تحلیل نقش بازآفرینی شهری پایدار در ارتقاء زیست پذیری محله های اسکان غیررسمی (مطالعه موردی: محله مرادآب کرج)

الموضوعات :

محمد رامیان ¹ , آزاده اربابی سبزواری ² , فاطمه ادیبی سعدی نژاد ³ , حبیب الله فصیحی ⁴

1 - گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر، ایران
2 - گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر، ایران
3 - گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر، ایران
4 - گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

تاريخ الإرسال : 18 الإثنين , ربيع الثاني, 1446 تاريخ التأكيد : 01 الأربعاء , رجب, 1446 تاريخ الإصدار : 16 السبت , شوال, 1447

الکلمات المفتاحية: بازآفريني, پایداری, اسكان غير رسمي, زيست پذيری, كرج ,

ملخص المقالة :

محلات اسکان غیررسمی یکی از اشکال بافت‌های فرسوده شهری هستند که معمولاً وضعیت مناسبی از زیست‌پذیری را ارائه نمی‌دهند. بازآفرینی شهری یکی از مؤثرترین ابزارهایی است که در اختیار برنامه‌ریزان شهری قرار دارد تا بتوانند به کمک آن طیف وسیعی از مسائل این محلات را مورد رسیدگی قرار داده و راه‌حل‌های بلندمدتی برای مشکلات آنها بیابند. هدف این پژوهش بررسی اقدامات بازآفرینی پایدار و تأثیرگذاری آنها بر شاخصهای زیست­پذیری در محله مرادآب کرج  می­باشد. این پژوهش روشی توصیفی- تحلیلی دارد. گردآوری داده­های موردنیاز تحقیق با استفاده از روش کتابخانه ­ای و اسنادی صورت گرفته است. ابتدا با مراجعه به منابع اسنادی و مراجع مربوط، پروژه­های اجرا شده و اقدامات صورت گرفته در قالب طرح­های مختلف که ماهیتی بازآفریانه و پایدارمحور داشته‌اند مطالعه شده و بر مبنای آن میزان تأثیر در زمینه‌های مختلف به قالب گویه‌های پرسشنامه درآمده و متناظر با آن وضعیت موجود نیز مورد پرسش قرار گرفته است. اطلاعات پرسشنامه وارد نرم‌افزار SPSS شده و ابتدا با اجرای آزمون تی‌تک‌نمونه‌ای سطح فعلی هر شاخص تعیین شده و سپس با اجرای مدل تحلیل ساختاری AMOS میزان تاثیرگذاری طرح‌های توسعه بر هر مؤلفه از زیست­پذیری مشخص گردیده است. یافته‌های تحقیق حاکی است که زیست­ پذیری در ابعاد کالبدی بالاتر از ابعاد محیط‌زیستی و اجتماعی قراردارد. بیشترین تأثیرپذیری شاخص­های زیست­پذیری از طرح­های اجرایی به شاخص­های قابلیت دسترسی به وسایل نقلیه عمومی، قابلیت فضا برای گذران اوقات فراغت مربوط بوده‌اند که وضعیت موجود، شرایط مطلوب‌تری از آنها را ارائه می‌دهد. از آن‌جا که طرح‌های اجرا شده بیشتر ماهیتی کالبدی و فیزیکی داشته و کمتر فرهنگی یا اجتماعی بوده‌اند، شاخص‌ها و ابعاد مربوط به این ابعاد نیز دستخوش تغییر و تأثیرپذیری زیادتری گردیده‌اند. تأثیرگذاری طرح­های بازآفرینی بر شاخص­های زیبایی، نبود آلودگی صوتی و وضعیت نظافت نشان می­دهد که طرح‌های بازآفرینی اجرا شده از ابعاد فرهنگی- اجتماعی و محیط زیستی غفلت نموده و از این‌رو محدوده مورد مطالعه به لحاظ زیست پذیری، در این ابعاد کاستی و ضعف زیادتری دارد. با وجود آنکه در بازآفرینی بایستی تمامی ابعاد کالبدی، اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی به‌طور یکسان مورد توجه قرار گیرد و در وجه پایدار آن، تمامی این‌ها بر محوریت محیط زیست، کارامدی و توازن، محقق شود، در عمل آنچه بر خلاف اصول این طرح‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد، همچنان بعد فیزیکی و کالبدی است. این نوع اقدام نیازمند تغییر می‌باشد.

المصادر:

ابراهيمی¬پور، صالح و عبدی قروچانی، ناهيده. (1397). شاخص¬های مسکن مطلوب و مشکلات آن در ایران .پژوهش¬های علوم جغرافيایی، معماری و شهرسازی، ،12، 111-103. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1342960
اصغری زمانی، اکبر و مصطفایی، هیرش . (1398). سنجش و پهنه بندی کیفیت محیط مناطق شهری در بافت میانی مناطق شهری، با استفاده از مدل AHP و شاخص همپوشانی وزنی، مطالعه موردی بافت میانی شهر تبریز. جغرافیا و برنامه‌ریزی، 23(69)، 17-1.
https://geoplanning.tabrizu.ac.ir/article_9957.html.
آصفی، مازیار و ایمانی، الناز. (1395). ازتعریف الگوهای طراحی مسکن مطلوب ایرانی- اسلامی معاصر با ارزیابی کيفی خانه¬های سنتی. پژوهش¬های معماری اسلامی، 4(2)، 75-56. http://jria.iust.ac.ir/article-1-486-fa.html
بهمنی، افشين و قائد رحمتی، صفر. (1395). ارزیابی مسکن مهر ازنظر شاخص¬های کيفی مسکن مناسب (نمونه موردی: مسکن مهر 22 بهمن شهر زنجان). جغرافيا و توسعه ناحيه¬ای، 14(1)، 74-65. https://doi.org/10.22067/geography.v14i1.41052
بهزادفر، مصطفی؛ نقره کار، عبدالحمید و صالحی، سیدکمیل. (1397). ارزیابی شاخص¬های توانمندسازی در سکونتگاه¬های غیررسمی با رویکرد دارایی ¬مبنا در کلانشهر تهران (نمونه موردی: محله میان آباد اسلام شهر). جغرافیا، 16(57)، 114-96.
https://sid.ir/paper/378953/fa.
پویان، صالح؛ توکلان، علی و کارگر، بهمن. (1401). ارزیابی اثربخشی برنامه¬های بازآفرینی شهری پایدار بر ارتقای کیفیت زندگی ساکنان سکونتگاه¬های غیر رسمی (مورد مطالعه: شهر رشت). مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی، 17(2)، 390-378.
dor: 20.1001.1.25385968.1401.17.2.18.0.
پوراحمد، احمد؛ شهسواری، سینا و حیدری، اصغر. ( 1400). تحلیل عوامل مؤثر بر افزایش سرمایه اجتماعی و رابطه آن با نوسازی بافت¬های فرسوده (مطالعه موردی: منطقه 10 شهرداری تهران). مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی، 16(1)، 108-95.
http://jshsp.iaurasht.ac.ir/article_672849.htm.
پوراحمد، احمد؛ شهرکی زنگنه، سعید و حیدری، اصغر. (1399). سنجش کیفیت زندگی در بافت ناکارآمد شهری (مورد مطالعه: ناحیه یک منطقه 15 شهر تهران). مطلعات برنامه¬ریزی سکونتگا¬ه¬های انسانی، 15(3)، 759-744.
http://jshsp.iaurasht.ac.ir/article_672816.html.
خدابخشی، فاطمه. (1379). عوامل مؤثر بر کيفيت مسکن و بررسی اهداف کيفی مسکن در برنامه¬های عمرانی قبل و پس از انقلاب اسلامی. مجموعه مقالات هفتمين همایش سياستهای توسعه مسکن در ایران، تهران.
خلخالی، سیده زهرا و آیوازیان، سیمون. (1399). بررسی عوامل مؤثر بر رضایت¬مندی ساکنان از مجتمع¬های مسکونی، مورد مطالعاتی: مجتمع مسکونی دانشگاهیان الهیه. معماری و شهرسازی آرمان¬شهر، 13(32)، 81-68. doi: 10.22034/AAUD.2020.120055
خاموشی، زهره؛ جلالیان، سارا و سروش، محمدمهدی.) (1402). ارزیابی مؤلفه¬های ساختار فضایی مؤثر بر اجتماع¬پذیری مجتمع¬های مسکونی در شهر کرمانشاه. آمایش جغرافیایی فضا، 13(3)، 87-67. doi:10.30488/GPS.2023.389227.3630
دویران،، اسماعیل. (1399). سنجش زیست¬پذیری بافت¬های شهری با تأکید بر پایداری اجتماعی (مطالعۀ موردی: محلات اسکان غیررسمی شهر همدان). جغرافیای اجتماعی شهری، 7(1)، 64-47. https://www.doi.org/10.22103/JUSG.2020.2004
درویشی، یوسف؛ سرخانی، فائقه و فلاح برندق، رقیه. (1395). سنجش از میزان رضایت محیط مسکونی در سکونتگاه¬های غیررسمی (محله شهرسلمان آباد اردبیل). رویکردهای پژوهشی در علوم اجتماعی، 4(13)، 207-194. http://rassjournal.ir/user/articles/2693

رحمانی¬اصل، محمد؛ افضلی ننیز، مرضیه؛ حیدری، اصغر و محمدی، کبری. (1400 ). ارزیابی جایگاه مؤلفه¬های سرمایه اجتماعی درتحقق-پذیری بازآفرینی بافت¬های ناکارآمد شهری (مورد مطالعه: سکونتگاه غیررسمی اخترآباد کرج). جغرافیای اجتماعی شهری، 8(2)، 154-133. doi: 10.22103/JUSG.2021.2050.
رفيعيان، مجتبی؛ عسگری، علی و عسگری¬زاده، زهرا. (1388). رضایتمندی شهروندان از محيط¬های سکونتی شهری. علوم محيطی، 7(1)، 68-57. https://doi.org/10.22059/jurbangeo.2018.253144.874
شمس¬الدینی، علی؛ ملکی، سعید و امیری فهلیانی، محمدرضا. (1392). تحليلي بر ميزان رضايتمندي شهروندان از پايداري و سرزندگي محيط زيست شهري با تأكيد بر دسترسي به خدمات شهري (نمونه موردي: شهر نورآباد ممسني). مطالعات برنامه¬ريزي شهري، 1(4)، 70-53. https://shahr.journals.umz.ac.ir/article_885.html.
صابری¬فر، رستم و خزاعی، آمنه. (1395). سنجش رضایت از کیفیت محیط مسکونی در شرایط محیطی حساس (نمونه موردی شهر فردوس در حاشیه کویر). کاوش¬های جغرافیایی مناطق بیابانی، 3(2)، 72-47. 20.1001.1.2345332.1394.3.2.3.5 :doi
علیپور، سمیه. (1393). اسلام¬آباد: سکونتگاه¬های غیررسمی از اسکان تا تخریب( تپه مرادآب). تهران: انتشارات نوآوران سینا.
غفوریان، میترا و حصاری، الهام. (1395). بررسی عوامل و متغیرهای زمینه¬ای موثر بر رضایتمندی ساکنین از محیط مسکونی. مطالعات شهری، 5 (18)، 91-100. https://urbstudies.uok.ac.ir/article_32063.html?lang=fa
فصیحی، حبیب¬اله. (1399). تحلیل دسترسی به مکان¬های ورزشی در منطقه 20 شهرداری تهران. جغرافیا(نشریه انجمن جغرافیای ایران)، 18(67)، 94-81. 20.1001.1.27172996.1399.18.4.6.7: doi
فصیحی، حبیب¬اله .(1400). تحلیل برخورداری و دسترسی به بوستان‌های شهری با رویکرد عدالت فضایی (مورد مطالعه: منطقۀ 20 شهرداری تهران). جغرافیا و توسعه، 19(65)، 276-257. https://doi.org/10.30488/gps.2021.182562.3037
قائد رحمتی، صفر و جمشیدی، صدیقه. (1394). ارزیابی رابطه بین شاخص¬های عینی و ذهنی کیفیت زنـدگی در روسـتاهای ادغـام¬شـده در شهر، مطالعة موردی: محله¬های خیرآباد و عیش¬آباد شهر یزد،) پژوهش¬های جغرافیای انسانی، 47(1)، 80-6
doi: 10.22059/JHGR.2015.51234.
مصیب¬زاده، علی؛ آسوبار، خالص؛ سعیدی، مهربان و محمدزاده قصریک، امید. (1400). چالشی به نام اسکان غیررسمی و سیاستی به نام بازآفرینی پایدار در راستای چاره جویی آن (مورد پژوهی: محله اسلام¬آباد شهر ارومیه). هفتمین کنگره سالانه بین¬المللی عمران، معماری و توسعه شهری، تهران.https://civilica.com/doc/1373463
مهندسان مشاور باوند. (1383). طرح ساماندهي تپه مرادآب كرج. گزارش نهايي مرحله اول، معاونت فني و عمراني شهرداري كرج.
مهندسان مشاوررپرداز، (1387). بررسی گستره فقر شهری، شناسایی و گونه¬شناسی محله¬های فقیر¬نشین و اسکان غیررسمی، ساماندهی سکونت¬گاه¬های غیررسمی و اقدامات توانمندسازی اجتماعات آن¬ها با تاکید بر بهسازی شهری، گزارش جلد2.
مهندسان مشاور پرداز، الف. (1387). ساماندهی سکونتگاه¬های غیررسمی و اقدامات توانمند سازی اجتماعات آن¬ها با تأکید بر بهسازی شهری. گزارش جلد1.
مهندسن مشاور پرداز. (1399). طرح بازآفرینی حوزه مسکونی ¬اسلام¬آباد.
مرکز آمار ایران. (85-1335). نتایج سرشماری عمومی نفوس ¬و مسکن شهرستان کرج.
نصیری هنده خاله، اسماعیل؛ اسمعیلی، فضل الله؛ یونسی سندی، ریحانه و نظافت تکله، حسن. (1400). ارزیابی پایداری اجتماعی محلات شهری با تاکید برشاخص ترکیب کاربری اراضی (مطالعه موردی منطقه 15شهر تهران)، جغرافیا و برنامه¬ریزی، 25(78)، 376-363. doi: 10.22034/gp.2021.42922.2744.
نجفی، اسماعیل و عین شاهی، محمد. (1400). ارزیابی پایداری محله¬های منطقه 18شهرداری تهران با تأکید بر محله¬های یافت آباد شمالی و جنوبی. مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 8(28)، 241-217. doi:10.22080/USFS.2021.20199.2069
نجفی، مهرداد؛ رشادت¬جو، حمیده و استعلاجی¬، علیرضا. (1398). نقش بازآفرینی شهری در زیست¬پذیری شهری (نمونه مطالعاتی: محله جاوید زنجان). مطالعات مدیریت شهری، 40(11)، 16-1. https://sanad.iau.ir/Journal/ums/Article/824462
Aigbavboa, C.O., & Thwala, W.D. (2012). Ann appraisl ofhousin satisfaction in South Africa low income housing scheme. The International Journal of Construction Management, 12(1), 1-21.
https://core.ac.uk/reader/43588580.
Alpopi, C., & Manole, C. (2013). Integrated urban regeneration–solution for cities revitalize. Procedia Economics and Finance, 6, 178-185. doi:10.1016/S2212-5671(13)00130-5.
Biagia, B., Gabriela Ladub, M., & Meleddub, M. (2018). Urban Quality of Life and ‎ Capabilities: An Experimental Study. Ecological Economics, 150, 137-152. doi: 10.1016/j.ecolecon.2018.04.011.
Bodur, A., & Keskin, K. (2021). Housing satisfaction via post occupancy evaluation: A case study in Samsun. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 11 Say. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1840639.
Balaban, JA Puppim de Oliveira - Local Environment. (2014). Understanding the links between urban regeneration and climate-friendly urban development: lessons from two case studies in Japan. The International Journal of Justice and Sustainability, 19(8), 868-890.
https://doi.org/10.1080/13549839.2013.798634.
Costanza, R., Fisher, B., Ali, S., Beer, C., Bond, L., Boumans, R., Danigelis, N.L., Dickinson,J., ‎Elliott, C., Farley, J., Gayer, D.E., MacDonald Glenn, L., Hudspeth, T., Mahoney, D., McCahill,L., ‎ McIntosh, B., Reed, B., Rizvi, S.A.T., Rizzo, D.M., Simpatico, T., & Snapp, R. (2007). Quality of life: an ‎ approach integrating opportunities, human needs, and subjective well-being. Ecol. Econ., No. 61, 267-276. https://econpapers.repec.org/scripts/redir.p.
Couch, C., & Dennemann, A. (2000). Urban regeneration and sustainable development in Britain: The example of the Liverpool ropewalks partnership. Cities, 17(2), 137–147.
https://doi.org/10.1016/S0264-2751(00)00008-1.
C. O’leart, j., Mccarthy, M., HUMPHRIES, F., Shanahan & E., Quigley .(2003). Department of Medicine, Cork University Hospital, Wilton, Cork, Ireland. 17(5), 683-6.
https://doi.org/10.1046/j.1365-2036.2003.01483.x
Donnison, D. (1993). The Challenge of Urban Regeneration for Community Development. Community Development Journal, 28, 293. https://doi.org/10.1093/cdj/28.4.293.
De La Rosa VY, et al. (2017). Editor's Highlight: High-Throughput Functional Genomics Identifies Modulators of TCE Metabolite Genotoxicity and Candidate Susceptibility Genes. Toxicol Sci, 160(1),111-120. doi: 10.1093/toxsci/kfx159.
Ezgi, Z. (2013). Dimensions of housing satisfaction: a case study based on perception of rural migration living in Dikmen. METU JFA, 30(1), 1-27. doi: 10.4305/METU.JFA.2013.1.1.
Forte, F., & Russo, Y. (2017). Evaluation of user satisfaction in public residential housing : A case study in the outskirts of Naples, Italy. IOP Conf. Ser.: Mater. Sci. Eng. 245 052063.
http://dx.doi.org/10.1088/1757-899X/245/5/052063.
Guzey, S. (2008). Urban regeneration and increased competitive power: Ankara in an era of globalization. Cities, 26(1), 27-37. https://doi.org/10.1016/j.cities.2008.11.006.
Hussein, Z.A., & Uzunoğlu, K. (2020). Evaluation of the residents’ satisfaction with high rise housing in new Eskan/Erbil–Iraq as a gated community. International Journal of Advanced and Applied Science, 7(11), 25-36. http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/.
Jiboye, A.D. (2010). The correlates of public housing satisfaction in Lagos, Nigeria. Journal of Geography and Regional Planning, 3(2), 17-28. http://www.academicjournals.org/JGR.
Korkmaza, C., & Balabanb, O. (2020). Sustainability of urban regeneration in Turkey: Assessing the performance of the North Ankara Urban Regeneration Project. Habitat International, 95, 102081. https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2019.102081.
Lee & Chan.(2008). Environmental, social and economic sustainability indicators [13]. 30. Colantonio et al. (2009). Social sustainability indicators [16]. 57. Deng. A Review of the Indicators for Assessing the Sustainability of Urban Regeneration. (2020 )Annual Conference on Big Data, IoT, Engineering Management (BDIEM). doi: 10.1109/BDIEM51022.2020.00009.
Le, L. H., Ta, A. D. & Dang, H. Q. (2016). Building up a system of indicators to measure social housing quality in Vietnam. Procedia engineering, 142, 116-123. http://dx.doi.org/10.1016/j.proeng.2016.02.021.
Lichfield, D. (1992). Urban Regeneration for the 1990’s. London: London Planning Advisory Committee. Current Urban Studies, 5(4), December 7, 2017. doi: https://doi.org/10.4135/9781473921788.
Mekebo, T., & Dong, H. (2021). Evaluation of residents’ satisfaction levels with government. International Journal of Academic Multidisciplinary Research (IJAM), 5(7), 227-235.
https://doi org/wp-content/uploads/2021/7/IJAMR210722.pdf
Mohammad-Saeid, Izadi؛ Majid، Roosta. Negin، Amiri. (2016). The way of social urbanism experience (participatory) for regeneration of Medlin informal settlement in Colombia. Journal of The Urban Development and Organization Haft¬Shar,4(53,54), 1-1. https://www.magiran.com/p1780623.
Newman and Jenning, (2008); Evans, (2012); Vojnovic, (2014); La Rosa et al. (2017). Assessing spatial benefits of urban regeneration programs in a highly vulnerable urban context: A case study in Catania, Italy. Landscape and Urban Planning, Vol 157, 180-192.
https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2016.05.031.
National Affordable Homes Agency (NAHA). (2008). 721 Housing Quality Indicators (HQI) Form. https://assets.publishing.service.gov.uk/media/5a7d4f82e5274a2af0ae2d57/721_hqi_form_4_apr_08_update_20080820153028.pdf.
Rid, W., Lammers, J., & Zimmermann, S. (2017). Analysing sustainability certification systems in the German housing sector from a theory of social institutions. Ecological Indicators, 76, 97-110. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2016.12.022.
Ricciardelli et al. (2021). 1452. The Medici: the power of a dynasty.( 2021) - Mauro Pagliai Editore 107 p., [32] p. of plates. Includes bibliographical references, 95-107.
https://www.torrossa.com/it/resources/an/4924715.
Roberts, P. (2000). The evolution, definition and purpose of urban regeneration. In P. Robert, & H. Skye (Eds.), Urban regeneration: A handbook. London: Sage Publication.
https://planninginsights.co.in/data/ebook/1622361552.pdf.
Statistical Center of Iran. (1935-2006). Results of the General Population and Housing Census, Karaj County.
Streimikiene, D. (2014). Housing indicators for assessing quality of life in Lithuania. Intelektine Ekonomika, 8)1(, 25-41. doi:10.13165/IE-14-8-1-02.
Sirgy, M.J., & Cornwell, T. (2002). How neighborhood features affect quality of life. Soc.Indic. Res., No. 59, 79-114. http://dx.doi.org/10.1023/A:1016021108513.
Ulengin, B., Ulengin, F., & Guvenc, U. (2001). A multidimensional approach to urban quality of life: ‎ The case of Istanbul. European journal of operational research, 130(2), 361-374.‎
http://dx.doi.org/10.1016/S0377-2217(00)00047-3.
United Nations. (2015). United Nations Sustainable Development Goals. Established in 2015, comprise 17 global objectives addressing social, economic, and environmental challenges by 2030. https://www.un.org/development/desa/dpad/wp-content/uploads/sites/45/publication/CDP-review-2022-1.pdf
Winston, N., & Eastaway, M. P. (2008). Sustainable housing in the urban context: international sustainable development indicator sets and housing. Social Indicators Research, 87)2(, 211-221.
doi: 10.1007/s11205-007-9165-8.
Żelazowski, K., Kucharska-Stasia, V., Miklaszewska. A., & Wieteska-Rosiak, B. (2022). The housing satisfaction of Polish households and its determinants. Critical Housing analysis, 9(2), 30-42.
https://doi.org/10.13060/23362839.2022.9.2.547.