جایگاه قیاس و حجیت عقل در استنباط احکام در فقه شیعه

الموضوعات : فقه و مبانی حقوق

علی قلی رشیدی ¹ , سیدحسام الدین حسینی ²

1 - استادیار مرکز پژوهش هاي قرآني با رویکرد سبک زندگي اسلامي، گروه فقه و مباني حقوق اسلامي، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامي، اهواز، ایران.
2 - دانشجوي دکتري رشته فقه و اصول، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامي، اهواز، ایران.

تاريخ الإرسال : 18 الجمعة , شعبان, 1444 تاريخ التأكيد : 08 السبت , ربيع الأول, 1445 تاريخ الإصدار : 12 الأربعاء , ربيع الأول, 1445

الکلمات المفتاحية: عقل, استنباط احکام, فقه شیعه, حجیت عقل, استدلال,

ملخص المقالة :

امروزه که عصر عقلانیت به شمار مي‌آید، همواره علوم اسلامي با این سؤال مواجه‌اند که جایگاه عقل در این علوم کجا بوده و شأن آن در این علوم چیست؟ این چـالش همواره بـراي فقه شیعه نیز مطرح بوده است و بدون تردید با گذشت زمان بر اهمیت این سؤال افزوده مي‌شود؛ ضرورت دارد نخست به این چالش پاسخ مناسـب دهد و جایگاه عقل را در این مناسبات تبیین کند،  سپس با استفاده از این مطالعات، زمینـه را براي استفاده بهتر از دلیل عقل فراهم کند .هم­چنین دراین مقاله به بررسی حجیت قیاس وجایگاه آن درفقه تشیع پرداخته شده است. از این رو این مقاله درصدد است تا براي یافتن مفهوم و منزلت شایستۀ دلیـل عقـل در فقـه، موضوع را مورد بررسي قرار دهد. سؤال اساسی آن است که، عقل در اصول فقه از چه جایگاهی برخوردار است؟ آیا عنوان ابزاری و آلی را تنها در فهم و تبیین و تحلیل ادله دارد و یا به عنوان یک منبع مستقل و یک دلیل شرعی قابل استناد می‌باشد و یا فقط در استلزامات عقلی به کار گرفته می‌شود؟ بنابراین پرسش از جایگاه عقل در فقه شیعه، بیش از آن که فقیهانه باشد، معرفت­شناسانه است. ازجمله دستاوردهای این پژوهش این است که ضرورت به‌کارگیری عقل به‌عنوان یک منبع مستقل برای دست‌یابی به احکام شرعی، بیش از پیش در عصر حاضر نمایان می­شود؛ زیرا بسیاری از مسائل جدید فقهی که حکم شرعی آنان هنوز از سوی فقها بیان نشده باید محرز گردند ولذا این امر ضرورتِ به‌کارگیری عقل را برای پاسخ‌گویی به این مسائل می‌طلبد.

المصادر:

منابع وماخذ
-قرآن کریم
-نهج البلاغه
-ابن فارس، بن زکریا البی الحسین، معجم مقابیس اللغة(1429ق) ج9، بیروت، داراالحیاء التراث
-ابوالقاسم کلانتری(1362) مطارح الأنظار، ج۱، ص۲۳۳، قم، مؤسسه آل البیت.
-اردبیلی، سید عیدالغنی (1392) تقریرات فلسفه، ج2، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (رض)
-خوانساري، جمال الدين (1373) شرح غرر الحكم و در رالكلـم، مقدمـه و تعليق ميرجلال الدين حسيني اُرموي، دانشگاه تهران، تهران؛
-جناتی، محمدابراهیم (1370) منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، تهران: انتشارات کیهان
-صابری، حسین (1370)، دلیل عقل دراصول فقه شیعه، مجله مشکوه، شماره59
-صدر، محمدباقر (1406) دروس في علم الأصول، ج۲، بيروت - لبنان، مكتبة المدرسة
-ضیائی‌فر، سعید (1382) «جایگاه عقل در اجتهاد»، نقد و نظر، سال هشتم، شماره سوم و چهارم
-علم الهدی، سید مرتضی (1383) الاصول الاعتقادیة، ج2، ص 79، اقتباس از پایگاه اطلاع رسانی حوزه نت
-علم الهدی، سید مرتضی (1399) الذخیرة، تحقیق: الحسینی، سید احمد ؛ موسسه فرهنگی و هنری نور راسخون
-قماشی، سعید (1389)، جایگاه عقل دراستنباط احکام، تهران:انتشارات پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامی
-کثیری بیدهندی، خدیجه (1377)، حجیت عقل، تهران :دانشگاه عالی شهیدمطهری
-كليني، يعقوب (1344) اصول كـافي، ترجمـه و شـرح جـواد مـصطفوي، انتشارات علمية اسلاميه، تهران؛
-کاتوزیان، ناصر (1381) فلسفه حقوق، ج 2، ناشر تهران، شرکت سهامی انتشار
-محقق حلّي، جعفربن حسن (1318) المعتبرفي شرح المختصر، [بـي نـا]، تهران؛
-مکارم شیرازی (1373) انوارالاصول، ناشر:قم، نسل جوان
-مظفر، احمدرضا (1370)، اصول الفقه، ج 2، ناشر:قم،مرکزانتشارات حوزه علمیه قم