تحلیل اثر تسهیل وام¬دهی بر اشتغال آسیب¬پذیر زنان

الموضوعات : دو فصلنامه علمی - تخصصی اقتصاد توسعه و برنامه ریزی

فراس صباح علیوی ¹ , سارا قبادی ² , سعد مکاصیص ³ , حسین شریفی رنانی ⁴

1 - دانشجوی دکتری رشته علوم اقتصادی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
2 - استادیار گروه اقتصاد، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
3 - دانشیار گروه اقتصاد، دانشگاه الکوت، واسط، عراق.
4 - دانشیار گروه اقتصاد، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.

تاريخ الإرسال : 06 الأربعاء , شعبان, 1446 تاريخ التأكيد : 10 الأحد , شعبان, 1446 تاريخ الإصدار : 12 الثلاثاء , شعبان, 1446

الکلمات المفتاحية: تسهیل وام¬دهی, اشتغال آسیب‌پذیر, نابرابری جنسیتی, جهانی‌شدن.,

ملخص المقالة :

زنان به عنوان نیمی از جمعیت جوامع با مشارکت در فعالیت‌های اقتصادی می‌توانند به افزایش رشد اقتصادی یاری ‌رسانند. با این وجود بررسی‌های آماری حاکی از کم بودن فرصت‌های شغلی مناسب برای زنان در بخش رسمی در اکثر اقتصادهاست. این امر منجر به روی آوردن زنان به مشاغل خانگی و آسیب‌پذیر شده که از حقوق و دستمزد ثابت و تامین اجتماعی برخوردار نیستند. هدف مقاله حاضر تحلیل اثر تسهیل در وام­دهی بر اشتغال آسیب‌پذیر زنان و نقش آن در انتقال از بخش آسیب‌پذیر به بخش رسمی در منتخبی از کشورهای اسلامی است، که در آن‌ها بنابر تاکید اسلام برخورداری از حقوق انسانی از جمله اشتغال مناسب برای تمام اقشار جامعه به ویژه زنان مورد تاکید می‌باشد. از این رو با در نظر گرفتن دوره زمانی 2022-2013،  و با استفاده از روش گشتاورهای تعمیمی یافته (GMM) به تحلیل موضوع پرداخته شد. نتایج بیانگر آن بود که افزایش استحکام حقوق قانونی وام به عنوان شاخص تسهیل وام­دهی منجر به کاهش اشتغال آسیب‌پذیر زنان شده و به عبارتی به انتقال زنان از بخش غیررسمی به بخش رسمی اقتصاد کمک کرده است. این در حالی است که دیگر متغیرها شامل جهانی­شدن، نابرابری جنسیتی و افزایش شهرنشینی به افزایش اشتغال آسیب‌پذیر زنان منجر شده‌اند.

المصادر:

اسدی زیدآبادی، فاطمه، سلمانپور، علی، خورشیدی، غلام حسین، معمارنژاد، عباس، دیانیف مهدی. (1402). اثرات اصلاح راهبردهای تجارت خارجی بر اشتغال کامل (شواهدی از ایران). نشریه اقتصاد و بانکداری اسلامي. ۱۲ (۴۵) :۳۴۵-۳۶۳.
آخرتی، محمود؛ آهنگری، الهه و طحان، محمد. (1397). بررسی مهمترین موانع مؤثر بر اشتغال زنان روستایی، زن و فرهنگ، 9(35): 116-105.
جلیلیان، نسرین و محمدی، یاسر. (1401). نقش تسهیلات کمیته امداد امام خمینی (ره) بر معیشت پایدار زنان روستایی سرپرست خانوار در استان کرمانشاه، اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 11(3(پیاپی 41)): 138-123.
دیهیم، حمید و وهابی، معصومه. (1382). دسترسی زنان به اعتبارات بانکی، پژوهش زنان، 1(7): 87-61.
عرب مازار، عباس؛ علی¬پور، محمدصادق و زارع نیاکوکی، یاسر. (1393). تحلیل عوامل اجتماعی-اقتصادی مؤثر بر اشتغال زنان در ایران، اقتصاد و الگوسازی، 5(17 و 18):91-75.
علیقلی، منصوره. (1395). بررسی رابطه بین مشارکت زنان در نیروی کار و توسعه اقتصادی کشورهای اسلامی، فصلنامه مطالعات اجتماعی روانشناختی زنان، 14(2): 86-63.
فطرس، محمد حسن؛ احمدوند، نرگس و امینی¬راد، مهدی. (1397). رابطه برابری جنسیتی با اشتغال جوانان در کشورهای درحال توسعه، فصلنامه رفاه اجتماعی، 18(71): 83-45.
قره¬حسنلو، فاطمه و میرحسینی، زهرا. (1400). واکاوی بسترها و زمینه¬های نابرابری جنسیتی در بازار کار و اشتغال، فصلنامه علوم اجتماعی، 28(95): 69-37.
کریمی، زهرا. (1393). تأثیر اعتبارات بانکی بر اشتغال زنان مطالعه موردی: تعاونی¬های زنان در استان مازندران، فصلنامه سیاست¬گذاری پیشرفت اقتصادی دانشگاه الزهرا، 2(4): 168-145.
یعقوبی، جعفر. (1384). بررسی اثرات اعتبارات خرد بر اشتغال زنان روستایی استان زنجان، زن در توسعه و سیاست، 3(1): 146-125.
Andlib, Z., & Zafar, S. (2023). Women and Vulnerable Employment in the Developing World: Evidence from Pakistan. Journal of International Women's Studies, 25(7), 17.
Asongu, S. A., & Nwachukwu, J. C. (2017). The comparative inclusive human development of globalisation in Africa. Social Indicators Research, 134, 1027-1050.
Aterido, R., Beck, T., & Iacovone, L. (2013). Access to finance in Sub-Saharan Africa: is there a gender gap?. World development, 47, 102-120.
Bacchetta, M., & Bustamante, J. P. (2009). Globalization and informal jobs in developing countries: A joint study of the International Labour Office and the Secretariat of the World Trade Organization. International Labour Organization and the World Trade Organization. WTO Secretariat.
Bacchus, N. (2005). The effects of globalization on women in developing countries. Pforzheimer Honors College Theses https:// digitalcommons.pace.edu/honorscollege.theses/2
Bocquier, P., Nordman, C. J., & Vescovo, A. (2010). Employment vulnerability and earnings in urban West Africa. World Development, 38(9), 1297-1314.
Bue, M. C. L., Le, T. T. N., Silva, M. S., & Sen, K. (2022). Gender and vulnerable employment in the developing world: Evidence from global microdata. World Development, 159, 106010.
Buvinic, M., Berger, M., & Jaramillo, C. (1989). Impact of a credit project for women and men microentrepreneurs in Quito, Ecuador. Women’s Ventures, 222-246.
Castree, N. (2007). Labour geography: A work in progress. International Journal of Urban and Regional Research, 31(4), 853-862.
Chaykowski, R. P. (2005). Non-standard work and economic vulnerability (p. 5). Ottawa: Canadian Policy Research Networks.
Chen, M., Huang, X., Cheng, J., Tang, Z., & Huang, G. (2023). Urbanization and vulnerable employment: Empirical evidence from 163 countries in 1991–2019. Cities, 135, 104208.
Datta, S., & Sahu, T. N. (2021). Impact of microcredit on employment generation and empowerment of rural women in India. International Journal of Rural Management, 17(1), 140-157.
Elgin, C., & Oyvat, C. (2013). Lurking in the cities: Urbanization and the informal economy. Structural Change and Economic Dynamics, 27, 36–47.
Elson, D. (2002). Gender justice, human rights, and neo-liberal economic policies. Gender justice, development and rights, 2002, 78-114.
Gindling, T. H., & Newhouse, D. (2014). Self-employment in the developing world. World development, 56, 313-331.
Gray, M. M., Kittilson, M. C., & Sandholtz, W. (2006). Women and globalization: A study of 180 countries, 1975–2000. International organization, 60(2), 293-333.
Gutiérrez-Romero, R. (2021). Inequality, persistence of the informal economy, and club convergence. World Development, 139, 105211.
Hanefeld, J. (2018). How does globalisation affect women's health?. The Lancet Global Health, 6(1), e12-e13.
Hua, w. (2024). Gender Inequality: A Multi-Perspective Analysis, Proceedings of the 2nd International Conference on Social Psychology and Humanity Studies.
Huang, G., Zhang, H., Xue, D., & Yao, H. (2019). The inverted-U relationship between urban informal economy and urbanization in China. Economic Geography, 39, 76–83. Husain, H., Chowdhury, M. A. F., & Sulong, Z. (2024). Do political and social globalization promote female labour in Bangladesh? An empirical reassessment. World Development Sustainability, 4, 100121.
International Labour Organization (2013). Decent work indicators: Guidelines for producers and users of statistical and legal framework indicators: ILO Manual: Second Version. International Labour Organization.
Mitra, A. (2019). Women’s work in response to urbanization: Evidence from Odisha. ANTYAJAA: Indian Journal of Women and Social Change, 4(1), 92-106.
Mitra, A., & Tripathi, S. (2024). DO MORE WOMEN FIND EMPLOYMENT AS THE URBAN POPULATION GROWS?. Theoretical and Empirical Researches in Urban Management, 19(2), 88-117.
Mustafa Kemal, B., & Naci, G. (2009). Female labor force participation in urbanization process: the case of Turkey. MPRA Paper 18249, University Library of Munich, Germany.
Naples, N. A., & Desai, M. (Eds.). (2002). Women's activism and globalization: Linking local struggles and global politics. Routledge.
OECD/ILO. (2019). Tackling Vulnerability in the Informal Economy, Development Centre Studies, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/939b7bcd-en.
Ofori, I. K., Cantah, W. G., Afful Jr, B., & Hossain, S. (2022). Towards shared prosperity in sub‐Saharan Africa: How does the effect of economic integration compare to social equity policies?. African Development Review, 34(1), 97-113.
Pavlova, E., & Gvetadze, S. (2023). Female access to finance: A survey of literature (No. 2022/87). EIF Working Paper.
Peña-Casas, R., Ghailani, D., & Coster, S. (2018). The Impact of Digitalisation on Job Quality In European Public Services: The Case of Homecare and Employment Service Workers. European Social Observatory, European Public Service Union. Available at: https://www. epsu. org/sites/default/files/article/files/FINAL% 20REPORT% 20EPSU% 20DI GITALISATION.
Uwajumogu, N. R., Nwokoye, E. S., Ojike, R. O., Okere, K. I., Ugwu, J. N., & Ogbuagu, A. R. (2022). Globalization and the proportion of women in vulnerable employment in sub‐Saharan Africa: The role of economic, social, and political conditions. African Development Review, 34(3), 356-369.
Weil, D. (2009). Rethinking the regulation of vulnerable work in the USA: A sector-based approach. Journal of Industrial Relations, 51(3), 411-430.
Weil, D. (2009). Rethinking the regulation of vulnerable work in the USA: A sector-based approach. Journal of Industrial Relations, 51(3), 411-430.
Wu, C., & Yan, Y. (2023). Political factors, entrepreneurship, and female employment vulnerability in sub-Saharan Africa. African Journal of Reproductive Health, 27(12), 51-62.
Wu, D. F., & Schneider, M. F. (2019). Nonlinearity between the shadow economy and level of development. International Monetary Fund.
Yan-Ling. P., REN, Y., & Hou-jian, L. (2021). Do credit constraints affect households' economic vulnerability? Empirical evidence from rural China. Journal of Integrative Agriculture, 20(9), 2552-2568.

نص كامل:



 

 دوفصلنامه علمي- تخصصي اقتصاد توسعه و برنامه‌ريزي/ پاییز و زمستان 1403/ سال یازدهم/ شماره دوم 1

 

 

 

 

تحلیل اثر تسهیل وام­دهی بر اشتغال آسیب­پذیر زنان¹

 

فراس صباح علیوی²

سارا قبادی³

سعد مکاصیص⁴

 حسین شریفی رنانی⁵ 

 

 

چکیده

زنان به عنوان نیمی از جمعیت جوامع با مشارکت در فعالیت‌های اقتصادی می‌توانند به افزایش رشد اقتصادی یاری ‌رسانند. با این وجود بررسی‌های آماری حاکی از کم بودن فرصت‌های شغلی مناسب برای زنان در بخش رسمی در اکثر اقتصادهاست. این امر منجر به روی آوردن زنان به مشاغل خانگی و آسیب‌پذیر شده که از حقوق و دستمزد ثابت و تامین اجتماعی برخوردار نیستند. هدف مقاله حاضر تحلیل اثر تسهیل در وام­دهی بر اشتغال آسیب‌پذیر زنان و نقش آن در انتقال از بخش آسیب‌پذیر به بخش رسمی در منتخبی از کشورهای اسلامی است، که در آن‌ها بنابر تاکید اسلام برخورداری از حقوق انسانی از جمله اشتغال مناسب برای تمام اقشار جامعه به ویژه زنان مورد تاکید می‌باشد. از این رو با در نظر گرفتن دوره زمانی 2022-2013،  و با استفاده از روش گشتاورهای تعمیمی یافته (GMM) به تحلیل موضوع پرداخته شد. نتایج بیانگر آن بود که افزایش استحکام حقوق قانونی وام به عنوان شاخص تسهیل وام­دهی منجر به کاهش اشتغال آسیب‌پذیر زنان شده و به عبارتی به انتقال زنان از بخش غیررسمی به بخش رسمی اقتصاد کمک کرده است. این در حالی است که دیگر متغیرها شامل جهانی­شدن، نابرابری جنسیتی و افزایش شهرنشینی به افزایش اشتغال آسیب‌پذیر زنان منجر شده‌اند.

 

واژگان کلیدی: تسهیل وام­دهی، اشتغال آسیب‌پذیر، اشتغال زنان.

طبقه‌بندی JEL: J830، F00، C23.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

بخش عمده­ای از کارگران در کشورهای در حال توسعه، در اقتصاد غیررسمی با درآمد پایین، امنیت شغلی محدود و بدون حمایت اجتماعی مشغول به کار هستند (باکتا و بوستامانت⁶، 2009). همین امر باعث شده است تا مقابله با آسیب‌پذیری در اقتصاد غیررسمی و تسهیل گذار از اقتصاد غیررسمی به سوی اقتصاد رسمی به یکی از مهمترین چالش‌های سیاستی در این گروه از کشورها تبدیل شود (سازمان همکاری اقتصادی و توسعه و سازمان بین‌المللی کار⁷، 2019). از نظر سازمان بین­المللی کار⁸ (2010)، کارگران خویش­فرما و کارگران کمک­خانواده، شاغلین آسیب‌پذیر را تشکیل می­دهند، به طوری که از کیفیت و امنیت شغلی پایینی برخوردار هستند (پنا-کاساس و همکاران⁹، 2018). در این بین دستمزدهای پایین، برنامه­های کاری نامناسب و شرایط استرس‌زای روحی و روانی نیز از دیگر مشخصه­های اشتغال آسیب­پذیر است. مقوله اشتغال آسیب­پذیر برای زنان در مقایسه با مردان از اهمیت بیشتری برخوردار است چرا که زنان به دلیل مسئولیتی که در قبال مراقبت از فرزندان دارند، دسترسی کمتری به فرصت­­های شغلی با دستمزدهای منصفانه دارند (وو ویان¹⁰، 2023؛ اسدی زیدآبادی و همکاران، 1402). اغلب زنان در مشاغل آسیب­پذیر، با دستمزدی بسیار ناچیز، قواعد کاری غیررسمی، شرایط کاری بد و امنیت شغلی و اجتماعی پایین مواجه هستند. آن‌ها همچنین از حمایت­های اجتماعی و مزایایی مانند مرخصی زایمان با حقوق بی­بهره­ هستند و به دلیل عدم برخورداری از نماینده در اتحادیه­های کارگری، حق اعتراض و طرح مطالبات خود را نیز ندارند. در این میان، برنامه‌های فقرزدایی و توانمندسازی زنان تلاش می‌کنند تا با فراهم نمودن شغل‌های باکیفیت، آسیب‌پذیری‌های مرتبط با زنان را کاهش دهند (اواجوموگو و همکاران¹¹، 2022). 

کارشناسان و نهادهای بین­المللی بر این باور هستند که سهولت در اعطای وام و اعتبارات، یکی از مهمترین سازوکارهای موجود در راستای کاهش فقر و ایجاد اشتغال به ویژه برای زنان است. ادبیات موجود نیز نمایانگر آن است که عدم دسترسی به اعتبارات بانکی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه یکی از محدودیت­های مهم کارآفرینان به هنگام راه­اندازی بنگاه­های اقتصادی است و این مشکل برای زنان در مقایسه با مردان به مراتب بیشتر است (بوینیک و همکاران¹²، 1989). به بیان کلی دسترسی به منابع مالی در ایجاد، توسعه و بقای مشاغل به عنوان یک اصل کلی پذیرفته شده است (پاولوا و گوتادزه¹³، 2023). یان-لینگ و همکاران¹⁴ (2021) معتقد هستند که با محدود شدن دسترسی خانوار به اعتبارات رسمی و غیررسمی، آسیب­پذیری اقتصادی آن­ها افزایش می­یابد (یان-لینگ و همکاران، 2021). این در حالی است که به طور مشخص زنان از طریق افزایش دسترسی به بازارهای اعتباری، قادر هستند تا کسب­وکارهای کوچک مقیاس خود را به مشاغلی با مقیاس بزرگتر و سودآورتر تبدیل نموده و با بخش رسمی بازار ادغام شوند (آتریدو و همکاران¹⁵، 2013). با توجه به مباحث مطرح شده، این پژوهش به دنبال بررسی تأثیر سهولت وام­دهی بر اشتغال آسیب­پذیر زنان در منتخبی از کشورهای اسلامی طی سال‌های 2013 تا 2022 می­باشد. به منظور برآورد الگوی پژوهش از گشتاورهای تعمیمی یافته (GMM) بهره گرفته می‌شود. مرور بر پیشینه تحقیق نشان می­دهد که پژوهش حاضر به لحاظ موضوعی دارای نوآوری است، به‌طوری که تا کنون در سطح پژوهش­های داخلی، به بررسی تأثیر سهولت وام­دهی بر اشتغال آسیب­پذیر زنان پرداخته نشده است. بر همین اساس مقاله حاضر از 5 بخش اصلی تشکیل شده است. پس از بیان مقدمه، در بخش اول مبانی نظری مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در بخش دوم مروری بر مطالعات پیشین صورت می‌گیرد. بخش سوم به روش تحقیق و نتایج آزمون‌های آماری و برآورد الگوی پژوهش می‌پردازد. در بخش چهارم نیز نتیجه‌گیری و پیشنهادات سیاستی ارائه می‌شود.

 

1- مبانی نظری 

1-1- اشتغال آسیب­پذیر زنان

در راستای تعریف اشتغال آسیب­پذیر، سه رویکرد کلی در نظر گرفته می­شود. سازمان بین­المللی کار (2010) مشاغل آسیب­پذیر را به عنوان مجموع کارگران خویش­فرما و کارگران کمک­خانواده تعریف می­کند. در رویکرد دوم، مشاغل آسیب­پذیر سیب­بر اساس سطح پایین درآمد جمعیت شاغل تعریف می­­شود و در رویکرد سوم نیز جنبه­های چندبعدی آسیب­پذیری در اشتغال مد نظر قرار می­گیرد. به‌طور کلی کارگران پاره­وقت، خوداشتغال و قراردادی در مقایسه با کارگران تمام­وقت در معرض آسیب­پذیری بالاتری قرار دارند که این موضوع ریشه در میزان ثبات یا عدم ثبات شغلی دارد (چایکوفسکی¹⁶، 2005). کمیسیون اتحادیه‌های کارگری¹⁷ (2008) بیان می‌کند که کارگران در صورت فقدان صلاحیت­های علمی و قرارداد دائم و یا اشتغال در محیط خانه، در معرض خطر اشتغال آسیب‌پذیر قرار دارند. علاوه بر این، مهاجران غیرقانونی و یا افرادی که در بخش غیررسمی کار می­کنند نیز جزء شاغلین آسیب­پذیر محسوب می­شوند. در این بین باکویر و همکاران¹⁸ (2010) استدلال می­کنند که آسیب‌پذیری با مشکلاتی در ارتباط است که در مسیر مدیریت ریسک‌ها و مقابله با زیان‌ها و هزینه‌های ناشی از موقعیت‌های مخاطره‌آمیز برای افراد ایجاد می­شوند و از آن جایی که ریسک به عنوان احتمال قرار گرفتن افراد در معرض یک رویداد نامطلوب تعریف می­شود، بنابراین، اشتغال آسیب­پذیر، ریسک اشتغال در مشاغلی است که فاقد استانداردهای شغلی مناسب هستند (عندلیب و ظفر¹⁹، 2023). به طور کلی زنان در مقایسه با مردادن بیشتر در معرض اشتغال آسیب­پذیر قرار دارند که یکی از مهمترین دلایل آن، مسئولیت­هایی است که در قبال مراقبت از فرزندان و تربیت و پرورش آن­ها به عهده دارندو بنابراین ناچار هستند تا ترکیبی از مسئولیت­های خانه و کار را انتخاب نمایند (وو و یان، 2023). زنان شاغل در بخش آسیب­پذیر نه تنها با دستمزدهای بسیار پایین، قواعد کاری غیررسمی، شرایط کاری نامطلوب و همچنین امنیت شغلی و اجتماعی بسیار پایین مواجه هستند، بلکه اغلب از حمایت­های اجتماعی لازم و مزایایی مانند مرخصی زایمان با حقوق نیز بی­بهره­ هستند و همچنین به دلیل عدم برخورداری از نماینده­های قانونی در اتحادیه­های کارگری، توان لازم برای اعتراض و طرح مطالبات خود را هم ندارند (اواجوموگو و همکاران، 2022). به بیان کلی عواملی همچون میزان حقوق، حمایت اجتماعی، شرایط و قواعد کاری، مدت زمان انجام کار، سطح سلامت و ایمنی و سطح مهارت­­آموزی و ارائه دوره­های آموزشی به عنوان مهمترین ابعاد کیفیت شغلی زنان نقش مهمی در ایجاد مشاغل مناسب، پایدار و موقر برای آنان دارند (پنا-کاساس و همکاران، 2018).

 

1-2- عوامل مؤثر بر اشتغال آسیب­پذیر زنان

1-2-1- وام و اعتبارات

کارشناسان و نهادهای بین­المللی معتقد هستند که اعطای وام و اعتبارات، یکی از مهمترین سازوکارهای موجود در راستای کاهش فقر و ایجاد اشتغال به ویژه برای زنان است. ادبیات موجود نشان می­دهد که در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، عدم دسترسی به اعتبارات بانکی یکی از محدودیت­های مهم کارآفرینان به خصوص در هنگام راه­اندازی بنگاه­های اقتصادی است، به‌طوری که این مشکل برای زنان در مقایسه با مردان بیشتر است (بوینیک و همکاران²⁰، 1989). یان-لینگ و همکاران (2021) استدلال می­کنند که با ایجاد محدودیت در دسترسی خانوار به اعتبارات رسمی و غیررسمی، آسیب­پذیری اقتصادی آن­ها افزایش می­یابد. علاوه بر این، زنان از طریق دسترسی به بازارهای اعتباری، می­توانند کسب­وکارهای کوچک مقیاس خود را به مشاغلی با مقیاس بزرگتر و سودآورتر تبدیل نمایند و با بخش رسمی بازار ادغام شوند (یان-لینگ و همکاران، 2021؛ آتریدو و همکاران، 2013). اگرچه مطالعات بسیاری بر تأثیر مثبت وام در کاهش آسیب­پذیری اشتغال زنان تأکید کرده­اند، اما نتایج برخی از مطالعات حاکی از آن است که وام­های دریافتی ممکن است صرف فعالیت­های دیگری همچون خرید و یا اجاره مسکن، خرید لوازم خانگی و یا تهیه جهاز برای دختران شود (دیهیم و وهابی، 1382)، که این موضوع می­تواند باعث شود تا سیاست­های اشتغال­زایی زنان از طریق اعطای وام از موفقیت چندانی برخوردار نباشد (کریمی، 1393، یعقوبی، 1385).

 

1-3-1- جهانی­شدن

از نظر شولت²¹ (2007) و کاسلی²² (2004)، ارتباطات جهانی و فراسرزمینی میان مردم در طول زمان و مکان از ویژگی‌های اصلی جهانی‌شدن هستند. از نظر چئون²³ (2004) نیز جهانی‌­شدن بسته‌ای است که علاوه بر گسترش تجارت و انتقال بین‌المللی نهاده‌ها، مواردی همچون تغییرات تکنولوژیکی، فرآیند اصلاحات و بازسازی اجتماعی و سیاسی را نیز دربر می­گیرد. طرفداران جهانی­شدن بر این باور هستند که گسترش بازارها؛ ایجاد فرصت­ها؛ افزایش دسترسی به تکنولوژی و سرمایه­های مالی و انسانی؛ افزایش دسترسی به منابع و کالاهای باکیفیت­تر و ارزان­تر، خلق ایده­های جدید، بهبود در تقسیم ریسک بین­المللی و افزایش کارایی تخصیص منابع از مهمترین پیامدهای جهانی­شدن هستند (آسونگو و نواچوکو²⁴، 2017). این در حالی است که منتقدان جهانی­شدن استدلال می­کنند که اثرات مطلوب جهانی­شدن به‌طور نابرابر اتفاق می­افتد و در نتیجه منجر به افزایش نابرابری می­شود. از نظر آن­ها جهانی­شدن، فرهنگ­های محلی را نیز از بین می­برد و باعث فروپاشی روابط دولت-ملت­ها می­شود (اواجوموگو و همکاران، 2022). 

در ارتباط با تأثیر جهانی شدن بر اشتغال آسیب­پذیر زنان نیز دو گرایش فکری عمده وجود دارد. گروهی بر این باور هستند که جهانی­شدن از طریق ادغام زنان در بازارهای کار رسمی و در نتیجه ایجاد دستمزدهای بالاتر، زمینه­های افزایش قدرت اقتصادی و بهبود فرصت‌ها و چشم‌انداز زنان را فراهم می­کند، که این امر باعث افزایش استقلال و آزادی زنان، کنترل آنان بر بودجه و تصمیمات خانوار و همچنین افزایش اقتدار و انگیزه آنان برای کمک گرفتن از همسرانشان در امور خانه می­شود (اوکولو-اوباسی و همکاران، 2021؛ افوری و همکاران²⁵، 2022). علاوه بر این افزایش دستمزد و درآمد زنان در مقایسه با مردان، باعث بهبود وضعیت و اختیارات نسبی آنان خواهد شد و با گذشت زمان، این تأثیر به سطوح کلی جامعه گسترش می­یابد، به‌طوری که مشارکت زنان در فضای عمومی افزایش می­یابد و در نهایت زنان به بازیگران فعال در تصمیم­گیری­های عمومی تبدیل می­شوند (گری و همکاران²⁶، 2006). این در حالی است که باکوس²⁷ (2005)، السون²⁸ (2002)، و ناپل و دسای²⁹ (2002) بر این باور هستند که جهانی­شدن، توانایی زنان برای قرار گرفتن در موقعیت­های شغلی شایسته و آبرومند با حقوق تضمین­شده را کاهش می­دهد. باکوس معتقد است که به دنبال جهانی­شدن و رشد و سرمایه­بر شدن بنگاه‌ها، نیاز به نیروی کار ارزان و غیرماهر زنان نیز کاهش می‌یابد. در این بین، تانزی³⁰ (2000) استدلال می­کند که جهانی­شدن از طریق کاهش حمایت اجتماعی، قدرت چانه زنی و استقلال زنان در خانواده و جامعه را متزلزل می­کند. هانفلد³¹ (2017) هم معتقد است که جهانی­شدن از طریق افزایش مهاجرت نیروی کار و دسترسی به مواد غذایی ارزان­تر و فرآوری شده، باعث ایجاد خطرات سلامتی جسمی و روحی و در نتیجه تغییر الگوی اشتغال می­شود به‌طوری که آسیب­پذیری زنان را افزایش می­دهد (اواجوموگو و همکاران، 2022).

 

 

1-4-1- نابرابری جنسیتی

نابرابري جنسيتي نتیجه برآیند چهار مؤلفه مشارکت و فرصت اقتصادی، دستیابي به آموزش، بهداشت و بقا و توانمندسازی سیاسي است (قره­حسنلو و میرحسینی، 1400). به طور کلی منظور از نابرابری جنسیتی در محیط کار، وجود رفتار و فرصت­های نابرابر برای زنان و مردان در زمینه­ شغل­های موجود، پیشرفت شغلی، دستمزد و غیره است (هوآ³²، 2024). نابرابری‌های جنسیتی در اشتغال در اشکال مختلفی همچون وجود فرصت­های نابرابر در یافتن شغل­های با حقوق، مدت زمان اشتغال، مشارکت در بازار کار، دریافت کار پاره‌وقت و همچنین شکاف‌های دستمزد منعکس می‌شود (سازمان همکاری اقتصادی و توسعه و سازمان جهانی کار، 2019). به‌طور خلاصه می­توان به سه نوع تبعیض جنسیتی در بازار نیروی کار اشاره نمود. نخست آن که زنان نسبت به مردان در مشاغل مشابه، مزد و حقوق کمتری دریافت کنند. دومین تبعیض، به محرومیت زنان از مشاغل حرفه‌ای پردرآمد و تمرکز یافتن آنان در مشاغل غیرفنی و ساده اشاره دارد. سومین نوع تبعیض نیز، اخراج تعداد بیشتری از زنان در مقایسه با مردان به هنگام رکود اقتصادی را در بر می­گیرد (فطرس و همکاران، 1397). ادبیات گسترده­ای وجود دارد که نشان می­دهد در کشورهای در حال توسعه که اکثر کارگران خوداشتغال هستند، زنان در مقایسه با مردان، بیشتر در کسب­وکارهای خانوادگی و بدون دستمزد و کمتر به عنوان کارفرما و یا خویش­فرما فعالیت می­کنند. علاوه بر این حتی در کشورهای ثروتمند نیز با وجود اینکه اکثریت قریب به اتفاق کارگران، کارمندان مزدبگیر در بخش رسمی هستند، اما معمولاً زنان در مقایسه با مردان در صنایع و مشاغل به خصوص با درآمد پایین­تر کار می­کنند (گیندلینگ و نیوهاوس³³، 2014).

 

1-5-1- شهرنشینی

شهرنشینی مفهومی است که به جریان جمعیت از روستا به شهر و همچنین دگرگونی ساختاری در اقتصاد و جامعه اشاره دارد. حرکت مهاجران آسیب­پذیر به سوی شهرها از جمله عوامل مؤثر بر آسیب­پذیری نیروی کار محسوب می­شود (ویل³⁴، 2009). شهرنشینی با دگرگونی در ساختار اشتغال، می­تواند مشکلات اجتماعی مهمی همچون فقر و نابرابری را به وجود آورد (کاستری³⁵، 2007). شواهد نشان می­دهد که در طول بحران سال 2008 میلادی، مناطقی که از رشد شهرنشینی بالاتری برخوردار بوده­اند، بیشتر با معضل بیکاری مواجه شده­اند. در حقیقت گسترش شهرنشینی که به دنبال مهاجرت سیل­آسای افراد آسیب­پذیر رخ می­دهد، بر آسیب­پذیری مشاغل تأثیر می­گذارد (چن و همکاران³⁶، 2023). مطالعات میترا³⁷ (2019) و مصطفی کمال و ناچی³⁸ (2009) نشان می­دهد که با افزایش شهرنشینی، نرخ مشارکت زنان به عنوان نیروی کار کاهش می­یابد که از دلایل عمده آن مهاجرت زنان روستایی به مناطق شهری است که به دلیل فقدان فرصت­های شغلی نمی­توانند وارد بازار کار شوند (میترا و تریپاتی³⁹، 2024). در این بین، وو و اشنایدر⁴⁰ (2019)، هانگ و همکاران⁴¹ (2019) و الگین و اویوات⁴² (2013) به یک رابطه­ U شکل بین شهرنشینی و اشتغال غیررسمی دست یافته­اند، به‌طوری که با رسیدن نرخ شهرنشینی به یک حد معین، روند افزایشی اشتغال غیررسمی به عنوان درصدی از اشتغال کل به یک روند کاهشی تبدیل می­شود (گوتیرز-رومرو⁴³، 2021). معمولاً در مراحل اولیه رشد شهرنشینی و به دنبال آن گسترش صنایع و افزایش تولیدات کارخانه­ای، تولیدات خانگی به واسطه فعالیت زنان کاهش می­یابد (بوزراپ⁴⁴، 1970). این در حالی است که با استمرار رشد شهرنشینی و ایجاد فرصت­های تحصیلی بهتر برای زنان، کاهش نرخ باروری و ایجاد امکان تجاری­سازی محصولات خانگی، مشارکت زنان در بازار کار افزایش می­یابد (اپنهایمر⁴⁵، 1970).

 

2- مطالعات پیشین

با مرور بر پیشینه این پژوهش مشخص گردید که تا کنون هیچ یک از مطالعات داخلی به‌طور کلی به بررسی عوامل مؤثر بر اشتغال آسیب­پذیر زنان و به‌طور مشخص به بررسی تأثیر سهولت وام­دهی بر اشتغال آسیب­پذیر زنان نپرداخته­اند. بر همین اساس در ادامه به نزدیک­ترین مطالعات داخلی انجام شده و همچنین مطالعات خارجی مشابه با موضوع پژوهش اشاره می­شود.

2-1- مطالعات داخلی

جلیلیان و محمدی (1401) با استفاده از ابزار پرسشنامه به بررسی نقش وام های اشتغال زایی بر معیشت پایدار زنان روستایی سرپرست خانوار تحت پوشش کمیته امداد در دهستان هرسم، شهرستان اسلام آباد غرب در استان کرمانشاه پرداختند. نتایج نشان داد که دو گروه زنان سرپرست خانوار بهره­مند و بی­بهره از وام­های اشتغال­زایی کمیته امداد، از نظر وضعیت معیشت پایدار روستایی، تفاوت معنی­داری باهم داشتند و زنان بهره­مند، مخصوصاً در بعد سرمایه مالی و سرمایه فیزیکی وضعیت معیشت بهتری داشتند. همچنین در بین زنان بهره­مند از وام­های خوکفایی نیز کسانی که از میزان وام­های دریافتی و دوره بازپرداخت آنها رضایت داشته و همچنین در دوره های مهارت آموزی جهت ایجاد شغل شرکت داشتند، از سطح معیشت پایدار بالاتری برخوردار بودند. آخرتی و همکاران (1397) با استفاده از ابزار پرسشنامه به بررسی مهمترین موانع مؤثر بر اشتغال زنان روستایی زیرکوه در سال 1396 پرداختند. نتایج نشان داد که بین زنان شاغل و خانه­دار در موانع فرهنگی و اجتماعی، موانع آموزشی مدیریتی و موانع فنی تفاوت معنی­داری وجود دارد، در حالی که در موانع اقتصادی، موانع روانشناختی و موانع سیاست­گذاری تفاوت معنی­داری مشاهده نگردید. علیقلی (1395) با استفاده از روش داده­های تابلویی، رابطه بین توسعه اقتصادی و مشارکت زنان در نیروی کار کشورهای اسلامی طی دوره زمانی (2013-1990) را مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد که تولید، نرخ بیکاری و نرخ باروری تأثیر منفی و توان دوم تولید، نرخ شهرنشینی و نرخ ثبت‌نام ناخالص زنان در مقاطع ابتدایی، متوسطه و عالی تأثیر مثبتی بر نرخ مشارکت زنان در نیروی کار کشورهای اسلامی دارد. عرب مازار و همکاران (1393) با استفاده از مدل لاجیت⁴⁶ تأثیر عوامل اجتماعی-اقتصادی مؤثر بر اشتغال زنان در ایران در سال 1390 را تحلیل نمودند. نتایج نشان داد تعداد افراد شاغل در خانوار، وضعیت تأهل، محل اقامت و سرپرست بودن زنان تأثیر مثبتی بر اشتغال آن­ها دارد، اما سن، اثری مثبت و غیرخطی و تحصیلات بالاتر از متوسطه اثر معکوسی بر اشتغال زنان داشته است. کریمی (1393) ضمن شناسایی تعاونی­های موفق و ناموفق زنان استان مازندران در فعالیت­های مختلف اقتصادی و تعیین میزان تأثیر ویژگی­های اعضای تعاونی­ها (سن، تحصیلات و وضعیت تأهل) در موفقیت یا عدم موفقیت آن­ها، به بررسی تأثیر اعتبارات بانکی بر اشتغال زنان در تعاونی­های مورد نظر پرداخت. نتایج نشان داد اعطای وام ارزان به شرکت­های تعاونی در ایجاد اشتغال زنان از موفقیت چندانی برخوردار نبوده است. یعقوبی (1384) به بررسی اثرات اعتبارات خرد بر اشتغال زنان روستایی استان زنجان طی دوره زمانی (1381-1375) پرداخت. نتایج نشان داد که اگر چه اعتبارات پرداختی در زمینه تثبیت شغل فعلی زنان مؤثر بوده است اما به علت ناکافی بودن مبلغ آن تأثیر چندانی در ایجاد مشاغل جدید نداشته است. 

 

2-2- مطالعات خارجی

حسین و همکاران⁴⁷ (2024) به بررسی تاثیر جهانی‌شدن بر اشتغال زنان در بنگلادش طی دوره زمانی 2019-1984 پرداختند. نتایج بیانگر آن بود که جهانی‌شدن سیاسی در ابتدا منجر به افزایش اشتغال زنان می‌شود و پس از رسیدن به حدآستانه مشخصی، این افزایش در اشتغال زنان به تدریج کاهش می‌یابد. این نتیجه حاکی از آن است که در ابتدای فرآیند جهانی‌شدن، فرصت‌های شغلی برای زنان تحصیلکرده در بخش خدمات بیشتر می‌شود و فرصت‌های شغلی برای زنان دارای تحصیلات پایین‌تر در بخش صنعت بیشتر می‌شود. در ادامه با تکیه کشور بر تولیدات صنعتی صادراتی، اشتغال زنان به‌طور معناداری کاهش خواهد یافت. این امر منجر به ایجاد رابطه‌ای به شکل U معکوس میان جهانی‌شدن سیاسی و اشتغال زنان می‌شود. از طرفی جهانی‌شدن اجتماعی تاثیر منفی و معناداری بر اشتغال زنان داشته است. میترا و تریپاتی (2024) به بررسی تأثیر شهرنشینی بر نسبت مشارکت نیروی کار زنان به مردان در منتخبی از کشورهای جهان طی دوره زمانی (2022-1991) پرداختند. نتایج نشان داد که شهرنشینی تأثیر نامطلوبی بر نسبت مشارکت نیروی کار زنان به مردان دارد. چن و همکاران (2023) ارتباط شهرنشینی و اشتغال آسیب­پذیر در کشورهای منتخب را مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد با افزایش نرخ شهرنشینی، اشتغال آسیب­پذیر کاهش می­یابد. اواجوموگو و همکاران (2022) اثرات جهانی­شدن اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بر اشتغال آسیب‌پذیر زنان در 37 کشور منتخب آفریقایی طی دوره زمانی (2016-2000) را مورد تحلیل قرار دادند. نتایج نشان داد که جهانی­شدن اقتصادی و اجتماعی بر اشتغال آسیب­پذیر زنان تأثیر منفی و جهانی‌­شدن سیاسی بر اشتغال آسیب­پذبر زنان تأثیر مثبت دارد. بو و همکاران⁴⁸ (2022) به بررسی عوامل مؤثر بر اشتغال آسیب­پذیر زنان در 76 کشور منتخب با درآمد متوسط و پایین طی دوره زمانی (2017-1990) پرداختند. نتایج نشان داد که طی سال‌های 1990 و 2010 به دنبال پیشرفت تحصیلی زنان و کاهش نرخ باروری اشتغال آسیب­پذیر زنان کاهش یافته است. علاوه بر این نهادهای مغرضانه جنسیتی به عنوان مهمترین عامل شکاف جنسیتی در سال­های 2010 تا 2017 در نظر گرفته شده­اند. داتا و ساهو⁴⁹ (2021) به بررسی تأثیر اعتبارات خرد بر ایجاد اشتغال و قدرت زنان روستایی در هند طی دوره زمانی مارچ⁵⁰ تا دسامبر⁵¹ 2019 پرداخته­اند. نتایج نشان می­دهد که با افزایش اعطای اعتبارات خرد، فعالیت­های درآمدزا و جذب زنان در قالب کسب­وکارهای خانگی و غیرخانگی افزایش می­یابد. مرور بر پیشینه پژوهش نشان می­دهد که مقاله حاضر بر حسب هدف و در مقایسه با مطالعات داخلی انجام شده دارای نوآوری است، به‌طوری که بخش عمده­ای از این نوآوری در گرو انتخاب متغیرهای اشتغال آسیب­پذیر زنان و شاخص استحکام حقوق قانونی وام می­باشد.

 

3- روش تحقیق

3-1- تصریح الگو و معرفی متغیرها

برای دستیابی به هدف این مقاله که تحلیل اثر تسهیل وام­دهی بر اشتغال آسیب‌پذیر زنان در کشورهای منتخب اسلامی⁵² در دوره زمانی 2022-2013 است به پیروی از داتا و ساهو (2021) و اواجوموگو و همکاران (2022) مدل زیر تصریح می شود:

=      (1)

در مدل (1)،  اشتغال آسیب‌پذیر زنان (بر حسب درصدی از اشتغال کل زنان) است که  دربرگیرنده اشتغال کارگران خویش­فرما و کارگران کمک­خانواده می­باشد.

  بیانگر شاخص استحکام حقوق قانونی وام است که نشان می‌دهد قوانین وثیقه و ورشکستگی، تا چه حد از حقوق وام­گیرندگان و وام­دهندگان محافظت می‌کنند. به بیانی دیگر این شاخص، میزان سهولت در دریافت وام­ را اندازه­گیری می‌نماید. شاخص مذکور در بازه عددی صفرتا 12 رتبه­بندی شده است، به‌طوری‌که رتبه صفر بیانگر بدترین وضعیت و رتبه 12 بیانگر بهترین وضعیت در حفاظت از حقوق وام‌گیرندگان و وام‌دهندگان و سهولت در دریافت وام است.

 نشان­دهنده شاخص نابرابری جنسیتی است که با در نظر گرفتن سه حوزه سلامت باروری، توانمندسازی و بازار کار ساخته و پرداخته می­شود.

 بیانگر جمعیت شهرنشین بر حسب تعداد نفر است.

 داده­های مربوط به متغیرهای اشتغال آسیب‌پذیر زنان، استحکام حقوق قانونی وام، نابرابری جنسیتی و جمعیت شهرنشین از تارنمای بانک جهانی استخراج می­شوند.

  بیانگر شاخص جهانی­شدن است که به ارزیابی جهانی­شدن از سه بعد اقتصادی، اجتماعی و سیاسی می­پردازد. شاخص مذکور در بازه عددی صفرتا 100 رتبه­بندی شده است، به‌طوری‌که رتبه صفر بیانگر بدترین وضعیت و رتبه 100 بیانگر بهترین وضعیت است. داده­های مربوط به این متغیر از تارنمای مؤسسه کاف⁵³ استخراج می­شود. به منظور از بین بردن تاثیر درونزایی متغیرها و همچنین به دلیل اینکه شرط کوچکتر بودن دوره زمانی از مقاطع در این پژوهش وجود دارد، از روش گشتاورهای تعمیم یافته استفاده می‌شود.

3-2- نتیجه آزمون‌های آماری و برآورد الگو

آمار توصیفی مربوط به متغیرهای مورد استفاده در الگوی پژوهش در جدول (1) ارائه شده است.

 

جدول (1)- آمار توصیفی

        منبع: یافته‌های پژوهش

 

جدول (1) نشان می‌دهد که اشتغال آسیب‌پذیر زنان در کشورهای اسلامی منتخب طی دوره زمانی 2022-2013 دارای میانگینی برابر با 6/33 درصد بوده و کمترین میزان اشتغال اسیب پذیر زنان 6/2 درصد بوده که مربوط به اردن در سال 2022 است. بیشترین میزان اشتغال آسیب‌پذیر زنان نیز 7/77 دصد و مربوط به پاکستان در سال 2019 بوده است. شاخص استحکام حقوق قانونی وام در کشورهای منتخب اسلامی به‌طور میانگین برابر با 88/3 درصد است. اردن در سال‌های 2013 تا 2018 و عراق طی تمام دوره مورد مطالعه با امتیاز صفر کمترین میزان استحکام حقوق قانونی وام را داشته‌اند و اردن طی سال‌های 2019 تا 2022 با امتیاز 11، از بیشترین میزان استحکام حقوق قانونی وام را برخوردار بوده است. 

پیش از برآورد الگو انجام آزمون مانایی متغیرها ضروی است. براي بررسي مانايي داده‌هاي پانل مي‌توان از آزمون‌هاي ريشه واحد دیکی فولر تعمیم­یافته⁵⁴، لوین، لین و چاو⁵⁵، فیشر⁵⁶، ایم، شین و پسران⁵⁷ و پسران (2007) استفاده کرد، که البته انتخاب آزمون مناسب از بين اين آزمون‌ها در گام اول نيازمند بررسي وجود وابستگي مقطعي است، به‌طوری‌که در صورت وجود وابستگی مقطعی لازم است از آزمون پسران استفاده شود و در غیر این صورت می‌توان از سایر آزمون‌ها استفاده نمود. نتايج آزمون وابستگي مقطعي پسران براي متغیرهای الگو آماره ای برابر با 47/1- که دارای احتمالی برابر با 141/0 است بدست داد. بر این اساس فرضيه صفر مبنی بر عدم وجود وابستگی مقطعی رد نمي‌شود، در نتیجه بين متغيرها وابستگي مقطعي وجود ندارد. بدین ترتیب، براي بررسي مانايي داده‌ها می‌توان از آزمون‌های معمول مانایی برای داده‌های پانلی شامل واحد لوين، لين و چو، ايم- پسران- شين و بريتانگ و ‎هادري استفاده کرد. در این پژوهش به منظور بررسی مانایی متغیرها از آزمون‎ ایم، پسران و شین (IPS) استفاده می‌شود. فرضیه صفر در آزمون مذکور بیانگر نامانا بودن متغیرهاست.

 

جدول (2)- نتایج آزمون مانایی متغیرهای پژوهش به روش IPS با در نظر گرفتن عرض از مبدا

نام متغیر	نماد متغیر	میانگین	حداقل	حداکثر	انحراف معیار	مقیاس
اشتغال آسیب‌پذیر زنان		6/33	6/2	7/77	5/19	درصد
شاخص استحکام حقوق قانونی وام		88/3	0	11	9/2	امتیاز 12- 0
جهانی‌شدن		03/64	68/43	06/81	0/9	رتبه 100- 0
نابرابری جنسیتی		40/0	18/0	59/0	1/0	رتبه 1- 0
جمعیت شهرنشین		38747604	2031430	10860/1	39485498	تعداد نفر

               منبع: یافته‌های پژوهش

 

مطابق با نتایج جدول (2) آزمون مانایی نشان می‌دهد که نرخ شهرنشینی و شاخص استحکام حقوق قانونی وام نامانا و سایر متغیرها مانا هستند. به عبارتی متغیرها ترکیبی از مانا و نامانا هستند و لازم است آزمون همجمعی بین متغیرهای الگوها انجام شود تا از وجود رابطه بلندمدت بین متغیرها اطمینان حاصل شود. بدین منظور از آزمون همجمعی داده‌های تابلویی به روش کائو⁵⁸ استفاده شد و نتیجه این آزمون آماره‌ای برابر با 8/1- بدست داد که دارای احتمالی برابر با 036/0 می‌باشد. بدین ترتیب فرضیه صفر مبنی بر عدم وجود بردار همجمعی بین متغیرهای الگوی پژوهش رد شده و رابطه همجمعی وجود دارد. بر این اساس می‌توان از روش‌ گشتاورهای تعمیم یافته (GMM) برای برآورد الگو استفاده کرد. نتیجه حاصل از برآورد الگو و آزمون‌های تشخیصی در جدول (3) ارائه شده است.

 

جدول (3)- نتیجه تخمین الگو و آزمون‌های تشخیصی به روش GMM

متغیر	نماد	آماره t	احتمال آماره	نتیجه
اشتغال آسیب‌پذیر زنان		2/5-	000/0	مانا
شاخص استحکام حقوق قانونی وام		04/1-	148/0	نامانا
جهانی‌شدن		9/1-	027/0	مانا
نابرابری جنسیتی		5/1-	065/0	مانا
جمعیت شهرنشین		56/2	995/0	نامانا

***، ** و * به ترتیب بیانگر معناداری در سطح 1%، 5% و 10% است.

منبع: یافته‌های پژوهش

 

بر اساس نتایج جدول (3) اشتغال آسیب‌پذیر زنان در دوره قبل بر دوره جاری اثر مثبت و معنادار داشته است. شاخص استحکام حقوق قانونی وام بر اشتغال آسیب‌پذیر زنان اثر منفی و معنادار داشته است. متغیرهای نابرابری جنسیتی، و نرخ شهرنشینی و جهانی شدن بر اشتغال آسیب‌پذیر زنان اثر مثبت و معنادار داشته‌اند. نتایج آزمون‌های سارگان و آرلانو و باند در جدول (3)، حاکی از عدم همبستگی سریالی در وقفه دوم و معتبر بودن ابزارهای مورد استفاده در مدل است. بدین ترتیب مدل برآورد شده با تفاضل وقفه‌دار مرتبه اول، روش مناسبی برای تخمین مدل بوده و دارای تورش تصریح مدل نمی‌باشد.

4- نتیجه‌گیری و پیشنهادها

در مقاله حاضر که با هدف تحلیل اثر تسهیل وام­دهی بر اشتغال آسیب‌پذیر زنان در 13 کشور منتخب اسلامی در دوره زمانی 2022-2013 و به روش گشتاورهای تعمیمی یافته (GMM) انجام شد، نتایج زیر حاصل شد: 

- افزایش یک درصدی اشتغال آسیب پذیر زنان در دوره قبل منجر به افزایش 35/0 درصدی اشتغال آسیب پذیر زنان در دوره جاری شده است.

- افزایش یک درصدی شاخص استحکام حقوق قانونی وام که به منزله تسهیل وام­دهی است منجر به 011/0 درصد کاهش در اشتغال آسیب‌پذیر زنان شده است. بر این اساس با تسهیل وام­دهی زنان توانسته‌اند از مشاعل آسیب‌پذیر به مشاغل رسمی انتقال یابند. به عبارتی با تسهیل وام­دهی در کشورهای مورد مطالعه، توانمندی زنان برای ورود به مشاغلی که در بخش رسمی است و دارای مزایایی همچون حوقو ثابت و تامین اجتماعی می باشد افزایش یافته است. مطالعاتی همچون داتا و ساهو (2021) نیز به نتایج مشابهی دست یافته‌اند.

- افزایش یک درصدی جهانی­شدن منجر به 34/0 درصد افزایش اشتغال آسیب‌پذیر زنان شده است. این در حالی است که افزایش یک درصدی در مجذور جهانی­شدن منجر به 588/0 درصد افزایش در اشتغال آسیب‌پذیر زنان شده است. بر این اساس افزایش درجات جهانی‌شدن که با ارتقای رشد اقتصادی و سرمایه‌بر شدن تولیدات در راستای افزایش صادرات و تجارت جهانی همراه است منجر به کاهش یافتن نیاز بنگاه ها در بخش رسمی به نیروی کار زنان، به ویژه زنان دارای سطح تحصیلات و مهارت کمتر، شده و به افزایش اشتغال زنان در بخش آسیب‌پذیر منتهی شده است. 

- افزایش یک درصدی نابرابری جنسیتی منجر به افزایش 58/0 درصدی اشتغال آسیب‌پذیر زنان در کشورهای مورد بررسی شده است. بدین ترتیب، با افزایش نابرابری زنان نسبت به مردان در کشورهای اسلامی منتخب، دسترسی زنان به مشاغل رسمی و مناسب کاهش یافته و باعث شده است که زنان وادار به پذیرش مشاغل آسیب‌پذیر شوند. بو و همکاران (2022) نیز در مطالعه خود به نتیجه مشابهی دست یافتند.

- افزایش یک درصدی نرخ شهرنشینی به  افزایش 34/0 درصدی اشتغال آسیب‌پذیر زنان در کشورهای منتخب اسلامی منجر شده است. به عبارتی افزایش نرخ شهرنشینی که به دلیل مهاجرت نیروی کار از روستاها به شهرها اتفاق افتاده است، به دلیل عدم وجود فرصت‌های شغلی برای مهاجران روستایی که اغلب افرادی غیرماهر و با سطح تحصیلات پایین هستند منجر به افزایش اشتغال آسیب پذیر زنان شده است. علیقلی (1395) نیز به نتیجه مشابهی دست یافت.

با توجه به اینکه کشورهای مورد مطالعه جزء کشورهای اسلامی هستند و مطابق با اصول اسلام، برقراری عدالت و برخورداری از حقوق انسانی از جمله حق اشتغال و برخورداری از دستمزد برای زنان مشابه با مردان، مورد تاکید می باشد، انجام اقداماتی که در راستای نتایج حاصل از این پژوهش می‌تواند به کاهش اشتغال آسیب‌پذیر زنان و توانمند ساختن آنان برای ورود به بخش رسمی و امن اقتصاد راهگشا باشد به شرح زیر توصیه می‌شود:

-از آنجا که تسهیل وام­دهی بر اشتغال آسیب‌پذیر زنان اثر منفی داشته و به عبارتی باعث انتقال زنان از بخش غیررسمی به بخش رسمی اقتصاد شده است، لازم است دولت‌های کشورهای مورد بررسی بر تسهیل وام­دهی به زنان اهتمام ورزند. در این راستا  توصیه می‌شود که طرح‌های تسهیلاتی ویژه‌ای برای زنان ایجاد شود که شامل وام‌های قرض‌الحسنه و یا با نرخ بهره پایین باشد. همچنین از آنجا که ممکن است زنان نتوانند ضامن رسمی برای اخذ وام معرفی نمایند و یا قادر به ارائه وثیقه‌هایی همچون استاد و مدارک ملکی نباشند، امکان وثیقه‌گذاری طلا و یا سایر دارایی‌های منقول برای آنان ایجاد شود. 

- با توجه به اثر مثبت نابرابری جنسیتی بر افزایش اشتغال آسیب پذیر زنان، توصیه می‌شود که دولت‌ها با فراهم کردن دسترسی برابر به آموزش و پرورش برای دختران و پسران و همچنین راه‌اندازی دوره‌های آموزشی برای زنان در حوزه‌های شغلی با تقاضای بالا، مانند فناوری اطلاعات و مهندسی، امکات تصدی شغل‌های رسمی را برای زنان فراهم آورند. تصویب قوانین و سیاست‌هایی که تبعیض را در استخدام زنان ممنوع نماید و به شفافیت فرآیندهای استخدامی کمک مکند نیز راهگشا خواهد بود.

- با توجه به اثر مثبت جهانی‌شدن بر اشتغال آسیب‌پذیر زنان، لازم است که  دولت‌ها با مدیریت و کنترل سرعت جهانی‌شدن از تاثیر مثبت آن بر اشتغال زنان در بخش آسیب پذیر و فاصله گرفتن آنان از بخش رسمی اقتصاد جلوگیری نمایند، زیرا هرچند جهانی‌شدن امتیازاتی را برای این کشورها در پی دارد، اما باید استفاده از مزایای این امر در راستای منفعت و بهره‌مند شدن کل جامعه باشد و زنان نیز به عنوان نیمی از جمعیت هر جامعه از مزایای آن برخوردار شوند. مدیریت سرعت جهانی شدن برای جلوگیری از تأثیرات منفی آن بر اشتغال زنان نیازمند یک رویکرد جامع و چندجانبه است. با ایجاد سیاست‌های حمایتی، توسعه مهارت‌ها و همکاری بین‌المللی، می‌توان فرصت‌های شغلی بیشتری برای زنان فراهم کرد و از نابرابری‌های موجود کاست.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست منابع

اسدی زیدآبادی، فاطمه، سلمانپور، علی، خورشیدی، غلام حسین، معمارنژاد، عباس، دیانیف مهدی. (1402). اثرات اصلاح راهبردهای تجارت خارجی بر اشتغال کامل (شواهدی از ایران). نشریه اقتصاد و بانکداری اسلامي. ۱۲ (۴۵) :۳۴۵-۳۶۳.

آخرتی، محمود؛ آهنگری، الهه و طحان، محمد. (1397). بررسی مهمترین موانع مؤثر بر اشتغال زنان روستایی، زن و فرهنگ، 9(35): 116-105.

جلیلیان، نسرین و محمدی، یاسر. (1401). نقش تسهیلات کمیته امداد امام خمینی (ره) بر معیشت پایدار زنان روستایی سرپرست خانوار در استان کرمانشاه، اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 11(3(پیاپی 41)): 138-123.

دیهیم، حمید و وهابی، معصومه. (1382). دسترسی زنان به اعتبارات بانکی، پژوهش زنان، 1(7): 87-61.

عرب مازار، عباس؛ علی­پور، محمدصادق و زارع نیاکوکی، یاسر. (1393). تحلیل عوامل اجتماعی-اقتصادی مؤثر بر اشتغال زنان در ایران، اقتصاد و الگوسازی، 5(17 و 18):91-75. 

علیقلی، منصوره. (1395). بررسی رابطه بین مشارکت زنان در نیروی کار و توسعه اقتصادی کشورهای اسلامی، فصلنامه مطالعات اجتماعی روانشناختی زنان، 14(2): 86-63.

فطرس، محمد حسن؛ احمدوند، نرگس و امینی­راد، مهدی. (1397). رابطه برابری جنسیتی با اشتغال جوانان در کشورهای درحال توسعه، فصلنامه رفاه اجتماعی، 18(71): 83-45.

قره­حسنلو، فاطمه و میرحسینی، زهرا. (1400). واکاوی بسترها و زمینه­های نابرابری جنسیتی در بازار کار و اشتغال، فصلنامه علوم اجتماعی، 28(95): 69-37.

کریمی، زهرا. (1393). تأثیر اعتبارات بانکی بر اشتغال زنان مطالعه موردی: تعاونی­های زنان در استان مازندران، فصلنامه سیاست­گذاری پیشرفت اقتصادی دانشگاه الزهرا، 2(4): 168-145. 

یعقوبی، جعفر. (1384). بررسی اثرات اعتبارات خرد بر اشتغال زنان روستایی استان زنجان، زن در توسعه و سیاست، 3(1): 146-125.

Andlib, Z., & Zafar, S. (2023). Women and Vulnerable Employment in the Developing World: Evidence from Pakistan. Journal of International Women's Studies, 25(7), 17.

Asongu, S. A., & Nwachukwu, J. C. (2017). The comparative inclusive human development of globalisation in Africa. Social Indicators Research, 134, 1027-1050.

Aterido, R., Beck, T., & Iacovone, L. (2013). Access to finance in Sub-Saharan Africa: is there a gender gap?. World development, 47, 102-120.

Bacchetta, M., & Bustamante, J. P. (2009). Globalization and informal jobs in developing countries: A joint study of the International Labour Office and the Secretariat of the World Trade Organization. International Labour Organization and the World Trade Organization. WTO Secretariat.

Bacchus, N. (2005). The effects of globalization on women in developing countries. Pforzheimer Honors College Theses https:// digitalcommons.pace.edu/honorscollege.theses/2

Bocquier, P., Nordman, C. J., & Vescovo, A. (2010). Employment vulnerability and earnings in urban West Africa. World Development, 38(9), 1297-1314.

Bue, M. C. L., Le, T. T. N., Silva, M. S., & Sen, K. (2022). Gender and vulnerable employment in the developing world: Evidence from global microdata. World Development, 159, 106010.

Buvinic, M., Berger, M., & Jaramillo, C. (1989). Impact of a credit project for women and men microentrepreneurs in Quito, Ecuador. Women’s Ventures, 222-246.

Castree, N. (2007). Labour geography: A work in progress. International Journal of Urban and Regional Research, 31(4), 853-862.

Chaykowski, R. P. (2005). Non-standard work and economic vulnerability (p. 5). Ottawa: Canadian Policy Research Networks.

Chen, M., Huang, X., Cheng, J., Tang, Z., & Huang, G. (2023). Urbanization and vulnerable employment: Empirical evidence from 163 countries in 1991–2019. Cities, 135, 104208.

Datta, S., & Sahu, T. N. (2021). Impact of microcredit on employment generation and empowerment of rural women in India. International Journal of Rural Management, 17(1), 140-157.

Elgin, C., & Oyvat, C. (2013). Lurking in the cities: Urbanization and the informal economy. Structural Change and Economic Dynamics, 27, 36–47.

Elson, D. (2002). Gender justice, human rights, and neo-liberal economic policies. Gender justice, development and rights, 2002, 78-114.

Gindling, T. H., & Newhouse, D. (2014). Self-employment in the developing world. World development, 56, 313-331.

Gray, M. M., Kittilson, M. C., & Sandholtz, W. (2006). Women and globalization: A study of 180 countries, 1975–2000. International organization, 60(2), 293-333.

Gutiérrez-Romero, R. (2021). Inequality, persistence of the informal economy, and club convergence. World Development, 139, 105211.

Hanefeld, J. (2018). How does globalisation affect women's health?. The Lancet Global Health, 6(1), e12-e13.

Hua, w. (2024). Gender Inequality: A Multi-Perspective Analysis, Proceedings of the 2nd International Conference on Social Psychology and Humanity Studies.

Huang, G., Zhang, H., Xue, D., & Yao, H. (2019). The inverted-U relationship between urban informal economy and urbanization in China. Economic Geography, 39, 76–83.

Husain, H., Chowdhury, M. A. F., & Sulong, Z. (2024). Do political and social globalization promote female labour in Bangladesh? An empirical reassessment. World Development Sustainability, 4, 100121.

International Labour Organization (2013). Decent work indicators: Guidelines for producers and users of statistical and legal framework indicators: ILO Manual: Second Version. International Labour Organization.

Mitra, A. (2019). Women’s work in response to urbanization: Evidence from Odisha. ANTYAJAA: Indian Journal of Women and Social Change, 4(1), 92-106.

Mitra, A., & Tripathi, S. (2024). DO MORE WOMEN FIND EMPLOYMENT AS THE URBAN POPULATION GROWS?. Theoretical and Empirical Researches in Urban Management, 19(2), 88-117.

Mustafa Kemal, B., & Naci, G. (2009). Female labor force participation in urbanization process: the case of Turkey. MPRA Paper 18249, University Library of Munich, Germany.

Naples, N. A., & Desai, M. (Eds.). (2002). Women's activism and globalization: Linking local struggles and global politics. Routledge.

OECD/ILO. (2019). Tackling Vulnerability in the Informal Economy, Development Centre Studies, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/939b7bcd-en.

Ofori, I. K., Cantah, W. G., Afful Jr, B., & Hossain, S. (2022). Towards shared prosperity in sub‐Saharan Africa: How does the effect of economic integration compare to social equity policies?. African Development Review, 34(1), 97-113.

Pavlova, E., & Gvetadze, S. (2023). Female access to finance: A survey of literature (No. 2022/87). EIF Working Paper.

Peña-Casas, R., Ghailani, D., & Coster, S. (2018). The Impact of Digitalisation on Job Quality In European Public Services: The Case of Homecare and Employment Service Workers. European Social Observatory, European Public Service Union. Available at: https://www. epsu. org/sites/default/files/article/files/FINAL% 20REPORT% 20EPSU% 20DI GITALISATION.

Uwajumogu, N. R., Nwokoye, E. S., Ojike, R. O., Okere, K. I., Ugwu, J. N., & Ogbuagu, A. R. (2022). Globalization and the proportion of women in vulnerable employment in sub‐Saharan Africa: The role of economic, social, and political conditions. African Development Review, 34(3), 356-369.

Weil, D. (2009). Rethinking the regulation of vulnerable work in the USA: A sector-based approach. Journal of Industrial Relations, 51(3), 411-430.

Weil, D. (2009). Rethinking the regulation of vulnerable work in the USA: A sector-based approach. Journal of Industrial Relations, 51(3), 411-430.

Wu, C., & Yan, Y. (2023). Political factors, entrepreneurship, and female employment vulnerability in sub-Saharan Africa. African Journal of Reproductive Health, 27(12), 51-62.

Wu, D. F., & Schneider, M. F. (2019). Nonlinearity between the shadow economy and level of development. International Monetary Fund.

Yan-Ling. P., REN, Y., & Hou-jian, L. (2021). Do credit constraints affect households' economic vulnerability? Empirical evidence from rural China. Journal of Integrative Agriculture, 20(9), 2552-2568.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Analysis of the Effect of Lending Facilitation on Women's Vulnerable Employment

 

 

Firas Sabah Alivi⁵⁹

Sara Ghobadi⁶⁰

Saad Makassees⁶¹

Hossein Sharifi Renani⁶²

 

 

 Abstract

As half of the population of societies, women can help increase economic growth by participating in economic activities. However, statistical studies indicate that there are few suitable job opportunities for women in the official sector in most economies. This has led to women turning to domestic and vulnerable jobs that do not have fixed salaries and social security. The purpose of this article is to analyze the effect of facilitating lending on vulnerable women's employment and its role in the transition from the vulnerable sector to the formal sector in a selection of Islamic countries, in which, according to the emphasis of Islam, the enjoyment of human rights, including suitable employment for all sections of the society, especially Women are emphasized. Therefore, considering the time period of 2013-2022, and using the method of generalized method of moments (GMM), the issue was analyzed. The results indicated that increasing the strength of the legal rights of loans as an indicator of facilitating lending has led to a decrease in the vulnerable employment of women, and in other words, it has helped to transfer women from the informal sector to the formal sector of the economy. Meanwhile, other variables, including globalization, gender inequality, and increasing urbanization, have led to an increase in the vulnerable employment of women.

 

Key words: Credit facilitation, vulnerable employment, gender inequality, globalization.

JEL Classification: J830، F00، C23.

 

 

 

---

[1] . این مقاله مستخرج از رساله دکتری فراس صباح علیوی در رشته علوم اقتصادی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان) با راهنمایی دکتر سارا قبادی و دکتر سعد مکاصیص و مشاوره دکتر حسین شریفی رنانی می‌باشد.

[2] . دانشجوی دکتری رشته علوم اقتصادی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران. [e-mail]  

[3] . استادیار گروه اقتصاد، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران. (نویسنده مسئول) [e-mail]

[4] . دانشیار گروه اقتصاد، دانشگاه الکوت، واسط، عراق. [e-mail]    

[5] . دانشیار گروه اقتصاد، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران. [e-mail]

[6]  Bacchetta & Bustamante

[7]  Organization for Economic Co-operation and Development (OECD) and International Labour Organization (ILO)

[8]  International Labour Organization

[9]  Peña‐ Casas et al.

[10]  Wu & Yan

[11]  Uwajumogu et al.

[12]  Buvinic et al.

[13]  Pavlova & Gvetadze

[14]  Yan-Ling et al.

[15]  Aterido et al.

[16]  Chaykowski

[17]  Trade Union Commission (TUC)

[18]  Bocquier et al.

[19]  Andlib & Zafar

[20]  Buvinic et al.

[21]  Scholte

[22]  Caselli

[23]  Cheon

[24]  Asongu & Nwachukwu

[25]  Ofori et al.

[26]  Gray et al.

[27]  Bacchus

[28]  Elson

[29]  Naples and Desai

[30]  Tanzi

[31]  Hanefeld

[32]  Hua

[33]  Gindling & Newhouse

[34]  Weil

[35]  Castree

[36]  Chen et al.

[37]  Mitra

[38]  Mustafa Kemal & Naci

[39]  Tripathi

[40]  Wu & Schneider

[41]  Huang et al. 

[42]  Elgin & Oyvat

[43]  Guti´errez-Romero

[44]  Boserup

[45]  Oppenheimer

[46]  Logit

[47]  Husain et al.

[48]  Bue et al.

[49]  Datta & Sahu

[50]  March

[51]  December

[52]  کشورهای اسلامی منتخب در این مقاله شامل ایران، عراق، مصر، مالزی، قزاقستان، قرقیزستان، مراکش، اردن، اندونزی، پاکستان، ترکیه، تونس و لبنان می‌باشند.

[53]  KOF

[54]  Augmented Dicky Fuller

[55]  Levin, Lin, Chu

[56]  Fisher

[57]  Im, Pesaran And Shin 

[58]  Kao

[59] . Ph.D. student in Economics, Department of Economics, Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran.     [e-mail]

[60] . Assistant Professor of Economics, Department of Economics, Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran. (Corresponding Author)       [e-mail]

[61] . Associate Professor of Economics, Department of Economics, Alkut University, waset, Iraq. [e-mail]

[62] . Associate Professor of Economics, Department of Economics, Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran.     [e-mail]

---