رقم المقالة : 140312091200677 زيارة : 55 الصفحة: 25 - 38

نوع المخطوط: ابحاث

تحلیل و طراحی الگوی نوین آموزش مجازی در مدارس ایران در دوران پاندمی: مطالعه موردی تهران در شرایط شیوع بیماری‌های فراگیر

الموضوعات : فصلنامه مهارت های روانشناسی تربیتی

گیتا زندیه ¹ , علاالدین اعتماد اهری ² , ذوالفقار رشیدی ³

1 - دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی درسی، گروه علوم تربیتی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران
2 - استادیار گروه مدیریت آموزشی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران
3 - استادیار گروه مدیریت آموزشی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران

تاريخ الإرسال : 29 الجمعة , شعبان, 1446 تاريخ التأكيد : 28 السبت , شوال, 1446 تاريخ الإصدار : 01 الخميس , محرم, 1447

الکلمات المفتاحية: آموزش آنلاین, برنامه درسی, فناوری آموزشی,

ملخص المقالة :

این پژوهش به تحلیل و طراحی الگوی آموزش مجازی در مدارس ایران در دوران شیوع بیماری‌های فراگیر، با تمرکز بر تهران در دوره کرونا می‌پردازد. هدف اصلی تحقیق، ارائه مدلی بهینه برای آموزش آنلاین به‌منظور مواجهه با چالش‌های دوران پاندمی و بررسی فرصت‌ها و محدودیت‌های فناوری‌های آموزشی در این شرایط است. این مطالعه از نوع کاربردی بوده و با رویکرد آمیخته-اکتشافی انجام شده است. جامعه آماری تحقیق شامل اعضای هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی در حوزه‌های مدیریت آموزشی و برنامه‌ریزی درسی است که از طریق روش نمونه‌گیری هدفمند و گلوله‌برفی انتخاب شده‌اند. داده‌ها با استفاده از مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته گردآوری شده و تحلیل آن‌ها به کمک روش میک‌مک و مدل‌سازی ساختاری تفسیری صورت گرفته است. یافته‌ها نشان می‌دهند که اثربخشی الگوی آموزش آنلاین در سطح متوسط به بالا ارزیابی شده و عواملی نظیر حضور فعال دانش‌آموزان و گروه‌بندی آن‌ها در فرآیند یادگیری نقش مهمی در بهبود نتایج آموزشی دارند. همچنین، بازنگری در اهداف برنامه درسی آنلاین و روش‌های ارزشیابی ضروری به نظر می‌رسد. نتایج این پژوهش بر ضرورت برنامه‌ریزی دقیق و بهره‌گیری بهینه از فناوری‌های آموزشی برای ارتقای کیفیت آموزش آنلاین تأکید دارند. بهینه‌سازی منابع دیجیتال و توسعه روش‌های ارزشیابی نیز به‌عنوان راهکارهای کلیدی برای بهبود اثربخشی آموزش مجازی در دوران بحران‌های بهداشتی مطرح شده‌اند.

المصادر:

آهنگری، زهره؛ فقیه آرام، بتول؛ محبی، علی (1397). نقش آموزش در کاهش آسیب‌های ناشی از استفاده فضای مجازی در دانش‌آموزان دختر دبیرستان تهران. مشارکت و توسعه اجتماعی، 4(6): 33-50.
البرزی، محبوبه؛ محمدی، مهدی؛ ناصری جهرمی، رضا؛ صفری، مریم و میرغفاری، فاطمه (1400). تجارب معلمان دوره ابتدایی از چالش‌های تغییر آموزش سنتی به آموزش مجازی در دوران شیوع ویروس کرونا. مجله مطالعات آموزش و یادگیری، 13(1)، 1-19.
بیعی پور، سهیلا؛ خواجه علی، نسرین؛ صادقی، الهام (1395). بررسی اثربخشی آموزش سنتی در مقایسه با آموزش مجازی در یادگیری درس ارزیابی سلامت جنین در دانشجویان مامایی. دوماهنامه علمی- پژوهشی راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، 9(1): 8-15.
جعفری‌اقدم، فرزاد؛ جدیدزاده، علی؛ ناجی اصفهانی، سید مهدی و پورتقی راستگو مقدم، ساجده (1402). تاثیر آموزش مجازی بر عملکرد تحصیلی دانشجویان در دوران همه‌گیری ویروس کرونا: مطالعه موردی دانشجویان اقتصاد، دانشگاه تهران. فصلنامه تحقیقات اقتصادی، 58(4): 565-592.
حاجی زاده، انور؛ عزیزی، قادر و کیهان، جواد (1400). تحلیل فرصت ها و چالش های آموزش مجازی در دوران کرونا: رهیافت توسعه آموزش مجازی در پسا کرونا، تدریس پژوهی، 9(1): 174-204.
مرادی، رحیم (1401). اثربخشی روش ارزیابی همتایان در بستر آنلاین بر رضایت تحصیلی دانشجویان در دوران کرونا. فصلنامه روان شناسی تربیتی، 18(65): 65-82.
مقیمی بیدهندی، دِلارام (1401). اثربخشی آموزش مجازی بر یادگیری دانش‌آموزان دوره متوسطه در دوره کرونا. فصلنامه ایده های نوین روانشناسی، ۱۳(۱۷): 17-1.
ملاحسنی، فاطمه؛ جلیلی، حمیده؛ طالبی، محمدعلی (1402). واکاوی چالش های آموزش مجازی در دوران همه گیری کووید-۱۹ از دیدگاه والدین دانش آموزان: یک مطالعه پدیدارشناسانه. پژوهش‌های تربیتی، 13(47): 62-88.
همتی پور، ام البنین (1401). بازتعریف نقش والدین در آموزش مجازی: مقطع ابتدایی، فن آوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، 2(48): 41-58.
(2020). Online learning in higher education during COVID-19 pandemic: A case of Ghana. Journal of Educational Technology and Online Learning, 3(3): 183-210.
Almahasees, Z., Mohsen, K., & Amin, M. O. (2021). Faculty’s and students’ perceptions of online learning during COVID-19. In Frontiers in education. Frontiers Media SA.
Anderson, T. (2021). The Theory and Practice of Online Learning. Athabasca University Press.
Bao, W. (2020). COVID‐19 and online teaching in higher education: A case study of Peking University. Human Behavior and Emerging Technologies, 2(2): 113-115.
Carrillo, C., & Flores, M. A. (2020). COVID-19 and teacher education: a literature review of online teaching and learning practices. European journal of teacher education, 43(4): 466-487.
Chenari, M. U., Sarvestani, M. S., Azarkhavarani, A. R., Izadi, S., & Cirella, G. T. (2024). Enhancing E-learning in higher education: Lessons learned from the pandemic. E-Learning and Digital Media.
Dastani, M. (2021). COVID-19 and online education in Iran’s universities of medical sciences: A narrative review. Jundishapur Journal of Health Sciences, 13(3): 116958-67.
Englund, C., Olofsson, A. D., & Price, L. (2017). Teaching with technology in higher education: understanding conceptual change and development in practice. Higher Education Research & Development, 36(1): 73-87.
Hodges, C., Moore, S., Lockee, B., Trust, T., & Bond, A. (2020). The difference between emergency remote teaching and online learning. Educause review, 27(1): 1-9.
Kalyani, L. K. (2024). The role of technology in education: Enhancing learning outcomes and 21st century skills. International journal of scientific research in modern science and technology, 3(4): 05-10.
Kedia, P., & Mishra, L. (2023). Exploring the factors influencing the effectiveness of online learning: A study on college students. Social Sciences & Humanities Open, 8(1): 100559.
Mayer, R. E. (2024). Multimedia learning. In Psychology of learning and motivation. Academic Press.
Nam, C. W., & Zellner, R. D. (2011). The relative effects of positive interdependence and group processing on student achievement and attitude in online cooperative learning. Computers & Education, 56(3): 680-688.
Roddy, C., Amiet, D. L., Chung, J., Holt, C., Shaw, L., McKenzie, S., ... & Mundy, M. E. (2017). Applying best practice online learning, teaching, and support to intensive online environments: An integrative review. In Frontiers in education. Frontiers Media SA.
Zandieh, G., Ahri, A. E., & Rashidi, Z. (2024). Identifying and validating the dimensions and components of improving the medical education system in the implementation of online curricula. Social Determinants of Health, 10(1): 1-15.
Zhao, Y., Lei, J., Yan, B., Lai, C., & Tan, H. S. (2021). What makes blended learning effective? A meta-analysis of the empirical literature. Educational Technology & Society, 24(2): 1-17.
Zhu, X., & Liu, J. (2020). Education in and after COVID-19: Immediate responses and long-term visions. Postdigital Science and Education, 2(3): 695-699.

نص كامل:

$C:\Users\ALI\Desktop\Picture4.jpg$ فصلنامه مهارت های روانشناسي تربيتي

دانشگاه آزاد اسلامي واحد تنكابن

سال شانزدهم، شماره دوم، تابستان 1404، پیاپی 62

صص 38-25

تحلیل و طراحی الگوی نوین آموزش مجازی در مدارس ایران در دوران پاندمی: مطالعه موردی تهران در شرایط شیوع بیماری‌های فراگیر

گیتا زندیه 1، علاالدین اعتماد اهری 2*، ذوالفقار رشیدی2

1) دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی درسی، گروه علوم تربیتی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران

2) استادیار گروه مدیریت آموزشی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران

*نویسنده مسئول: ala.etemad@gmail.com

تاريخ دريافت مقاله 10/12/1403 تاريخ پذيرش مقاله 06/02/1404

چکیده

کلید واژگان: آموزش آنلاین، برنامه درسی، فناوری آموزشی.

مقدمه

ظهور و گسترش ویروس کرونا (COVID-19) در اواخر سال ۲۰۱۹، چالش‌های متعددی را در زمینه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و آموزشی ایجاد کرد. یکی از بخش‌هایی که بیشترین تأثیر را از این پاندمی پذیرفت، نظام آموزشی بود. به دلیل ماهیت سریع و گسترده انتشار ویروس، دولت‌ها در سراسر جهان اقدام به تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها کرده و به‌منظور جلوگیری از توقف فرایند یادگیری، به سمت آموزش مجازی سوق پیدا کردند (زندیه و همکاران ¹، 2024)، ایران نیز از این قاعده مستثنی نبود و با تعطیلی مدارس، آموزش مجازی به‌عنوان یک جایگزین ضروری به کار گرفته شد. بااین‌حال، این تغییر ناگهانی و کم‌سابقه باعث ایجاد فرصت‌ها و چالش‌هایی شد که نیازمند بررسی عمیق و ارائه الگوهای نوین برای بهبود کیفیت آموزش در شرایط مشابه آینده است.

در سال‌های اخیر، فناوری‌های دیجیتال به‌طور فزاینده‌ای در فرآیند یاددهی-یادگیری مورد استفاده قرار گرفته‌اند. بااین‌حال، پاندمی کرونا ضرورت استفاده گسترده و ناگهانی از این فناوری‌ها را نمایان ساخت. در این دوره، زیرساخت‌های آموزش مجازی کشور از جمله سیستم‌های مدیریت یادگیری (LMS)پهنای باند اینترنت، و میزان دسترسی دانش‌آموزان و معلمان به ابزارهای دیجیتال، مورد آزمایش جدی قرار گرفت. برخی مطالعات نشان داده‌اند که استفاده از آموزش مجازی موجب بهبود انعطاف‌پذیری یادگیری و افزایش دسترسی دانش‌آموزان به منابع آموزشی شده است (بائو ²، 2020). با این ‌حال، چالش‌هایی همچون نابرابری در دسترسی به اینترنت، مشکلات فنی، کاهش تعاملات اجتماعی و کاهش کیفیت یادگیری در برخی گروه‌ها نیز از جمله موانع مهم این نوع آموزش بوده‌اند (ژائو و همکاران ³، 2021).

اگرچه آموزش مجازی توانست فرصت‌هایی همچون انعطاف‌پذیری در زمان یادگیری، دسترسی گسترده‌تر به منابع آموزشی، و کاهش هزینه‌های مرتبط با حمل‌ونقل و امکانات فیزیکی را فراهم کند، اما هم‌زمان چالش‌هایی نیز به همراه داشت. از جمله این چالش‌ها می‌توان به نابرابری در دسترسی به اینترنت و ابزارهای دیجیتال، کاهش تعاملات اجتماعی میان دانش‌آموزان و معلمان، افت کیفیت یادگیری در برخی گروه‌ها، و مشکلات فنی مربوط به زیرساخت‌های آموزش آنلاین اشاره کرد.

شهر تهران، به‌عنوان پایتخت ایران و یکی از متراکم‌ترین کلان‌شهرهای جهان، با چالش‌های منحصربه‌فردی در زمینه آموزش مجازی روبه‌رو بوده است. در این شهر، شکاف دیجیتالی میان مناطق مختلف، میزان دسترسی متفاوت دانش‌آموزان به اینترنت پرسرعت، تنوع سطح سواد دیجیتال معلمان و دانش‌آموزان، و مشکلات اقتصادی برخی خانواده‌ها باعث شده است که اجرای یک الگوی یکسان برای آموزش مجازی با چالش‌های متعددی روبه‌رو شو (داستانی ⁴، 2021). در چنین شرایطی، طراحی یک الگوی بومی‌سازی‌شده که بتواند به‌طور جامع این چالش‌ها را پوشش داده و درعین‌حال، مزایای آموزش مجازی را بهینه‌سازی کند، ضروری به نظر می‌رسد.

با بررسی مطالعات پیشین، مشخص می‌شود که تاکنون پژوهش‌های متعددی به بررسی اثرات آموزش مجازی در دوران کرونا پرداخته‌اند. برای مثال، مطالعه‌ای توسط هودگس و همکاران، نشان داده است که انتقال ناگهانی به یادگیری آنلاین، بدون آماده‌سازی قبلی، می‌تواند بر کیفیت یادگیری تأثیر منفی بگذارد (هودگس و همکاران ⁵، 2020). همچنین، مطالعات دیگری نظیر تحقیق ژئو و لیو، نشان داده‌اند که تعاملات اجتماعی میان دانش‌آموزان و معلمان در محیط مجازی کاهش یافته و این موضوع به افت انگیزه یادگیری در دانش‌آموزان منجر شده است (ژئو و لیو ⁶، 2020). علاوه بر این، تحقیق المهاسیس و همکاران، نشان می‌دهد که میزان رضایت معلمان و دانش‌آموزان از آموزش مجازی به عوامل مختلفی از جمله زیرساخت‌های فناوری، روش‌های تدریس و میزان حمایت‌های آموزشی بستگی دارد (المهاسیس و همکاران ⁷، 2021).

بااین‌حال، در میان مطالعات انجام‌شده، یک شکاف مهم مشاهده می‌شود. اغلب پژوهش‌های پیشین به بررسی کلی اثرات آموزش مجازی پرداخته و کمتر به طراحی یک الگوی مشخص و کارآمد برای بهینه‌سازی این نوع آموزش در شرایط بحران پرداخته‌اند. به‌ویژه، در زمینه آموزش مجازی مدارس ایران، به‌خصوص در کلان‌شهری مانند تهران، مطالعاتی که به‌طور سیستماتیک ابعاد مختلف این موضوع را بررسی کرده و یک الگوی بومی ارائه دهند، محدود هستند. این شکاف مطالعاتی، ضرورت انجام پژوهش حاضر را برجسته می‌سازد.

هدف اصلی این مطالعه، تحلیل و طراحی یک الگوی نوین آموزش مجازی برای مدارس ایران، با تمرکز بر تجربه شهر تهران در دوران شیوع بیماری‌های فراگیر است. این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش‌های کلیدی است: چگونه می‌توان الگوی آموزش مجازی را بهینه‌سازی کرد تا هم مزایای آموزش دیجیتال حفظ شود و هم چالش‌های موجود کاهش یابد؟ چه عواملی بر موفقیت یا شکست آموزش مجازی در مدارس تهران تأثیرگذار بوده‌اند؟ چگونه می‌توان از تجربه دوران کرونا برای طراحی یک سیستم آموزش مجازی کارآمدتر در آینده بهره گرفت؟

اهمیت این مطالعه در آن است که علاوه بر بررسی چالش‌های موجود، پیشنهادهایی عملی برای بهبود زیرساخت‌های آموزش مجازی، افزایش تعاملات میان معلمان و دانش‌آموزان، بهبود کیفیت محتواهای آموزشی، و کاهش شکاف دیجیتالی ارائه می‌دهد. این پیشنهادها می‌توانند به سیاست‌گذاران آموزشی، مدیران مدارس، معلمان و حتی والدین در توسعه یک سیستم یادگیری کارآمد و پایدار کمک کنند.

مبانی نظری پژوهش

آموزش مجازی به عنوان یکی از مهم‌ترین روش‌های آموزشی در دوران پاندمی کرونا به کار گرفته شد و بسیاری از مدارس و دانشگاه‌ها برای ادامه فرآیند آموزشی به این روش روی آوردند (مقیمی بیدهندی، 1401). این تغییر ناگهانی موجب شد که فرصت‌ها و چالش‌های متعددی در این زمینه به وجود آید که نیاز به بررسی علمی دقیق دارد. پیش از این، آموزش مجازی به‌طور عمده در دانشگاه‌ها و در مقاطع تحصیلی بالاتر مورد استفاده قرار می‌گرفت، در دوران پاندمی کرونا، مدارس ابتدایی و متوسطه نیز مجبور به پذیرش این روش شدند. این تغییر ناگهانی در شیوه‌های آموزشی، چالش‌ها و فرصت‌های جدیدی را در سطح جهانی به وجود آورد و لزوم انجام پژوهش‌های علمی برای ارزیابی و بهینه‌سازی این روش را بیشتر از پیش نمایان ساخت (جعفری‌اقدم و همکاران، 1402).

در ایران، مانند سایر کشورها، آموزش مجازی در دوران بحران کرونا به‌عنوان یک راه‌حل فوری و ضروری برای ادامه فرآیند آموزشی به‌کار گرفته شد. در این دوران، بسیاری از مدارس به دلیل محدودیت‌های ناشی از شیوع بیماری و عدم امکان حضور فیزیکی دانش‌آموزان در کلاس‌ها، از بسترهای آنلاین برای برگزاری کلاس‌های آموزشی استفاده کردند. این تغییرات، گرچه در ابتدا با چالش‌های زیادی همراه بود، اما در نهایت باعث شد که بسیاری از ویژگی‌های مثبت این نوع آموزش، مانند انعطاف‌پذیری، دسترسی آسان‌تر به منابع آموزشی و کاهش هزینه‌های آموزش، مورد توجه قرار گیرد (البرزی و همکاران، 1400).

آموزش مجازی به عنوان نوعی از یادگیری تعریف می‌شود که با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) ارائه شده و بدون نیاز به حضور فیزیکی در کلاس، امکان انتقال دانش را فراهم می‌آورد. این روش آموزشی به‌ویژه در شرایط بحرانی نظیر پاندمی کرونا اهمیت بیشتری پیدا کرده است. آموزش مجازی دارای مزایای متعددی است که آن را به گزینه‌ای مطلوب برای شرایط اضطراری تبدیل کرده است. بیعی پور و همکاران، نشان داده‌اند که این روش باعث افزایش انگیزه و عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان می‌شود. همچنین، انعطاف‌پذیری این روش به دانش‌آموزان اجازه می‌دهد که با سرعت خود مطالب را یاد بگیرند (بیعی پور و همکاران، 1395).

با وجود مزایای متعدد، چالش‌هایی نیز در این حوزه وجود دارد. ملاحسنی و همکاران، به عدم آمادگی معلمان برای تدریس در محیط‌های دیجیتال اشاره کرده‌اند (ملاحسنی و همکاران، 1402). علاوه بر این، آهنگری و همکاران، مطرح می‌کند که کاهش تعامل اجتماعی یکی از معایب جدی این نوع آموزش است. مشکلات زیرساختی مانند کمبود دسترسی به اینترنت و تجهیزات مناسب را از جمله موانع اجرای موفق این سیستم آموزشی در ایران دانسته‌اند. وی در پژوهشی کیفی به بررسی چالش‌های آموزش مجازی در دوران پاندمی کووید-19 پرداختند. نتایج این تحقیق نشان داد که معلمان با مشکلاتی نظیر کمبود مهارت‌های فناوری، عدم دسترسی به منابع آموزشی مناسب و مشکلات ارتباطی با دانش‌آموزان مواجه بودند. همچنین، دانش‌آموزان با مشکلاتی مانند کمبود تجهیزات مناسب و دشواری در حفظ تمرکز در محیط‌های آنلاین روبه‌رو بودند (آهنگری و همکاران، 1397).

مرادی، بیان می‌کنند که تعامل محدود بین معلمان و دانش‌آموزان در کلاس‌های آنلاین، اثرات منفی بر یادگیری و رشد مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان دارد. این مسئله به ویژه برای دانش‌آموزان ابتدایی که نیاز بیشتری به تعامل مستقیم با معلم دارند، تأثیرگذارتر است (مرادی، 1401).

همتی پور، تأکید کرده‌اند که والدین نقش مهمی در موفقیت آموزش مجازی دارند. با این حال، بسیاری از والدین به دلیل نداشتن دانش کافی در زمینه فناوری آموزشی، با چالش‌های متعددی روبه‌رو هستند که بر کیفیت یادگیری کودکان تأثیر منفی می‌گذارد. وی در مطالعه‌ای پدیدارشناختی به بررسی فرصت‌ها و تهدیدهای آموزش مجازی در دوران پاندمی کرونا پرداختند. این پژوهش نشان داد که آموزش مجازی می‌تواند فرصت‌هایی مانند دسترسی آسان‌تر به منابع آموزشی و انعطاف‌پذیری در زمان‌بندی را فراهم کند. با این حال، تهدیدهایی نظیر کاهش تعاملات اجتماعی و مشکلات فنی نیز وجود دارد که می‌تواند بر کیفیت آموزش تأثیر منفی بگذارد (همتی پور، 1401).

مطالعات متعددی درباره تأثیر آموزش مجازی در مدارس ایران انجام شده است. حاجی زاده و همکاران، در پژوهش خود درباره معلمان یزدی نشان دادند که معلمان به دلیل نداشتن مهارت‌های لازم، با چالش‌های جدی در آموزش آنلاین مواجه بودند و نگرش منفی برخی والدین نسبت به این روش آموزشی را مورد بررسی قرار داده‌اند (حاجی زاده و همکاران، 1400).

اندرسون، در مطالعه‌ای به بررسی فرصت‌ها و آسیب‌های آموزش مجازی برای دانش‌آموزان در دوران اپیدمی کووید-19 پرداختند. نتایج این تحقیق نشان داد که آموزش مجازی می‌تواند فرصت‌هایی مانند دسترسی به منابع آموزشی متنوع و انعطاف‌پذیری در زمان‌بندی را فراهم کند، اما آسیب‌هایی نظیر کاهش تعاملات اجتماعی و مشکلات روان‌شناختی نیز برای دانش‌آموزان به همراه دارد (اندرسون ⁸، 2021).

مدل مفهومی بر اساس تعامل بین عوامل مؤثر بر کیفیت آموزش مجازی و پیامدهای آن بر یادگیری دانش‌آموزان تدوین شده است. این مدل شامل سه بُعد اصلی است: عوامل تأثیرگذار بر آموزش مجازی، میزان تعاملات یادگیری آنلاین به‌عنوان متغیر میانجی، و پیامدهای حاصل از آموزش مجازی. عوامل تأثیرگذار را می‌توان در سه حوزه اصلی بررسی کرد. نخست، زیرساخت‌های فناوری که شامل میزان دسترسی به اینترنت، کیفیت پلتفرم‌های آموزشی و ابزارهای دیجیتال مورد استفاده در آموزش است. دوم، عوامل آموزشی که به روش‌های تدریس معلمان، کیفیت محتوای آموزشی و میزان پشتیبانی ارائه‌شده به دانش‌آموزان مربوط می‌شود. سوم، عوامل اجتماعی و روان‌شناختی که تعاملات میان دانش‌آموزان و معلمان، انگیزه تحصیلی و میزان حمایت خانوادگی را در بر می‌گیرد.

در این میان، میزان تعاملات یادگیری آنلاین به‌عنوان یک متغیر میانجی، نقش کلیدی در تأثیرگذاری عوامل مذکور بر پیامدهای آموزش مجازی دارد. این متغیر بر اساس مدل تعاملات آموزشی مور (Moore, 1993) تعریف شده که سه نوع تعامل اصلی را در محیط‌های یادگیری مجازی شامل تعامل یادگیرنده با محتوا، تعامل یادگیرنده با معلم، و تعامل یادگیرنده با سایر یادگیرندگان مورد بررسی قرار می‌دهد. میزان این تعاملات تأثیر مستقیمی بر کیفیت یادگیری و مشارکت دانش‌آموزان در فرآیند آموزشی دارد.

آموزش مجازی در دوران همه‌گیری کرونا، علی‌رغم ایجاد فرصت‌هایی برای تداوم یادگیری، چالش‌های متعددی را در سطوح مختلف آموزشی به همراه داشت. در مدارس، این روش باعث افزایش دسترسی دانش‌آموزان به منابع متنوع، انعطاف‌پذیری یادگیری و تقویت مهارت‌های دیجیتال شد، اما درعین‌حال، کاهش تعاملات اجتماعی، نابرابری دیجیتالی، افت انگیزه و مشکلات ارزیابی تحصیلی از موانع جدی آن بودند. در دانشگاه‌ها نیز آموزش مجازی به بهبود عدالت آموزشی، کاهش هزینه‌ها و افزایش خودآموزی دانشجویان کمک کرد، اما محدودیت‌هایی مانند کاهش کیفیت یادگیری در رشته‌های عملی، افت تعاملات علمی، مشکلات زیرساختی و چالش‌های روان‌شناختی، کارایی آن را تحت‌الشعاع قرار داد. به‌طور کلی، اگرچه این شیوه آموزش توانست در شرایط بحرانی جایگزین مناسبی برای یادگیری حضوری باشد، اما بررسی دقیق فرصت‌ها و چالش‌های آن نشان می‌دهد که بهره‌گیری از روش‌های ترکیبی، توسعه زیرساخت‌های دیجیتال و ارائه راهکارهای تعاملی برای بهبود کیفیت آموزش مجازی در آینده ضروری است.

پیامدهای آموزش مجازی نیز در دو بعد کیفیت یادگیری و عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان و میزان رضایت آن‌ها از فرآیند آموزش بررسی می‌شود. از یک‌سو، کیفیت یادگیری تحت تأثیر سطح تعاملات آنلاین، کیفیت محتوای آموزشی، و میزان پشتیبانی معلمان و خانواده قرار دارد. از سوی دیگر، رضایت دانش‌آموزان و معلمان از آموزش مجازی به عواملی نظیر زیرساخت‌های فناوری، روش‌های تدریس و میزان تعاملات آموزشی بستگی دارد.

بر این اساس، مدل مفهومی پژوهش نشان می‌دهد که زیرساخت‌های فناوری و عوامل آموزشی تأثیر مستقیمی بر میزان تعاملات یادگیری آنلاین دارند. در ادامه، میزان تعاملات آنلاین نیز به‌عنوان متغیر میانجی، بر کیفیت یادگیری و رضایت دانش‌آموزان و معلمان اثرگذار خواهد بود. همچنین، عوامل اجتماعی و روان‌شناختی نه‌تنها بر رضایت از آموزش مجازی تأثیر می‌گذارند، بلکه از طریق تعاملات یادگیری می‌توانند کیفیت یادگیری را نیز تقویت یا تضعیف کنند.

این چارچوب مفهومی به‌عنوان راهنمای اصلی پژوهش عمل کرده و امکان بررسی ساختاریافته متغیرهای کلیدی و روابط میان آن‌ها را فراهم می‌آورد. مدل ارائه‌شده می‌تواند در ادامه با استفاده از روش‌هایی مانند مدل‌سازی ساختاری تفسیری (ISM) و روش میک‌مک (MICMAC) مورد ارزیابی و تأیید قرار گیرد.

بررسی مطالعات پیشین نشان می‌دهد که هنوز شکاف‌های تحقیقاتی زیادی در زمینه آموزش مجازی در ایران وجود دارد. یکی از مهم‌ترین این شکاف‌ها، نبود یک الگوی جامع برای بهینه‌سازی آموزش مجازی در شرایط بحران است و همچنین، بسیاری از پژوهش‌ها به جنبه‌های فنی و زیرساختی پرداخته‌اند اما کمتر به تأثیرات روان‌شناختی و اجتماعی این روش پرداخته شده است (نام و زللنر ⁹، 2011). با توجه به اهمیت آموزش مجازی در دوران کرونا و بحران‌های مشابه، نیاز به طراحی یک الگوی نوین برای بهبود این روش آموزشی در مدارس ایران احساس می‌شود. پژوهش حاضر تلاش دارد تا با بررسی چالش‌ها و فرصت‌های این حوزه، الگویی جامع برای آموزش مجازی ارائه دهد.

روش‌شناسی‌

پژوهش حاضر از نوع مطالعات کاربردی و با رویکرد آمیخته-اکتشافی انجام شده است. این مطالعه در دو مرحله پیاده‌سازی گردید و جامعه آماری آن اعضای هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد در حوزه‌های مدیریت آموزشی و برنامه‌ریزی درسی بودند. برای انتخاب نمونه، از روش نمونه‌گیری هدفمند به شیوه گلوله‌برفی و قضاوتی استفاده شد. اعضای نمونه بایستی دارای دانش و آگاهی در زمینه‌های برنامه‌ریزی درسی، آموزش آنلاین و آموزش مجازی می‌بودند. با توجه به رسیدن به اشباع نظری، تعداد 21 نفر از خبرگان این حوزه انتخاب و مضامین پایه و فراگیر از اطلاعات آنان استخراج شد.

در پژوهش حاضر، معیارهای انتخاب نمونه شامل داشتن تخصص در حوزه‌های برنامه‌ریزی درسی، آموزش آنلاین و آموزش مجازی، عضویت در هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد، و دارا بودن حداقل پنج سال سابقه تدریس و پژوهش در این زمینه بود. همچنین، معیارهای خروج از مطالعه شامل عدم تمایل به ادامه همکاری در هر مرحله از پژوهش، عدم تطابق تخصص فرد با موضوع مطالعه، و عدم ارائه اطلاعات کافی و معتبر در مصاحبه‌های کیفی بود.

در این پژوهش، ارزیابی دانش و آگاهی افراد در حوزه‌های برنامه‌ریزی درسی، آموزش آنلاین و آموزش مجازی از طریق معیارهای مشخصی انجام شد. این معیارها شامل بررسی سوابق علمی و پژوهشی افراد، تعداد مقالات منتشرشده در این حوزه، میزان تجربه تدریس در دوره‌های آنلاین، و همچنین تأیید صلاحیت علمی آن‌ها از طریق نظرات سایر خبرگان بود. علاوه بر این، در مرحله مصاحبه نیمه‌ساختاریافته، سوالاتی مرتبط با مفاهیم کلیدی آموزش مجازی مطرح شد تا میزان درک و آگاهی افراد به‌طور عملی سنجیده شود.

در این پژوهش، تعداد ۲۱ نفر از خبرگان حوزه برنامه‌ریزی درسی، آموزش آنلاین و آموزش مجازی به‌عنوان نمونه‌های تحقیق انتخاب شدند. مدت‌زمان هر مصاحبه به‌طور میانگین بین ۴۵ تا ۶۰ دقیقه بود. ویژگی‌های مصاحبه‌شوندگان شامل داشتن حداقل ۵ سال تجربه در حوزه آموزش مجازی، سابقه تدریس در دانشگاه یا مدارس به‌صورت آنلاین، و انتشار مقالات علمی مرتبط با آموزش دیجیتال و برنامه‌ریزی درسی بود.

برای طراحی سؤالات مصاحبه، از چارچوب نیمه‌ساختاریافته استفاده شد تا ضمن پوشش ابعاد کلیدی پژوهش، امکان بررسی عمیق‌تر نظرات شرکت‌کنندگان فراهم شود. سؤالات شامل محورهایی مانند چالش‌ها و فرصت‌های آموزش مجازی، تأثیر آموزش آنلاین بر یادگیری دانش‌آموزان، نقش زیرساخت‌های فناوری در کیفیت تدریس، و پیشنهادات برای بهبود مدل آموزش مجازی بود. همچنین، برای افزایش روایی مصاحبه‌ها، قبل از اجرای نهایی، سؤالات توسط چند متخصص بازبینی و اصلاح شدند.

روش جمع‌آوری داده‌ها

در مرحله اول تحقیق، تحلیل کیفی برای شناسایی و دسته‌بندی مفاهیم ضروری جهت پیاده‌سازی مدل‌سازی ساختاری تفسیری انجام گرفت. در مرحله دوم، با استفاده از روش مدل‌سازی ساختاری تفسیری، مدل نهایی پژوهش ارائه شد. برای تحلیل روابط بین ابعاد مختلف، از روش تحلیل میک‌مک بهره گرفته شد که بر اساس قدرت نفوذ و وابستگی، ابعاد مختلف طبقه‌بندی شدند.

در این مطالعه، برای کدگذاری داده‌ها و استخراج مفاهیم، از سه روش کدگذاری باز، محوری و انتخابی استفاده گردید. ابزار اصلی گردآوری داده‌ها مصاحبه نیمه‌ساختاریافته بود که با کمک آن، اطلاعات لازم برای تحلیل پژوهش جمع‌آوری شد.

روایی تحقیق از طریق سه روش مثلث‌سازی منابع داده‌ها، بازبینی توسط همکاران، و تأیید توسط اعضای مصاحبه‌شونده مورد ارزیابی قرار گرفت. برای ارزیابی پایایی داده‌ها، از روش درصد توافق بین دو کدگذار استفاده شد. برای این منظور، سه مصاحبه به‌طور جداگانه توسط دو کدگذار کدگذاری شدند (جدول 1).

[1] Zandieh et al.

[2] Bao

[3] Zhao et al.

[4] Bao

[5] Hodges et al.

[6] Zhu & Liu

[7] Almahasees et al.

[8] Anderson

[9] Nam & Zellner

جدول 1. ارزیابی پایایی بین دو کدگذار

مصاحبه	تعداد کدها	کدهای مورد توافق	پایایی
مصاحبه اول	34	16	94
مصاحبه سوم	26	12	92
مصاحبه دهم	31	13	83
کل	91	41	90

ضریب پایایی برای پروتکل مصاحبه در این مطالعه برابر با 90 درصد بدست آمد که از نظر پژوهشگران مقدار مطلوبی است، زیرا حداقل مقدار قابل قبول برای ضریب پایایی برابر با 60 درصد است.

پس از شناسایی ابعاد اجرای برنامه درسی آنلاین در بخش کیفی و تأیید روایی و پایایی آنها، ورودی‌های لازم برای روش مدل‌سازی ساختاری تفسیری آماده شد.

ملاحظات اخلاقی

در این مقاله، اصالت متون، صداقت و امانت‌داری رعایت شده است. این مقاله برگرفته از رساله ی مقطع دکتری تخصصی رشته برنامه‌ریزی درسی در گروه علوم تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن با عنوان «طراحی الگوی اجرای آنلاین برنامه درسی رسمی دوره متوسطه اول در کشور در دوران شیوع بیماری‌های فراگیر (مقطع زمانی: دوران شیوع بیماری کرونا در کشور ایران_ شهر تهران)» است و از سوی هیچ سازمانی حمایت مالی نشده است.

یافته ها

(جدول 2) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب ویژگی‌های جمعیت‌شناختی را نشان می‌دهد. بر اساس (جدول 2)، 6/51 درصد از پاسخگویان زن و 4/48 درصد مرد هستند. در زمینه سابقه کار، بیشترین درصد مربوط به افرادی با سابقه کاری بین 11 تا 20 سال (8/35 درصد) است. از نظر تحصیلات نیز، بیشترین فراوانی مربوط به افرادی است که تحصیلات فوق لیسانس دارند (1/57 درصد).

جدول 2. توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب ویژگی‌های جمعیت‌شناختی

درصد	فراوانی	دسته‌بندی	ویژگی
4/48	184	مذکر	جنسیت
6/51	196	مونث	جنسیت
100	380	کل
30	114	1-10 سال	سابقه کار
8/35	136	11 - 20 سال	سابقه کار
2/34	130	21-30 سال	سابقه کار
100	380	کل
35	133	لیسانس	تحصیلات
1/57	217	فوق لیسانس	تحصیلات
9/7	30	دکترا	تحصیلات
100	380	کل

بررسی وضعیت الگوی اجرای آنلاین برنامه درسی

بر اساس داده‌های (جدول 3)، حضور در فرآیند یادگیری آنلاین (6783/4) بالاترین میانگین را دارد که نشان‌دهنده میزان بالای اهمیت و مشارکت فراگیران در این فرآیند است. پس از آن، گروه‌بندی یادگیرندگان (4132/4) و بکارگیری فناوری اثربخش (2789/4) قرار دارند که بیانگر نقش مهم این عوامل در بهبود کیفیت اجرای برنامه درسی آنلاین است. در مقابل، اهداف برنامه درسی آنلاین (8724/3) و ارزشیابی (9991/3) دارای کمترین میانگین هستند که ممکن است نشان‌دهنده چالش‌هایی در تعیین اهداف دقیق برنامه درسی و روش‌های سنجش و ارزیابی یادگیری در محیط آنلاین باشد. علاوه بر این، محتوای آموزشی دارای بالاترین مقدار انحراف معیار (16613/1) است که حاکی از تنوع بالای نظرات شرکت‌کنندگان در مورد کیفیت و اثربخشی محتوای ارائه‌شده در بستر یادگیری آنلاین است. این میزان نوسان در مقایسه با سایر متغیرها قابل‌توجه بوده و ممکن است بیانگر نیاز به بهینه‌سازی و بهبود منابع آموزشی دیجیتال باشد. در مجموع، مؤلفه‌های مربوط به تعاملات یادگیری، گروه‌بندی یادگیرندگان، استفاده از فناوری و مشارکت در فرآیند یادگیری آنلاین وضعیت مطلوب‌تری دارند، درحالی‌که برخی ابعاد مانند اهداف برنامه درسی و ارزشیابی نیاز به بازنگری و تقویت بیشتری دارند.

جدول 3. آماره های توصیفی پیرامون وضعیت الگوی اجرای آنلاین برنامه درسی

شاخص آماري (مدل)	تعداد نمونه	میانگین	انحراف معیار	میانگین خطای استاندارد
اهداف برنامه درسی آنلاین	380	8724/8	69522/0	03566/0
یادگیرندگان	380	0952/4	64991/0	03334/0
معلمان	380	0046/4	81125/0	04162/0
محتوای آموزشی	380	9395/3	16613/1	05982/0
گروه بندی یادگیرندگان	380	4132/4	71754/0	03681/0
حضور در فرآیند یادگیری آنلاین	380	6783/4	54750/0	02809/0
بکارگیری فناوری اثر بخش	380	2789/4	68358/0	03507/0
چند همزمانی	380	2250/4	86108/0	04417/0
والدین	380	1079/4	72293/0	03709/0
ارزشیابی	380	9991/3	77882/0	03995/0

بر اساس (جدول 4) با توجه به میانگین آماره تک نمونه ای نشان داد که میانگین وضعیت مولفه های الگوی اجرای آنلاین برنامه درسی بیشتر از 3 می باشد، می توان گفت اجرای آنلاین برنامه درسی رسمی در حد متوسط به بالا می باشد. همچنین از آنجا که آماره t بزرگتر از آماره بحرانی جدول بوده و همچنین، سطح معنی داری این آماره که برابر با 00/0 بدست آمده که کوچکتر از 05/0 می باشد، می توان گفت وضعیت مولفه های الگوی اجرای آنلاین برنامه درسی درحد متوسط به بالا مي باشد.

جدول 4. آزمون t تک نمونه ای وضعیت الگوی اجرای آنلاین برنامه درسی

شاخص آماري

(مدل)

Test Value = 3

درجه آزادی

معنی داری

تفاوت میانگین

فاصله اطمینان 95 درصد

کران پایین

کران بالا

اهداف برنامه درسی آنلاین

461/24

379

000/0

87237/0

8022/0

9425/0

یادگیرندگان

849/32

379

000/0

09518/1

0296/1

1607/1

معلمان

140/24

379

000/0

00461/1

9228/0

0864/1

محتوای آموزشی

705/15

379

000/0

93947/0

8219/0

0571/1

گروه بندی یادگیرندگان

392/38

379

000/0

41316/1

3408/1

4855/1

حضور در فرآیند یادگیری آنلاین

755/59

379

000/0

67829/1

6231/1

7335/1

بکارگیری فناوری اثر بخش

472/36

379

000/0

27895/1

2100/1

3479/1

چند همزمانی

732/27

379

000/0

22500/1

1381/1

3119/1

والدین

874/29

379

000/0

10789/1

0350/1

1808/1

ارزشیابی

008/25

379

000/0

99912/1

9206/0

0777/1

اولویت‌بندی ابعاد الگوی اجرای آنلاین برنامه درسی

برای تفسیر آزمون فریدمن در خصوص اولویت بندی مولفه‌های مربوط به اهداف برنامه درسی آنلاین، بررسی می‌کنیم که آیا تفاوت معناداری بین میانگین رتبه‌های مولفه‌های مختلف وجود دارد یا خیر.

بر اساس نتایج (جدول 5)، اهداف برنامه درسی آنلاین با میانگین رتبه 8/3 در جایگاه نخست قرار دارد، که نشان‌دهنده اهمیت بالای تعیین اهداف روشن و دقیق در موفقیت برنامه درسی آنلاین است. پس از آن، یادگیرندگان (11/8) و معلمان (97/6) در رتبه‌های دوم و سوم قرار گرفته‌اند، که بیانگر نقش کلیدی دانشجویان و معلمان در فرآیند یادگیری آنلاین است.

در ادامه، محتوای آموزشی (97/5) و گروه‌بندی یادگیرندگان (96/5) در رتبه‌های چهارم و پنجم قرار دارند، که نشان می‌دهد کیفیت و سازماندهی محتوا و نحوه تعامل یادگیرندگان تأثیر زیادی بر اثربخشی آموزش آنلاین دارند. حضور در فرآیند یادگیری آنلاین (22/5) و بکارگیری فناوری اثربخش (91/4) نیز در رتبه‌های ششم و هفتم قرار گرفته‌اند، که نشان می‌دهد هرچند این عوامل مهم هستند، اما نسبت به سایر مؤلفه‌ها از اهمیت کمتری برخوردارند.

در مقابل، چندهمزمانی (9/4)، نقش والدین (7/4) و ارزشیابی (46/4) پایین‌ترین رتبه‌ها را به خود اختصاص داده‌اند. این امر می‌تواند بیانگر آن باشد که جنبه‌هایی مانند مشارکت والدین و روش‌های ارزیابی در آموزش آنلاین به اندازه سایر مؤلفه‌ها مورد توجه قرار نگرفته یا اثربخشی کمتری دارند.

نتایج آزمون آماری (Value=666.93, df=9, Sig=0.000) نشان می‌دهد که تفاوت معناداری بین رتبه‌های مولفه‌های مختلف وجود دارد. این امر تأیید می‌کند که برخی از ابعاد برنامه درسی آنلاین از نظر اولویت و اهمیت، تأثیر بیشتری بر موفقیت این سیستم دارند و نیاز به تمرکز و بهینه‌سازی بیشتری دارند.

جدول 5. آزمون فریدمن پیرامون اولویت‌بندی مولفه‌های مربوط به اهداف برنامه درسی آنلاین

ردیف	میانگین رتبه	اولویت
اهداف برنامه درسی آنلاین	8/3	اول
یادگیرندگان	11/8	دوم
معلمان	97/6	سوم
محتوای آموزشی	97/5	چهارم
گروه بندی یادگیرندگان	96/5	پنجم
حضور در فرآیند یادگیری آنلاین	22/5	ششم
بکارگیری فناوری اثر بخش	91/4	هفتم
چند همزمانی	9/4	هشتم
والدین	7/4	نهم
ارزشیابی	46/4	دهم
نتیجه آماری	Value=666.93, df=9, Sig=0.000

با توجه به مقدار sig که کمتر از سطح معناداری 05/0 است، می‌توانیم نتیجه بگیریم که تفاوت بین میانگین رتبه‌های مولفه‌های مختلف در اهداف برنامه درسی آنلاین معنادار است. به عبارت دیگر، حداقل برای یک سطح اطمینان 95 درصد، می‌توانیم ادعا کنیم که تفاوت‌های مشاهده شده در رتبه‌بندی مولفه‌ها ناشی از تفاوت واقعی در اهمیت و اولویت آنها است و این تفاوت‌ها احتمالاً به صورت تصادفی نیستند.

از اینجا می‌توان نتیجه گرفت که ترتیب اولویت مولفه‌های مربوط به اهداف برنامه درسی آنلاین به شرح ارائه شده در (شکل 1) است.

شکل 1. اولویت بندی ابعاد الگوی اجرای آنلاین برنامه درسی رسمی

بنابراین، بر اساس نتیجه آزمون فریدمن، ترتیب اولویت‌بندی مولفه‌های مربوط به اهداف برنامه درسی آنلاین معنی‌دار و قابل اعتماد است.

بحث ونتیجه گیری

نتایج این پژوهش نشان داد که اجرای برنامه درسی آنلاین در حد متوسط به بالا ارزیابی می‌شود. یافته‌ها حاکی از آن است که عوامل مرتبط با تعاملات یادگیری، گروه‌بندی یادگیرندگان، استفاده از فناوری و مشارکت در فرآیند یادگیری آنلاین وضعیت مطلوب‌تری دارند، درحالی‌که برخی ابعاد مانند تعیین اهداف برنامه درسی و ارزشیابی نیازمند بازنگری و بهبود هستند.نتایج نشان داد که اجرای آنلاین برنامه درسی در حد متوسط به بالا ارزیابی می‌شود. بر اساس یافته‌ها، حضور در فرآیند یادگیری آنلاین دارای بالاترین میانگین بوده که نشان‌دهنده میزان بالای اهمیت و مشارکت فراگیران در این فرآیند است. همچنین، گروه‌بندی یادگیرندگان و به‌کارگیری فناوری اثربخش از دیگر عوامل مهم در بهبود کیفیت اجرای برنامه درسی آنلاین محسوب می‌شوند. این یافته‌ها با نتایج مطالعات نام و زللنر، همخوانی دارد که تأکید دارند حضور فعال دانشجویان و بهره‌گیری از فناوری‌های آموزشی موجب افزایش تعامل و کیفیت یادگیری در محیط‌های مجازی می‌شود (نام و زللنر ¹، 2011).

از سوی دیگر، مؤلفه‌هایی همچون اهداف برنامه درسی آنلاین و ارزشیابی کمترین میانگین را داشتند که نشان‌دهنده چالش‌هایی در تعیین اهداف دقیق برنامه درسی و روش‌های سنجش و ارزیابی یادگیری در محیط آنلاین است. مطابق با پژوهش‌های انجام‌شده توسط کلیانی، ارزشیابی در محیط‌های آموزش مجازی نیازمند ابزارها و روش‌های نوینی است که علاوه بر سنجش دقیق‌تر عملکرد یادگیرندگان، تعامل و بازخورد مؤثری را نیز فراهم کند (کلیانی ²، 2024).

حضور در فرآیند یادگیری آنلاین (4.6783) بالاترین میانگین را به خود اختصاص داده است که نشان‌دهنده مشارکت بالای فراگیران در این فرآیند است. همچنین، گروه‌بندی یادگیرندگان و بکارگیری فناوری اثربخش به ترتیب در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند که به وضوح نشان‌دهنده اهمیت این عوامل در موفقیت آموزش آنلاین هستند (آگورمداح و همکاران ³، 2020). در مقابل، اهداف برنامه درسی آنلاین و ارزشیابی کمترین میانگین را داشته‌اند که نشان‌دهنده چالش‌ها و نیاز به تقویت این ابعاد در برنامه‌های آنلاین است. پژوهش‌های مختلف بیانگر اهمیت روشن بودن اهداف برنامه‌های آموزشی برای موفقیت فرآیند یادگیری هستند (مایر ⁴، 2024).

محتوای آموزشی با بالاترین انحراف معیار (1.16613) بیشترین تنوع را در نظرات پاسخ‌دهندگان داشته است که می‌تواند حاکی از نیاز به بهینه‌سازی منابع آموزشی در بستر دیجیتال باشد. به نظر می‌رسد که برنامه‌های آموزشی باید محتوای خود را به گونه‌ای طراحی کنند که همگان بتوانند از آن بهره‌مند شوند (انگلوند و همکاران ⁵، 2017).

میانگین‌های تمامی مولفه‌ها از مقدار 3 بیشتر بوده و آماره t برای تمامی مولفه‌ها بزرگتر از آماره بحرانی جدول است. همچنین سطح معنی‌داری کمتر از 0.05 بوده که نشان‌دهنده آن است که وضعیت مولفه‌های الگوی اجرای آنلاین برنامه درسی در حد متوسط به بالا قرار دارد (کاریلو و فلورس ⁶، 2020). این نتایج نشان می‌دهد که در مجموع، برنامه‌های آموزشی آنلاین به طور کلی با موفقیت در حال اجرا هستند، هرچند که نیاز به بهبود در برخی بخش‌ها نظیر اهداف برنامه درسی و ارزشیابی احساس می‌شود. تحلیل وضعیت الگوی اجرای آنلاین برنامه درسی نشان داد که حضور در فرآیند یادگیری آنلاین بالاترین میانگین را دارد، که اهمیت مشارکت فعال یادگیرندگان در یادگیری مجازی را برجسته می‌کند. در مقابل، اهداف برنامه درسی آنلاین و ارزشیابی دارای پایین‌ترین میانگین‌ها بودند، که می‌تواند نشان‌دهنده چالش‌هایی در تدوین اهداف دقیق و روش‌های سنجش در محیط آنلاین باشد. همچنین، محتوای آموزشی دارای بیشترین انحراف معیار بود، که نشان‌دهنده نظرات متفاوت شرکت‌کنندگان در مورد کیفیت و اثربخشی آن است.

نتایج نشان داد که تفاوت معناداری بین رتبه‌های مختلف مولفه‌های برنامه درسی آنلاین وجود دارد. اهداف برنامه درسی آنلاین در جایگاه نخست قرار دارد که نشان‌دهنده اهمیت بالای تعیین اهداف دقیق و روشن برای موفقیت برنامه‌های آموزشی آنلاین است (کیدا و میشرا ⁷، 2023). پس از آن، یادگیرندگان و معلمان در رتبه‌های بعدی قرار دارند که بیانگر نقش کلیدی این گروه‌ها در فرآیند یادگیری آنلاین است. پژوهش‌های مختلف بر اهمیت ارتباط مؤثر بین معلمان و یادگیرندگان تأکید دارند. محتوای آموزشی و گروه‌بندی یادگیرندگان نیز از اهمیت بالایی برخوردارند و باید در فرآیندهای آموزشی آنلاین تقویت شوند (روددی و همکاران ⁸، 2017).

در مقابل، ابعاد مانند ارزشیابی و نقش والدین در آموزش آنلاین کمترین اولویت را دارند. این یافته‌ها ممکن است نشان‌دهنده این باشد که این جنبه‌ها در مقایسه با سایر مؤلفه‌ها کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند، که نیاز به بازنگری و تقویت آن‌ها در برنامه‌های آموزشی آنلاین را ضروری می‌سازد (چناری و همکاران ⁹، 2024).

نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که در حال حاضر، برنامه‌های آموزشی آنلاین در ایران به طور کلی در وضعیت متوسط به بالا قرار دارند، اما برخی ابعاد مانند اهداف برنامه درسی و ارزشیابی نیاز به توجه و بهبود بیشتری دارند. همچنین، نظرات متنوع در مورد محتوای آموزشی و اهمیت بالای مشارکت یادگیرندگان و معلمان بیانگر این است که برنامه‌های آموزشی آنلاین باید بیشتر بر روی این ابعاد تمرکز کنند. برای بهبود وضعیت یادگیری آنلاین، توصیه می‌شود که بر روی بهینه‌سازی محتوای آموزشی، تقویت ارزشیابی و ارتقای اهداف برنامه درسی تمرکز بیشتری صورت گیرد.

منابع

- آهنگری، زهره؛ فقیه آرام، بتول؛ محبی، علی (1397). نقش آموزش در کاهش آسیب‌های ناشی از استفاده فضای مجازی در دانش‌آموزان دختر دبیرستان تهران. مشارکت و توسعه اجتماعی، 4(6): 33-50.

- البرزی، محبوبه؛ محمدی، مهدی؛ ناصری جهرمی، رضا؛ صفری، مریم و میرغفاری، فاطمه (1400). تجارب معلمان دوره ابتدایی از چالش‌های تغییر آموزش سنتی به آموزش مجازی در دوران شیوع ویروس کرونا. مطالعات آموزش و یادگیری، 13(1)، 1-19.

- بیعی پور، سهیلا؛ خواجه علی، نسرین؛ صادقی، الهام (1395). بررسی اثربخشی آموزش سنتی در مقایسه با آموزش مجازی در یادگیری درس ارزیابی سلامت جنین در دانشجویان مامایی. راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، 9(1): 8-15.

- جعفری‌اقدم، فرزاد؛ جدیدزاده، علی؛ ناجی اصفهانی، سید مهدی و پورتقی راستگو مقدم، ساجده (1402). تاثیر آموزش مجازی بر عملکرد تحصیلی دانشجویان در دوران همه‌گیری ویروس کرونا: مطالعه موردی دانشجویان اقتصاد، دانشگاه تهران. فصلنامه تحقیقات اقتصادی، 58(4): 565-592.

- حاجی زاده، انور؛ عزیزی، قادر و کیهان، جواد (1400). تحلیل فرصت ها و چالش های آموزش مجازی در دوران کرونا: رهیافت توسعه آموزش مجازی در پسا کرونا، تدریس پژوهی، 9(1): 174-204.

- مرادی، رحیم (1401). اثربخشی روش ارزیابی همتایان در بستر آنلاین بر رضایت تحصیلی دانشجویان در دوران کرونا. روان شناسی تربیتی، 18(65): 65-82.

- مقیمی بیدهندی، دِلارام (1401). اثربخشی آموزش مجازی بر یادگیری دانش‌آموزان دوره متوسطه در دوره کرونا. فصلنامه ایده های نوین روانشناسی، ۱۳(۱۷): 17-1.

- ملاحسنی، فاطمه؛ جلیلی، حمیده؛ طالبی، محمدعلی (1402). واکاوی چالش های آموزش مجازی در دوران همه گیری کووید-۱۹ از دیدگاه والدین دانش آموزان: یک مطالعه پدیدارشناسانه. پژوهش‌های تربیتی، 13(47): 62-88.

- همتی پور، ام البنین (1401). بازتعریف نقش والدین در آموزش مجازی: مقطع ابتدایی، فن آوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، 2(48): 41-58.

Agormedah, E. K., Henaku, E. A., Ayite, D. M. K., & Ansah, E. A. (2020). Online learning in higher education during COVID-19 pandemic: A case of Ghana. Journal of Educational Technology and Online Learning, 3(3): 183-210.

Almahasees, Z., Mohsen, K., & Amin, M. O. (2021). Faculty’s and students’ perceptions of online learning during COVID-19. In Frontiers in education. Frontiers Media SA.

Anderson, T. (2021). The Theory and Practice of Online Learning. Athabasca University Press.

Bao, W. (2020). COVID‐19 and online teaching in higher education: A case study of Peking University. Human Behavior and Emerging Technologies, 2(2): 113-115.

Carrillo, C., & Flores, M. A. (2020). COVID-19 and teacher education: a literature review of online teaching and learning practices. European journal of teacher education, 43(4): 466-487.

Chenari, M. U., Sarvestani, M. S., Azarkhavarani, A. R., Izadi, S., & Cirella, G. T. (2024). Enhancing E-learning in higher education: Lessons learned from the pandemic. E-Learning and Digital Media.

Dastani, M. (2021). COVID-19 and online education in Iran’s universities of medical sciences: A narrative review. Jundishapur Journal of Health Sciences, 13(3): 116958-67.

Englund, C., Olofsson, A. D., & Price, L. (2017). Teaching with technology in higher education: understanding conceptual change and development in practice. Higher Education Research & Development, 36(1): 73-87.

Hodges, C., Moore, S., Lockee, B., Trust, T., & Bond, A. (2020). The difference between emergency remote teaching and online learning. Educause review, 27(1): 1-9.

Kalyani, L. K. (2024). The role of technology in education: Enhancing learning outcomes and 21st century skills. International journal of scientific research in modern science and technology, 3(4): 05-10.

Kedia, P., & Mishra, L. (2023). Exploring the factors influencing the effectiveness of online learning: A study on college students. Social Sciences & Humanities Open, 8(1): 100559.

Mayer, R. E. (2024). Multimedia learning. In Psychology of learning and motivation. Academic Press.

Nam, C. W., & Zellner, R. D. (2011). The relative effects of positive interdependence and group processing on student achievement and attitude in online cooperative learning. Computers & Education, 56(3): 680-688.

Roddy, C., Amiet, D. L., Chung, J., Holt, C., Shaw, L., McKenzie, S., & Mundy, M. E. (2017). Applying best practice online learning, teaching, and support to intensive online environments: An integrative review. In Frontiers in education. Frontiers Media SA.

Zandieh, G., Ahri, A. E., & Rashidi, Z. (2024). Identifying and validating the dimensions and components of improving the medical education system in the implementation of online curricula. Social Determinants of Health, 10(1): 1-15.

Zhao, Y., Lei, J., Yan, B., Lai, C., & Tan, H. S. (2021). What makes blended learning effective? A meta-analysis of the empirical literature. Educational Technology & Society, 24(2): 1-17.

Zhu, X., & Liu, J. (2020). Education in and after COVID-19: Immediate responses and long-term visions. Postdigital Science and Education, 2(3): 695-699.

[1] Nam & Zellner

[2] Kalyani

[3] Agormedah et al.

[4] Mayer

[5] Englund et al.

[6] Carrillo & Flores

[7] Carrillo & Flores

[8] Roddy et al.

[9] Chenari et al.

$C:\Users\ALI\Desktop\Picture5.jpg$

Quarterly Journal of Educational Psychology Skills

Islamic Azad University Tonekabon Branch

Vol. 16, No. 2, summer 2025, No 62

Analysis and Design of a Novel E-Learning Model in Iranian Schools During the Pandemic: A Case Study of Tehran During the Outbreak of Infectious Diseases and the COVID-19 Challenges

Gita Zandieh 1, Aladdin Etemad Ahri *2, Zolfaghar Rashidi 2

1) PhD student of Curriculum Planning, Department of Educational Sciences, Roudhen Branch, Islamic Azad University, Roudhen, Iran

2) Assistant Professor, Department of Educational Management, Roudhen Branch, Islamic Azad University, Roudhen, Iran

Abstract

This study focuses on analyzing and designing an e-learning model for Iranian schools during the outbreak of infectious diseases, with a particular emphasis on Tehran during the COVID-19 pandemic. The primary aim of this research is to design an appropriate online education model to address the challenges of the pandemic period and to explore the opportunities and issues related to the use of educational technologies under these circumstances. The research method is applied and employs a mixed-exploratory approach. The statistical population includes faculty members of the Islamic Azad University specializing in educational management and curriculum planning, selected through purposive and snowball sampling. The data collection tools consist of semi-structured interviews, and data analysis was performed using the Mixed methods and interpretive structural modeling. The results indicate that the online educational model is evaluated as moderately high, with active student participation and group organization being important dimensions of the model. Additionally, the objectives of the online curriculum and its assessment require revision. The analyses highlight the importance of precise planning and optimal use of educational technologies to enhance the quality of online education. This research emphasizes the need to optimize digital educational resources and develop assessment methods in the context of online education during the outbreak of infectious diseases.

Keywords: Online education, curriculum, educational technology.

شارک

عنوان URL للمقالة

تحلیل و طراحی الگوی نوین آموزش مجازی در مدارس ایران در دوران پاندمی: مطالعه موردی تهران در شرایط شیوع بیماری‌های فراگیر

سند

الروابط

المراكز ذات الصلة

دعامة

الصفحات الرسمية