تحلیل تطبیقی نگرۀ تاریخ‌مندی پوشش شرعی زنان مسلمان در نگاه اندیشمندان معاصر ایران با تأکید بر آیۀ 59 سورۀ احزاب

الموضوعات :

فرشته کوئینی ¹ , علی شریفی ² , حمیدرضا بصیری ³

1 - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران (نویسنده مسئول).
2 - دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.
3 - دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

تاريخ الإرسال : 08 الأربعاء , رجب, 1446 تاريخ التأكيد : 18 الثلاثاء , رمضان, 1446 تاريخ الإصدار : 09 الإثنين , شوال, 1446

الکلمات المفتاحية: پوشش شرعی, تاریخ‌مندی, عُرفینگری, عدالت مساواتی, عقلانیت معاصر.,

ملخص المقالة :

     از قرن نوزدهم میلادی تاریخی‌نگری به‌عنوان رویکردی علمی به حوزۀ دین‌پژوهی راه‌یافت. این رویکرد توسط اندیشمندان معاصر ایرانی با اهداف و مبانی گوناگون در مطالعات اسلامی به کار می‌رود. پوشش شرعی زنان مسلمان یکی از موضوعاتی است که به سبب پیوند با زندگی فردی و اجتماعی، مورد توجه محققان قرار گرفته است. کاربست روش تاریخی‌نگری در کنار دیگر روش‌های خوانش متن در خصوص این موضوع، شکل‌گیری نتایج گوناگونی از جمله نگرۀ تاریخ‌مندی پوشش زنان را در پی داشته است. این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه‌ای به بررسی نگرۀ تاریخ‌مندی پوشش شرعی زنان در آثار تعدادی از اندیشمندان معاصر ایرانی می‌پردازد. نتایج حاصل از این تحقیق نمایانگر تفاوت مفهوم تاریخ‌مندی پوشش به دلیل مبانی و رویکردهای علمی متفاوت اندیشمندان است. در یک نگاه، تاریخ‌مندی پوشش به معنای اصالت و ثبات این حکم در گذر زمان است و در طرف مقابل، برخی از اندیشمندان احکام مربوط به پوشش را وابسته به بستر تاریخی صدر اسلام تلقی کرده و بر عدم کارایی آن در شرایط کنونی یا لزوم بازنگری مداوم منطبق بر عُرف جامعه تأکید دارند. بررسی آیۀ 59 سورۀ احزاب، نمایانگر ثبات اصل حکم پوشش شرعی زنان و عدم تعلق آن به بستر تاریخی عصر نزول وحی است.

المصادر:

قرآن مجید
1. ابن فارس، احمدبن فارس(1404ق)، معجم مقاییس اللغه، محقق عبدالسلام محمد هارون، 6ج، قم: دفتر تبليغات اسلامی حوزه علميه قم.
2. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، 15ج، چاپ سوم، بیروت: دار صادر.
3. ابوزید، نصرحامد(1995م)، السلطة و النص و الحقیقة، چاپ اول، بیروت: المرکز الثقافی العربی.
4. -----------(1397ش)، دایره‌های ترس، ترجمۀ ادریس امینی،تهران: نشر نگاه معاصر.
5. ایازی، سید محمدعلی(1380ش)، قرآن و فرهنگ زمانه، چاپ دوم،تهران: انتشارات کتاب مبین.
6. آریان‌پور کاشانی، منوچهر(1375ش)، فرهنگ کامل انگلیسی فارسی،5ج،تهران: امیرکبیر.
7. البانی، محمد ناصرالدین(1421ق)، الرد المفحم، اردن: المکتبه الاسلامیه.
8. بغوی، حسین بن مسعود(1420ق)، معالم التنزیل،بیروت: دار إحياء التراث العربي.
9. بیهقی، احمد بن حسین(1424ق)، السنن الکبری،11ج، بیروت: دار الکتب العلميه.
10. ترکاشوند، امیرحسین(1390ش)، حجاب شرعی در عصر پیامبر، تهران: بی نا.
11. ثعلبی، احمد بن محمد(1422ق)، الکشف و البیان، 10ج، بیروت: دار إحياء التراث العربي.
12. جفری، آرتور(1372ش)، واژگان دخیل در قرآن، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران: توس.
13. جوهری، اسماعیل بن حماد(1410ق)، الصحاح، محقق احمد عبدالغفور عطار، 7ج، بیروت: دار العلم للملايين.
14. حرب، علی(2005م)، نقد النص، مغرب: المرکز الثقافي العربي.
15. الزبیدی،محمد بن محمد(1385ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، مصحح علی شیری،20ج، بیروت: دارالهدایه.
16. الزمخشری، محمود، (1407ق)، الکشاف عن غوامض التنزیل، محقق فتحی عبدالرحمن حجازی، بیروت: دارالکتاب العربی.
17. سروش، عبدالکریم(1386ش الف)، مصاحبۀ دکتر سروش با میشل هوبینگ با عنوان کلام محمد، وب‌سایت دکتر سروش. https://www.drsoroush.com
18. ------------(1385ش)، بسط تجربه نبوی، چاپ پنجم، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
19. ------------(1378ش)، صراطهای مستقیم، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
20. ------------(1377ش)، قبض و بسط تئوریک شریعت، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
21. ------------(1381ش)،گفتگو با عنوان «اسلام، وحی، نبوت».وب‌سایت دکتر سروش. https://www.drsoroush.com
22. ------------(1393ش)، «محمد(ص) راوی رویاهای رسولانه»، مقالۀ اول، وب‌سایت دکتر سروش. https://www.drsoroush.com
23. ------------(1386ش ب)، بشر و بشیر پاسخ سروش به آیت الله سبحانی، سایت تابناک. https://www.tabnak.ir
24. سیوطی،جلال الدین(1404ق)، الدر المنثور، بیروت: دارالفکر
25. شریعتی، علی(1357ش)، مجموعه آثار5، تهران: بی نا.
26. ---------(1368ش)، مجموعه آثار2، تهران: بی نا.
27. ---------(1368ش)، مجموعه آثار11، تهران: قلم.
28. ---------(1368ش)، مجموعه آثار16، تهران: قلم.
29. ---------(1368ش)، مجموعه آثار20، تهران: قلم.
30. ---------(1368ش)، مجموعه آثار26، تهران: قلم.
31. ---------(1368ش)، مجموعه آثار27، تهران: قلم.
32. ---------( 1368ش)، مجموعه آثار28، تهران: میلاد.
33. ---------(1375ش)، مجموعه آثار21، تهران: سپیده باوران.
34. صادقی تهرانی، محمد(1366ش)، الفرقان في تفسیر القرآن بالقرآن و السنة،30ج، بیروت: فرهنگ اسلامی.
35. طباطبائی، سید محمد حسین،( 1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن،20ج، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
36. الطعان، احمد ادریس(1428ق)، العلمانیون و القرآن الکریم، دمشق: دار ابن حزم للطباعه.
37. العباقی، حسن(2009م)، القرآن الکریم و القرائة الحداثیة، دمشق: دار صفحات للدراسات و النشر.
38. عرب صالحی، محمد (1387ش)، تاریخی‌نگری و دین، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
39. عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه(1415ق)، نورالثقلین،5ج، چاپ چهارم، قم: اسماعیلیان.
40. فخررازی، محمد بن عمر، (1995م)، التفسیر الکبیر،32ج، بیروت: دارالفکر.
41. فراستخواه، مقصود(1374ش)، دین در چالش میان اعتقاد و انتقاد، تبریز: بی نا.
42. ------------(1377ش)، دین و جامعه، تهران:شرکت سهامی انتشار.
43. ------------(1397ش)،دین در ایران: امر رئال و امر رادیکال، وب‌سایت مقصود فراستخواه.https://farasatkhah.com.
44. فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی(1415ق)، الـصافی فی تفسیر القرآن،5ج، تهران: مکتبه الصدر.
45. قمی، علی بن ابراهیم(1363ش)، تفسیر القمی، مصحح طیب جزایری،2ج، چاپ سوم، قم: دارالکتاب.
46. کدیور، محسن(1391ش الف)، «حجاب اجباری فاقد دلیل معتبر شرعی است»، وب‌سایت محسن کدیور.https://kadivar.com.
47. ----------(1390ش)،«بازخوانی حقوق زنان در اسلام: عدالت مساواتی به جای عدالت استحقاقی»، وب‌سایت محسن کدیور. https://kadivar.com.
48. ----------(1391ش ب)،«تأملی در مسئله حجاب»،شمارۀ1،وب‌سایت محسن کدیور. https://kadivar.com.
49. ----------(1386ش)، حق الناس اسلام و حقوق بشر، تهران: کویر.
50. کدیور، محسن و مجموعۀ نویسندگان(1381ش)، سنت و سکولاریسم،«از اسلام تاریخی به اسلام معنوی»، چاپ پنجم،تهران: صراط.
51. مجتهد شبستری، محمد(1379ش)، نقدی بر قرائت رسمی از دین(بحران‌ها، چالش‌ها، راه‌حلها)، تهران:طرح نو.
52. ---------------(1385ش)، تأملاتی در قرائت انسانی از دین، چاپ دوم، تهران: طرح نو.
53. مجتهد شبستری، محمد و همکاران(1429ق)، المرأة فی الفکر الاسلامی المعاصر، بیروت: دارالهادي.
54. مجلسی، محمدباقر(1377ش)، زندگانی حضرت زهرا سلام الله علیها: ترجمه و تحقیق از جلد 43 بحار الانوار، ترجمۀ محمد روحانی علی آبادی، تهران: مهام.
57. مصطفوی، حسن (1368ش)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم،14ج،چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
55. مغنیه، محمدجواد(1424ق)، التفسیر الکاشف،7ج، چاپ اول، قم: دارالکتاب الاسلامی.
56. ملکیان، مصطفی(1389ش)، حدیث آرزومندی، تهران: نگاه معاصر.
57. ----------(1394ش)، در رهگذار باد و نگهبان لاله،2ج، تهران: نگاه معاصر.
58. ----------(1381ش)، راهی به رهایی، چاپ اول، تهران: نگاه معاصر.
59. ----------(1391ش)، مشتاقی و مهجوری گفتگویی در باب فرهنگ و سیاست، تهران: نگاه معاصر.
60. وارد، گلن (1384ش)، پست مدرنیسم، ترجمۀ قادر فخر رنجبری، تهران: نشرماهی.
61. هایدگر، مارتین(1389ش)، هستی و زمان، ترجمۀ سیاوش جمادی، تهران: ققنوس.
64. Amico, Robert D.(1989), Historicism and knowledge, by Routledge New York.
65.Barlas,Asma (2002), Believing Women in Islam; Unreading Patriarchal Interpretations of the Quran, Austin:University of Texas Press.
66.Crai, Edward, (1988), Routledge Encyclopedia of Philosophy, Routledge London and New York.
67. Edwards,Paul(1967), The Encyclopedia of philosophy, New York: Macmillan.
68.Leslau, Wolf (1991), Comparative Dictionary of Geez, Alpha.