بررسی معماری قنات و معرفی قناتهای شهر قزوین
الموضوعات :
1 - گروه تاریخ و باستان شناسی ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: ایران, قزوین, معماری, قنات, آب.,
ملخص المقالة :
در تمامی فرهنگها از جمله ایران، عنصر آب نمادی از سازندگی، پاکی و آبادانی شناخته میشود. به دلیل اهمیت زیاد آن، بهعنوان یکی از عناصر چهارگانه تشکیل دهنده حیات معرفی شده است. اهمیت و جایگاه آب در گذشته و از جمله در ایران به حدی بود که موجب نیایش الهه آب توسط ایرانیان شد. از طرف دیگر این سرزمین از گذشته های دور، همیشه با بحران کم آبی و نیز معضل خشکسالی روبهرو بوده است، بر همین أساس همیشه مردمان این سرزمین برای این عنصر حیاتی احترام و اهمیت زیادی قائل بودند و تلاش داشتند با ایجاد سازوکارهایی، آب، این عنصر هستیبخش را برای استفاده مردمان خود تامین و ذخیره سازند. یکی از عمدهترین منابع تامین آب، قنات میباشد که اولین بار نیز توسط ایرانیان ابداع و احداث گردید. قزوین نیز از جمله شهرهایی میباشد که از گذشته با بحران کم آبی روبهرو بوده و مردمان آن تا حدود قرن چهارم هجری از آب چاه استفاده میکردند و نخستین قناتها در این شهر در زمان غزنویان احداث میگردد و تا حدود سده هفتم نیز قناتهای دیگری ساخته میشود. لذا در مقاله پیشرو و به روش توصیفی-تاریخی به بررسی ساختمان و معماری قنات پرداخته و در نهایت مهمترین قناتهای شهر قزوین معرفی میگردند.
1. ابو¬الفداء، اسماعیل بن علی (1349). تقویم البلدان. ترجمه : عبدالمحمد آیتی. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
2. دبیرسیاقی، محمد (۱۳۸۲). سیر تاریخی بنای شهر قزوین و بناهای آن. قزوین: سازمان میراث فرهنگی کشور(پژوهشگاه). اداره کل میراث فرهنگی استان قزوین، حدیث امروز.
3. دهخدا، علی¬اکبر (۱۳۷۳). لغت¬نامه. تهران: دانشگاه تهران.
4. ساعدلو، هوشنگ (۱۳۵۳). آب در تمدن ایران و اسلام. راهنمای کتاب، ۱۷(۱،۲،۳).
5. سیدسجادی، منصور (۱۳۶۲). قنات، کاریز. تهران: انجمن فرهنگی ایتالیا.
6. کردوانی، پرویز (۱۳۷۷). ایران، خاستگاه قنات(کاریز) و منشا گسترش آن در جهان. پژوهش¬های جغرافیایی، ۳۴(۱۴۲۳)، ۲۰-۷.
7. گروه نویسندگان (۱۳۵۶). دایره المعارف فارسی. ج ۲، تهران: انتشارات شرکت سهامی کتاب¬های جیبی.
8. گلریز، سید محمدعلی (۱۳۶۸). مینودر یا باب الجنه. جلد اول، تهران: طه.
9. گوبلو، هنری (۱۹۷۹). تکنیک کسب آب از قنات. ترجمه سروقد مقدم و پایلی¬یزدی، مشهد: معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.
10. مستوفی، حمدالله¬بن¬ابی بکراحمد (۱۳۶۱). تاریخ گزیده. به اهتمام دکتر عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر.
11. مشرف، سیدرضا (۱۳۹۸). کاریز یا قنات، شریان آب در زیرزمین. فرهنگ مردم ایران، ۵۹(۱۷)، ۸۲-۵۹.
12. معین، محمد (۱۳۷۱). فرهنگ معین. ج ۴، تهران : امیرکبیر.
13. Bensi, N. S. (2019). The Qanat System: A Reflection on the Heritage of the Extraction. Adaptive Strategies for Water Heritage: Past, Present and Future, 40-57.
14. Boustani, F. (2008). Sustainable water utilization in arid region of Iran by Qanats. In Proceeding of world Academy of science, engineering and technology ,Vol. 33, pp. 213-216.
15. Daneshmir, R., & Spiridonoff, C. (2012). Subterranean Landscape: The Far‐Reaching Influence of the Underground Qanat Network in Ancient and Present‐Day Iran. Architectural Design, 82(3), 62-69.
16. Esenarro, D., Vilchez, J., Adrianzen, M., Raymundo, V., Gómez, A., & Cobeñas, P. (2023). Management techniques of ancestral hydraulic systems, Nasca, Peru; Marrakech, Morocco; and Tabriz, Iran in different civilizations with arid climates. Water, 15(19), 3407.
17. Estaji, H., & Raith, K. (2016). The role of Qanat and irrigation networks in the process of city formation and evolution in the central Plateau of Iran, the Case of Sabzevar. In Urban Change in Iran: Stories of Rooted Histories and Ever-accelerating Developments, 9-18.
18. Ghaderian, M. (2022). Collaboration Between Nature and Humans in the Desert: The Qanat System in Iran. Blue Papers, 1(1), 139-149.
19. Harandi, M. F., & de Vries, M. J. (2014). An appraisal of the qualifying role of hydraulic heritage systems: a case study of Qanats in central Iran. Water Science and Technology: Water Supply, 14(6), 1124-1132.
20. Hensel, M., Hensel, D. S., Gharleghi, M., & Craig, S. (2012). Towards an architectural history of performance: auxiliarity, performance and provision in historical persian architectures. Architectural Design, 82(3), 26-37.
21. Jomehpour, M. (2009). Qanat irrigation systems as important and ingenious agricultural heritage: case study of the qanats of Kashan, Iran. International Journal of Environmental Studies, 66(3), 297-315.
22. Manuel, M., Lightfoot, D., & Fattahi, M. (2018). The sustainability of ancient water control techniques in Iran: an overview. Water History, 10, 13-30.
23. Ramin, J. (1965). Le problème des Cassitérides: et les sources de l'étain occidental depuis les temps protohistoriques jusqu'au début de notre ère. A. et J. Picard.
24. Rante, R. (2018). Iranian cities: settlements and water management from antiquity to the Islamic period. Eurasian Studies, 16(1-2), 39-76.
25. Saatsaz, M., & Rezaie, A. (2021). Water Resources management, technology, and culture in ancient Iran. Hydrology and Earth System Sciences Discussions, 1-40.
26. Saatsaz, M., & Rezaei, A. (2023). The technology, management, and culture of water in ancient Iran from prehistoric times to the Islamic Golden Age. Humanities and Social Sciences Communications, 10(1), 1-22.
27. Saeidian, A. (2013). Ab-Anbar, sustainable traditional water supply system in hot arid regions, remarkable example of Iranian vernacular architecture. Elixir Int JA, 56, 3584-13590.
28. Shiraazi, K., Milani, M. A., Sadeghi, A., Azami, E., & Azami, A. (2012). Qanat (Subterranean Canal) role in traditional cities and settlements formation of hot-arid regions of Iran. World Academy of Science, Engineering and Technology, 6(67), 385-390.
29. Valipour, M., Ahmed, A. T., Antoniou, G. P., Sala, R., Parise, M., Salgot, M., ... & Angelakis, A. N. (2020). Sustainability of underground hydro-technologies: From ancient to modern times and toward the future. Sustainability, 12(21), 8983.
30. Yazdi, A. A. S., & Khaneiki, M. L. (2018). Qanā ts of Iran: Sustainable water supply systems. In Water and Society from Ancient Times to the Present (pp. 219-237). Routledge.
