نمادهای اجتماعی در شعر محمدرضا شفیعی کدکنی

الموضوعات :

رحمان کلانتری ¹ , مسعود سپهوندی ² , علی فرداد ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خرم‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، خرم‌آباد، ایران
2 - دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خرم‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، خرم‌آباد، ایران
3 - استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خرم‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، خرم‌آباد، ایران

تاريخ الإرسال : 28 الأحد , رمضان, 1445 تاريخ التأكيد : 27 الثلاثاء , ذو القعدة, 1445 تاريخ الإصدار : 15 الجمعة , ذو الحجة, 1445

الکلمات المفتاحية: شعر معاصر, نماد اجتماعی, بیداری مردم, محمدرضا شفیعی کدکنی.,

ملخص المقالة :

نماد یا سمبل یکی از جذاب‌ترین حوزه‌های خلاقیت در ادبیات است. در برهه‌های خاصی از زمان که هنرمندان قادر به بیان آشکار مفاهیم مورد نظر خود نبودند، به بیان غیرمستقیم یا نمادین متوسل می‌شدند. نمادهای اجتماعی عموماً یکی از پرطرفدارترین زمینه‌های ارائۀ مضامینی است که با رویکرد انتقادی و گاه سیاسی خلق می‌شود. هدف از پژوهش حاضر بررسی نمادهای اجتماعی در اشعار محمدرضا شفیعی کدکنی (م. سرشک) است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای است. یافته‌ها نشان می‌دهد که برخی از نمادهای شعر م. سرشک، ساخته و پرداختۀ تصورات و تخیلات شاعرانۀ اوست و برخی دیگر به ساختار شعر معاصر که در برگیرندۀ خرده‌نماد، کلان‌نماد و نمادهای ارگانیک است، برمی‌گردد. زبان شعری این شاعر با توجه به اوضاع نابسامان دهه‌های چهل و پنجاه جامعۀ ایران که در فقر و فساد و ظلم به سر می‌برد، زبانی سمبلیک و نمادین است، اما در به کارگیری نمادها افراط و تفریط نمی‌کند. استفادۀ کاربردی از صورخیالی چون نماد در کنار جنبۀ زیباشناختی آن، یکی از ابزارهای او برای بیداری و آگاهی مردم است. از این‌رو، عمده‌ترین نماد شعری شفیعی کدکنی، نمادهای اجتماعی است. علاوه بر رویدادهای اجتماعی، وی از طبیعت و پدیده‌های طبیعی به شکلی نمادین برای بیان اغراض خود بهره جسته است. لذا پس از نمادهای اجتماعی، طبیعت و عناصر آن از پربسامدترین نماد شعری وی به شمار می‌آیند. افزون بر موارد ذکر شده، پاره‌ای از نمادهای بروز یافته در شعر شفیعی کدکنی به تأسی از شاعران همشهری، هم‌عصر یا ماقبل خود بوده است. البته این تأثیرپذیری بیشتر مربوط به دفترهای نخست شعری شفیعی است.

المصادر:

ابتهاج، هوشنگ (1381). سیاه مشق. تهران: کارنامه.
اشمیت، ژوئل (1383). فرهنگ اساطیر یونان و رم. ترجمۀ شهلا برادران خسروشاهی. تهران: روزبهان.
اقدامی، علیرضا؛ محمودی چابک، وحيد (1401). تقسیم‌بندی نماد در بافت شعر دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی. هشتمین همایش بین‌المللی زبان، ادبیات، تاریخ و تمدن. تفليس. گرجستان.
بشردوست، مجتبی (1379). پاسخ به نقد ای بسا کس را که صورت راه زد. کتاب ماه ادبیات. 41-42، 47-44.
بشردوست، مجتبی (1386). در جستجوی نیشابور، (زندگی و شعر محمدرضا شفیعی کدکنی). تهران: ثالث، یوشیج.
بهمنی‌مطلق، حجت الله (1394). نمادپردازی در شعر شفیعی کدکنی. فصل‌نامۀ مطالعات نقد ادبی. 10 (41)، 28-55.
ذوالفقاری، محسن؛ امیدعلی، حجت الله (1392). نمادپردازی در چند شاعر شعر نو و مقایسه آنها با هم. بهار ادب. 6 (1)، 189-204.
رحیمی، رضا (1370). از کتاب بدون مقدمه، در نقد و تفسیر ادبیات معاصر. تهران: مؤسسۀ فرهنگی ماهور.
زرقانی، مهدی (1391). چشم‌انداز شعر معاصر ایران (جریان‌شناسی شعر ایران در قرن بیستم). تهران: ثالث.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1366). شاعر آینه‌ها (دربارۀ سبک هندی و شعر بیدل). تهران: آگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1375). شاعری در هجوم منتقدان (ویرایشی جدید از کتاب حزین لاهیجی). تهران: آگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380). ادوار شعر فارسی. تهران: سخن.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1376). آیینه‌ای برای صداها. تهران: سخن.
صحرائی، قاسم؛ گلشنی، شهاب (1388). شور رهایی در اشعار پیش از انقلاب شفیعی کدکنی. پژوهشنامۀ ادب غنایی. 7 (12)، 73-104.
عباسی، حبیب الله (1387). سفرنامۀ باران (نقد و تحلیل و گزیدۀ اشعار شفیعی‌ کدکنی). تهران: سخن.
فولادوند، عزت الله (1388). مردی‌ست می‌سُراید (شعر و زندگی دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی). تهران: مروارید.
کیانوش، محمود (1351). بررسی شعر و نثر فارسی. تهران: مانی.
منفردان، الهام (1387). نمادهای سیاسی-اجتماعی در شعر پس از مشروطه (نیما یوشیج، احمد شاملو، مهدی اخوان ثالث، محمدرضا شفیعی کدکنی، فروغ فرخزاد، سیاوش کسرایی و نصرت رحمانی). پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه ارومیه. اروميه. ايران.
یوشیج، نیما (1368). دربارۀ شعر و شاعری. به کوشش سیروس طاهباز. تهران: دفترهای زمانه.
یوشیج، نیما (1375). مجموعۀ کامل اشعار. به کوشش سیروس طاهباز. تهران: نگاه.