شیخ احمد تربتی (سلطان‌العلما)، روزنامه روح‌القدس و نقش آن در گفتمان سنت، تجدد و جنبش مشروطه
الموضوعات :
احمد جوانشیری
1
,
علی اصغر داودی
2
,
سعید گازرانی
3
,
علی زارعی
4
1 - عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد
2 - عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
3 - عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
4 - دانشگاه آزاد اسلامی مشهد
الکلمات المفتاحية: شیخ احمد تربتی (سلطان‌العلما), روح‌القدس, مطبوعات, مشروطه, سنت, تجدد,
ملخص المقالة :
انقلاب مشروطه در اواخر دوران قاجار به‌عنوان حرکتی برای براندازی نظام استبدادی و استقرار دموکراسی آغاز شد و با صدور فرمان مشروطیت به اوج خود رسید. تصویب نخستین قانون اساسی و تشکیل مجلس شورای ملی از جمله دستاوردهای کلیدی این انقلاب به شمار می‌روند. در این میان، نقش علما و روشنفکران در فراهم کردن زمینه‌های لازم برای شکل‌گیری و پیشبرد این جنبش بسیار برجسته بود. یکی از چهره‌های تاثیرگذار این دوران، شیخ احمد تربتی، مشهور به سلطان‌العلما، بود. وی به‌عنوان یکی از حامیان مشروطه، پس از پیروزی این جنبش، روزنامه "روح‌القدس" را در تهران منتشر کرد.
ورود ایران به عصر جدید و ایجاد شکاف عمیق میان سنت و تجدد، که با شکست‌های خارجی و گسترش استعمار همراه بود، زمینه‌ای برای ظهور تعارضات گسترده فراهم کرد. سنت و مدرنیته، که از نظر ماهوی با یکدیگر در تضاد قرار دارند، باعث شدند نهاد روحانیت نیز تحت تاثیر این تقابل قرار گیرد. انقلاب مشروطه به‌عنوان نقطه عطف ورود ایران به این دوره از تعارض میان مدرنیته و سنت محسوب می‌شود که به ایجاد شکاف‌های عمیق میان نیروهای سیاسی، از جمله روحانیت، انجامید. این مقاله با رویکرد تحلیل گفتمان به بررسی محتوای روزنامه "روح‌القدس"، نقش آن در ترویج مفاهیم مشروطه‌خواهی و نقد استبداد و همچنین ارتباط آن با سنت و تجدد می‌پردازد. نتایج نشان می‌دهد که این روزنامه با بهره‌گیری از زبان مذهبی و ادبیات سیاسی توانست زمینه‌های اجتماعی و فکری برای مقابله با استبداد و استقرار مشروطیت را فراهم کند.
1- ابوترابیان، حسین (1366)، مطبوعات ایران، از شهریور 1320 تا 1326، تهران: انتشارات اطلاعات
2- آجداني. لطف الله (1383)، علما و انقلاب مشروطيت ايران، تهران: اختران
3- آقا بخشی، علی و مینو افشاری راد (1374)، فرهنگ علوم سیاسی، تهران: مرکز اطلاعات و مدارک علمی
4- الگار، حامد (1372)، نيروي مذهبي در قرن هجدهم و نوزدهم، در مجموعه مقالات پهلوي و نيروهاي مذهبي به روايت كمبريج ، ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر طرح نو
5- انقلاب مشروطیت (1382)، از سری مقالات دانشنامه ایرانیکا، تالیف گروه نویسندگان، ترجمه پیمان متین با مقدمه ناصر تکمیل همایون، تهران: امیرکبیر
6- براون، ادوارد گرانیول (1341)، تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دوره مشروطیت، ترجمه محمدعلی موحد و رضا صالح زاده، تهران: کانون معرفت
7- تربتی، احمد (1363)، مجموعه روزنامه روح القدس، به کوشش محمد گلبن، تهران: نشر چشمه
8- خاکپور، بیژن (1379)، توقیف مطبوعات ایران در گذر زمان از 1202ه.ش تاکنون، تهران: انتشارات پاس مشکاه
9- ذاکرحسین، عبدالرحیم (1375)، مطبوعات سیاسی ایران در عصر مشروطیت، چاپ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران
10- رسول اف، رامین (1389)، نخستین های تاریخ روزنامه نگاری ایران، تهران: انتشارات جامعه شناسان
11- صدرهاشمی، محمد (1363)، تاریخ جراید و مجلات ایران، جلد دوم، اصفهان: نشر کمال
12- قاسمی، سید فرید (1379)، تاریخ روزنامه نگاری ایران، مجموعه مقالات، جلد اول، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
13- قاسمی، سید فرید (1380)، مطبوعات ایران در قرن بیستم، تهران: نشر قصه
14- قاضی زاده، علی اکبر (1379)،جان باختگان روزنامه نگار،تهران: جامعه ایرانیان
15- کسروی، احمد (1357)، تاریخ مشروطه ایران، تهران: امیرکبیر
16- کسروی، احمد (1390)، تاریخ مشروطه ایران، تهران: نگاه
17- کهن، گوئل (1362)، تاریخ سانسور در مطبوعات ایران، از صدور فرمان مشروطیت تا کودتای 1299، جلد دوم، تهران: آگاه
18- مامونتوف، ن. پ (بی تا)، حکومت تزار و محمد علی میرزا، خاطرات ن- پ- مامونتوف، ترجمه شرف الدین میرزا قهرمانی، تهران: انتشارات روزنامه اطلاعات
19- محیط طباطبایی، محمد (1366)، تاریخ مطبوعات ایران، تهران: بعثت
20- ملک زاده، مهدی (1325)، زندگانی و شرح حال ملک المتکلمین، تهران: شرکت نسبی علی اکبر علمی
21- ملک زاده، مهدی (1383)، بررسی تاریخ انقلاب مشروطیت،جلد 1 الی 5، تهران: سخن
22- ملکی، ابراهیم (1393)، بررسی شهدای روحانیت مشروطه، تهران: علم
23- مولانا، حمید (1392)، وضعیت سیر ارتباطات اجتماعی در ایران، از مشروطه تا انقلاب اسلامی، تهران: انتشارات کتاب نشر
24- نفيسي، سعيد (1368)، تاريخ اجتماعي و سياسي ايران، تهران: نوبنياد
