تحلیل و گاهنگاری نسبی سنگ‌نگاره‌های نویافته زاگرس مرکزی (مطالعه موردی: دورود)

الموضوعات : Archaeology

صحرا ساکی ¹ , سعید رحیمی ² , رضا رضالو ³

1 - کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران.
2 - دانشجوی ‌دکترای باستان‌شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.
3 - استاد گروه باستان‌شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

تاريخ الإرسال : 09 الخميس , رجب, 1446 تاريخ التأكيد : 15 السبت , رمضان, 1446 تاريخ الإصدار : 18 الثلاثاء , رمضان, 1446

الکلمات المفتاحية: سنگ‌نگاره‌, نویافته, زاگرس مرکزی, دورود, هنر صخره¬ای, نقوش حیوانی,

ملخص المقالة :

انسان‌ها در به تصویردرآوردن زندگی و فعالیت­های روزمره، باورها و اعتقادات خود نقوشی را بر روی دیوارغارها و صخره‌ها به تصویر درآورده‌اند. سنگ‌نگاره‌ها مهم­ترین شواهدی هستند که ما در مطالعه سبک زندگی، ریشه‌های هنری و فرهنگی انسان‌ها در دست داریم. هدف این پژوهش برمبنای شناسایی و تحلیل سنگ نگاره‌های نویافته استان لرستان شهرستان دورود، مطالعه تطبیقی با دیگرسنگ نگاره‌های یافته شده در زاگرس مرکزی، نمادشناسی و گاهنگاری نسبی نقوش می‌باشد. یافته­‌های پژوهش از طریق بررسی­های میدانی، شناسایی و مستندنگاری شده‌اند. سپس تمامی نقوش طراحی قرار گرفته و با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای به تحلیل و تطبیق نقوش و گاهنگاری نسبی محوطه‌های نویافته پرداخته شده است. سنگ‌نگاره‌های نویافته شهرستان دورود در چهار روستای چوبدر، شرشر، زاغه و سرنجه شناسایی شده‌اند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد این نقوش در ادوار مختلف پیش از تاریخ، تاریخی و اسلامی ایجاد شده و قابل مقایسه با سنگ‌نگاره‌های زاگرس مرکزی (بروجرد لرستان، گلپایگان اصفهان، کوهدشت لرستان) هستند. نقوش به ترتیب فراوانی اجرا به ترتیب شامل نقش بزکوهی، نقوش انسانی، اسب، شتر و ابزارآلات می­‌باشند. نگاره‌ها به صورت ساده، استرلیزه و نیم‌رخ و شاخ‌های سه‌بعدی ­­ایجاد شده‌اند. با توجه به بررسی‌های انجام شده، نگاره‌های یافته شده درسه سایت چوبدر،زاغه و سرنجه با تکنیک کوبشی و درروستای شرشر به صورت سایشی خلق شده‌اند و ابزارهای که در ایجاد این نگاره‌ها به کار برده شده فلزی وسنگی بوده‌اند.

المصادر:

آجرلو، ب. (1383). فرهنگ کورا-ارس و گسترش آن در فلات ایران. باستان‌شناسی و تاریخ، 18(2)، 44-56.
افشاری، م.، و باشتنی، ر. (1399). مطالعه رنگین نگاره‌های کوهدشت. مطالعات باستان‌شناسی، 12(3)،78-92.
افضل طوسی، ع. (1399). نمادشناسی نقوش حیوانی در هنر ایران. پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 5(1)،56-70.
اناتی، ا. (1377). مقدمه‌ای بر هنر صخره‌ای. تهران: میراث فرهنگی.
ایزدپنهاه، ح. (1348). هنر صخره‌ای لرستان. تهران: انتشارات میراث فرهنگی.
بخیاری، ر.، و همکاران. (1399). راه‌های تجارت فلات ایران در هزاره چهارم.ق.م. مجله باستان‌شناسی ایران، 15(4)،69-85.
بیک محمدی.، ح، و همکاران. (1391). سنگ‌نگاره‌های ارگس سفلی. باستان‌شناسی،7(2)،45-60.
بهمنی، م. (1383). نمادهای حیوانی در فرهنگ لرستان. مطالعات انسان‌شناسی، 8(3)،93-110.
بیگلری، ف.، و همکاران (1386). نقوش صخره‌ای آسیای مرکزی. باستان‌شناسی، 10(1)،52-86.
بورنی، ک. (1348). نقوش پیش از تاریخ کوهدشت. تهران:گزارش های باستان‌شناسی.
پورکریمی،ح. (1382). هنر صخره‌ای زاگرس. باستان‌شناسی، 4(2)،78-92.
جعفری دهقی، م. (1382). اسب در اساطیر ایران. پژوهش‌های ایران‌شناسی، 4(2)،54-67.
حاتمی،ع. (1385). هنر صخره‌ای در ایران. باستان‌شناسی، 3(1)،45-60.
خسروی،م. (2021). نمادهای سوارکاری در هنر ایران باستان. پژوهش‌های هنر اسلامی، 8(4)112-130.
رحیمی، س.، و همکاران. (1399). سنگ‌نگاره‌های نویافته دورودو ازنا. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه محقق اردبیلی.
رحیمی، س.، و همکاران. (2021). سنگ‌نگاره‌های باوکی. باستان‌شناسی، 18(4)،67-82.
رحیمی، س.، و همکاران. (2022). سنگ‌نگاره‌های دم سیان. باستان‌شناسی ایران،10(1)،45-60.
رضایی و جودی، ن. (1398). تاریخچه تفنگ در ایران. مطالعات نظامی،6(3)،34-50.
رضایی و جودی، ن. (1398). مطالعه تطبیقی سنگ‌نگاره‌های زاگرس مرکزی. باستان‌شناسی، 5(1)،5-20.
زارگر،ع.، و کرمی،ح. (2000). پرورش اسب در دوران ماد. باستان‌شناسی،5(2)،89-104.
سبزی، م.، وهمتی اندرزیانی، ا. (1399). سنگ‌نگاره‌های بروجرد. باستان‌شناسی، 14(3)،109-125.
صراف، م. (1376). سنگ‌نگاره‌های دیوان دره دیوین همدان. میراث فرهنگی، 9(1)،67-82.
صمدی، ح. (1367). نمادهای اساطیری ایران. تهران : انتشارات امیر کبیر.
عادلی، ح. (1379). کشفیات جدید هومیان. باستان‌شناسی، 4(2)،45-60.
فاضلی، ع. (1390). نقوش نمادین در هنر صخره‌ای. تهران: انتشارات میراث فرهنگی.
فرزین، ع. (1372). هنر صخره‌ای کوهدشت. تهران: گزارش‌های باستان‌شناسی.
فرهادی، م. (1377). موزه‌های درباد. تهران:انتشارات امیر کبیر.
قربانی،ح.، صادقی. (1395). نماد بزکوهی در مفرغ‌های لرستان. پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران،7(4)، 78-95.
قسیمی، ر. (1399). هنر صخره‌ای و بیان انسانی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
گاراژیان، ع.، و همکاران. (1380). هنر صخره‌ای هومیان. تهران: میراث فرهنگی.
محمدی، ع. (1395). موقعیت فرهنگی دورود. مطالعات لرستان،10(1)،34-50.
محمدی قصریان، ح.، نادری، م. (1386). نخستین پژوهش‌های نقوش صخره‌ای ایران. باستان‌شناسی، 5(3)،19-35.
وحدتی، ع. (1389). هنر تجسمی در دوران پیش از تاریخ. پژوهش‌های هنری،3(2)،9-24.
هال، ج. (1380). فرهنگ نمادها و نشانه‌ها، ترجمه ر. رضایی. تهران: نشر چشمه.
Bukowick, L. (2004). Wolf symbolism in Eurasian cultures. Anthropos, 99(2), 211-225.
Diakonov, I. (2009). Medes and their culture. Moscow: Nauka Press.
Ebrahimi, Z., & Hoseini, S. (2011). Wolf in Zoroastrian texts. Journal of Persian Mythology, 7(1), 22-37.
Eliade, M. (2010). Symbolism of the moon. Chicago: University of Chicago Press.
Fisher, W., & Yarshater, E. (1968). Military history of Parthians. Cambridge: Cambridge University Press.
Gaff, C. (1970). Rock art of Mir Malas. London: British Museum Press.
Garrison, M. (2010). Archery in Achaemenid art. Iranica Antiqua, 45, 1-15.
Gholizadeh, K. (2013). Horses in ancient Iranian mythology. Asian Perspectives, 52(1), 78-94.
Hal, J. (2018). Animal symbolism in Mesopotamia. London: Thames & Hudson.
Hemati, E. (2014). Rock art of Dost Ali Valley. International Journal of Archaeology, 8(2), 13-18.
Hertsfeld, E. (2002). Sassanian royal iconography. Berlin: De Gruyter.
Hillens, J. (1996). Mythology of ancient Persia. London: Oxford University Press.
Jamali, Y. (2015). Horse domestication in ancient Iran. Journal of Animal History, 10(2), 55-70.
Khosravi, A. (2021). Equestrian scenes in Sassanian art. Art History Journal, 14(3), 112-130.
Maxwell-Hyshop, K. (1955). Camels in ancient trade. Journal of Near Eastern Studies, 14(3), 161-175.
Mehrafarin, R. (1996). Elamite sacrificial rituals. Tehran: Archaeological Reports.
Mitford, M. (2015). Symbols of ancient cultures. New York: HarperCollins.
Rahim, S., et al. (2021). Petroglyphs of Bavaki. Journal of Archaeology, 18(4), 67-82.
Rahim, S., et al. (2022). Rock art of Dam Siyan. Iranian Archaeology, 10(1), 45-60.
Roets, P. (2018). Symbolism of ibex in ancient rituals. Archaeology Today, 22(4), 45-60.
Sajadi Rad, M. (2013). Equestrian culture of Aryans. Iranian Studies, 46(2), 145-160.
Samadi, H. (1988). Lunar symbols in Sassanian art. Tehran: Cultural Heritage Publications.
Satari, M. (2016). Bow and arrow in ancient Iran. Journal of Weaponry, 12(4), 89-102.
Sedghi, M., & Razani, A. (2020). Ibex motifs in Iranian art. Journal of Persian Art, 15(1), 33-47.
Taheri, S. (2017). Domestication of goats in Zagros. Journal of Archaeological Science, 42(3), 112-125.
Verstandik, A. (2007). Parthian archery techniques. Journal of Military History, 71(3), 67-82.