اثربخشی عوامل فضایی معماری داخلی بر خلق مثبت و منفی و احساس ارزشمندی سالمندان ساکن درسرای سالمندان کمال شهر تهران
الموضوعات :
مهسا محمدی فر
1
,
حبیب هادیان فرد
2
,
محمدعلی گودرزی
3
,
عبدالعزیز افلاک سیر
4
1 - دانشجوی دکتری روانشناسی بالینی، واحد پردیس دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
2 - استاد تمام دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
3 - دانشیار گروه روانشناسی بالینی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
4 - دانشیار گروه روانشناسی بالینی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
الکلمات المفتاحية: عوامل فضایی و معماری داخلی, خلق مثبت و منفی, احساس ارزشمندی, سالمندان, سرای سالمندان,
ملخص المقالة :
هدف از این پژوهش شناسایی اثربخشی عوامل فضایی معماری داخلی در خلق مثبت و منفی و احساس
ارزشمندی سالمندان ساکن در سرای سالمندان کمال شهر تهران بود. روش پژوهش حاضر، نیمه آزمایشی با طرح پیشآزمون پسآزمون با یک گروه کنترل بوده است. جامعه این پژوهش را تمامی سالمندان ساکن در سرای سالمندان، تشكیل دادند. نمونه این پژوهش سالخوردگان زن و مرد ساکن در سرای سالمندان کمال، با استفاده از روش نمونهگیری تصادفی ساده تعداد 30 سالمند در دو گروه 15 نفری آزمایش و 15 نفری گواه قرار داده شدند. ابزار این پژوهش از پرسشنامه خلق مثبت و منفی PANAS( 1988)و خودارزشمندی
کروکر CSWS ( 2003 )استفاده گردید. مدل آماری مورد استفاده در پژوهش حاضر آزمون تحلیل کواریانس چند متغیره و آزمون تی همبسته است و یافتهها نشان داد که طراحی خانه سالمندان بر اساس عوامل فضایی معماری داخلی به ترتیب شدت اثرگذاری، در افزایش خلق مثبت، کاهش خلق منفی و احساس رضایتمندی موثر است.
Brati, M., Fathi, Y., Sotanian, A., & Moeini, B. (2013). Investigating the mental health status and health-promoting behaviors in the elderly of Hamadan city. Journal of Health Promotion, 15 (2), 123-130. (in Persian).https://nmj.umsha.ac.ir/article-1-1118-en.pdf
Bakhshi Poor Roudsari, A., & Dezkam, M. (2005). Confirmatory factor analysis of the Positive and Negative Affect Scale.
Journal of Psychology, 9(4), 351-365. (in Persian). http://noo.rs/2egrs Pasha Sharifi, H., Shahni Yilagh, M., & Mohabbi Nooraldinvand, M. H. (2014). The relationship between psychological capital (hope, optimism, resilience, and self-efficacy) and academic goals and performance of first-year students at Islamic Azad University, Roudhen, Iran. Research in Curriculum Planning, 11(2), 31-45. (in Persian) file:///C:/Users/User/Downloads/33313934006.pdf.
Gerrig, R. J., & Christie, T. S. (2004). Counseling psychology: Theories, goals, and processes of counseling and psychotherapy (R. Falahy & M. Hajjilu, Trans.). Tehran: Roshd Publications. https://cpcglobal.org/publications/Theory%20and%20Practice%20of%20Counseling%20and%20Psychotherapy-%20Corey-%209ed.pdf
Haghighi, S., & Armaghan, A. (2020). Designing nursing homes with an innovative approach. Geography, Urban Planning, and Management Studies, 6(2), 182-203 . (in Persian) http://noo.rs/vlZ8h
Hekmatipour, N., Hojjati, H., Farhadi, S., Sharifnia, S., Monouchehri, B., Kochaki, G., & Mirabolfeshani, M. (2014). The effect of a regular exercise program on self-esteem and life satisfaction in the elderly of Gonbad and Gorgan counties in 2011. Journal of Elderly Nursing, 1(1), 73-83. . (in Persian) http://jgn.medilam.ac.ir/article-1-59-fa.html
Khaleghi Abbas Abadi, S. (2009). The effect of reality therapy on increasing happiness and mental health (Unpublished master's thesis). Shahid Beheshti University, Tehran, Iran. . (in Persian) https://ganj.irandoc.ac.ir//#/articles/2ee1a2552a03b0ff66be90af89778b22
Franken, R. E. (2005). Motivation and emotion (H. Shams Esfand Abad, G. Mahmoudi, & S. Emamipour, Trans.). Tehran: Ney Publishing.
Najafi, A., Tabayan, S. M., & Attari, A. (2016). Analyzing and understanding the impact of interior design of therapeutic environments on the improvement of hospitalized patients' performance in psychiatric wards. Journal of Behavioral Science Research, 14(3). . (in Persian) http://dorl.net/dor/20.1001.1.17352029.1395.14.3.3.9
Armaghan, Azadeh and Haghir, Saeed, 2019, Designing a nursing home with a new approach, https://civilica.com/doc/1500163
Arizi, H. Abedi, A. and Taji, M. (2007); “Relationship between Teacher Behaviors with Vitality and Internal Motivation of High School Students in Isfahan”; Journal of Educational Innovations, Vol. 6, No.23, pp. 13-28 (in Persian). https://noavaryedu.oerp.ir/article_78836.html
C. Gillsjö, D. Schwartz-Barcott, I. von Post Home: the place the older adult can not imagine living without BMC Geriatr., 11 (2011), p. 10.doi:10.1186/1471-2318- 1-10
Ching, S., Thoma, A., McCabe, R. E., & Antony, M. M. (2003). Measuring outcomes in aesthetic surgery: a comprehensive review of the literature. Plastic and reconstructive surgery, 111(1), 469-480. DOI:10.1097/01.PRS.0000036041.67101.48
Crocker , J., K Luhtanen, K., L Cooper, M,. Bouvrette, A.(2003). Contingencies of self-worth in college students: theory and measurement. J Pers Soc Psychol;85(5):894-908. doi: 10.1037/0022-3514.85.5.894
Gong Y, Palmer S, Gallacher J, Marsden T, Fone D. A systematic review of the relationship between objective measurements of the urban environment and psychological distress. Environment International 2016; 96: 48-57. DOI: 10.1016/j.envint.2016.08.019
Diener, E., (2000). Subjective well-being. The science of happiness and a proposal for a national index. Am Psychol, 55(1), 34-43? https://doi.org/10.1037/0003-066X.55.1.34
Elizabeth B. Strand, (2006). Enhanced Communication by Developing a Non-anxious Presence: A Key Attribute for the Successful Veterinarian. Volume 33 Issue 1, Spring 2006, pp. 65-70https://doi.org/10.3138/jvme.33.1.65
Franken, I. H. A., & Muris, P. (2006). Gray's impulsivity dimension: A distinction between reward sensitivity versus rash impulsiveness. Personality and Individual Differences, 40(7), 1337–1347. https://doi.org/10.1016/j.paid.2005.11.016
Fredrickson, B. L(1998).The Role of Positive Emotions in Positive Psychology: The Broaden-and-Build Theory of Positive Emotions.Am Psychol. 2001 Mar; 56(3): 218–226. DOI: 10.1037//0003-066x.56.3.218
Han M J N, Kim M J. Green Environments and Happiness Level in Housing Areas toward a Sustainable Life. Sustainability 2019; 11(17): 1-18. https://doi.org/10.3390/su11174768
Hosseini M, Neda. and burning c. (2018). The role of physical-semantic components of public places of complexes Residential in the attendance of the elderly (case study: Ekbatan town). The identity of the city. 12(1). 61-74. https://www.magiran.com/p1853246.
Khan Mohammadi, Leila and Abbas Zadeh, Saeeda, 2022, Nursing home design with an emotional psychology approach, 8th National Conference on New Technologies in Civil Engineering, Architecture and Urban Planning, Tehran, (in Persian) https://civilica.com/doc/1624474
KIM S, Jeong W, Na Jang B, Park E, Jang S. Associations between substandard housing and depression: Insights from the Korea Welfare Panel Study. BMC Psychiatry 2020;1: 1-22. DOI: 10.1186/s12888-020-03011-2
Lang, Peter, & Bradley, Margaret M. (2007). The International Affective Picture System (IAPS) in the study of emotion and attention. Handbook of emotion elicitation and assessment, 29, 70-73.doi:10.1007/s10901-021-09887-0
Mikkelsen, E. G., & Einarsen, S. (2002). Relationships between exposure to bullying at work and psychological and psychosomatic health complaints: The role of state negative affectivity and generalized self-efficacy. Scandinavian Journal of Psychology, 43(5), 397–405. https://doi.org/10.1111/1467-9450.00307
Mu, J., Zhang, S., & Kang, J. (2022). Estimation of the quality of life in housing for the elderly based on a structural equation model. Journal of Housing and the Built Environment, 37(3), 1255-1281. DOI:10.1007/s10901-021-09887-0
Najafi, A., Tabaian, S. M., & Attari, A. (2015). Analysis and recognition of the effect of interior design on therapeutic environments for improving the performance of patients hospitalized in psychiatric wards. Journal of Behavioral Science Research, 14(3).(in Persian) http://rbs.mui.ac.ir/article-1-477-fa.html
Nunez-Gonzále S, Delgado-Ro J. A, Gault Ch, Lara-Vinueza A, Calle-Celi D, Porreca R, etal. Overview of “Systematic Reviews” of the Built Environment’s Effects on Mental Health. Journal of Environmental and Public Health 2020; 95: 1-20. DOI: 10.1155/2020/9523127
Oreyzi, H., & Barati, H. (2020). The role of work lifespan positive emotions in determining job satisfaction considering cognitive-motivational mediators: a longitudinal study. Journal of Industrial and Organizational Psychology Studies, 7(1), 1-26. (in Persian) https://doi.org/10.22055/jiops.2020.33960.1191
Pachana N, Laidlaw K. Oxford handbook of geropsychology. Oxford: Oxford University Press 2012. DOI:10.1111/ajag.12389 Watson, D., Clark, L. A., & Tellegen, A. (1988). Development and validation of brief measures of positive and negative affect: the PANAS scales. Journal of personality and social psychology, 54(6), 1063. DOI: 10.1037//0022-3514.54.6.1063
Journal of Psycho Res and Edu Studies Volume 3, Issue 1- Spring 2025 - Pages 58-71 doi:org 10.71610/psych.2025.1192020
|
The effectiveness of spatial factors of interior architecture on positive and negative moods and sense of worth in Kamal Nursing Home in Tehran
Mahsa Mohammadi Far 1, Habib Hadianfard*2 , Mohammad Ali Godarzi 3 , Abdol Aziz Aflakseir 4
1- PhD student in clinical psychology, Shiraz University Campus Branch, Shiraz, Iran.
2- Professor, Faculty of Psychology and Educational Sciences, Shiraz University, Shiraz, Iran.
3- Associate Professor, Department of Clinical Psychology, Faculty of Psychology and Educational Sciences, Shiraz University, Shiraz, Iran.
4- Associate Professor, Department of Clinical Psychology, Faculty of Psychology and Educational Sciences, Shiraz University, Shiraz, Iran.
OPEN ACCESS Research Article
*Correspondence: Habib Hadianfard *
Received: April 19 2025 Accepted: May 31 2025 Published: Spring 2025 Citation: Mohammadi Far, M, Hadianfard H, Godarzi, Ma, Aflakseir, A. (2025). The effectiveness of spatial factors of interior architecture on positive and negative moods and sense of worth in Kamal Nursing Home in Tehran. Journal of Psycho Research and Educational Studies, 3(1): 58-71.
doi:org 10.71610/psych.2025.1192020 | Abstract The purpose of this research was to identify the effectiveness of the spatial factors of interior architecture in creating positive and negative feelings and the sense of worth of the elderly living in Kamal nursing home in Tehran. The method of the current research was semi-experimental with a pre-test-post-test design with a control group. The population of this research was made up of all the elderly living in the nursing home, which according to the census statistics are about 27 thousand 645 people. The sample of this research was elderly men and women living in Kamal nursing home, using a non-random targeted sampling method, 30 elderly people were divided into two groups of 15 experimental and 15 control groups. In line with the design of the space of the nursing home using interior architecture standards, two halls of the nursing home were designed with the help of a team of interior architects, and the experimental group received all medical and health services in these two halls for one year and three months. The tools of this research were PANAS positive and negative mood questionnaire (1988) with Cronbach's alpha reliability coefficient of 0.80 and Crocker CSWS self-esteem (2003) with Cronbach's alpha reliability coefficient of 0.77. The statistical model used in this research is the multivariate analysis of covariance test and the correlated t-test, which was carried out using the spss-27 software, and the findings showed that the design of the nursing home based on the spatial factors of the interior architecture, respectively The intensity of the effect is effective in increasing positive mood, reducing negative mood and feeling satisfied. Keywords: Spatial and interior architectural factors, hope, positive and negative mood, sense of worth, feeling comfortable, elderly, Elderly Home.
|
Journal of Psycho Research and Educational Studies, 3(1): 58-71, Spring 2025 59
Extended Abstract
Introduction
The concept of aging from a psychological and mental perspective refers to the gradual psychological deterioration that leads to a decline in vitality and freshness, self-confidence, willingness to take risks, and a sense of usefulness and belonging. Psychological deterioration begins when an individual starts to feel like a burden to others. Nowadays, researchers agree that having a high-quality elderly life depends on actively managing one’s life and the manner of their behaviors (Pacchana & Laidlaw, 2012). Admission to a nursing home is a significant life event, as most people are unwilling to leave a home they have lived in for a long time (Gilles, Jones, Schwartz, & Barcott, 2011). Considering that the elderly spend a considerable amount of time in these facilities, the presence of a therapeutic environment that promotes the residents’ health is crucial. One important aspect of the environment to consider is the concept of interior architecture, which involves designing a new internal space for a setting. Interior architecture derives its essence from its connection with human internal factors. Notably, there is considerable evidence of physical and psychological problems related to the built environment. Mood, defined as a persistent and long-term emotion, spans the spectrum from happiness to depression. Positive mood encompasses zest for life, while negative mood denotes general inner distress and unpleasant preoccupation. Positive emotion, by preparing individuals to engage in various activities, can significantly impact health, well-being, and increase life expectancy (Arizi et al., 2000). One of the indicators that greatly influences social adjustment and functioning is the feeling of self-worth. Given the increasing trend of aging in the country and its negative impacts on the elderly’s life and mood, it is appropriate to examine the relationship between the characteristics of the elderly’s living environment (referring to nursing homes in this study), mood regulation, and feelings of self-worth.
Methodology
The current research method is a semi- experimental design with a pre-test and post-test with a control group. The population of this research consists of all elderly living in the Elderly Home, and the sample includes elderly men and women living in the Kamal Elderly Home. Using a simple random sampling method, 30 elderly individuals were assigned to two groups of 15 experimental and 15 control participants. The research tools used in this study include the Positive and Negative Affect Schedule (PANAS), and Contingencies of the Self-Worth Scale (CSWS). The statistical model used in this research contains multivariate analysis of covariance and paired t-test.
Discussion and Results
The findings indicate that the design of the elderly home based on spatial factors in interior architecture significantly impacts increasing positive mood and reducing negative mood, and sense of satisfaction.
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری سال سوم، شماره اول، بهار 1404- صفحات 58-71 doi:org 10.71610/psych.2025.1192020 |
اثربخشی عوامل فضایی معماری داخلی بر خلق مثبت و منفی و احساس ارزشمندی سالمندان ساکن در سرای سالمندان کمال شهر تهران
مهسا محمدی فر1 ، حبیب هادیان فرد*2 ، محمدعلی گودرزی3 ، عبدالعزیز افلاک سیر4
1- دانشجوی دکتری روانشناسی بالینی، واحد پردیس دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
2- استاد تمام دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
3- دانشیار گروه روانشناسی بالینی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
4- دانشیار گروه روانشناسی بالینی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
دسترسي آزاد مقاله علمي پژوهشي نويسنده مسئول*: حبیب هادیان فرد
تاريخ دريافت: 30/01/1404 تاريخ پذيرش: 10/03/1404 تاريخ انتشار: بهار 1404 استناد: محمدی فر، مهسا، هادیان فرد، حبیب، گودرزی، محمدعلی، افلاک سیر، عبدالعزیز. (1404). اثربخشی عوامل فضایی معماری داخلی بر خلق مثبت و منفی و احساس ارزشمندی سالمندان ساکن در سرای سالمندان کمال شهر تهران. فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1404 3(1): 71-58.
doi:org 10.71610/psych.2025.1192020 | چکیده هدف از این پژوهش شناسایی اثربخشی عوامل فضایی معماری داخلی در خلق مثبت و منفی و احساس ارزشمندی سالمندان ساکن در سرای سالمندان کمال شهر تهران بود. روش پژوهش حاضر، نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون پس-آزمون با یک گروه کنترل بوده است. جامعه این پژوهش را تمامی سالمندان ساکن در سرای سالمندان که طبق آمار سرشماری حدود 27 هزار و 645 نفر می باشند، تشكیل دادند. نمونه این پژوهش سالخوردگان زن و مرد ساکن در سرای سالمندان کمال، با استفاده از روش نمونه گیری غیرتصادفی هدفمند تعداد 30 سالمند در دو گروه 15 نفری آزمایش و 15 نفری گواه قرار داده شدند. در راستای طراحی فضای خانه سالمندان با استفاده از استانداردهای معماری داخلی، دو سالن از خانه سالمندان با کمک تیم معماران داخلی طراحی گردید که گروه آزمایش در این دو سالن به مدت یکسال و سه ماه تمامی خدمات درمانی و بهداشتی را دریافت نمودند. ابزار این پژوهش از پرسشنامه خلق مثبت و منفی PANAS (1988) با ضریب پایایی آلفای کرونباخ 80/0 و خودارزشمندی کروکر CSWS (2003) با ضریب پایایی آلفای کرونباخ 77/0 استفاده گردید. مدل آماری مورد استفاده در پژوهش حاضر آزمون تحلیل کواریانس چند متغیره و آزمون تی همبسته است که با استفاده از نرم افزاز spss-27 تحلیل های آماری انجام شد و یافته ها نشان داد که طراحی خانه سالمندان بر اساس عوامل فضایی معماری داخلی به ترتیب شدت اثرگذاری، در افزایش خلق مثبت، کاهش خلق منفی و احساس رضایتمندی موثر است. واژگان کلیدی: عوامل فضایی و معماری داخلی، خلق مثبت و منفی، احساس ارزشمندی، سالمندان، سرای سالمندان. |
اثربخشی عوامل فضایی معماری داخلی بر خلق مثبت و منفی و احساس ارزشمندی ------------------------------------ هادیان فرد 61
مقدمه
703 میلیون نفر جمعیت سالمندان بالای 65 سال در جهان تا سال 2020 است که این تعداد رو به افزایش است و پیشبینی میشود تا سال 2050 نسبت جمعیت سالمندان جهان به 22.8 درصد کل جمعیت برسد. این در حالی است که در ایران تا سال 1400 جمعیت سالمندان 11 درصد از جمعیت کل کشور است و پیشبینی میشود که تا سال 1435 بیش از 33 درصد از جمعیت کل کشور را سالمندان تشکیل دهند. کارشناسان مدتهاست در مورد روند فزاینده جمعیت سالمندان در ایران، هشدار دادهاند (دبیرخانه شورای ملی سالمندان و مرکز آمار، 1400). مفهوم سالمندی از بُعد روحی و روانی به معنی فرسودگی تدریجی روانی است که باعث میشود طراوت و شادابی، اعتماد بهنفس، جرئت ریسک کردن، احساس مفید بودن و تعلق داشتن کاهش یابد. برای شروع پیری و این اختلالات، زمان معینی را نمیتوان تعیین کرد، ولی میتوان گفت فرسودگی روانی زمانی آغاز میشود که فرد خود را سربار دیگران احساس کند. گذشت زمان برای فرد سالمند به سرعت در حرکت است. او خود را در پایان راه دانسته و مطرود از جامعه احساس میکند. او خسته و زودرنج، بهانهجو و افسرده است. به این دلیل، مشکلات روانی مانند افسردگی، اضطراب، کاهش حافظه، تغییر الگوی خواب، احساس تنهایی و انزوای اجتماعی به درجات مختلف و با فراوانی قابل ملاحظهای در افراد سالمند مشاهده میشود (براتی، فتحی، سلطانیان و معینی، 1391).
امروزه محققان در این موضوع اتفاق نظر دارند که تنها داشتن ژنهای سالم یا دسترسی به منابع طبیعی سالم باعث بالا رفتن کیفیت زندگی در دوره سالمندی نمیشود، بلکه به چگونگی مدیریت زندگی به طور فعال و یا توسط افراد و نحوه رفتارهایشان بستگی دارد (همپسون5، 2017). از عوامل مهم تاثیرگذار بر کیفیت زندگی سالمندان میتوان به سن، جنسیت، میزان تحصیلات، آمادگی جسمانی و شرایط جسمانی، وضعیت اقتصادی و میزان سرمایههای اقتصادی و اجتماعی، وضعیت تاهل، تعداد فرزندان، عزت نفس و خودکارآمدی، شیوههای درمانی اتخاذ شده و سکونت نداشتن در سرای سالمندان اشاره کرد (نجفی، طبائیان، عطاری، 1395). پذیرش در خانه سالمندان یک رویداد مهم زندگی است، زیرا اکثر افراد مایل نیستند خانه‌ای را که برای مدت طولانی در آن زندگی کردهاند ترک کنند (گیلس جو، اسچوارتز بارکوت، ون پست 6 2011). از طرف دیگر این مراکز به عنوان خانه دوم سالمندان می باشد و به صورت دائمی از سالمندان حمایت میکنند. با توجه به اینکه سالمندانی که در سرای سالمندان اقامت دارند، ممکن است زمان زیادی را در آنجا سپری کنند، بنابراین ایجاد یک محیط درمانی که سلامتی ساکنین را ارتقا بخشد مسئله جدی است (طاهری و همکاران، 1394). محیط از جمله موضوعاتی است که به جهت نقش و تاثیری که بر رفتار و روان انسان دارد، حائز اهمیت است. محیطهای ساخته شده بر رفتار انسان تاثیر داشته و می تواند باعث تقویت یا تضعیف برخی رفتارها شده و سلامت روانی انسان را به مخاطره اندازد و با اختلالات روانی مرتبط باشد (ایوانس7، 2003). یکی از موارد مهم در محیط که میتوان به آن اشاره کرد، مفهوم معماری داخلی به معنای طراحی یک فضای جدید داخلی برای یک محیط میباشد. معماری داخلی، ماهیت خود را از ارتباط با عوامل درونی انسان به دست میآورد. شایان ذکر است که شواهد زیادی مبنی بر مشکلات جسمی و روانی در رابطه با محیط ساخته شده، یافت شده است. این در حالی است که انسان ها اغلب درک نمی‌کنند که توسط محیط پیرامونشان تحت تاثیر قرار گرفتهاند و در نتیجه به
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1404 3(1): 58-71 ----------------------------------------- هادیان فرد 62
اشتباه، خود را برای خلق منفی و حال بدشان سرزنش میکنند و گمان میکنند ویژگیهای فردی باعث خلق منفی و آشفتگی آنان است (گونگ، پالمر، گالاچر، مرسدن، فون8، 2016). خلق به عنوان یک هیجان پایدار و طولانی، مانند یک طیف میزان شادکامی افسردگی تعریف میشود. افسردگی یک بعد این پیوستار است که با نشانههای غم و اندوه همراه است. در بعد دیگر آن، شادکامی، عواطف مثبت از جمله شادی و سرخوشی و خشنودی و رضایت از زندگی وجود دارد (داینر9، 2000). خلق مثبت میزان شور و شوق به زندگی و احساس هوشیاری و فعالیت را در بردارد و خلق منفی یک بعد عام ناراحتی درونی و اشتغال ذهنی ناخوشایند است که با حالات عاطفی ناخوشایند، ازجمله خشم، نفرت، بیزاری، گناه، ترس و عصبانیت همراه است (لانگ و بردلی10، 2007). مطالعاتی که در زمینه ساختار عاطفی صورت گرفته است به نحو ثابت به دو بعد مسلط عاطفه مثبت و عاطفه منفی دست یافته‌اند (واتسون11 و همکاران، 1988) به طور کلی عاطفه مثبت نشان می دهد یک شخص تا چه حد شور و شوق به زندگی دارد و چه میزان احساس فاعلیت و هشیاری میکند. عاطفه مثبت بالا بر انرژی زیاد، تمرکز کامل و اشتغال لذت بخش و عاطفه مثبت پایین بر غمگینی و رخوت تمرکز دارد (بخشی پور و دژکام، 1384). عاطفه مثبت و منفی بیانگر ابعاد اصلی حالات عاطفی می‌باشند (واتسون و همکاران، 1988). به نظر می‌رسد افرادی که عاطفه مثبت زیادی را تجربه میکنند، باید عاطفه منفی کمتری را نیز تجربه کنند و اشخاصی که عاطفه منفی زیادی را تجربه میکنند, عاطفه مثبت کمتری دارند. به طور مثال، فردریکسون12 (2001) عقیده دارد که عاطفه مثبت می تواند ابطال کننده عواطف منفی و خنثی‌کننده اثرات مخرب آن باشد. با این حال، شواهد زیادی نشان می‌دهد عاطفه مثبت و منفی هیچ ارتباطی با هم ندارند و دو روی یک سکه نیستند. در پژوهش میکلسون و اینارسن13 (2002)، به بررسی نقش عاطفه منفی و خودکارآمدی در شکایت روانشناختی و روان‌تنی و تهدید شغلی پرداختند. نتایج نشان داد که تهدید شغلی با عاطفه منفی رابطه دارد. عاطفه منفی هم با شکایت شبه جسمانی و هم روانشناختی رابطه داشت. عاطفه منفی یک عامل میانجی در رابطه با مواجهه میان رفتارهای تهدیدآمیز و شکایت سلامت روان شناختی و شکایت شبه جسمانی میباشد مواجهه با حوادث منفی زندگی باعث به وجود آمدن عاطفه منفی می شود. در پژوهش عریضی و همکاران (2000)، بیان میشود که عاطفۀ مثبت میتواند از طریق ایجاد آمادگی در فرد برای روبرو شدن با فعالیت‌های مختلف، تاثیر زیادی بر سلامتی، بهزیستی و افزایش امید به زندگی در فرد داشته باشد (عریضی و همکاران، 2000). یکی از شاخصهایی که در سازگاری و کارکردهای اجتماعی تاثیر بسزایی دارد، احساس ارزشمندی14 است. همچنین مکانیسمی برای کاهش آسیب‌های روانی اجتماعی و ارتقاء سطح سازگاری میباشد و میتوان گفت که موجبات رعایت قواعد فردی را فراهم نموده و باعث سازگاری اجتماعی و کاهش ناسازگاری و همچنین آسیب‌های روانی اجتماعی افراد میگردد (حجتی، 1393). احساس افراد نسبت به خودشان در برگیرنده آگاهی از اسنادهای روانی و جسمی در خود از جمله نقش اجتماعی است. چنین خودآگاهی توصیف کننده خودانگاره در فرد است. همزمان بـا شـکل‌گیری خودانگاره، خودآرمانی نیز در فرد شـکل می‌گیرد. خودآرمانی خـواسته ما برای داشتن بالاترین حد ویژگیهای مطلوب، رفتار و مهارت است. مقایسه خودانگاره و خودآرمانی بازتابی از عزت نفس فرد است. از افراد سرنشناسی که نظریاتی در مورد احساس خود ارزشمندی مطرح کردهاند، میتوان به مازلو15 ، آلپورت16 و راجرز17 اشاره کرد. در
اثربخشی عوامل فضایی معماری داخلی بر خلق مثبت و منفی و احساس ارزشمندی ------------------------------------ هادیان فرد 63
نظریه مازلو با توجه به طبقه بندی نیازها میتوان درک کرد که یکی از نیازهای اساسی انسان، داشتن عزت نفس است. عزت نفس همه‌ی انسان‌های به یک میزان نیست، بلکه تربیت خانوادگی در رشد آنها تاثیر دارد. زیرا عده‌ای خود را کاملاً انسان‌ها خوب و قابل احترام دانسته و تعدادی نیز خود را افرادی بی‌کفایت میشمارند. ولی اکثر مردم سعی دارند که عزت نفس خود را در سطح عالی حفظ نمایند (تیجانی18، 2023). به نظر آلپورت، عزت نفس زمانی ایجاد میشود که کودکان پی‌میبرند می‌توانند خودشان کارهایی را انجام دهند. آنها برای ساختن، کاوش کردن و دستکاری کردن اشیای موجود در محیط‌شان برانگیخته میشوند، رفتارهایی که گاهی اوقات میتواند ویرانگرانه باشد. آلپورت این مرحله را بسیار مهم دانست. اگر والدین نیاز کاوش کردن را ناکام کنند، مانع از شکل‌گیری عزت نفس میشوند و از این رو احساس حقارت و خشم جای آن را می‌گیرد (فرانکن و موریس19،2006). همچنین راجرز معتقد است که عزت نفس، ارزیابی مداوم شخص نسبت به ارزشمندی «خویشتن» خود میباشد. عزت نفس نوعی قضاوت نسبت به ارزشمندی وجودی است. این ویژگی در انسان حالت عمومی دارد و محدود و زودگذر نیست. طبق نظریه‌ی راجرز، افراد این انگیزه ی قوی دارند که از جانب دیگران پذیرفته شوند و احترام، محبت و دوستی و مهربانی دیگران را نسبت به خود تجربه کنند، به ویژه کسانی که برای آنها مهم هستند. این حالات مختلف تجدید در مجموع «توجه مثبت» نامیده میشود. به نظر راجرز انسان‌ها برای به دست آوردن توجه مثبت نیازی درونی دارند. (ولی زاده و یوسفی لویه، 1387). با توجه به روند رو به افزایش پیری در کشور و اهمیت این دوره از زندگی و تاثیرات منفی که بر زندگی و خلق وخوی سالمندان دارد، مناسب است که رابطه بین ویژگیهای محیط سکونت سالمندان (که در این پژوهش سرای سالمندان منظور است) تنظیم خلق و احساس ارزشمندی بررسی گردد. به همین منظور اهمیت دارد که نتایج این پژوهش در طراحی محیطهای زندگی برای سالمندان در سرای سالمندان، به کمک معماران و طراحان و مسئولین سرای سالمندان بیاید و درد و رنج ناشی از کهولت سن و افزایش ناکارآمدی و پایین آمدن احساس ارزشمندی را برای سالمندان بهبود بخشد، و امید به زندگی را افزایش دهد. با وجود پیشینه پژوهشی کم با موضوع رابطه بین ویژگیهای محیطهای سالمندی و تنظیم خلق و رضایتمندی سالمندان ساکن در سرای سالمندان در ایران، مطالعه مروری به عنوان خلأ پژوهشی و ضرورت انجام آن توجیه میشود و همچنین در ادامه افق‌های پژوهشی تازه‌ای را برای معماران و روانشناسان ترسیم میکند که میتواند در طراحیهای محیطی از آن بهره ببرند. همچنین الگوهای مناسبی را در اختیار معماران و روانشناسان قرار می‌دهد که با بهره‌گیری از آنها می توان محیط هایی را طراحی کرد که در کاهش علائم خلق منفی و افزایش خلق مثبت و احساس ارزشمندی موثر باشد. بنابراین پژوهش حاضر با هدف اثربخشی عوامل فضایی و معماری داخلی بر خلق مثبت و منفی و احساس ارزشمندی سالمندان ساکن در سرای سالمندان ضرورت انجام دارد. با توجه به اینکه امروزه معماری مراکز درمانی و خدماتی همچون سرای سالمندان از عملکرد گرایی صرف، به ایجاد محیط شفابخش تغییرکرده است، گام‌های نخست خدمات معماری به پزشکی گام‌های عنصرگرایانه و برحسب مولفه‌های جزیی معماری ارزیابی شده و این پژوهش‌ها تنها در برگیرنده بخشی از مولفه‌های کالبدی شفابخش است. با توجه به مطالبی که در بالا ذکر شد سوال اصلی این پژوهش به این شرح است: عوامل فضایی و معماری داخلی بر خلق مثبت و منفی و احساس ارزشمندی سالمندان سرای سالمندان اثربخش است یا خیر؟
روش اجرای پژوهش
متغیر مستقل که در این پژوهش عوامل فضایی معماری داخلی است، در چهار بُعد فعالیت-کالبد، آسایش-خیال، اجتماع پذیری، دسترسی- ارتباط اجرا شد. در این مرحله محیط گروه گواه از گروه آزمایش تفکیک شد و افراد گروه گواه به محیط طراحی شده وارد
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1404 3(1): 58-71 ----------------------------------------- هادیان فرد 64
نشدند و در محیط قبلی خودشان باقی ماندند. در این پژوهش از اصول استاندارد معماری داخلی در طراحی یک سالن نشیمن و سالن غذاخوری گروه آزمایش استفاده شد، که شامل حریم خصوصی، صدا، نور، رنگ، چشم انداز، امنیت، هنر زیبایی و سرگرمی، مبلمان، تهویه مطبوع و بوی خوشایند، گل کاری و فضای سبز، پنجره و پرده ها، تمیزی و نظافت، مرتب بودن محیط، میشد. در این فاز پژوهش، سرای سالمندان و بخش های مربوطه توسط معماران و مهندسین طراحی چیدمان و محیط، به شکل قابل قبول از دید استانداردهای معماری فضاسازی و طراحی شد. لازم به ذکر است، در این پژوهش به طراحی فضا برای درمان خلق و احساس رضایتمندی و افزایش امید و آسایش به زندگی سالخوردگان ساکن در سرای سالمندان بر اساس عوامل تاثیر گذار بر معماری مدرن استاندارد جهانی پرداخته شده است، و درمان این گروه از سالمندان در این فضا انجام گرفت. طراحی این فضا با توجه به الگوهای دیگر کشورها طراحی شده است که فضاهای درمانی در کشور ایران با دیگر کشورهای متفاوت است. گروه کنترل در این پژوهش، در سالنی قرار می گیرند که هیچ گونه تغییری در عوامل محیطی و زیبا سازی آن اعمال نمی شود و جلسات درمان فردی و گروهی در این سالن تشکیل شد. دو ماه زمان جهت آماده شدن فضا سپری شد. پس از آماده شدن محیط طراحی شده، گروه آزمایش در حد فاصل زمانی یک سال و سه ماه در این دو سالن پروتکل درمانی-بهداشتی و مراقبتی مرکز کمال را پیش گرفتند. لازم به ذکر است که جنسیت در در هر دو گروه آزمایش و کنترل برابر بود. همچنین بابت اقامت در سالن های طراحی شده هزینه اضافی دریافت نشد و درمانگرها و روشهای درمانی مطابق با پروتکل درمانی سرای سالمندان کمال بود و هیچگونه تغییری در برنامهها به وجود نیامد و تمامی متغیرهای تاثیرگذار در این پژوهش مورد کنترل دقیق واقع شد.
جامعه پژوهش حاضر را تمامي سالمندان ساکن در سرای سالمندان شهر تهران، تشکیل دادهاند. از بین سرای سالمندان مناطق 22 گانه شهر تهران، یک سرای سالمندان واقع در منطقه شش تهران انتخاب شد. سپس از سالخوردگان زن و مرد ساکن در سرای سالمندان، با استفاده از روش نمونهگیری تصادفی ساده تعداد 30 سالمند در دو گروه 15 نفری آزمایش و 15 نفری گواه قرار داده شدند. پرسشنامه‌هایی که جهت جمع آوری اطلاعات از گروه نمونه در نظر گرفته شدند عبارت بودند از:
خلق مثبت و منفی (PANAS):
مقیاس عاطفه مثبت و منفی یک ابزار 20 واژهای است که برای اندازه گیری دو بعد خلقی یعنی عاطفه مثبت و عاطفه منفی طراحی شده‌اند (واتسون، کلارک و تلگن ، 1988 ؛ نقل از خالقی، 1395). این مقیاس شامل دو خرده مقیاس یا مولفه میباشد: عاطفه مثبت و عاطفه منفی.
در این مقیاس، هر خرده مقیاس 10 واژه تک کلمه ای دارد. نمره‌گذاری این مقیاس بر اساس یک طیف لیکرت 5 درجه ای از بسیار کم (1) تا بسیار زیاد (5) می باشد. بیشترین نمره فرد در خرده مقیاس عاطفه مثبت 50 و کمترین نمره آن 10 می باشد. همچنین در خرده مقیاس عاطفه منفی نیز کمترین نمره فرد 10 و بیشترین نمره فرد 50 می باشد. نمره بالاتر در هر خرده مقیاس بیانگر شدت بالاتر عاطفه مثبت و یا عاطفه منفی در آن است. میانگین و انحراف معیار نمرات مقیاس در خرده مقیاس عاطفه مثبت به ترتیب 33 و 2/7 و در خرده مقیاس عاطفه منفی 4/17 و 2/6 می باشد (واتسون، کلارک و تلگن، 1988؛ نقل از خالقی، 1395).
پایایی و روایی
واتسون و همکاران (1988)، در محاسبه پایایی از طریق بازآزمایی با فاصله 8 هفته‌ای برای عاطفه مثبت 68/0 و برای عاطفه منفی 71/0 به دست آوردند. در پژوهش استراند20 و همکاران (2006) میزان پایایی مقیاس عاطفه مثبت و منفی را با استفاده از روش آلفای کرونباخ،
اثربخشی عوامل فضایی معماری داخلی بر خلق مثبت و منفی و احساس ارزشمندی ------------------------------------ هادیان فرد 65
برای عاطفه منفی 90/0 و برای عاطفه مثبت 83/0 به دست آوردند. قاسمی نژاد (1390) پایایی مقیاس عاطفه منفی را با استفاده از روش آلفای کرونباخ 80/0 گزارش داد.
خودارزشمندی کروکر
این پرسشنامه توسط کروکر و همکاران در سال (2003) ساخته شد و داراری 29 سوال پنج گزینهای بر اساس طیف لیکرت که از شدیدا مخالفم=1 تا شدیدا موافقم=7 نمره‌گذاری میشود. کمترین نمره در این پرسشنامه 29 و بیشترین نمره 203 است. نقطه برش این پرسشنامه نمره 116 است.
پایایی و روایی
میزان پایایی پرسشنامه در پژوهش محمد حسینی و همکاران (1393)، با روش ضریب آلفای کرونباخ 77/0 و روایی آن با روش تحلیل عاملی تاییدی 81/0 به دست آمد. به منظور تجزیه و تحلیل داده‌های جمع آوری شده در این مطالعه، ابتدا از جداول آمار توصیفی برای بررسی خلق مثبت و منفی و احساس ارزشمندی سالمندان در دو گروه آزمایش و کنترل استفاده گردید. در این جداول در راستای محاسبه شاخص‌های گرایش مرکزی از میانه، نما و میانگین و برای بررسی شاخص‌های پراکندگی از دامنه تغییرات، واریانس و انحراف معیار و در نهایت به منظور بررسی محاسبه شاخص‌های توزیع از خطای معیار، ضریب کجی و ضریب‌کشیدگی استفاده شده است. به منظور تحليل دادهها و پاسخ به سؤال‌هاي این مطالعه، به منظور بررسي اثربخشی عوامل فضایی معماری داخلی از مدل‌هاي آماري تحلیل کواریانس چندمتغیره (MANCOVA) و آزمون t دو گروه همبسته (زوجی) و به منظور بررسی همگنی واریانس های هر دو گروه آزمایش و کنترل از آزمون کلوموگروف اسمیرنف پرداخته شده است.
یافته ها
گروه ها | مرحله | شاخص های گرایش مرکزی | شاخص های پراکندگی | شاخص های توزیع | ||||||
نما | میانه | میانگین | دامنه تغییرات | واریانس | انحراف معیار | خطای معیار | ضریب کجی | ضریب کشیدگی | ||
آزمایش | پیش آزمون | 16 | 18 | 17.67 | 14 | 11.38 | 3.37 | 0.87 | 0.75 | 0.01_ |
پس آزمون | 25 | 26 | 26.33 | 15 | 16.81 | 4.10 | 1.05 | 0.67 | 0.58 | |
کنترل | پیش آزمون | 16 | 17 | 17.60 | 11 | 9.11 | 3.01 | 0.77 | 0.30 | 0.57_ |
پس آزمون | 20 | 17 | 17.33 | 9 | 7.38 | 2.71 | 0.70 | 0.35_ | 0.94_ | |
جدول شماره 1:
شاخص‌های آماری مرتبط با نمرات خلق مثبت(PANAS) در سالمندان
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1404 3(1): 58-71 ----------------------------------------- هادیان فرد 66
با توجه به جدول بالا، استفاده از میانگین به‌عنوان معرف شاخص گرایش در توزیع فوق فرض نرمال را ممکن کرده‌است، زیرا تفاوت اندکی بین نما، میانه و میانگین وجود دارد ضریب کجی و ضریب کشیدگی از 1 کمتر است که نشان‌دهنده تقریب آماری با روش های پارامتریک است.
جدول شماره 2 : شاخص‌های آماری مرتبط با نمرات خلق منفی(PANAS) در سالمندان
گروه | مرحله | شاخص های گرایش مرکزی | شاخص های پراکندگی | شاخص های توزیع | |||||||||
نما | میانه | میانگین | دامنه تغییرات | واریانس | انحراف معیار | خطای معیار | ضریب کجی | ضریب کشیدگی | |||||
آزمایش | پیش آزمون | 25 | 32 | 32.93 | 15 | 18.21 | 4.26 | 1.10 | 0.75 | 0.77_ | |||
پس آزمون | 29 | 23 | 23.40 | 19 | 30.25 | 5.50 | 1.42 | 0.67 | 0.36_ | ||||
کنترل | پیش آزمون | 29 | 29 | 28.93 | 17 | 24.92 | 4.99 | 1.28 | 0.30 | 0.21_ | |||
پس آزمون | 23 | 29 | 29.60 | 15 | 22.54 | 4.74 | 1.22 | 0.35_ | 0.79_ | ||||
با توجه به جدول بالا، استفاده از میانگین به‌عنوان معرف شاخص گرایش در توزیع فوق فرض نرمال را ممکن کرده‌است، زیرا تفاوت اندکی بین نما، میانه و میانگین وجود دارد ضریب کجی و ضریب کشیدگی از 1 کمتر است که نشان‌دهنده تقریب آماری با روش های پارامتریک است.
جدول شماره 3 : شاخص‌های آماری مرتبط با نمرات احساس ارزشمندی CSWS)) در سالمندان
گروه | مرحله | شاخص های گرایش مرکزی | شاخص های پراکندگی | شاخص های توزیع | ||||||
نما | میانه | میانگین | دامنه تغییرات | واریانس | انحراف معیار | خطای معیار | ضریب کجی | ضریب کشیدگی | ||
آزمایش | پیش آزمون | 98 | 103 | 107.07 | 45 | 157.35 | 12.54 | 3.23 | 0.82 | 0.98 |
پس آزمون | 142 | 125 | 127.00 | 62 | 361.57 | 19.01 | 4.91 | 0.40 | 0.81_ | |
کنترل | پیش آزمون | 100 | 101 | 102.33 | 51 | 163.81 | 12.79 | 3.30 | 0.26_ | 0.67 |
پس آزمون | 100 | 100 | 100.67 | 47 | 147.95 | 12.16 | 3.14 | 0.15_ | 0.27 | |
اثربخشی عوامل فضایی معماری داخلی بر خلق مثبت و منفی و احساس ارزشمندی ------------------------------------ هادیان فرد 67
با توجه به جدول بالا، استفاده از میانگین به‌عنوان معرف شاخص گرایش در توزیع فوق فرض نرمال را ممکن کرده‌است، زیرا تفاوت اندکی بین نما، میانه و میانگین وجود دارد ضریب کجی و ضریب کشیدگی از 1 کمتر است که نشان‌دهنده تقریب آماری با روش های پارامتریک است. همچنین مفروضات تحلیل کواریانس در این پژوهش برآورد شد که شامل نرمال بودن دادهها، مقیاس نسبی یا فاصلهای بودن متغیرهای وابسته، استقلال مشاهدات رعایت شد و نمونه گیری بین گروه آزمایش و کنترل به شکل تصادفی انجام شد که میتوان از آزمون تحلیل کواریانس به منظور تحلیل دادهها استفاده کرد.
جدول شماره 4 : نتایج آزمون کولموگروف اسمیرنف جهت بررسی نرمال بودن دادهها
متغیر ها | مراحل | کلوموگروف اسمیرنف | |
سطح معنا داری | آماره آزمون | ||
خلق مثبت | پیش آزمون | 0.37 | 0.16 |
پس آزمون | 0.6 | 0.15 | |
خلق منفی | پیش آزمون | 0.08 | 0.15 |
پس آزمون | 0.20 | 0.08 | |
احساس ارزشمندی | پیش آزمون | 0.06 | 0.15 |
پس آزمون | 0.06 | 0.15 | |
نتایج آزمون های نرمال بودن دادهها کولموگروف اسمیرنف نشان می‌دهد که داده‌های این پژوهش نرمال هستند زیرا مقدار سطح معناداری آزمون در متغیرهای این پژوهش از مقدار 0.05 بیشتر می باشند، پس مفروضه نرمال بودن دادهها برقرار است و می توان از آزمون‌های آماری پارامتریک استفاده کرد. برای تجزیه و تحلیل آماری دادهها از شاخص های آماری فراوانی، درصد، میانگین، انحراف استاندارد، آزمون تحلیل کواریانس چندمتغیره (MANCOVA) و آزمون تی همبسته (زوجی) و آزمون کلوموگروف اسمیرنف به کمک نرم افزار SPSS-27 استفاده شد.
جدول شماره 5. نتایج آزمون کواریانس چند متغیره(MANCOVA)گروه‌های آزمایش و کنترل
متغیر ها | مجموع مجذورات | درجه آزادی | میانگین مجذورات | F | سطح معنی داری | مجذور جزیی اتا |
احساس ارزشمندی | 75.00 | 1 | 75.00 | 6.92 | 0.003 | 0.14 |
خلق مثبت | 174.83 | 1 | 174.26 | 34.57 | 0.000 | 0.60 |
خلق منفی | 151.83 | 1 | 151.83 | 14.26 | 0.001 | 0.38 |
بر اساس یافته های به دست آمده در جدول فوق، تفاوت معنی‌داری بین نمرات پیش آزمون و پس آزمون در دو گروه آزمایش و کنترل میباشد. بدین معنی که طراحی محیط برا ساس استانداردهای طراحی داخلی و عوامل فضایی موثر بوده است و با توجه به مجذور اتا،
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1404 3(1): 58-71 ----------------------------------------- هادیان فرد 68
طراحی محیط بر اساس طراحی داخلی و عوامل فضایی به ترتیب بیشترین اثربخشی را در متغیر خلق مثبت، %60 خلق منفی، %38 و احساس ارزشمندی %14 داشته است. همچنین با توجه به مقدار F و سطح معنی داری آزمون در سطح، 0.05 تفاوت معنی داری بین نمرات در گروه آزمایش و کنترل در پس آزمون وجود دارد.
بحث و نتیجه گیری
طراحی و مناسب سازی محیطهای داخلی بر اساس معماری مدرن و استانداردهای فضایی به ویژه در سرای سالمندان، نه تنها سبب ارتقا کیفیت زندگی آنان میشود، بلکه احساس ارزشمندی و آرامش و لذت از زندگی را به سالمندان باز میگرداند و خلق مثبت را به نحو موثری بالا میبرد (منصور و جوان، 1397). باتوجه به اینکه سالمندی دوره مهمی از زندگی محسوب میشود و با بالا بردن کیفیت زندگی در این دوره میتوان بهزیستی روانی را در سالمندان بهبود بخشید. از این رو در پژوهش حاضر به اثربخشی عوامل فضایی معماری داخلی بر خلق مثبت و منفی و احساس ارزشمندی سالمندان ساکن در سرای سالمندان پرداخته است تا بتوان به کمک دانش معماری کیفیت زندگی سالمندان ساکن در سرای سالمندان را بالابرد تا غم و رنج دوری از خانه را به حداقل رساند. هدف این پژوهش " اثربخشی عوامل فضایی معماری داخلی در خلق مثبت و منفی و احساس ارزشمندی سالمندان ساکن در سرای سالمندان کمال شهر تهران " بود. جامعه این پژوهش شامل تمامی سالمندان ساکن در سرای سالمندان شهر تهران، میباشد؛ باتوجه به نتایج جدول شماره 5 نتایج آزمون تحلیل کواریانس نشان می‌دهد که بین میانگین نمرات خلق مثبت و منفی سالمندان در گروه آزمایش و کنترل تفاوت معنی داری وجود دارد. نتایج بیانگر این است که سرای سالمندان طراحی شده بر اساس عوامل فضایی و معماری داخلی بر امیدواری و خلق مثبت و منفی سالمندان موثر بوده است. در تبیین این یافته میتوان گفت ایجاد محیطی امن و ایمن خصوصاً در فضاهای درمانی، از جمله دغدغه طراحان و پژوهشگران است که بارها در مقالات و پژوهش‌های متعدد بر ضرورت آن تاکید شده است. این یافته با پژوهش‌های زیادی از جمله؛ مو، ژانگ و کانگ21 (2022)، که در پژوهشی به بررسی برآورد کیفیت زندگی در خانه سالمندان، پرداختند. آنها بیان کردند که، محیط خانه از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا سالمندان بیشتر وقت خود را در داخل خانه می‌گذرانند. ارتباط نزدیکی با کیفیت زندگی و سلامت ساکنین، به ویژه در میان سالمندان دارد، نتایج نشان داد که کیفیت محیط داخلی و رضایت مسکونی بیشترین تأثیر را بر کیفیت زندگی دارند و به عنوان متغیرهای واسطه‌ای عمل میکنند که به طور غیرمستقیم تأثیر ترکیب معماری بر کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. همسو است. همچنین یافته‌های بسیاری در راستای تاثیر المان‌های طراحی داخلی و عوامل زیباسازی بر خلق و خوی افراد و احساس تعلق داشتن به آن محیط صورت پذیرفته است و نتایج حاکی از آن است که محیطهای طراحی شده و زیبا در کاهش خلق منفی و افزایش خلق مثبت نقش اساسی داشته است و در تبیین احتمالی این فرضیه میتوان گفت که محیطهای طراحی‌شده بر اساس استانداردهای معماری داخلی میتواند بر تنظیم خلق و خوی آنان تاثیر بسزایی داشته باشد. بر همین اساس، طراحی خانه سالمندان بر اساس معماری داخلی و عوامل فضایی، خلق مثبت و منفی سالمندان را توجیه می کند. با توجه به اینکه پژوهشی با این موضوع تاکنون در سرای سالمندان صورت نگرفته در مقایسه نتایج این فرضیه، از پژوهش‌هایی که مشابه با این پژوهش در زمینه طراحی سایر محیط‌ها بر اساس معماری داخلی و عوامل فضایی و نقش آن در خلق و خوی افراد بودند، استفاده شد.با توجه به جدول شماره 4 نتایج آزمون تحلیل کواریانس چندمتغیره نشان می‌دهد که بین میانگین‌های نمرات احساس ارزشمندی سالمندان در گروه آزمایش و کنترل تفاوت معنی‌داری وجود دارد. نتایج بیانگر این است که سرای سالمندان طراحی‌شده براساس عوامل فضایی
اثربخشی عوامل فضایی معماری داخلی بر خلق مثبت و منفی و احساس ارزشمندی ------------------------------------ هادیان فرد 69
و معماری داخلی بر آسایش سالمندان موثر بوده است. از طرفی یافته‌های این پژوهش همسو است با پژوهش حقیر و ارمغان (1399)، با هدف طراحی خانه سالمندان با رویکردی نو با هدف پیشنهاد فضاهایی با بالاترین میزان کیفیت زندگی سالمندان و طراحی نوع مسکن مناسب برای سالمندان مقیم خانههای سالمندان.نتایج این مطالعه حاکی از آن بود که از میان عوامل مختلف شناسایی شده مرتبط با رضایتمندی ساکنان از محیط: آموزش پذیری، تجمع پذیری، سهولت دسترسی، قابلیت پیاده روی و ورزش، همانندی سرای سالمندان به خانه بیشترین تأثیر را در افزایش رضایت و کیفیت زندگی سالمندان دارد. در تبیین این یافته میتوان گفت ایجاد محیطی امن و ایمن خصوصاً در فضاهای درمانی، از جمله دغدغه طراحان و پژوهشگران است که بارها در مقالات و پژوهش‌های متعدد بر ضرورت آن تاکید شده است. محیط از جمله موضوعاتی است که به جهت نقش و تاثیری که بر رفتار و روان انسان دارد، حائز اهمیت است. محیط های ساخته شده بر رفتار انسان تاثیر داشته و می تواند باعث تقویت یا تضعیف برخی رفتارها شده و سلامت روانی انسان را به مخاطره اندازد و با اختلالات روانی مرتبط باشد. محیط مناسب زندگی و رضایت از آن نقش مهمی در شکل گیری احساس شادمانی در افراد داشته و از دیگر جنبه های زندگی انسان جدا نیست و عمیقا با زندگی روزمره و سلامتی انسان درهم تنیده است و میتواند نقش مهمی در شکل گیری زندگی و یافتن جایگاه او در دنیای اطرافش بازی کند و مکانی برای حفظ حریم خصوصی افراد و پناهگاهی برای فرار از فشارها و استرس های بیرون باشد. در نهایت پیشنهاد میگردد مدیران مراکز نگهداری و خانه سالمندان از نتایج این پژوهش استفاده کنند و طراحیهای خانه سالمندان با استفاده از استانداردهای معماری داخلی انجام دهند و از عوامل تاثیرگذار معماری داخلی همچون نور، صدا، رنگ، گل و فضای سبز، چیدمان صندلی و مبلمان، در خانه سالمندان استفاده شود. از محدودیتهای این پژوهش میتوان به متغیرهایی همچون شرایط خانوادگی، ویژگیهای روانشناختی، سابقه تروما، میتواند در احساس رضایت و خلق مثبت و منفی سالمندان تاثیر گذارد، و با توجه به اینکه در این پژوهش به اثربخشی عوامل فضایی معماری داخلی بر امیدواری، خلق مثبت و منفی و احساس ارزشمندی سالمندان ساکن در سرای سالمندان پرداخته شد، این متغیرها مورد پژوهش و کنترل پژوهشگر واقع نشد که از محدودیتهای این پژوهش محسوب گردید. به علاوه، با توجه به اینکه پرسشنامههای این پژوهش توسط سالمندان در سه روز پاسخ داده شد، لذا کنترل و مشاهدهای بر سایر متغیرهای تاثیر گذار در موقعیتهای مختلف و همچنین بررسی شرایط خانوادگی کارکنان و سایر بیماریهای روانشناختی نیز از کنترل پژوهشگر خارج بود و از محدودیتهای جدی این پژوهش محسوب گردید.
تعارض منافع
نگارنده این سند علمی منافع همچون دریافت وجه یا به دست آوردن سهم در هر سازمانی در ازای نگارش این مقاله را انکار می‌نماید و در مراجع قانونی پاسخگو می باشد.
منابع
Armaghan, A., & Haghir, H. (2020). Nursing home design with a new approach. Studies in Geography, Civil Engineering and Urban Management, 20(6), 182-203. ( in persion) https://civilica.com/doc/1500163
Bakhshipour, R., & Dezhkam, M. (2006). A confirmatory factor analysis of the positive affect and negative affect scales (PANAS). (in Persian). http://noo.rs/2egrs
Brati, M., Fathi, Y., Sotanian, A., & Moeini, B. (2013). Investigating the mental health status and health-promoting behaviors in the elderly of Hamadan city. Journal of Health Promotion, 15 (2), 123-130. (in Persian).https://nmj.umsha.ac.ir/article-1-1118-en.pdf
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1404 3(1): 58-71 ----------------------------------------- هادیان فرد 70
Ching, S., Thoma, A., McCabe, R. E., & Antony, M. M. (2003). Measuring outcomes in aesthetic surgery: a comprehensive review of the literature. Plastic and reconstructive surgery, 111(1), 469-480.DOI:10.1097/01.PRS.0000036041.67101.48
Crocker, J., Luhtanen, R. K., Cooper, M. L., & Bouvrette, A. (2003). Contingencies of self-worth in college students: theory and measurement. Journal of personality and social psychology, 85(5), 894.doi: 10.1037/0022-3514.85.5.894
Diener, E. (2000). Subjective well-being: The science of happiness and a proposal for a national index. American psychologist, 55(1), 34.https://doi.org/10.1037/0003-066X.55.1.34
Evans, G. W. (2003). The built environment and mental health. Journal of urban health, 80, 536-555. doi: 10.1093/jurban/jtg063
Franken, I. H., & Muris, P. (2006). Gray’s impulsivity dimension: A distinction between reward sensitivity versus rash impulsiveness. Personality and individual differences, 40(7), 1337-1347.. https://doi.org/10.1016/j.paid.2005.11.016
Fredrickson, B. L. (2001). The role of positive emotions in positive psychology: The broaden-and-build theory of positive emotions. American psychologist, 56(3), 218. DOI: 10.1037//0003-066x.56.3.218
Gemzøe Mikkelsen, E., & Einarsen, S. (2002). Relationships between exposure to bullying at work and psychological and psychosomatic health complaints: The role of state negative affectivity and generalized self–efficacy. Scandinavian journal of psychology, 43(5), 397-405.https://doi.org/10.1111/1467-9450.00307
Gerrig, R. J., & Christie, T. S. (2004). Counseling psychology: Theories, goals, and processes of counseling and psychotherapy (R. Falahy & M. Hajjilu, Trans.). Roshd Publications. https://cpcglobal.org/publications/Theory%20and%20Practice%20of%20Counseling%20and%20Psychotherapy-%20Corey-%209ed.pdf
Gillsjö, C., Schwartz-Barcott, D., & von Post, I. (2011). Home: The place the older adult can not imagine living without. BMC geriatrics, 11, 1-10. .doi:10.1186/1471-2318-11-10
Gong, Y., Palmer, S., Gallacher, J., Marsden, T., & Fone, D. (2016). A systematic review of the relationship between objective measurements of the urban environment and psychological distress. Environment international, 96, 48-57. DOI: 10.1016/j.envint.2016.08.019
Hampson, R. (2017). The Oxford handbook of clinical geropsychology NA Pachana and K. Laidlaw. Oxford University Press, Oxford, 2014. ISBN 978‐0‐19‐966317‐0.DOI:10.1111/ajag.12389
Han, M. J. N., & Kim, M. J. (2019). Green environments and happiness level in housing areas toward a sustainable life. Sustainability, 11(17), 4768.. https://doi.org/10.3390/su11174768
Hojjati, H., Farhadi, S., Sharifnia, S. H., Manouchehr, B., Kouchaki, G., & MirabolHasani, M. (2014). Effect of a regular exercise program on self-consistency and life satisfaction among elderly in Gorgan and Gonbad (2011). Journal of Geriatric Nursing, 1(1), 73-82. (in Persian) http://jgn.medilam.ac.ir/article-1-59-fa.html
Hossein, M. N. M., Manijeh, S., & Pasha, S. H. (2014). The relationship of psychological capital(hope, resiliency and self-efficacy) with the achievement goals and academic performance og the first-year student. Curriculum planning knowledge & research in educational sciences, 11(12), 61-79. (in Persian) file:///C:/Users/User/Downloads/33313934006.pdf
Khaleghi Abbas Abadi, S. (2009). The effect of reality therapy on increasing happiness and mental health (Unpublished master’s thesis). Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.. (in Persian) https://ganj.irandoc.ac.ir//#/articles/2ee1a2552a03b0ff66be90af89778b22
اثربخشی عوامل فضایی معماری داخلی بر خلق مثبت و منفی و احساس ارزشمندی ------------------------------------ هادیان فرد 71
Khan Mohammadi, L., & Abbas Zadeh, S. (2022). Nursing home design with an emotional psychology approach. In 8th National Conference on New Technologies in Civil Engineering, Architecture and Urban Planning, Tehran, Iran. (in Persian) https://civilica.com/doc/1624474
Kim, S., Jeong, W., Jang, B. N., Park, E. C., & Jang, S. I. (2021). Associations between substandard housing and depression: insights from the Korea welfare panel study. BMC psychiatry, 21, 1-9.DOI: 10.1186/s12888-020-03011-2
Lang, Peter, & Bradley, Margaret M. (2007). The International Affective Picture System (IAPS) in the study of emotion and attention. Handbook of emotion elicitation and assessment, 29, 70-73.doi:10.1007/s10901-021-09887-0
Mansour, H. N., & Javan, F. A. (2018). The role of physical-semantic components of residential public spaces in accommodating the elderly (Case study: Ekbatan residential complex). (in persion) https://www.magiran.com/p1853246
Mu, J., Zhang, S., & Kang, J. (2022). Estimation of the quality of life in housing for the elderly based on a structural equation model. Journal of Housing and the Built Environment, 37(3), 1255-1281. DOI:10.1007/s10901-021-09887-0
Najafi, A., Tabayan, S. M., & Attari, A. (2016). Analyzing and understanding the impact of interior design of therapeutic environments on the improvement of hospitalized patients’ performance in psychiatric wards. Journal of Behavioral Science Research, 14(3). (in Persian) http://dorl.net/dor/20.1001.1.17352029.1395.14.3.3.9
Núñez-González, S., Delgado-Ron, J. A., Gault, C., Lara-Vinueza, A., Calle-Celi, D., Porreca, R., & Simancas-Racines, D. (2020). Overview of “systematic reviews” of the built environment’s effects on mental health. Journal of Environmental and Public Health, 2020(1), 9523127. DOI: 10.1155/2020/9523127
Oreizi, H., Abedi, A., & Taji, M. (2007). Relation of teacher’s behavior with vitality and internal motivation of Isfahan high school students. Journal of Educational Innovations, 6(5), 13-28. (in Persian). https://noavaryedu.oerp.ir/article_78836.html
Oreyzi, H., & Barati, H. (2020). The role of work lifespan positive emotions in determining job satisfaction considering cognitive-motivational mediators: a longitudinal study. Industrial and Organizational Psychology Studies, 7(1), 1-26. (in Persian) https://doi.org/10.22055/jiops.2020.33960.1191
Strand, E. B. (2006). Enhanced communication by developing a non-anxious presence: A key attribute for the successful veterinarian. Journal of Veterinary Medical Education, 33(1), 65-70. https://doi.org/10.3138/jvme.33.1.65
Taheri, N., Cheraghian, B., & Hojjati, H. (2015). Factors affecting quality of life among elderly living in nursing homes. Journal of Geriatric Nursing, 2(1), 50-61.( in persion) http://jgn.medilam.ac.ir/article-1-154-fa.html
Tijjani, T. A. (2023). An evaluation of how parenting practices affect one’s self-esteem. International Advanced Journal of Social Sciences, 1(3), 1–10.( In persion) doi:10.59298/IAAJSS/2023/1.3.11000.
Veli Zadeh, S., & Yousefi Loya, M. (2008). Methods of enhancing self-esteem in children with special needs. Exceptional Education, 7(84 and 85), 70-83)in persion). http://exceptionaleducation.ir/article-1-1662-fa.html
Watson, D., Clark, L. A., & Tellegen, A. (1988). Development and validation of brief measures of positive and negative affect: the PANAS scales. Journal of personality and social psychology, 54(6), 1063.DOI: 10.1037//0022-3514.54.6.1063.
[5] Hampson
[6] Gillsjö, Schwartz-Barcott, von Post
[7] Evans
[8] Gong, Palmer, Gallacher, Marsden, Fon
[9] Diener
[10] Lang, Braddely,
[11] Watson
[12] Fredrickson
[13] Mikkelsen & Einarsen
[14] Sense of worth
[15] Abraham (Harold) Maslow
[16] Gordon Willard Allport
[17] 10 Carl Rogers
[18] Tijjani
[19] Franken & Muris
[20] Strand
[21] Mu, Zhang & Kang
