‌اند و تأثیر پایداری در کاهش فقر ندارند. ازمنظر کارکردگرایی تالکوت پارسونز10، ارائۀ کمک‌های مالی را ابزاری برای حفظ انسجام اجتماعی می‌داند و بیان می‌کند که دولت‌ها باید ازطریق سیاست‌های مالی، دسترسی فقرا به بازارهای مالی را تسهیل کنند تا امکان مشارکت اقتصادی برای آنان فراهم شود (سیفی، 1398: 195). براساس نظریۀ توسعه انسانی، نیز رشد اقتصادی تنها زمانی مؤثر خواهد بود که موجب توانمندسازی نیروی کار و افزایش مهارت‌های انسانی شود. توانمندسازی فقرا ازطریق برنامه‌های آموزشی، توسعۀ مهارت‌های شغلی و ایجاد فرصت‌های اقتصادی، ابزاری مهم برای کاهش وابستگی آنان به کارفرمایان و سرمایه‌داران و افزایش پایداری اجتماعی است (شریف‌زاده، معتضدیان، 1394: 68). تحلیل انسجام اجتماعی نیز از دو دیدگاه مختلف بررسی می‌شود؛ نظریۀ تضاد کارل مارکس11، که معتقد است انسجام اجتماعی در جوامعی با نابرابری‌های ساختاری ممکن است موجب تثبیت این نابرابری‌ها شود و نظریۀ انسجام اجتماعی امیل دورکیم12، که کاهش نابرابری و افزایش تعاملات اجتماعی را موجب تقویت هم‌بستگی اجتماعی و کاهش فقر می‌داند.
به‌طورخاص، کاهش فقر یکی‌از مهمترین چالش‌های اجتماعی و اقتصادی استکه نیازمند رویکردی جامع و چندبعدی می‌باشد. دراین پژوهش، مدل‌مفهومی شامل 5محور کلیدی استکه هریک نقش اساسی در سیاست‌گذاری‌های اجتماعی و اقتصادی ایفاء می‌کنند برپایۀ (شکل 1). محور نخست؛ تأمین نیازهای اساسی به‌مانند مسکن، غذا، بهداشت و آموزش استکه حداقل استانداردهای زندگی را فراهم می‌کند. محور دوم؛ ارائۀ کمک‌های نقدی و اعتباری استکه به فقرا امکان عبور از بحران‌های مالی و ایجاد فرصت‌های اقتصادی جدید را می‌دهد. محور سوم؛ توانمندسازی فقرا ازطریق آموزش مهارت‌های شغلی و اقتصادی استکه راهی پایدار برای خروج از چرخۀ فقر فراهم می‌آورد. محور چهارم؛ انسجام اجتماعی استکه با تقویت هم‌بستگی میان مردم و کاهش شکاف‌های طبقاتی، زمینۀ کاهش فقر را فراهم می‌کند. درنهایت، محور پنجم؛ توانمندسازی سازمان‌های مردم‌نهاد استکه با ایجاد شبکه‌های حمایتی و افزایش کارآمدی برنامه‌ها، تأثیر اقدامات کاهش فقر را ارتقاء می‌دهد.
شکل 1. مدل‌مفهومی پژوهش-(مأخذ: نگارندگان، 1404)
مواد و روش‌تحقیق
این پژوهش ازنوع کاربردی است و هدف آن توسعۀ دانش عملی در حوزۀ تأثیر برنامه‌های اقتصادی-اجتماعی سازمان‌های مردم‌نهاد با رویکرد فرهنگی بر بهبود شاخص‌های فقر چندبعدی در ایران است. ازنظر روش گردآوری داده‌ها، پژوهش از نوع توصیفی بوده و به توصیف وضعیت موجود و بررسی روابط بین متغیرها می‌پردازد. جامعۀ آماری پژوهش شامل مدیران، کارشناسان و مشاوران فعال در سمن‌های کشور است. باتوجه‌به حجم بالای جامعۀ آماری 100000نفر، حجم‌نمونه 400نفر با سطح اطمینان 95٪ و خطای نمونه‌گیری 5٪ تعیین شد و نمونه‌گیری به روش تصادفی ساده انجام گرفت. ابزار گردآوری داده‌ها، پرسش‌نامۀ پژوهشگرساخته بود که برای آزمون روابط بین متغیرها و صحت داده‌ها استفاده شد. اعتبار و پایایی ابزار ازطریق اعتبار محتوا، اعتبار سازه و آزمون‌های آماری به‌مانند آلفای کرونباخ تعیین گردید. همچنین برای بررسی روابط بین متغیرها از آزمون‌های هم‌بستگی و رگرسیون استفاده شد، که پیش‌نیازهای لازم برای استفاده‌از آزمون‌های پارامتری همچون نرمال‌بودن داده‌ها و برابری واریانس‌ها ازطریق آزمون کلموگروف-اسمیرنف موردتأیید قرار گرفت.
بحث و یافته‌های تحقیق
نتایج تحقیق حاکی‌از آن استکه راهبردهای «تأمین نیازهای اساسی»، «کمک‌های نقدی و اعتباری»، «توانمندسازی فقرا»، «انسجام اجتماعی» و «توانمندی سازمان‌های مردم‌نهاد (سمن‌ها)»، همگی اثرگذاری معناداری در کاهش سطح فقر داشته‌اند.
برپایۀ (جدول 1)، ضریب هم‌بستگی مدل برابر 505/0 است و متغیرهای مستقل (توانمندی سمن‌ها، تأمین نیازهای اساسی، کمک‌های نقدی و اعتباری، انسجام اجتماعی بین مردم و فقرا و توانمندسازی فقرا)؛ حدود 525/0 از تغییرات متغیر وابسته را تبیین می‌کنند (R² تعدیل‌شده = 246/0). خطای استاندارد تخمین 788/3 نشان‌دهندۀ پراکندگی داده‌ها نسبت‌به خط رگرسیون است. به‌طورکلی، مدل توان پیش‌بینی متوسطی دارد.
جدول 1. ضرایب هم‌بستگی-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1404)
مدل | ضریب هم‌بستگی | مجذور ضریب هم‌بستگی | ضریب هم‌بستگی تعدیل‌شده | انحراف استاندارد |
1 | a505/0 | 255/0 | 246/0 | 788/3 |
a. متغیر پیش‌بین: توانمندی سمن‌ها، تأمین نیازهای اساسی، کمک‌های نقدی و اعتباری، انسجام اجتماعی بین مردم و فقرا، توانمندسازی فقرا | ||||
نتایج تحلیل واریانس برپایۀ (جدول 2)، نشان می‌دهد که مدل رگرسیونی پیشنهادی به‌طور معناداری تغییرات «کاهش فقر»، را توضیح می‌دهد (001/0p<، 008/27=F). بنابراین، متغیرهای توانمندی سمن‌ها، تأمین نیازهای اساسی، کمک‌های نقدی و اعتباری، انسجام اجتماعی بین مردم و فقرا و توانمندسازی فقرا اثر قابل‌توجهی بر کاهش فقر دارند.
جدول 2. تحلیل واریانس رگرسیونی-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1404)
مدل | جمع مجذورات | درجۀ آزادی | میانگین مجذورات | F | سطح معناداری | |
1 | رگرسیون | 683/1973 | 5 | 537/387 | 008/27 | b000/0 |
باقیمانده | 427/5653 | 394 | 349/14 |
|
| |
جمع | 110/7591 | 399 |
|
|
| |
a. متغیر وابسته: کاهش فقر | ||||||
b. متغیر پیش‌بین: توانمندی سمن‌ها، تأمین نیازهای اساسی، کمک‌های نقدی و اعتباری، انسجام اجتماعی بین مردم و فقرا، توانمندسازی فقرا | ||||||
نتایج ضرایب برپایۀ (جدول 3)، نشان می‌دهد که از 5متغیر پیش‌بینی‌کننده، تأمین نیازهای اساسی، کمک‌های نقدی و اعتباری و توانمندسازی فقرا تأثیر مثبت و معناداری بر کاهش فقر دارند، انسجام اجتماعی بین مردم و فقرا تأثیر منفی و معنادار دارد و توانمندی سمن‌ها تأثیر معناداری ندارد.
جدول 3.ضرایب رگرسیونی-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1404)
مدل | ضرایب غیراستادارد | ضرایب استاندارد | t | سطح معناداری | ||
| B | Std. Error | Beta |
|
| |
1 | مقدار ثابت | 071/5 | 206/1 | - | 206/4 | 000/0 |
تأمین نیازهای اساسی | 350/0 | 066/0 | 288/0 | 295/5 | 000/0 | |
کمک‌های نقدی و اعتباری | 266/0 | 074/0 | 184/0 | 586/3 | 000/0 | |
توانمندسازی فقرا | 225/0 | 051/0 | 326/0 | 450/4 | 000/0 | |
انسجام اجتماعی بین مردم و فقرا | 549/0- | 144/0 | 260/0- | 825/3- | 000/0 | |
توانمندی سمن‌ها | 011/0 | 061/0 | 009/0 | 174/0 | 862/0 | |
a. متغیر وابسته: کاهش فقر | ||||||
از دیدگاه جامعه‌شناسی، نتایج تحلیل رگرسیونی نشان می‌دهد که برخی عوامل اجتماعی و اقتصادی نقش مهمی در کاهش فقر ایفاء می‌کنند، درحالی‌که برخی دیگر اثرات پیچیده‌تری دارند. به‌عنوان نمونه، تأمین نیازهای اساسی و کمک‌های نقدی و اعتباری تأثیر مثبت بر کاهش فقر دارند، که این امر نشان‌دهندۀ نیاز جامعه به حمایت‌های اقتصادی و رفاهی برای مقابله‌با مشکلات اقتصادی است. این موضوع تأکید می‌کند که فقر پدیده‌ای صرفاً فردی نیست و نیازمند اقدامات اجتماعی و دولتی برای کاهش آن است. همچنین، توانمندسازی فقرا تأثیر مثبت و معناداری دارد؛ از منظر جامعه‌شناسی، این امر به نقش توانمندسازی اجتماعی و اقتصادی در تقویت موقعیت افراد فقیر اشاره دارد. توانمندسازی، شامل فراهم‌کردن فرصت‌های برابر و تقویت اعتمادبه‌نفس و مهارت‌های اجتماعی، می‌تواند به افراد فقیر کمک کند تا از چرخۀ فقر خارج شوند. نکتۀ جالب‌توجه، اثر منفی انسجام اجتماعی بین مردم و فقرا بر کاهش فقر است. این مسئله ممکن است نشان‌دهندۀ چالش‌های اجتماعی درجوامعی‌با شکاف‌های فرهنگی و اجتماعی عمیق باشد، جایی‌که فقرا ممکن است احساس طرد یا انزوا کنند و این عامل مانع از اجرای مؤثر سیاست‌ها و برنامه‌های کاهش فقر شود. انسجام اجتماعی نه‌تنها به هم‌بستگی میان گروه‌ها اشاره دارد، بلکه توانایی جامعه در همکاری برای حل مشکلات مشترک را نیز د برمی‌گیرد. طوری‌که، توانمندی سازمان‌های مردم‌نهاد (سمن‌ها)، که تأثیر معناداری در مدل ندارد، ممکن است ضعف این نهادها در ایجاد تغییرات ملموس در سطح اجتماعی و اقتصادی را نشان دهد؛ این امر می‌تواند ناشی از کمبود منابع، محدودیت قدرت اجرایی یا چالش‌های مدیریتی باشد. درنتیجه، تحلیل حاضر نشان می‌دهد که کاهش فقر نیازمند ترکیبی از سیاست‌های اقتصادی، تقویت نهادهای اجتماعی، حمایت‌های اجتماعی و ارتقاء انسجام اجتماعی در جامعه است.
نتایج (جدول 4)، نشان می‌دهد که بین کاهش فقر و تأمین نیازهای اساسی هم‌بستگی مثبت و معناداری وجود دارد (001/0p<، 432/0=F). این رابطه نشان می‌دهد هرچه تأمین نیازهای اساسی افراد به‌مانند تغذیه، مسکن، بهداشت و آموزش بهتر باشد، احتمال کاهش فقر نیز بیشتر است. از منظر جامعه‌شناسی، تأمین نیازهای اساسی نه‌تنها مشکلات اقتصادی را کاهش می‌دهد، بلکه به ارتقای عدالت اجتماعی، انسجام جامعه و فرصت مشارکت افراد در فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی کمک می‌کند.
جدول 4. هم‌بستگی بین کاهش فقر و تأمین نیازهای اساسی-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1404)
تبیین | 1 | 2 | |
کاهش فقر (1) | هم‌بستگی پیرسون | 1 | **432/0 |
سطح معناداری | - | 000/0 | |
تعداد | 400 | 4000 | |
تأمین نیازهای اساسی (2) | هم‌بستگی پیرسون | **432/0 | 1 |
سطح معناداری | 000/0 | - | |
تعداد | 400 | 400 | |
باتمرکزبر (جدول 5)، بین کاهش فقر و کمک‌های نقدی و اعتباری هم‌بستگی مثبت و معناداری وجود دارد (001/0p<، 354/0=F). این رابطه نشان می‌دهد که افزایش کمک‌های نقدی و اعتباری می‌تواند به کاهش فقر کمک کند، به‌ویژه در جوامع با نابرابری‌های اقتصادی برجسته. بااین‌حال، هم‌بستگی متوسط نشان می‌دهد که این کمک‌ها به‌تنهایی کافی نیستند و باید همراه با اقدامات دیگر مانند توانمندسازی افراد و تأمین نیازهای اساسی برای ایجاد اثر پایدار در کاهش فقر به‌کار گرفته شوند.
جدول 5. هم‌بستگی بین کاهش فقر و ارائه کمک‌های نقدی و اعتباری-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1404)
تبیین | 1 | 2 | |
کاهش فقر (1) | هم‌بستگی پیرسون | 1 | **354/0 |
سطح معناداری | - | 000/0 | |
تعداد | 400 | 4000 | |
تأمین نیازهای اساسی (2) | هم‌بستگی پیرسون | **354/0 | 1 |
سطح معناداری | 000/0 | - | |
تعداد | 400 | 400 | |
(جدول 6)، نشان می‌دهد که بین کاهش فقر و توانمندسازی فقرا هم‌بستگی مثبت و معناداری وجود دارد (001/0p<، 309/0=F). این رابطه نشان می‌دهد که افزایش توانمندسازی فقرا ازطریق آموزش، مهارت‌های شغلی و حمایت‌های اجتماعی می‌تواند احتمال کاهش فقر را افزایش دهد. از منظر جامعه‌شناسی، توانمندسازی افراد فقیر به آن‌ها امکان مشارکت فعال در جامعه و بهبود شرایط اقتصادی خودرا می‌دهد و نقش مهمی در کاهش پایدار فقر ایفاء می‌کند.
جدول 6. هم‌بستگی بین کاهش فقر و توانمندسازی فقرا-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1404)
تبیین | 1 | 2 | |
کاهش فقر (1) | هم‌بستگی پیرسون | 1 | **309/0 |
سطح معناداری | - | 000/0 | |
تعداد | 400 | 4000 | |
تأمین نیازهای اساسی (2) | هم‌بستگی پیرسون | **309/0 | 1 |
سطح معناداری | 000/0 | - | |
تعداد | 400 | 400 | |
(جدول 7)، نشان می‌دهد که بین کاهش فقر و انسجام اجتماعی بین مردم و فقرا هم‌بستگی ضعیف ولی معناداری وجود دارد (006/0p<، 137/0=F). این رابطه نشان می‌دهد که افزایش انسجام اجتماعی می‌تواند به‌طور محدود احتمال کاهش فقر را افزایش دهد. از منظر جامعه‌شناسی، انسجام اجتماعی نقش مکملی در کاهش فقر دارد و با ارتقای هم‌بستگی و همکاری میان گروه‌ها، می‌تواند حمایت اجتماعی و مشارکت افراد را افزایش دهد، اما به‌تنهایی برای کاهش فقر کافی نیست.
جدول 7. هم‌بستگی بین کاهش فقر و انسجام اجتماعی بین مردم و فقرا-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1404)
تبیین | 1 | 2 | |
کاهش فقر (1) | هم‌بستگی پیرسون | 1 | **137/0 |
سطح معناداری | - | 006/0 | |
تعداد | 400 | 4000 | |
تأمین نیازهای اساسی (2) | هم‌بستگی پیرسون | **137/0 | 1 |
سطح معناداری | 006/0 | - | |
تعداد | 400 | 400 | |
و نیز برپایۀ (جدول 8)، نشان داده می‌شود که بین کاهش فقر و توانمندی سمن‌ها هم‌بستگی بسیار ضعیف و غیرمعنادار وجود دارد (382/0=p، 044/0=F). از منظر جامعه‌شناسی، این موضوع نشان می‌دهد که در شرایط فعلی، توانمندی سمن‌ها به‌تنهایی تأثیر قابل‌توجهی بر کاهش فقر ندارد و برای اثرگذاری بیشتر، نیاز به تقویت زیرساخت‌ها، منابع و هماهنگی با نهادهای اجتماعی و دولتی وجود دارد.»
جدول 8. هم‌بستگی بین کاهش فقر و توانمندی سمن‌ها-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1404)
تبیین | 1 | 2 | |
کاهش فقر (1) | هم‌بستگی پیرسون | 1 | 044/0 |
سطح معناداری | - | 382/0 | |
تعداد | 400 | 4000 | |
تأمین نیازهای اساسی (2) | هم‌بستگی پیرسون | 044/0 | 1 |
سطح معناداری | 382/0 | - | |
تعداد | 400 | 400 | |
نتیجه‌گیری و ارائۀ پیشنهادها
یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که برنامه‌ها و سیاست‌های اقتصادی-اجتماعی سازمان‌های مردم‌نهاد با رویکرد فرهنگی، تأثیر قابل‌توجهی بر بهبود شاخص‌های فقر چندبعدی در ایران دارند. به‌ویژه متغیرهای «تأمین نیازهای اساسی»، «کمک‌های نقدی و اعتباری» و «توانمندسازی فقرا»، دارای اثر مثبت و معناداری بر کاهش فقر هستند. این نتایج تأکید می‌کنند که سیاست‌های اجتماعی و اقتصادی برای کاهش فقر، باید هم‌زمان به نیازهای مادی، فرصت‌های اقتصادی و توسعۀ مهارت‌های انسانی توجه داشته باشند. تحلیل داده‌ها نشان‌دادکه تأمین نیازهای اساسی، ازجمله مسکن، تغذیه، بهداشت و آموزش، مهمترین عامل در کاهش فقر است. این یافته با نظریۀ نیازهای اساسی پل استریتن، همخوانی دارد و تأکید می‌کند که بدون تأمین حداقل‌های زندگی، توانمندسازی و مشارکت فعال افراد در جامعه محدود خواهد بود. به‌عبارتی، تأمین نیازهای اساسی به‌عنوان پیش‌نیاز کاهش فقر و ارتقای عدالت اجتماعی عمل می‌کند. کمک‌های نقدی و اعتباری، هرچند تأثیر مثبت و معناداری بر کاهش فقر دارند، اما نشان‌دهندۀ این استکه مداخلات مالی به‌تنهایی کافی نیستند و باید در قالب بسته‌های چندبعدی شامل توانمندسازی و آموزش اقتصادی به‌کار گرفته شوند. این یافته، ضرورت ترکیب حمایت‌های اقتصادی با برنامه‌های فرهنگی و آموزشی را برجسته می‌سازد تا اثر پایدار و مستمر بر کاهش فقر ایجاد شود. توانمندسازی فقرا، ازطریق ارتقای مهارت‌های شغلی و افزایش فرصت‌های اقتصادی، نقش مهمی در خروج از چرخه فقر دارد. این نتیجه، هم‌سو با نظریۀ قابلیت‌های آمارتیا سن، استکه بیان می‌کند صرفاً تأمین نیازهای اولیه کافی نیست و ایجاد فرصت‌های توسعۀ فردی و اجتماعی برای فقرا، کلید کاهش پایدار فقر به‌شمار می‌رود. توانمندسازی افراد باعث افزایش استقلال اقتصادی و مشارکت اجتماعی آنان می‌شود. نتایج نشان می‌دهد که انسجام اجتماعی بین مردم و فقرا اثر منفی و یا محدود بر کاهش فقر دارد. این امر می‌تواند بیانگر وجود چالش‌های اجتماعی و فرهنگی در جوامع کم‌انسجام باشد، جایی‌که شکاف‌های طبقاتی و احساس طرد اجتماعی مانع از اجرای مؤثر سیاست‌های کاهش فقر می‌شوند. از منظر نظری، تقویت هم‌بستگی اجتماعی باید با راهکارهای آموزشی و فرهنگی همراه باشد تا اثرات منفی ناشی از نابرابری‌های اجتماعی کاهش یابد. توانمندی سمن‌ها در مدل تحقیق، تأثیر معناداری بر کاهش فقر نداشت که نشان‌دهندۀ ضعف‌های ساختاری، مدیریتی و منابعی برخی از این نهادهاست. برای ایجاد اثرگذاری پایدار، لازم است ظرفیت‌های نهادی سمن‌ها تقویت شده و همکاری آن‌ها با نهادهای دولتی و جامعۀ مدنی افزایش یابد. بدین‌ترتیب، سیاست‌های چندبعدی شامل حمایت مالی، توانمندسازی افراد و تقویت انسجام اجتماعی، می‌تواند مسیر پایداری برای کاهش فقر چندبعدی در ایران فراهم کند.
منابع
اسمعیل‌اسدی، رمضان، گودرزی، مهناز. (1397). تأثیر برنامه‌های توسعه‌ای سازمان ملل‌متحد بر برنامه‌های توسعۀ جمهوری‌اسلامی ایران. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات روابط بین‌الملل، دورۀ 11، شمارۀ 43، 47-9.
بادکو، بهروز. قاسمی‌سیانی، محمد. رنجبرکی، علی. شامبیاتی، محمدحامد شکیبا، احمد. (1401). تأثیر اعتبارات خُرد بر توانمندسازی، اشتغالزایی و کاهش فقر در جوامع محلی (نمونۀ موردی: بخش احمدی، شهرستان حاجی‌آباد هرمزگان). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-جغرافیا و آمایش‌شهری منطقه‌ای، دورۀ 12، شمارۀ 44، 226-201.
بزازان، فاطمه. قاسمی، عبدالرسول. راغفر، حسین. حسنوند، صدیقه. (1394). بررسی کارایی سیاست‌های دولت در کاهش فقر در ایران. دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-تحلیل‌های اقتصادی توسعۀ ایران، دورۀ 3، شمارۀ 8، 32-9.
جلالی، محسن. (1398). ارزیابی فقر چندبعدی در جامعۀ شهری ایران. دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-روند، دورۀ 83؛ (پیاپی 84)، 90-69.
زارعان، منصوره. زارعی، معصومه. هنردوست، عطیه. (1397). توانمندسازی زنان سرپرست خانوار باتأکیدبر برنامه‌های چهارم، پنجم و ششم توسعۀ جمهوری‌اسلامی ایران. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-زن در توسعه و سیاست، دورۀ 16، شمارۀ 2، 338-319.
سیفی، آناهیتا. (1398). نقش برنامۀ توسعۀ ملل‌متحد در فقرزدایی باتأکیدبر توانمندسازی زنان در ایران: فرصت‌ها و چالش‌ها. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهشنامۀ مددکاری اجتماعی، دورۀ 5، شمارۀ 20، 233-193.
شریف‌زاده، فتاح. معتضدیان، رسول. (1394). تحلیل مسائل اجرای خط‌مشی‌های اداری. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات مدیریت راهبردی، دورۀ 6، شمارۀ 24، 96-67.
علیزاده، فاطمه. علیزاده، عبدالله. (1400). تأثیر توسعۀ پایدار بر کاهش فقر. دومین کنفرانس ملی مدیریت، اقتصاد و علوم‌اسلامی، تهران-ایران، 16-1.
فیروزی، فریبا. صدیق اورعی، غلامرضا. اصغرپورماسوله، احمدرضا. (1400). فقرزدایی به‌عنوان یکی‌از محورهای سیاست‌های کلی نظام: مرورنظام‌مند سیاست‌ها و برنامه‌ها (1384تا1399). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-سیاست‌های راهبردی و کلان، دورۀ 9، شمارۀ 4؛ (پیاپی 36)، 827-798.
کاشیان، عبدالمحمد. طاهریان، محمد. (1399). تحلیلی بر نقش و جایگاه بسیج در هندسۀ نهادی فقرزدایی حکومت‌اسلامی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات راهبری بسیج، دورۀ 23، شمارۀ 88، 231-190.
میراحسنی، منیرالسادات. (1388). نگاهی به ساختار و عملکرد سازمان ملل‌متحد. دوماهنامۀ علمی‌پژوهشی-مجلۀ اقتصادی، دورۀ 9، شمارۀ 94-93، 119-103.
Alkire, Sabina. Apablaza, Mauricio. (2016). Multidimensional Poverty In Europe 2006–2012: Illustrating A Methodology. OPHI Working Paper 74, University Of Oxford.
Fuseini, Moses Naiim. Sulemana, Mohammed. Abu Abdulai, Ibrahim. Gadafi Ibrahim, Mohammed. Azure, Emmanuel. (2022). Role Of Non‑Governmental Organizations In Poverty Reduction In The Global South: Evidence From World Vision Ghana, Kintampo South District. Journal Of SN Social Sciences, 2(11); 240: 1-25.
Nyokabi Mburu, Esther. Mutundu, Kennedy K. (2023). Non-Governmental Organizations And The Socio-Economic Wellbeing Of Project Beneficiaries. International Journal Of Scientific And Research Publications ,13(2): 226-235.
Puente De La Vega Caceres, Abraham. Quispe Ramos, Estela. Ramos Meza, Carlos Samuel. (2024). Moderating The Effect Of The Multidimensional Poverty Index On The Relationship Between Sustainable Governance Indicators And Worldwide Governance Indicators. Journal Of Sustainability, 16(2855): 1-24.
Santos, Maria Emma. Villatoro, Pablo. (2016). A Multidimensional Poverty Index For Latin America. The Review Of Income And Wealth Journal. 64(1): 52-82.
Spada, A. Fiore, M. Galati, A. (2023). The Impact Of Education And Culture On Poverty Reduction: Evidence From Panel Data Of European Countries. Journal Of Soc Indic Res, 1-14.
Umer Niaz, Muhammad. (2022). Socio-Economic Development And Sustainable Development Goals: A Roadmap From Vulnerability To Sustainability Through Financial Inclusion. Journal Of Economic Research-Ekonomska Istraživanja, 35(1): 3243–3275.
Wagle, Udaya R. (2005). Multidimensional Poverty Measurement With Economic Well‐being, Capability, And Social Inclusion: A Case From Kathmandu, Nepal. Journal Of Human Development, 6(3): 301-328.
Xiao, Hui. Liang, Xian. Chen, Chen. Xie, Fangting. (2022). The Impact Of Multidimensional Poverty On Rural Households’ Health: From A Perspective Of Social Capital And Family Care. International Journal Of Environmental Research and Public Health, 19(21): 1-27.
[1] Amartya Kumar Sen
[2] Maria Emma Santos
[3] Pablo Villatoro
[4] Sabina Alkire
[5] Mauricio Apablaza
[6] Paul Streeten
[7] Karl Marx
[8] Milton Friedman
[9] Adam Smith
[10] Talcott Parsons
[11] Karl Marx
[12] Émile Durkheim
