واکاوی مرگ و مرگ‌اندیشی در نثر صوفیانه (با تأکید بر متون منثور قرن ششم تا دهم هجري)
الموضوعات :سارا شهسوار 1 , فرهاد ادریسی 2
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد خدابنده، دانشگاه آزاد اسلامی، خدابنده، ایران.
2 - گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان، زنجان، ایران
الکلمات المفتاحية: مرگ‌انديشي, نوع مرگ, ستایش مرگ, قرن ششم تا دهم, نثر صوفيه.,
ملخص المقالة :
مرگ¬اندیشی، بیان¬کنندة طرز تفکر و دیدگاه گروهی از جامعه به پدیدة زندگی، سرانجام هستی و جهان است. اندیشة مرگ، طیف وسیعی را دربرگرفته و در یک¬نوع یا یک گروه نیست. بررسی آن¬ها به نوع زندگی و شیوة معاشرت در جهان پاسخ¬داده و منجر به حلّ برخی از معضلات مربوط به سوءتفاهم¬های فکری و فرهنگی شده، مرگ¬گرایی یا مرگ¬اندیشی را با سرفصل¬های مشخصی آنالیزمی¬کند. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، مرگ¬اندیشی در نثر صوفیان قرن ششم تا دهم در چهارچوب نظام معناشناسی زبان و با به¬کارگیری داده¬های متن ابعاد مسئله از زوایای مختلف بررسی¬شده¬است. پژوهش حاضر در پی پاسخ به پرسش چگونگی مرگ¬اندیشی در نظام¬ گفتمانی صوفیه است. نتایج حاصل نشان¬می¬دهد که مرگ، تناسب یا تعامل خاصی با عرفان ایرانی ـ اسلامی دارد و در آراء صوفیه می¬توان مصادیق و شواهد فراوانی دربارة وجود آن، غلبة آن بر ذهن و زبان عارف یا صوفی؛ حتی گرایش به¬سمت مرگ را دید. درمقابل، گرایش به زندگی، راندن مرگ یا نادیده¬انگاشتن آن نیز از یافته¬های دیگر پژوهش است. صوفیه تعریف صوفیانه¬ای از «مرگ»، «شیوه» و «شگرد» آن دارند و با مفهومی که در جهان عادی جریان¬دارد، تفاوت¬دارد. همین تفاوت، جریانی را در اندیشة صوفیانة ایران پدیدآورده¬است که در این پژوهش تحلیل و بررسی می¬شود. از مهم¬ترین نتایج پژوهش، تفاوت ماهوی معنای مرگ در اندیشة متصوفه یا افرادی است که در سلک تصوف درآمده¬اند. تفاوت در نگرش و تفسیر جهان، تفاوت معنایی را نیز به¬دنبال دارد.
منابع و مآخذ
1) آشتیانی، سیدجلال¬الدین. (1385). شرح مقدمة قیصری بر فصوص¬الحکم ابن عربی، مقدمة سیدحسین نصر و هانری کربن، مشهد، دانشگاه مشهد.
2) ابن عربی، محیی¬الدین. (1404ق.). الفتوحات المکیـﺔ، بیروت، دارالصادر.
3) ـــــــــــــــــــ. (1977). فتوحات مکیـﺔ، قاهره، المکتبـﺔ العربیـﺔ.
4) اصیل، حجت¬الله. (1371). آرمانشهر در اندیشة ایرانی، تهران، نی.
5) برتلس، یوگنی ادوراردویچ. (1356). تصوف و ادبیات تصوف، ترجمه سیروس ایزدی، تهران، امیرکبیر.
6) بقلی شیرازی، روزبهان. (1366). عبهرالعاشقین، به کوشش هانری کربن و محمد معین، تهران، منوچهری.
7) بهار، مهرداد. (1381). پژوهشی در اساطیر ایران، تهران، آگاه.
8) پورجوادی، نصرالله. (1374). عین¬القضاة و استادان او، تهران، اساطیر.
9) حســـینی، مـــریم. (1389). «شـــهر خـــداي ســـنایی در حدیقـــﺔ الحقیقـــﺔ»، فصـــلنامۀ ادبیـــات عرفـــانی و اسطوره¬شناختی. س 6 ش 20، 45- 64.
10) حسینی الموسوی، مریم ـ غلامرضا اعوانی. (1392). «نگاهی به ماهیت نفس و چگونگی تعلق آن به بدن در فایدورس و حکمه¬الاشراق»، دوفصلنامه علمی پژوهشی انسان¬پژوهی دینی، سال دهم، شمارة 29، بهار و تابستان، 31- 50.
11) حلبی، علی¬اصغر. (1376). مبانی عرفان و احوال عارفان، تهران، اساطیر.
12) رازی، نجم¬الدین. (1383). مرصادالعباد من المبدأ الی المعاد، تصحیح محمدامین ریاحی، تهران، علمی و فرهنگی.
13) زرین¬کوب، عبدالحسین. (1381). ارزش میراث صوفیه، تهران، امیرکبیر.
14) سهروردی، شیخ شهاب¬الدین. (1380). مجموعه مصنفات شیخ اشراق ج2، (حکمـﺔ-الاشراق، قصـﺔالغربـﺔ الغربیـﺔ، رسالـﺔ فی اعتقاد الحکما)، صحیح هانری کربن، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
15) ـــــــــــــــــــــــــ . (1380الف). مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و تحشیه و مقدمه سیحسین نصر، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
16) صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. (1981). الحکمـﺔ المتعالیـﺔ فی السفار الاربعـﺔ، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
17) صفا، ذبیح¬الله. (1373). تاریخ ادبیات ایران، تهران، ققنوس.
18) ـــــــــــ . (1366). تاریخ ادبیات ایران، جلد 3، بخش 3، تهران، فردوس.
19) عطارنیشابوری، فریدالدین محمد. (1383). منطق¬الطیر، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، سخن.
20) عفیفی، ابوالعلاء. (1370). تعلیقات علی فصوص¬الحکم للشیخ¬ الاکبر محیی¬الدین بن عربی، تهران، الزهرا.
21) غزالی، احمد. (1397). بحرالحقیقه، به اهتمام نصرالله پورجوادی، تهران، انجمن شاهنشاهی فلسفة ایرانی.
22) ـــــــــــ . (1359). سوانح¬ العشاق، تصحیح نصرالله پورجوادی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
23) فرمنش، رحیم. (1338). احوال و آثار عین¬القضاة همدانی، تهران، چاپ آفتاب.
24) فرنبغ¬دادگی. (1369). بندهشن، ترجمة مهرداد بهار، تهران، توس.
25) فلاح، مرتضی. (1387). «ســه¬نگــاه بــه مــرگ در ادبیــات فارســی»، دو فصــلنامۀ پــژوهش زبــان و ادبیــات فارسی، سال 6، س 11، 223- 254.
26) کاشانی، فتح¬الله. (1364ق.). تفسیر منهج¬الصادقین، به تصحیح علی¬اکبر غفاری، با مقدمة ابوالحسن شعرانی، تهران، کتابفروشی اسلامیه.
27) کاکایی، قاسم. (1382). وحدت وجود به روایت ابن عربی و مایستر اکهارت، تهران، هرمس.
28) لاهیجی ، محمد. (بی¬تا). مفاتیح¬الاعجاز فی شرح گلشن راز، بی¬جا، کتابفروشی محمودی.
29) مجاهد، احمد. (1376). شروح سوانح (سه شرح بر سوانح)، تهران، سروش.
30) معتمدی، غلامحسین. (1379). انسان و مرگ، تهران، مرکز.
31) ملاصدرا، محمد بن ابراهیم. (1360). الحکمـﺔ المتعالیـﺔ فی¬السفار الأربعـﺔ، قم، طلیعة نور.
32) نصر، سیدحسین. (1382). سه حکیم مسلمان، ترجمة احمد آرام، تهران، علمی و فرهنگی.
33) هجویری، علی بن عثمان. (1383). کشف المحجوب، تصحیح محمود عابدی، تهران، سروش.
34) همدانی، ابوالمعالی عبدالله بن محمد عین‌القضات. (1370). تمهیدات، با مقدمه، تصحیح، تحشیه و تعلیق عفیف عسیران، طهران، منوچهری.
35) یثربی، سیدیحیی. (1377). عرفان نظری، قم، دفتر تبلغیات اسلامی حوزة علمیه.
