تأثیر ویژگی‌های شخصیتی بر نگرش و درک ریسک و انتظارات بازده با نقش تعدیل‌گر سواد مالی

الموضوعات : پژوهش های مالی و رفتاری در حسابداری

رحمان خانی گنبد ¹ , منصور گرکز ² , خدیجه اسلامی ³ , علیرضا معطوفی ⁴ , علی خوزین ⁵

1 - گروه حسابداری، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران
2 - گروه حسابداری، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران
3 - گروه حسابداری، واحد بندرگز، دانشگاه آزاد اسلامی، بندر گز، ایران
4 - گروه حسابداری، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران
5 - گروه حسابداری، واحد علی آباد کتول، دانشگاه آزاد اسلامی، علی آباد کتول، ایران

تاريخ الإرسال : 13 الجمعة , جمادى الأولى, 1446 تاريخ التأكيد : 10 الثلاثاء , شوال, 1446 تاريخ الإصدار : 25 السبت , ذو الحجة, 1446

الکلمات المفتاحية: انتظارات بازده سرمایه¬گذاران, برون¬گرایی, درک ریسک, روان¬رنجوری, سواد ¬مالی, نگرش ریسک,

ملخص المقالة :

هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر برون­گرایی و روان­رنجوری بر نگرش ریسک، درک ریسک و انتظارات بازده سرمایه­گذاران با توجه به نقش تعدیلی سواد مالی در بورس اوراق بهادار تهران بوده است. این پژوهش کاربردی بوده و ماهیت تحقیق توصیفی، از نگاه نوع رویکرد، قیاسی از دید محیط انجام تحقیق از نوع میدانی است. هم­چنین پژوهش حاضر از نظر روش انجام و مطالعه، پیمایشی از منظر واحد تجزیه و تحلیل پژوهش، افراد و افق زمانی انجام پژوهش مقطعی می­باشد. جامعه آماری پژوهش حاضر سرمایه­گذاران سازمان بورس اوراق بهادار تهران است. نمونه‌گیری به کمک روش نمونه‌گیری تصادفی انجام شد و حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران، تعداد۳۸۴  نفر تعیین گردید. در رابطه با جمع­آوری اطلاعات در این روش، می­توان گفت که برای مطالعه سوابق و پیشینه تحقیق و هم­چنین مبانی و چهارچوب نظری از روش کتابخانه­ای مشتمل برتحقیقات انجام پذیرفته لاتین و فارسی، مقالات و کتب و جستجو در سایت­های علمی و تحقیقی داخلی و خارجی استفاده شده است. و جهت گردآوری و جمع­بندی اطلاعات و داده­ها و بررسی و واکاوی نتایج حاصله، از شیوه میدانی (پرسشنامه) بهره گرفته شد. فرضیه­های تحقیق با ملاحظه پاسخ­های سوالات و نتایج آن­ها از طریق آمار استنباطی و توصیفی و بکارگیری آزمون­های مناسب بررسی شد. برون­گرایی و روان­رنجوری بر درک ریسک، نگرش ریسک و انتظارات بازده سرمایه­گذاران بورس اوراق بهادار تهران تاثیر معنی­داری دارد. هم­چنین سواد مالی بر تاثیر برون­گرایی، درون­گرایی بر درک و نگرش ریسک و انتظارات بازده سرمایه­گذاران بورس اوراق بهادار تهران نقش تعدیلگر دارد.

المصادر:

Abdeldayem, M. M. (2016). Is There a Relationship between Financial literacy and Investment Decisions in the Kingdom of Bahrain? , Journal of Management and Accounting Studies.
Agarwal, S., Amromin, G., Ben-David, I., Chomsisengphet, S., & Evanoff, D. D. )2015(. Financial literacy and financial planning: Evidence from India. Journal of Housing Economics, 27, 4-21. http://dx.doi.org/10.1016/j.jhe.2015.02.003
Agarwalla, S. K., Barua, S. K., Jacob, J., & Varma, J. R. )2015(. Financial Literacy among Working Young in Urban India. World Development, 67, 101-109. Doi: http://dx.doi.org/10.1016/j.worlddev.2014.10.004.
Ahmad, F .(2020). Personality traits as predictor of cognitive biases: moderating role of risk-attitude, Qualitative Research in Financial Markets,12, 4, 465-484.
Allgood, S., & Walstad William, B. (2011). The effect of perceived and actual financial knowledge on credit card behavior, NFI Working Papers, Indiana State University. https://doi.org/10.2139/ssrn.1896365.
Almenberg, J., & Dreber, A. 2015. Gender, stock market participation and financial literacy. Economics Letters, 137, 140-142. http://dx.doi.org/10.1016/j.econlet.2015.10.009.
Al-Tamimi, H., Al Anood Bin Kalli, A .(2009). Financial literacy and investment decisions of UAE investors, The Journal of Risk Finance, 10, 5, 500-516. https://doi.org/10.1108/15265940911001402
Antonides G., & VanDer.Sar, N, 1990, Individual expectations, risk perception and preferences in relation to investment decision making, Journal of Economic Psychology,11(2), 227-245, https://doi.org/10.1016/0167-4870(90)90005-T.
Babaei Qane, M., Rajaie, Y., Rahimzadeh, ,A., & Dalmanpour, M . (2024). predicting and investigating behavioral factors affecting the decisions of ¬foreign investors in Iran, Behavioral Financial Quarterly, Volume 18, Number 1 66 series, 303-338. https://civilica.com/doc/1901719. (In Persion)
Bannier, Christina., & Neubert, Milena. (2016). Gender differences in financial risk taking: The role of financial literacy and risk tolerance. Economics Letters. 145. https://doi.org/10.1016/j.econlet.2016.05.033.
Barber, B. M., & Odean, T. (2011). The Behavioral of Individual Investors, Working Paper, Electronic copy available at: http://ssrn.com/abstract=1872211.
Bayar, Y., Sezgin, H. F., Öztürk, Ö. F., & Şaşmaz, M. Ü. (2020). Financial Literacy and Financial Risk Tolerance of Individual Investors: Multinomial Logistic Regression Approach. Sage Open, 10(3). https://doi.org/10.1177/2158244020945717
Becker, A., & Deckers, T., Dohmen, T., Falk, A., & Kosse, Fabian. (2012). The Relationship between Economic Preferences and Psychological Personality Measures. SSRN Electronic Journal, 4. https://10.2139/ssrn.2199369.
Boisclair, D., Lusardi, A., & Michaud, P. C. (2017). Financial literacy and Retirement Planning in Canada. Journal of pension economics & finance, 16, 3, 277-296. https://doi.org/10.1017/S1474747215000311.
Calcagno, R., & Monticone, C. (2015). Financial literacy and the demand for financial advice. Journal of Banking & Finance, 50, 363-380. http://dx.doi.org/10.1016/j.jbankfin.2014.03.013.
Chin, W. W. (1998). Commentary: Issues and Opinion on Structural Equation Modeling. MIS Quarterly, 22, 1. https://doi.org/10.2307/249674.
Davari, A., & Rezazadeh, A. (2012). Structural equation modeling with SmartPLS software, Jihad Academic Press, Tehran. (In Persion)
Deck, C., Lee, J., & Reyes, J. (2014) Investing versus Gambling: Experimental Evidence of Multi-Domain Risk Attitudes. Applied Economics Letters, 21, 19-23. https://doi.org/10.1080/1366987032000123856, Project: Psychology of financial behavior.
Driver, C., & Dowrick, S. 1997. Investment Intentions AS AN Indicator of Actual Investment in Australian Manufacturing. Australian Economic Papers, 36(68).‏ https://doi.org/10.1111/j.1467-8454.1997.tb00823.
Ebrahimi, Kh., Dastgir, M., & Latifi, Z. (2016). The index of personality characteristics of capital market analysts as the third dimension of their success. Investment Knowledge, 6, 22, 87-100. SID https://sid.ir/paper/188189/fa.
Emami Heydari, N., & Esmaili, H . (2017). The effect of financial literacy on the relationship between investor personality and the behavior of buying and selling stocks in Isfahan Stock Exchange. https://civilica.com/doc/818027. (In Persion)
Fisher, K.L., & Statman, M. (1997). The mean-variance-optimization puzzle: security portfolios and food portfolios. Financial Analysts Journal, 53, 4, 41-50. https://doi.org/10.2469/faj.v53.n4.2098
Fornell, C . & ,Larcker, D.(1981) .Evaluating structural equation models with unobservable and measuring error .Journal of High Technology Management Reasearch39-50. https://doi.org/10.1177/002224378101800
Ganzach, Y. (2000), Judging Risk and Return of Financial Assets, Organizational Behavior and Human Decision Processes, 83, 2, 353-370. https://doi.org/10.1006/obhd.2000.2914
Gerardi, K., Goette, L., & Meier, S. (2010). Financial literacy and subprime mortgage delinquency: evidence from a survey matched to administrative data, Federal Reserve Bank of Atlanta, Working Paper 2010-10. https://doi.org/10.2139/ssrn.1600905
Ghysels,E., Santa Clara, P, & Valkano, V. (2005).There is a risk-return trade-off after all,
Journal of Financial Economics,76,3,509-548. https://doi.org/10.1016/j.jfineco.2004.03.008
Glaser, M. & Weber, M. (2005), September 11 and Stock Return Expectations of Individual Investors, Review of Finance, 9, 2, 243-279.
Hassanzadeh, A., Dehghan, AM., & Alikhani, M. (2018). The effect of financial literacy and risk perception on the choice of investment in Tehran Stock Exchange. Financial engineering and securities management (portfolio management), 41:10, 90-108 . https://sid.ir/paper/367260/fa. (In Persion)
Hastings, J. S., Madrian, B. C., & Skimmyhorn, W. L. (2013). Financial literacy, Financial Education, and Economic Outcomes. Annu. Rev. Econ, 5, 1, 347-373. https://doi.org/10.1146/annureveconomics-082312-125807.
Hastings, J., & Ashton, L. (2008). Financial Literacy, Information, and Demand Elasticity: Survey and Experimental Evidence from Mexico. National Bureau of Economic Research, Inc, NBER Working Papers. https://doi.org/10.3386/w14538.
Hermansson, C., & Jonsson, S. (2021). The impact of financial literacy and financial interest on risk tolerance. Journal of Behavioral and Experimental Finance. 29. 100450. https://doi.org/10.1016/j.jbef.2020.100450.
Hijroudi, F., Dostar, M., & Moradi, M. (2017). Moderation analysis of the five-factor model of personality on the influence of obtaining financial information on the behavior of investors in the Tehran Stock Exchange. Investment Knowledge, 7, 25, 39-60.
Jalilvand,,. A & Rostami Norouzabad, M. (2017). Interactions of financial literacy, investors emotions, risk perception and willingness to invest: Evidence from Tehran Stock Exchange . Investment Knowledge , 7 (27), 141-170. https://jik.srbiau.ac.ir/article_12959.html. (In Persion).
Kimball, M., & Shumway, T. (2006). Investor sophistication, and the participation, home bias, diversification, and employer stock puzzles. Unpublished manuscript, University of Michigan, Ann Arbor. https://doi.org/10.2139/ssrn.1572866
Kramer, M. M. (2016). Financial Literacy, Confidence and Financial Advice Seeking. Journal of Economic Behavior & Organization, 131(Part A), 198-217. https://doi.org/10.1016/j.jebo.2016.08.016.
Lusardi A., & Mitchell O. (2011) Financial literacy around the world: an overview. Journal of Pension Economics and Finance. 10, 497–508.
Lusardi A., & Mitchell O. S. (2014). The Economic Importance of Financial Literacy: Theory and Evidence Journal Econ. Lit. 52, 5–44 pmid:28579637
Mayfield, C., Perdue, G., & Wooten, K. (2008). Investment Management and Personality Type, Financial Services Review 17, 219-236.
Merton, R., (1973). An intertemporal capital asset pricing model. Econometrica, 41, 5, 867-887, 41, 5, 867-87. DOI:https: //doi.org/10.2307/1913811.
Mirbozorgi, P. (2022). Explaining the appropriate model of investors' risk-taking power based on personality characteristics, financial accounting and auditing research, volume 14, number 135-161. (In Persion)
Moazen, F., Mohammadreza, P., Maranjory, M., Alikhani, Z., (2024). The effect of individual Moods on auditors' ethical orientation, Journal of Financial Economics, 18, 67, 423-442. magiran.com/p2759792.
Mwathi, A. W. (2017). Effects of financial literacy on personal financial decisions among Egerton University employees, Nakuru County, Kenya (Doctoral dissertation, Egerton University), 5, 3, 173. https://doi.org/10.11648/j.ijefm.20170503.16.
Naib Mohseni, Shida., Khalife .Soltani, S A., & Hejazi, R .(2021). Compilation of the decision-making behavioral model of individual investors in Iran's capital market, Financial Research Quarterly, 23, 625-652. https://doi.org/10.22059/frj.2021.322133.1007171. (In Persion)
Naiwen, L., Wenju, Z., Mohsin, M., Rehman, M. Z. U., Naseem, S., & Afzal, A. (2021). The role of financial literacy and risk tolerance: an analysis of gender differences in the textile sector of Pakistan. Industria Textila, 72, 3, 300-308. https://doi.org/10.35530/IT.072.03.202023.
Nateq, A., & Zeynabi, A .(2021). . The effect of personality characteristics on risk perception of stock exchange investors; Analysis of the Mediating Role of Risk Propensity, Scientific Quarterly of Financial and Investment Advances, 2,, 4, 33-54. https://doi.org/10.30495/afi.2022.1946843.1073. (In Persion)
Nicholson, N., Soane, E., Fenton‐O Creevy, M., & Willman, P. (2005). Personality and domain‐specific risk taking. Journal of Risk Research, 8(2), 157-176.‏ https://doi.org/ https://doi.org/10.1080/1366987032000123856.
Nofsinger, J., & Varma, A. (2014). Socially Responsible Funds and Market Crises. Journal of Banking & Finance, 48, 180-193.https://doi.org/10.1016/j.jbankfin.2013.12.016
Oehler, A., & Wedlich, F. (2018). The relationship of extraversion and neuroticism with risk attitude, risk perception, and return expectations. Journal of Neuroscience, Psychology, and Economics, 11(2), 63. https://doi.org/ 10.1037/npe0000088.
Pan, C. H., & Statman, M. (2013). Investor personality in investor questionnaires. Journal of Investment Consulting, 14, 1, 48-56.‏ https://doi.org/10.2139/ssrn.2022339.
Pavlíček, A., Bobenič Hintošová, A., & Sudzina, F. (2021). Impact of personality traits and demographic factors on risk attitude. SAGE Open, 11, 4. https://doi.org/10.1177/21582440211066917.
Peyqami, A & Moradi, A. )2015(. An introduction to financial literacy. Tehran: Imam Sadegh University Press. (In Persion)
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S2214635015000118.
Sharp, W.F. (1964). Capital asset prices: A theory of market equilibrium under conditions of risks. The journal of Finance, 19, 3, 425- 442. https://doi.org/10.1111/j.1540-6261.1964.tb02865.x.
Snyder, M. (1974). Self Monitoring of expressive behavior. Journal of Personality and Social Psychology , 30, 526-537. https://doi.org/10.1037/H0037039.
Suprasta, N., & MN, N. (2020). Faktor-faktor yang Mempengaruhi Pengambilan Keputusan Investasi Saham. Journal Ekonomi, 25, 2, 251 -269. https://doi.org/10.24912/je.v25i2.669.
Weber E. U., Blais A.-R., & Betz N. E. (2002). A domain-specific risk-attitude scale: measuring risk perceptions and risk behaviors. Journal Behav. Decis. Mak. 15 263–290 10.1002/bdm.414. https://doi.org/10.1002/bdm.414.
Varedi, S. Sh., & Atesh Faraz, T, 2013, investigating the relationship between personality traits and risk aversion of investors in the Mazandaran stock market, the second international conference on managing challenges and solutions, Shiraz, https://civilica.com/doc/ 378909
Weber, E. U., Anderson, C., & Birnbaum, M. H. (1992). A theory of perceived risk and attractiveness. Organizational Behavior and Human Decision Processes 52 492-523. https://doi.org/10.1016/0749-5978(92)90030-B.
Weber, M., E. U. Weber., & A. Nosic. (2013), Who Takes Risks When and Why: Determinants of Changes in Investor Risk Taking, Review of Finance, 17(3), 847-83. , https://doi.org/ DOI:10.1093/rof/rfs024
Yaqub Nezhad, A., Nikoomaram, H.,& Moinoddin, M. )2017(. providing a model to measure the financial literacy of Iranian students using the fuzzy Delphi method, Journal of Financial Engineering and Securities Management, 8,1-23. https://www.sid.ir/paper/197650/fa. (In Persion)
Yildirim, M., Bayram, F., Oguz, A. & Gunay, G. (2017). Financial literacy level of individuals and its relationships to demographic variables. Mediterranean Journal of Social Sciences, 8(3), 19-26. https://doi.org/10.5901/mjss.2017.v8n3p19.
Zakaria, Z., Nor, S. M. M., & Ismail, M. R. (2017). Financial literacy and risk tolerance towards saving and investment: a case study in Malaysia. International Journal of Economics and Financial Issues, 7, 4, 507-514.‏

نص كامل:



Financial and Behavioral Researches in Accounting

Vol. 5, No. 1, Ser No. (16), Spring 2025, pp. 89-114

 

The Impact of Personality traits on Attitude, Risk perception, and Return Expectation with the Moderating Role of Financial Literacy

 

Rahman khanigonbad¹, Mansour Garkaz²*, Khadije Eslami³, Alireza Matoufi⁴, Ali khozain⁵

 

Received: 2024/11/15 Accepted: 2025/04/08

 

Abstract The purpose of the present study is to investigate the effect of extraversion and introversion on risk attitude, risk perception, and the expectations of novice investors, with consideration of the moderating role of financial literacy within the Tehran Stock Exchange. The research was conducted during the spring semester of 2023 and is applied in nature. From a methodological standpoint, the study adopts a causal approach and utilizes a field-based, quantitative strategy. Data collection was conducted through a combination of library research and surveys, employing inferential statistical analysis. The statistical population consists of novice investors in the Tehran Stock Exchange. A total of 384 participants were selected using Cochran’s formula and simple random sampling. The findings indicate that extraversion and introversion significantly influence risk perception and the expectations of novice investors. Moreover, financial literacy plays a significant moderating role in shaping the impact of personality traits on risk attitude and investment expectations among these investors in the Tehran Stock Exchange. Keywords: Novice investors’ expectations, Extraversion, Introversion, Risk Perception, Financial Literacy JEL Classification: G41, G4

 

 

Background and Purpose: Financial literacy is known as a crucial factor in economic development and stability. Additionally, in recent years, both developed and emerging countries have been struggling with problems regarding their citizens’ financial literacy level, because investors often deal with difficult economic and financial conditions, and lack of financial literacy becomes one of the factors playing a role in increasing poverty in these countries. It cannot be denied that financial decisions may lead to undesirable consequences in critical and risky financial situations. Investors’ risk perception and their tendency to accept risks are highly impacted by their individual features and personality traits. Individuals with different personality traits have different expectations of the stock market, and consequently different return expectations. This research aims to examine the impact of extraversion and neuroticism on attitude, risk comprehension, and return expectation with the moderating role of financial literacy.

Methodology: This research is applied from an objective perspective and cross-sectional from a time perspective. A library research method was used to collect information regarding the literature and the related theoretical discussions, while a field study approach was utilized for collecting data to test the hypotheses. The chosen statistical population consists of the investors of the Tehran Stock Market Organization. Random sampling technique was adopted for sample selection and the sample size was determined as 384 individuals based on Cochran’s formula. The required data was derived from October to November 2023. The data collected through questionnaires were analyzed and the research hypotheses were tested based on the Structural Equation Modeling using the Smart PLS software.

Findings: Research findings indicate interesting results based on various hypotheses, as follows: the moderating role of financial literacy has a significant impact on the effect of extraversion on the risk perception of investors in the Tehran Stock Market. Additionally, results also indicated that the moderating role of financial literacy has a significant impact on the effect of neuroticism on the risk perception of investors in the Tehran Stock Market. Furthermore, on one hand, the moderating role of financial literacy has a significant impact on the effect of extraversion on the risk attitudes of investors in the Tehran Stock Market, and on the other hand, the moderating role of financial literacy in the relationship between neuroticism and risk attitude is significant from a statistical point of view. Moreover, the moderating role of financial literacy has a significant impact on the effect of extraversion on the return expectations of investors in the Tehran Stock Market, and finally, the moderating role of financial literacy has a significant impact on the effect of neuroticism on the return expectations of investors in the Tehran Stock Market.

Discussion and conclusion: This research aims to investigate the impact of extraversion and neuroticism on risk attitude, risk perception, and return expectations of investors in the Tehran Stock Market, by considering the moderating role of financial literacy. These research results indicate that individuals who have higher levels of financial literacy probably have a better perception of risks and return expectations and they may be able to make more reliable investing decisions. Personality traits like extraversion can play a decisive role in risk perception. Extrovert individuals may be willing to make riskier decisions and perceive their risk and return expectations in a different manner than others. On the other hand, individuals with higher levels of financial literacy, even if they are extroverts, may make more successful investment decisions since they have access to additional information and more accurate analysis. If investors struggle with neuroticism, their risk perception may decrease and their investing decisions may be affected by unreasonable factors. Therefore, it can be concluded that the presence of financial literacy as a moderator can positively impact neuroticism as a personality trait and help individuals gain better risk perception and return expectations. This can contribute to increasing the quality of investing decisions and decreasing the potential mistakes occurring due to inappropriate return expectations. Therefore, enriching and developing financial literacy and promoting proper financial education in society are among the most effective strategies for better managing return expectations and investor attitudes in the stock market.

Authors retain the copyright and full publishing rights. Published by  Islamic Azad University, Isfahan (Khorasgan) Branch. This article is an open access article licensed under the Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0)

 

---

[1]  Department of Accounting, Gorgan Branch, Islamic Azad University, Gorgan, Iran. (Email:[e-mail])

[2]  Department of Accounting, Gorgan Branch, Islamic Azad University, Gorgan, Iran. (Corresponding Author) 

(Email: [e-mail])

[3]  Department of Accounting, Bandargaz Branch, Islamic Azad University, Bandargaz, Iran 

(Email [e-mail])

[4]  Department of Accounting, Gorgan Branch, Islamic Azad University, Gorgan, Iran (Email: [e-mail])

[5]  Department of Accounting, Aliabad Katul Branch, Islamic Azad University, Aliabad Katul, Iran 

(Email: [e-mail])

 

DOI: 10.30486/FBRA.1404.1190573         

 پژوهش‌های مالی و رفتاری در حسابداری

دورۀ پنجم، شمارۀ اول، پیاپی 16، بهار 1404، صفحۀ 114-89

 

‌تأثیر ویژگی‌های شخصیتی بر نگرش و درک ریسک و انتظارات بازده با نقش تعدیلگر سواد مالی

 

رحمان خانی گنبد¹، منصور گرکز*²، خدیجه اسلامی³، علیرضا معطوفی⁴، علی خوزین⁵

 

 

تاریخ دریافت: 25/08/1403 تاریخ پذیرش: 19/01/1403

 

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی ‌تأثیر برون‌گرایی و روان‌رنجوری بر نگرش ریسک، درک ریسک و انتظارات بازده سرمایه‌گذاران با توجه به نقش تعدیلی سواد مالی در بورس اوراق بهادار تهران بوده است. دورۀ مورد پژوهش مهرماه تا آذرماه 1402 انجام شده است. این پژوهش کاربردی بوده و ماهیت پژوهش توصیفی، از نگاه نوع رویکرد، قیاسی از دید محیط انجام پژوهش از نوع میدانی است. همچنین پژوهش حاضر از نظر روش انجام و مطالعه، پیمایشی از منظر واحد تجزیه‌وتحلیل پژوهش، افراد و افق زمانی انجام پژوهش مقطعی ‌می‌باشد. جامعۀ آماری پژوهش حاضر سرمایه‌گذاران سازمان بورس اوراق بهادار تهران است. نمونه‌گیری به کمک روش نمونه‌گیری تصادفی انجام شد و حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران، تعداد ۳۸۴ نفر تعیین گردید. برون‌گرایی و روان‌رنجوری بر درک ریسک، نگرش ریسک و انتظارات بازده سرمایه‌گذاران بورس اوراق بهادار تهران ‌تأثیر ‌معنی‌داری دارد. همچنین سواد مالی بر ‌تأثیر برون‌گرایی، درون‌گرایی بر درک و نگرش ریسک و انتظارات بازده سرمایه‌گذاران بورس اوراق بهادار تهران نقش تعدیلگر دارد.

 

کلید واژه‌ها: انتظارات بازده سرمایه‌گذاران، برون‌گرایی، درک ریسک، روان‌رنجوری، سواد مالی، نگرش ریسک.

طبقه‌بندی موضوعی: G4،‌ G41.

 

 

 

 

 

 

مقدمه

امروزه نوسانات شاخص بورس اختلالات روانی زیادی در ذهن فعالان بازار مالی ایجاد کرده است. یکی از ‌تصمیم‌های مهم اقتصادی برای هر فرد مشارکت در بازار سهام ‌می‌باشد (المنبرگ و دربر، 2015). محققان با استفاده از واکاوی و تجزیه‌وتحلیل رفتار سرمایه‌گذاران به‌دنبال پاسخ این پرسش بود‌ه‌اند که چرا افراد مایل به سرمایه‌گذاری به روش‌های مختلف هستند؟ (مایفیلد و همکاران، 2008). سرمایه‌گذاری یکی از دشوارترین متغیرهای اقتصادی برای مدل‌سازی و پیش‌بینی است (درایور و دوریک، 1997). سوابق پژوهش بیانگر آن است که درک ریسک و همچنین تمایل سرمایه‌گذاران به پذیرش ریسک متأثر از ویژ‌گی‌های فردی و شخصیتی سرمایه‌گذاران است (مایفیلد و همکاران، 2008، اختر و مالیک، 2022). بسیاری از پژوهش‌های اقتصادی مدرن بر این مفهوم تأکید کرد‌ه‌اند که یک فرد منطقی همیشه سعی می‌کند ضمن به حداکثر رساندن ثروت خود ریسک‌های سرمایه‌گذاری را به‌طور همزمان به حداقل برساند (باربر و اودین، 2011). در دنیا نقش دولت‌ها و نقش کارفرمایان در سال‌های اخیر علی‌الخصوص در اقتصادهای نوظهور، در تأمین آیندۀ مالی افراد به‌طور چشمگیری کاهش یافته است. در عین حال لزوم تأمین آیندۀ مالی مردم با توجه به افزایش سرسام‌آور هزینه‌های بهداشت و درمان و مراقبت‌های پزشکی و همچنین بالا رفتن چشمگیر امید به زندگی در مردم، درهم تنیدگی و تخصصی بودن محصولات مالی دائماً در حال گسترش ‌می‌باشد (آگاروالا و همکاران، 2015). یکی از موضوعات مهم مورد نیاز پژوهش، لزوم درک تقاضا و نقش مهم مشاورۀ مالی در سرمایه‌گذاری‌ها است.

نتایج پژوهش‌های انجام‌شدۀ اخیر حاکی از آن است که تقاضا برای استفاده از خدمات مشاورۀ مالی امکان دارد با سواد مالی ارتباط داشته باشد (کالکاگنو و مونتیکون، 2015). در نتیجه، عدم سواد مالی کافی و آثار منفی آن بر کیفیت ‌تصمیم‌های مالی، ‌به‌عنوان یک نتیجۀ مهم قابل تشخیص است. بنابراین، استفاده از یک متخصص مالی که توصیه‌های بی‌طرفانه ارائه می‌دهد، می‌تواند به‌طور مؤثر آثار منفی بی‌سوادی مالی را بهبود بخشد (کرامر، 2016). اهمیت بهبود سواد مالی به دلیل عواملی مانند توسعۀ محصولات مالی جدید، دشواری استفاده از ابزارها و بازارهای مالی به دلیل بیش‌ازحد تخصصی بودن آن‌ها، عوامل اقتصادی و دگرگونی‌های سیاسی رو به افزایش است (حسن التمیمی و بن کالی، 2009). سواد مالی یک قابلیت اساسی برای سرمایه‌گذارانی است که باید در یک سناریوی پیچیدۀ مالی تصمیم بگیرند و یکی از عوامل و عناصر مهم توسعه و ثبات اقتصادی سواد مالی شناخته ‌می‌شود. علاوه بر این، در سال‌های اخیر کشورهای نوظهور و توسعه‌یافته با مشکلات مربوط به سطح سواد مالی شهروندان خود مواجه هستند؛ زیرا سرمایه‌گذاران عمدتاً با شرایط سخت اقتصادی و مالی مواجه بوده و کمبود سواد مالی یکی از عواملی است که به گسترش فقر در این کشورها دامن زده است و نمی‌توان کتمان کرد که ‌تصمیم‌های مالی می‌توانند پیامدهای بسیار نامطلوب در وضعیت‌های مالی بحرانی و مخاطره‌آمیز داشته باشند (جراردی و همکاران، 2010). از سوی دیگر، ‌تصمیم‌های مالی پیچیده، مستلزم ریسک و عدم‌قطعیت هستند. بنابراین، احساسات پس‌زمینه یا شرایط فردی می‌توانند بر ‌تصمیم‌های مالی ‌تأثیر بگذارند (نفسینگر و وارما، 2014؛ تریروچانون و همکاران، 2024). مدل قیمت‌گذاری دارایی مالی فرض ‌می‌کند که همۀ سرمایه‌گذاران ارزیابی یکسانی از ریسک و بازده دارند (آنتونیدس و ون درسار، 1990).

در تصمیم‌گیری‌های کوتاه‌مدت برای مدیریت اثربخش منابع شخصی، داشتن سواد مالی ضروری است (هاستینگز و همکاران، ۲۰۱۳، هرلیانا و همکاران، 2023). این موضوع، به‌خصوص برای افرادی که بی‌خبرند، نگران‌کننده ‌می‌باشد. افراد از یک طرف دارای تحصیلات مالی بیشتری هستند و از سوی دیگر با فشار مالی دائمی مواجه هستند، در نتیجه این افراد مهارت و فنون مورد نیاز و گنجایش لازم برای مدیریت منابع عمدتاً محدود در اختیار خود برای رسیدن به نیازهای اساسی خود را ندارند. برای عموم مردم ‌به‌عنوان یک امر عادی قابل پذیرش است که نیاز به آموزش مالی ندارند در حالی که اکثریت جامعه از جزیی‌ترین اطلاعات اقتصادی و مالی بی‌بهره هستند (بویسکلیر و همکاران، ۲۰۱۷). پاسخ‌دهندگان فاقد سواد مالی یا دارای سواد مالی کم، معمولاً در محصولات و خدمات مالی معمولی و سنتی و ایمن اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کنند و کمتر در محصولات مالی پرخطر ولی پربازده سرمایه‌گذاری می‌نمایند (عبدالدایم، ۲۰۱۶). سواد مالی با موضوعات پولی مانند درآمد، پس‌انداز، وام و هزینه مرتبط است (ییلدیریم و همکاران، ۲۰۱۷). سواد مالی مخصوصاً برای دانش‌آموزان فعلی مهم است؛ زیرا بر طیفی از رفتارهای مالی که برای توسعۀ دارایی‌ها و خلق ثروت حیاتی هستند، مانند پس‌انداز صندوق‌های بازنشستگی، فعالیت‌های بازار مالی، سرمایه‌گذاری و مدیریت بدهی ‌تأثیر ‌می‌گذارد. برای بهبود اثربخشی تصمیم‌های سرمایه‌گذاری از منظر سواد مالی، تشویق به بهبود در برنامه‌ریزی سرمایه‌گذاری ضروری است (سوپراستا و نوریاسمن،۲۰۲۰). فقدان آگاهی و مهارت مالی منجربه قضاوت مالی ضعیف و اشتباهات سرمایه‌گذاری ‌می‌شود که می‌تواند پیامدهای اقتصادی منفی داشته باشد.

مطالعات و پژوهش‌های مالی به دوران فکری جدیدی ورود پیدا کرده است که در برخی از آنان، مفروضات اقتصاد مالی کلاسیک را مورد انتقاد قرار داد‌ه‌اند. منطقی بودن سرمایه‌گذاران از جمله مفروضاتی است که توسط محققان به شدت در معرض نقد جدی قرار گرفته است؛ لذا مطالعات گوناگونی در این ارتباط انجام شده است (بابایی قانع و همکاران، 2024). با افزایش رقابت و همچنین فرصت‌ها و تهدیدهای بین‌المللی و داخلی سازمان‌های امروزی، لزوم شناسایی نقاط قوت، ضعف، شناخت مفهوم ریسک، درک ریسک و نگرش ریسک را بیش از پیش پراهمیت کرده است. نگرش به ریسک بر تصمیم‌گیری در بسیاری از حوزه‌ها ‌تأثیر می‌گذارد. همچنین در ارتباط با ریسک، مفهوم ریسک‌پذیری در پژوهش‌های متعددی در سطوح نظری، روش‌شناختی و تجربی بررسی شده است. با توجه به ویژ‌گی‌های فردی و تیپ‌های شخصیتی افراد، چگونگی مواجهه و رو در رو شدن با ریسک در هر شخصی متفاوت خواهد بود. متغیرهای شخصیت بر ادراک ریسک و ریسک‌پذیری ‌تأثیر می‌گذارند، اما هیچ ‌تأثیری بر نگرش نسبت به ریسک درک شده یافت نمی‌شود. پژوهش نیکلسون و همکاران (2005) نشان می‌دهد که ریسک‌پذیری درواقع ماهیتی دوگانه دارد و اشکال عمومی و خاص آن، قوی و مرتبط با شخصیت هستند. تئوری روان‌شناختی همچنین ادعا می‌کند که ‌تصمیم‌های مالی افراد در شرایط عدم‌قطعیت براساس انگیزه‌های آن‌ها برای ریسک‌های اقتصادی متفاوت است. ‌تأثیرات بر رفتار پرخطر از عوامل سطح فردی نشئت می‌گیرد و یکی از مهم‌ترین عوامل سطح فردی که اثر قوی بر رفتار پرخطر در هنگام تصمیم‌گیری دارد، شخصیت است. ویژگی‌های شخصیتی و ترجیحات ریسک منعکس‌کنندۀ ‌تأثیر محیط‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است. بنابراین ما به‌طور منطقی پیش‌بینی می‌کنیم که روابط ریسک در مکان‌ها و فرهنگ‌های مختلف متفاوت است. اما در بررسی‌های صورت‌گرفته اغلب مطالعات به این امر دست یافتند که برون‌گرایی و روان‌رنجوری به‌طور قابل‌توجهی بر ریسک‌گریزی ‌تأثیر می‌گذارد. روان‌رنجوری با ریسک‌گریزی ارتباط مثبت و برون‌گرایی با ریسک‌گریزی رابطۀ منفی دارد، به‌طوری‌که مردان نسبت به زنان کمتر ریسک‌گریز هستند (پاولیچک و همکاران، 2021).

در سال‌های اخیر، به دلیل ‌تأثیر انکارناپذیر ویژ‌گی‌های شخصیتی و صفات اخلاقی بر ‌تصمیم‌ها و رفتارهای شخصی افراد، مطالعات در زمینۀ حسابداری اخلاقی و رفتاری نزد پژوهشگران این رشته افزایش یافته است. اهمیت این ویژ‌گی‌ها زمانی بیشتر ‌می‌شود که عاملی برای تبدیل ‌تصمیم‌های مالی حسابداران و حسابرسان به رفتارهای مالی مسئولانه گردند (مؤذن نماز و همکاران، 1403). لیکن تاکنون در خصوص مسئلۀ برون‌گرایی، روان‌رنجوری و نقش تعدیلی سواد مالی و ارتباط آن با نگرش ریسک، درک ریسک و انتظارات بازده در سرمایه‌گذاران بورس اوراق بهادار تهران پژوهشی صورت نپذیرفته است؛ لذا با توجه به اینکه در خصوص انتخاب نوع سرمایه‌گذاری ریسک و بازده دو موضوع بسیار مهم و ‌تأ‌ثیرگذاری ‌می‌باشند و اینکه ‌تصمیم‌های سرمایه‌گذاران بر نوع سرمایه‌گذاری نقش مهمی در سود و زیان سرمایه‌گذاران خواهند داشت، بنابرین بررسی موضوع مذکور می‌تواند کمک بسزایی در شناسایی درک ریسک، نگرش ریسک و انتظارات بازده با توجه به شخصیت برون‌گرا و روان‌رنجور و نقش سواد مالی سرمایه‌گذاران داشته باشد این پژوهش به دنبال بررسی این ‌سؤال است که آیا برون‌گرایی و روان‌رنجوری با نقش تعدیلی سواد مالی بر نگرش ریسک، درک ریسک و انتظارات بازده سرمایه‌گذاران بورس اوراق بهادار تهران ‌تأثیر دارد؟

 

مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش

در ابتدا در آمریکا و انگلستان و پس از آن ایتالیا، استرالیا، مالزی، هلند و ... کشورهایی بودند که سواد مالی توسط پژوهشگران آن‌ها مورد توجه قرار گرفت. اکنون تعاریف گوناگونی برای سواد مالی و مالیۀ شخصی ارائه گردیده است. با این وجود هیچ تفاهمی برای تعریف این دو واژه وجود ندارد؛ لذا هر نهادی به‌دنبال ارائه تعریفی از سواد مالی از نگاه خود است و هرکدام بنا به تعریف خود از سواد مالی به طراحی روش و ابزارهای سنجش آن پرداخته‌اند (آلگود و وال استاد، ۲۰۱۱، به نقل از پیغامی و مرادی، ۱۳۹۵). به­همین دلیل با توجه به تعدد و گوناگونی تعاریف سواد مالی، ابزارهای سنجش متعددی نیز ارائه شده است.

در سال 2011 سازمان توسعه و همکاری اقتصادی، با توجه به تعاریف مختلف سواد مالی نسبت به ارائۀ تعریف سواد مالی از منظر این سازمان اقدام نمود. از نظر این سازمان: «سواد مالی، توانایی داوری و قضاوت هوشیارانه و آگاهانه و تصمیم اثربخش در مورد به‌کارگیری و مدیریت بهینۀ پول است» ‌می‌باشد. سازمان مذکور در سال۲۰۱۳، تعریف کامل‌تری از سواد مالی ارائه کرده است: سواد مالی را ترکیبی از توانمندی‌ها، شامل دانش، آگاهی، مهار‌ت‌ها، تمایلات و رفتارهای مالی ضروری برای ‌تصمیم‌های درست مالی و نهایتاً رسیدن به موقعیت مطلوب مالی فردی دانسته‌اند. سواد مالی در قالب و شکل یک الگوی مفهومی ‌می‌باشد که با سه عنصر دانش مالی، نگرش مالی و رفتار مالی‌ قابل سنجش است. مفاهیم مرتبط با سواد مالی، که ‌‌به‌عنوان "مالیۀ شخصی" شناخته می‌شود، نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد. مالیۀ شخصی ‌به‌عنوان یکی از عوامل اساسی در دستیابی افراد و خانوار به موفقیت مالی تعریف می‌شود. در زمینۀ مالیۀ شخصی، مسائلی مانند نحوۀ صرف، پس‌انداز، حفاظت و سرمایه‌گذاری منابع مالی افراد مورد بحث قرار می‌گیرد. به­طور کلی، موضوعات مهم در این زمینه شامل مدیریت مالیات، بودجه‌ریزی، کنترل نقدینگی، استفاده از کارت‌های اعتباری، اقتباس از منابع مالی، مدیریت ریسک، سرمایه‌گذاری‌ها، برنامه‌های بازنشستگی، خرید مسکن و املاک می‌باشد (یعقوب‌نژاد و همکاران، ۱۳۹۰).

 

تعامل بین نگرش ریسک، درک ریسک و انتظارات بازده:

بین نگرش ریسک، درک ریسک و انتظارات بازده افراد، تعاملات مختلفی وجود دارد. به نظر ‌می‌رسد، نگرش ریسک یک فرد در طول زمان نسبتاً ثابت و پایدار است. با این حال، درک ریسک یک فرد کمتر پایدار بوده و در طول زمان تغییر ‌می‌کند (وبر و همکاران، 2013). یافته‌های مشابهی برای انتظارات بازده وجود دارد (فیشر و استاتمن، 1997). وبر و همکاران (2013) هیچ تغییری در نگرش ریسک خودگزارش‌شدۀ سرمایه‌گذاران پیدا نکردند. در مقابل، درک ریسک به‌طور قابل توجهی در طول زمان به دلیل تغییرات در شرایط بازار تغییر ‌می‌کند.

برخلاف نگرش ریسک و درک ریسک، انتظارات بازده عمدتاً تحت‌‌تأثیر رویدادهای کلان اقتصادی (مانند بحران مالی) یا سود و زیان است. به‌طور خاص، درک ریسک افراد تحت شرایط منفی افزایش می‌یابد (مثلاً سقوط بازار سهام و زیان‌های ناشی از آن) در حالی که انتظارات بازده و بازده میانگین بازار پس از شوک‌های اقتصادی افراد از روندهای خاصی پیروی می‌کند (گلسر و وبر، 2005؛ وبر و همکاران، 2002). وبر و همکاران (1992) به این نتیجه رسیدند که درک ریسک و انتظارات بازدهی افراد (یعنی قضاوت‌های جذابیت نتایج) به نظر مرتبط هستند، اما مفاهیم متمایز هستند. آن‌ها رابطۀ بین درک ریسک افراد و قضاو‌ت‌های جذابیت بخت‌آزمایی را بررسی کردند و دریافتند که هر دو مفهوم دارای همبستگی منفی هستند. این به این معنی است که افرادی که بخت‌آزمایی را خطرناک‌تر ارزیابی ‌می‌کنند، جذابیت کمتری نیز برای آن‌ها قائل هستند. گانزاچ (2000) بر یافته‌های این مطالعات تکیه کرد و رابطۀ بین درک ریسک و انتظارات بازده را با توجه به آشنایی یا ناآشنا بودن افراد با دارایی‌های مالی مورد بررسی قرار داد. او دریافت که درک ریسک افراد بر انتظارات بازده ‌تأثیر منفی می‌گذارد، به این معنی که افرادی که دارایی‌ها را کم (پر) ریسک می­دانند، انتظار بازده بیشتر (کمتر) دارند. به نظر می‌رسد این یافته برخلاف ادبیات مالی است (گیسلز و همکاران، 2005؛ مرتون، 1973؛ شارپ، 1964) که فرض می‌کند افرادی که مایل به سرمایه‌گذاری در دارایی‌های پرریسک‌تر هستند، بازده بیشتری کسب خواهند کرد. با این حال، زمانی که افراد با دارایی‌های مالی (مثلاً اوراق بهادار شرکت‌های محبوب داخلی) آشنا هستند، درک ریسک و انتظارات بازده همبستگی مثبت دارند که نشان می‌دهد افرادی که درک ریسک بیشتری دارند، انتظارات بازده بیشتری نیز دارند.

ارتباط سواد مالی با نگرش ریسک، درک ریسک و انتظارات بازده:

سواد مالی را توانمندی یک شخص در به‌کارگیری دانش و مهارتش جهت مدیریت مؤثر منابع مالی و اقتصادی خود برای کسب امنیت مالی در طول زندگی تعریف نمود‌ه‌اند. بنیاد ملی پژوهش در آموزش کشور انگلستان سواد مالی را قدرت داوری هوشمندانه و به‌کارگیری اثربخش منابع مالی و پولی و مدیریت آن تعریف نمود. با توجه به تعریف سواد مالی توسط این بنیاد، پژوهش در ارتباط با موضوع سواد مالی جزء موضوعات مهم و مورد علاقۀ محققان قرار گرفت بـه‌طوری که ابتدا در آمریکا و انگلستان و بعد از آن هلند، ایتالیا، مالزی و استرالیا سواد مالی مورد توجه ویژۀ پژوهشگران قرارگرفت. مفاهیم و عبارات مرتبط با واژه و اصطلاح سواد مالی، تحت سرفصل مالیۀ شخصی نیز مطرح ‌می‌شود. مالیۀ شخصی را مطالعۀ منابع مهم در دسترس شخص یا خانواده به موقعیت و وضعیت مالی فرد می‌گویند. مالیۀ شخصی به این موضوع که اشخاص منابع مهم مالی در اختیار خود را چگونه خرج می‌نماید، پس‌انداز می‌کند و یا نگهداری و سرمایه‌گذاری می‌نماید، می‌پردازد. موضوعات اصلی مطرح‌شده در مالیۀ شخصی عبارتند از: مدیریت نقدینگی، بودجه‌ریزی، مدیریت مالیاتی، استقراض، سرمایه‌گذار‌ی‌ها، مدیریت ریسک، مخارج بااهمیت، طرح‌های بازنشستگی، استفاده و به‌کارگیری کار‌ت‌های اعتباری و طرح خرید املاک و مسکن. از سواد مالی در دانشگاه‌ها و مراکز علمی و پژوهشی معانی مختلفی استنباط شده است (مانند تفاوت بین اوراق رهنی با نرخ‌های شناور و ثابت و اوراق سهام در مقابل اوراق قرضه و غیره) و دانش و آگاهی در مورد مـفاهیم و اصطلاحات مـالی (مانند تنـوع، بهره مرکـب، تورم، امتیازهـای اعتباری و سایر اصطلاحات)، آشنایی و توانایی به‌کارگیری مهار‌ت‌ها و فنون عددی و ریاضی لازم برای تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی اثربخش و اشتغال در فعالیت‌های مشخص مانند برنامه‌ریزی و ساماندهی مالی مورد استفاده قرار می‌گیرد (هـاسـتینگز و همکاران، 2013).

می‌توان گفت سـواد مالی عبارت است از فهم و درک واژه‌ها و مـفاهیم اصلی و بنیادی‌ مالی که در دوران زندگی و حیات هر فرد ضروری اسـت. سواد مالی توسط لوساردی و میتچل (2011) در چندین کشور از جمله آلمان، ایالت متحده آمریکا، سوئد، هلند، ژاپن، نیوزلند، هلند و روسیه مورد سنجش قرار گرفت. به استناد این پژوهش‌ها دریافتند، زنان دارای سواد مالی کمتری نسبت به مردان هستند و سواد مالی جوانان و افراد پابه‌سن‌گذاشتۀ کهن‌سال از میان‌سالان کمتر است. اشخاص دارای تحصیلات بیشتر از سواد مالی بیشتری نیز برخوردارند و در نهایت اینکه افراد دارای دانش مالی بیشتر به احتمال زیاد برای دوران بازنشستگی خود دارای برنامه و طرح هستند. لوساردی و همکاران (2014) نسبت به ارزیابی فرهیختگی مالی افراد بیش از 21 سال جامعۀ آمریکا پژوهش نمودند و دریافتند افراد مسن‌تر از درک جنبه‌های ضروری تنوع ریسک، گزینش سبد دارایی‌ها و کارمزدهای حاصل از سرمایه‌گذاری ناتوان هستند. از طرفی مهدوی و هورتن (2014) با سنجش سواد مالی تعداد 2322 نفر از بانوان فارغ‌التحصیل کارشناسی رشته‌های مختلف کالج هـنرهای آزاد آمریکا دریافتند که علی‌رغم استعدادهای فردی و تحصیلات، سواد مالی در میان آن‌ها کـم اسـت. همچنین کیمبـال و همکاران (2006) نتیجه گرفتند احتمال اینکه افراد کم‌سواد مالی در بورس اوراق بهادار سرمایه‌گذاری کنند، کم اسـت. دیگری نشان داد احتمال اینکه افراد کم‌سواد مالی، صندوق‌هـای سرمایه‌گذاری دارای کارمزد کمتر را انتخاب نمایند کمتر است (هاستینگز و تـجدا آشـتون، 2008). پژوهش حسن‌زاده و همکاران (1398) مبنی ‌تأثیر سواد مالی و درک ریسک بر انتخاب سرمایه‌گذاری در بورس اوراق بهادار نشان‌دهندۀ ‌تأثیر نیازهای مالی، ذهنیات فردی، اطلاعات اقتصادی، اطلاعات حسابداری بر ‌تصمیم‌های سرمایه‌گذاران ایران بود. همچنین نشان داد رابطۀ ‌معنی‌داری بین میزان سواد مالی با ‌تصمیم‌های سرمایه‌گذاران وجود ندارد ولی رابطۀ ‌معنی‌دار و مستقیمی بین میزان تحصیلات و سواد مالی سرمایه‌گذاران وجود دارد. 

در ادامه به برخی پژوهش‌های خارجی انجام‌شده در این زمینه اشاره می‌شود:

تریروچانون و همکاران (2024) پژوهشی با عنوان "‌تأثیر ویژگی‌های شخصیتی بر نگه‌داشت سرمایه‌گذاری در سهام" به این نتیجه رسیدند که ویژگی‌های شخصیتی می‌تواند بر ادراک ریسک و نگرش سرمایه‌گذاران ‌تأثیر گذاشته و در نتیجه بر ‌تصمیم‌های نگه‌داشت سهام مؤثر باشد.

هرلیانا و همکاران (2023) در پژوهشی با عنوان " نقش ویژگی‌های شخصیتی به عنوان میانجی در ‌تأثیر سواد مالی و ادراک ریسک بر ‌تصمیم‌های سرمایه‌گذاری" به این نتیجه رسیدند که ویژگی‌های شخصیتی می‌تواند ‌تأثیر سواد مالی و ادراک ریسک بر ‌تصمیم‌های سرمایه‌گذاری را تقویت کند.

اختر و مالیک (2022) در پژوهشی با عنوان "بررسی ‌تأثیر ویژگی‌های شخصیتی بر رفتار ریسک سرمایه‌گذاران با در نظر گرفتن نقش تعدیلگر سواد مالی" به این نتیجه رسیدند که سواد مالی می‌تواند ‌تأثیر ویژگی‌های شخصیتی بر رفتار ریسک را تعدیل کند، به‌طوری‌که افراد با سواد مالی بیشتر ‌تصمیم‌های سرمایه‌گذاری بهتری اتخاذ می‌کنند.

پاولیچک و همکاران (2021) در پژوهشی تحت عنوان "‌تأثیر ویژگی‌های شخصیتی و عوامل جمعیت‌شناختی بر نگرش ریسک" به این نتیجه رسیدند که ریسک‌گریزی به‌طور مثبت با روان‌رنجوری و منفی با برون‌گرایی و گشودگی به تجربه ارتباط دارد. علاوه بر این، در مقایسه با زنان، مردان تمایل کمتری به ریسک‌گریزی دارند. 

هرمانسون و جانسون (2021) در پژوهشی تحت عنوان "‌تأثیر سواد مالی و پاداش های مالی بر تحمل ریسک" به این نتیجه رسیدند که سواد مالی و علاقۀ مالی با تحمل ریسک بیشتر مرتبط است. آن‌ها همچنین نشان می‌دهند که اثر بهرۀ مالی به‌طور قابل توجهی بیشتر از سواد مالی است. نتایج نشان داد که سود مالی بیشترین همبستگی را در دامنۀ تحمل ریسک متوسط تا زیاد دارد، درحالی‌که سواد مالی بیشترین همبستگی را در دامنۀ تحمل ریسک اندک دارد.

نایون و همکاران (2021) در پژوهشی تحت عنوان " ‌تأثیر ویژگی‌های شخصیتی و عوامل جمعیت‌شناختی بر نگرش ریسک" به این نتیجه رسیدند که سواد مالی رابطۀ مثبت و ‌معنی‌داری با تحمل ریسک دارد و ‌تصمیم‌های سرمایه‌گذاری به‌شدت تحت‌‌تأثیر آن است. تحمل ریسک بر ‌تصمیم‌های سرمایه‌گذاری ‌تأثیر مثبت و ناچیز دارد، از سوی دیگر، نقش واسطه‌ای تحمل ریسک بین سطح سواد مالی افراد و ‌تصمیم‌های سرمایه‌گذاری آن‌ها ناچیز است.

بایار و همکاران (2020) در پژوهشی تحت عنوان "سواد مالی و تحمل ریسک مالی سرمایه‌گذاران فردی "به این نتیجه رسیدند که سواد مالی و ویژگی‌های جمعیت‌شناختی مانند سن، جنسیت، تحصیلات و سطح درآمد عوامل مهمی در تحمل ریسک مالی هستند. در این راستا، بهبود سواد مالی مردم از طریق برنامه‌های آموزشی مختلف، احتمالاً تقاضا برای محصولات مالی با ویژگی‌های ریسک متفاوت را افزایش داده و به‌نوبۀ خود به توسعۀ بخش مالی کمک می‌کند.

احمد (2020) در پژوهشی تحت عنوان "ویژگی‌های شخصیتی ‌به‌عنوان پیش‌بینی‌کنندۀ سوگیر‌ی‌های شناختی: نقش تعدیل‌کنندۀ نگرش ریسک" به این نتیجه رسیدند که سرمایه‌گذاران برون‌گرا بیشتر احتمال دارد اثر تمایل، گله‌داری و اعتماد بیش‌‌ازحد را نشان دهند. صفت وظیفه‌شناسی با اثر تمایل و اعتماد به ‌نفس بیش‌‌ازحد همراه بود، درحالی‌که روان‌رنجوری با رفتار گله‌داری همراه بود.

اوهلر و ویدلیچ (2018) در پژوهشی تحت عنوان "رابطۀ برون‌گرایی و روان‌رنجوری با نگرش ریسک، ادراک ریسک و انتظارات بازده" به این نتیجه رسیدند که افراد برون‌گراتر ریسک‌گریزی کمتری دارند، درحالی‌که افراد عصبی بیشتر ریسک‌گریزتر هستند. همچنین نتایج نشان داد افراد باوجدان‌تر ریسک‌گریزتر هستند و سرمایه‌گذاری در دارایی‌ها را ریسک‌پذیرتر می‌دانند.

موثی و همکاران (2017) در پژوهشی تحت عنوان "رابطۀ بین مؤلفه‌های سواد مالی و شا‌خص‌های مربوط به ‌تصمیم‌های مالی فردی" به این نتیجه رسیدند که دانش مالی و مهارت‌های مالی از عوامل تعیین‌کنندۀ تصمیم‌های مالی فردی هستند، درحالی‌که نگرش ‌تأثیر مثبتی بر نوع تصمیم‌گیری‌های فرد ندارد.

زکریا و همکاران (2017) در پژوهشی تحت عنوان "سواد مالی و تحمل ریسک نسبت به پس‌انداز و سرمایه‌گذاری: مطالعۀ موردی در مالزی" نشان از ‌تأثیر مثبت سواد و دانش مالی بر تحمل ریسک دارد و می‌تواند شاخصی برای رویکرد فرد در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاری یا پس‌انداز باشد.

بانیر و نوبرت (2016) در پژوهشی تحت عنوان "سواد مالی و برنامه‌ریزی بازنشستگی در کانادا" به این نتیجه رسیدند که سرمایه‌گذار‌ی‌های استاندارد به‌شدت با سواد مالی ادراک‌شده و واقعی برای مردان مرتبط است و برای زنان فقط با سواد واقعی مرتبط است، برعکس، سرمایه‌گذاری‌های پیچیده به‌طور قابل توجهی با درک مالی ادراک‌شده مرتبط است و با سواد مالی رابطه دارد و این رابطه بیشتر به زنان مربوط ‌می‌شود تا مردان. جالب اینجاست که هیچ رابطه‌ای بین تحمل ریسک زنان و سرمایه‌گذاری پیچیده وجود ندارد.

پان و استاتمن (2013) در پژوهشی تحت عنوان "‌تأثیر ویژگی‌های شخصیتی بر تحمل ریسک افراد" به این نتیجه رسیدند که تحمل ریسک در میان افرادی که سطوح برون‌گرایی و گشودگی بالایی دارند زیاد است، اما در میان افرادی که سطح وجدان کاری بالای دارند نسبتاً پایین است. اعتماد به ‌نفس بیش‌‌ازحد در میان افرادی که سطوح نسبتاً بالایی از برون‌گرایی دارند، زیاد است، اما در میان افرادی که سطوح بالای توافق‌پذیر دارند، نسبتاً پایین است. دانش در مورد این پیوندها برای مشاوران مالی مهم است که باید مشتریان خود را بشناسند تا بتوانند آن‌ها را راهنمایی کنند.

در ادامه به برخی پژوهش‌های داخلی انجام‌شده در این زمینه اشاره می‌شود:

شهرستانی و همکاران (1403) در پژوهشی با عنوان "بررسی ‌تأثیر سواد مالی، ریسک سرمایه‌گذاری و تمایل به سرمایه‌گذاری در بورس اوراق بهادار تهران" به این نتیجه رسیدند که ‌تأثیر مثبت و ‌معنی‌داری بین سواد مالی، ریسک سرمایه‌گذاران و تمایل به سرمایه‌گذاری در ایران مشاهده می‌شود.

مقصودی و افتخاری‌پور (1403) در پژوهشی با عنوان"‌تأثیر دانش سرمایه‌گذاری، سواد مالی بر ریسک سرمایه‌گذاری" به این نتیجه رسیدند که دانش سرمایه‌گذاری ‌تأثیر ‌معنی‌داری بر سود سرمایه‌گذاری دارد. همچنین انگیزۀ سرمایه‌گذاری بر علاقه به سرمایه‌گذاری ‌تأثیر بسزایی دارد. همچنین سواد مالیو ادراک ریسک ‌تأثیر ‌معنی‌داری بر سود سرمایه‌گذاری ندارند.

عالی‌پور و زنگنه (1402) در پژوهشی با عنوان "بررسی اثر تعدیلگر سواد مالی در رابطۀ بین سوگیر‌ی‌های رفتاری و ‌تصمیم‌های سرمایه‌گذاری براساس جنسیت" به این نتیجه رسیدند که در بین سرمایه‌گذاران مرد ریسک‌گریزی و رفتار گله‌ای ‌تأثیر منفی و ‌معنی‌دار بر تصمیم سرمایه‌گذاری داشته، درحالی‌که ‌تأثیر اعتماد به نفس بیش‌ازحد بر تصمیم سرمایه‌گذاری مثبت و ‌معنی‌دار بوده است. با این حال، ‌تأثیر اثر تمایلی از نظر آماری ‌معنی‌دار نیست. نتایج نشان داد که در بین سرمایه‌گذاران زن، ریسک‌گریزی و رفتار گله‌ایی ‌تأثیر منفی و ‌معنی‌دار بر تصمیم سرمایه‌گذاری دارد.

میربزرگی و همکاران (1401) در پژوهشی تحت عنوان "تبیین مدل مناسب قدرت ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران براساس ویژگی‌های شخصیتی" به این نتیجه رسیدند که در ارتباط با الگوی مناسب توانایی پذیرش ریسک سرمایه‌گذاران با توجه به ویژگی‌های شخصیتی نشان‌دهندۀ ‌تأثیر ‌معنی‌دار و مثبت چهار بعد از عوامل شخصیت بر پذیرش ریسک سرمایه‌گذاران دارد؛ لذا نتیجه از وجود رابطۀ قوی بین شخصیت و ریسک‌پذیری حکایت دارد.

نایب و همکاران (1400) در پژوهشی تحت عنوان " تدوین الگوی رفتاری تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران انفرادی در بازار سرمایۀ ایران" به این نتیجه رسیدند که در بازار سرمایۀ کشور ایران عوامل علّی ‌تأثیرگذار بر ‌تصمیم‌های سرمایه‌گذاران را جنسیت، سن، تجربه، پشیمان‌گریزی، ترس، طمع، لنگر ذهنی، اثر شهرت، ناهماهنگی شناخت، زیان‌گریزی، خوداسنادی، لذت قمار، رفتار توده‌ای، تفکر سرمایه‌گذاری، داشـتن بیش‌نگری، اعتماد به نفس کاذب‌، هیجان کاذب، نماگری، تعصب به گذشته، تازه‌گرایی، حسابداری ذهنی، توانمندپنداری، اثر کهربایی، خطای شباهت، عدم تقارن معـاملاتی، اثر سود اولیه، انگیزه و تحلیل شناسایی کردند.

ناطق و زینبی (1400) در پژوهشی تحت عنوان " ‌تأثیر ویژگی‌های شخصیتی بر درک ریسک سرمایه‌گذاران بورسی" به این نتیجه رسیدند که ویژگی‌های برون‌گرایی و گشودگی شخصیتی افراد با تمایل به ریسک آن‌ها ‌به‌عنوان تعدیلگر بر درک ریسک آنان ‌تأثیر دارد و ویژ‌گی‌های شخصیتی، سازگاری، وظیفه‌شناسی و روان‌رنجوری افراد با تمایل به ریسک آنان ‌به‌عنوان تعدیلگر بر درک ریسک آن‌ها ‌تأثیر ندارد.

حسن‌زاده و همکاران (1397) در پژوهشی تحت عنوان " ‌تأثیر سواد مالی و ادراک ریسک بر انتخاب سرمایه‌گذاری در بورس اوراق بهادار تهران" به این نتیجه رسیدند نیازهای مالی، ذهنیات فردی، اطلاعات اقتصادی و حسابداری بر ‌تصمیم‌های سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران در ایران ‌تأثیر دارد. آن‌ها همچنین نشان دادند رابطۀ معنی‌داری میان سطح سواد مالی با ‌تصمیم‌های سرمایه‌گذاران وجود ندارد ولیکن رابطۀ معنی‌دار و مستقیمی بین سطح تحصیلات، سواد و دانش مالی سرمایه‌گذاران وجود دارد. 

امامی و اسمعیلی (1397) در پژوهشی تحت عنوان "‌تأثیر ویژ‌گی‌های فردی و شخصیتی با توجه به سواد مالی بر نحوۀ رفتار معامله‌گری سرمایه‌گذاران" به این نتیجه رسیدند که ویژ‌گی‌های شخصیتی وضوح تجربه و وظیفه‌شناسی بر نحوۀ رفتار معامله‌گری اثر معکوس و منفی داشته و ویژ‌گی‌های شخصیتی سازگاری‌، برون‌گرایی و روان‌رنجوری بر نحوۀ رفتار معامله‌گری سرمایه‌گذاران اثر مستقیم و مثبت دارند. همچنین ویژ‌گی‌های شخصیتی وضوح تجربه، روان‌رنجوری و برون‌گرایی در سرمایه‌گذاران دارای سواد مالی بر رفتار معامله‌گری اثر معکوس و منفی دارد. نهایتاً اثر همزمان سواد مالی، برون‌گرایی و روان‌رنجوری و وضوح تجربه بر رفتار معامله‌گری و داد و ستد سرمایه‌گذاران مستقیم و مثبت است. 

 جلیلوند و رستمی نوروزآباد (1397) در پژوهشی با عنوان "ارتباط با تعاملات سواد مالی، احساسات سرمایه‌گذاران، ادراک ریسک و تمایل به سرمایه‌گذاری "به این نتیجه رسیدند که بر خلاف نتایج مطالعات پیشین، شواهدی از ‌تأثیر سواد مالی در ایران بر درک ریسک سرمایه‌گذاران مشاهده نگردید. از سوی دیگر، احساسات، درک ریسک و سواد مالی، به‌صورت جمعی بر ‌تصمیم‌های سرمایه‌گذاران بورس اوراق بهادار تهران ‌تأثیر قابل توجهی می‌گذارند. 

بررسی پژوهش‌های گذشته نشان می‌دهد سواد مالی بر تحمل ریسک ‌تأثیر مثبت دارد و می‌تواند شاخصی برای رویکرد فرد در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاری یا پس‌انداز باشد. همچنین افراد برون‌گراتر ریسک‌گریزی کمتری دارند، درحالی ‌که افراد عصبی بیشتر ریسک‌گریزتر هستند. همچنین نتایج نشان داد افراد باوجدان‌تر ریسک‌گریزتر هستند و سرمایه‌گذاری در دارایی‌ها را ریسک‌پذیرتر می‌دانند. در این پژوهش متغیر سواد مالی مورد مطالعه قرار گرفته است و تاکنون پژوهشی در مورد ‌تأثیر برون‌گرایی و روان‌رنجوری بر نگرش و درک ریسک و انتظارات بازده سرمایه‌گذاران با نقش تعدیلگر سواد مالی انجام نگردیده و این مورد، از جنبه‌های نوآوری این پژوهش تلقی می‌گردد. با توجه به تئوری‌ها و پژوهش‌های ارائه‌شده در بخش مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش، می‌توان این‌گونه فرض نمود که وجود سواد مالی ‌به‌عنوان یک تعدیلگر می‌تواند ‌تأثیر مثبتی بر ‌تأثیر ویژگی شخصیتی برون‌گرایی و روان‌رنجوری داشته باشد و افراد را در درک درست‌تری از ریسک‌ها و بازده‌های سرمایه‌گذاری‌شان کمک کند. این امر می‌تواند به افزایش کیفیت ‌تصمیم‌های سرمایه‌گذاری و کاهش احتمال خطاهای ناشی از انتظارات نامناسب کمک کند.

 

شکل(1). مدل مفهومی پژوهش(منبع: اوهلر و ویدلیچ، 2018؛ استلا و همکاران، 2020)

 

فرضیه­های پژوهش

برون‌گرایی ‌تأثیر مثبتی بر نگرش و رفتار ریسک‌پذیری دارد (بکر و همکاران، 2012) و این افراد عمدتاً به­دنبال ریسک هستند (دک و همکاران، 2014). افراد روان‌رنجورتر، ریسک‌گریزتر هستند، از سوی دیگر، بین روان‌رنجوری و نگرش ریسک رابطۀ معنی‌داری وجود ندارد. بین نگرش ریسک، درک ریسک و انتظارات بازده افراد، تعاملات مختلفی وجود دارد. به نظر ‌می‌رسد، نگرش ریسک یک فرد در طول زمان نسبتاً ثابت و پایدار است. با این حال، درک ریسک یک فرد کمتر پایدار است و در طول زمان تغییر ‌می‌کند (وبر و همکاران، 2013). نتایج پژوهش هرمانسون و جانسون (2021) نشان داد که سواد مالی و علاقۀ مالی با تحمل ریسک بیشتر مرتبط است. با توجه به تئوری­ها و پژوهش­های ارائه‌شده، فرضیه‌ها به شرح زیر مطرح و سنجیده قرار شد:

فرضیۀ اول: سواد مالی بر رابطۀ بین برون‌گرایی و درک ریسک سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران ‌تأثیر معنی‌داری دارد.

فرضیۀ دوم: سواد مالی بر رابطۀ بین روان‌رنجوری و درک ریسک سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران ‌تأثیر معنی‌داری دارد.

فرضیۀ سوم: سواد مالی بر رابطۀ بین برون‌گرایی و نگرش ریسک سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران ‌تأثیر معنی‌داری دارد.

فرضیۀ چهارم: سواد مالی بر رابطۀ بین روان‌رنجوری و نگرش ریسک سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران ‌تأثیر معنی‌داری دارد.

فرضیۀ پنجم: سواد مالی بر رابطۀ بین برون‌گرایی و انتظارات بازده سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران ‌تأثیر معنی‌داری دارد.

فرضیۀ ششم: سواد مالی بر رابطۀ بین روان‌رنجوری و انتظارات بازده سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران ‌تأثیر معنی‌داری دارد.

 

روش­شناسی پژوهش

در انجام این پژوهش برای آزمون نسبت روایی محتوی⁶ از شاخص طراحی‌شدۀ لاوشه، استفاده شده است. بدین‌منظور از نظرات خبرگان، کارشناسان و متخصصان در حوزۀ محتوی آزمون مدنظر استفاده شده است و از آنان خواسته شد با توجه به تشریح اهداف آزمون و همچنین تشریح تعاریف راهبردی به آن­ها تا هرکدام از سؤالات مربوط را براساس طیف پنج‌بخشی لیکرت «کاملاً مهم است»، «مهم است»، «به­طور متوسطی مهم است»، « اندکی مهم است» و «اصلا مهم نیست» طبقه­بندی کنند. با توجه به تعداد کارشناسان متخصص ارزیابی‌کنندۀ ‌سؤالات، میزان ضریب اعتبار برای هر یک از ‌سؤال­ها بیشتر از 99/0 است؛ بنابرین ‌پرسش‌نامه­های پژوهش روایی صوری مناسبی دارند. براي سنجش پايايي، شاخص معتبر ضريب پايايي آلفای کرونباخ مورد استفاده قرار گرفت و اين کميت بين صفر و يک تغيير مي‌کند. ضریب آلفای کرونباخ عاملی است که مقدار آن اگر بیشتر از 7/0 باشد، نشانگر پایایی قابل قبول است.

جدول(1). ‌پرسش‌نامه‌های پژوهش

متغیر	منبع	شمارۀ سؤالات
برون‌گرایی	از شاخص‌های مقیاس پنج بزرگ -10(BFI-10) استفاده شد (میربزرگی و همکاران، 1401).	1-7
روان‌رنجوری	از شاخص‌های مقیاس پنج بزرگ -10(BFI-10) استفاده شد (میربزرگی و همکاران، 1401).	8-15
نگرش ریسک	‌به‌منظور سنجش نگرش ریسک از ‌سؤالات پژوهش اوهلر و ویدلیچ (2018) استفاده شد (اوهلر و ویدلیچ، 2018)	16-17
درک ریسک	‌به‌منظور درک ریسک از ‌سؤالات پژوهش اوهلر و ویدلیچ (2018) استفاده شد (اوهلر و ویدلیچ، 2018)	18
انتظارات بازده	‌به‌منظور سنجش انتظارات بازده از ‌سؤالات پژوهش اوهلر و ویدلیچ (2018) استفاده شد (اوهلر و ویدلیچ، 2018)	19-21
سواد مالی	‌به‌منظور سنجش سواد مالی از مدل سواد مالی استلا و همکاران (2020) استفاده شد (استلا و همکاران، 2020)	22-26

این پژوهش از لحاظ مکانی در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران انجام شده است. دورۀ مورد پژوهش مهرماه تا آذرماه 1402 است. جامعۀ آماری سرمایه‌گذاران سازمان بورس اوراق بهادار تهران است و از طریق کارگزاری بانک ملت و توسعه صادرات با افراد جامعۀ آماری ارتباط گرفته شد. روش نمونه‌گیری از نوع تصادفی است و برای تعیین حجم نمونه نیز از طریق فرمول کوکران ۳۸۴ نفر مشخص شدند. 

 

جدول(2). توزیع و نرخ بازگشت ‌پرسش‌نامه

شرح	تعداد	درصد
تعداد کل ‌پرسش‌نامۀ توزیع‌شده	440	100%
تعداد ‌پرسش‌نامۀ بازگشتی	390	88.6%
تعداد ‌پرسش‌نامۀ معتبر	384	87.2%
تعداد ‌پرسش‌نامۀ نامعتبر	6	1.3٪

 

با استفاده از آمار استنباطی و آمار توصیفی، اطلاعات جمع­آوری‌شده از طریق ‌پرسش‌نامه­ها پژوهش و تجزیه‌وتحلیل شد به کمک آمار توصیفی نسبت به توصیف و شرح نمونه و جامعۀ آماری، خصوصیات جمعیت شناختی و ویژ‌گی‌های فردی پرداخته شده است و در آمار استنباطی برای بررسی و کندوکاو فرضیه­ها از روش مدل­سازی معادلات ساختاری دو مرحله­ای با استفاده از نرم افزار Smart P.L.S اسـتفاده شـده اسـت .

 

متغیرهای پژوهش:

برون‌گرایی: به­منظور سنجش برون‌گرایی از شاخص‌های مقیاس پنج بزرگ 10 (BFI-10) استفاده شد (میربزرگی و همکاران، 1401).

روان رنجوری: به­منظور سنجش روان رنجوری از شاخص‌های مقیاس پنج بزرگ 10 (BFI-10) استفاده شد (میربزرگی و همکاران، 1401).

نگرش ریسک: به­منظور سنجش نگرش ریسک از ‌سؤالات پژوهش اوهلر و ویدلیچ (2018) استفاده‌ شد (اوهلر و ویدلیچ، 2018).

درک ریسک: به­منظور درک ریسک از ‌سؤالات پژوهش اوهلر و ویدلیچ (2018) استفاده‌ شد (اوهلر و ویدلیچ، 2018)

انتظارات بازده: به­منظور سنجش انتظارات بازده از ‌سؤالات پژوهش اوهلر و ویدلیچ (2018) استفاده شد (اوهلر و ویدلیچ، 2018).

سواد مالی: به­منظور سنجش سواد مالی از مدل سواد مالی استلا و همکاران (2020) استفاده شد (استلا و همکاران، 2020).

 

 

 

 

یافته­های پژوهش

ویژ‌گی‌های جمعیت‌شناسی نمونۀ بررسی‌شده در جدول(3) به شرح زیر است:

 

جدول(3). تشریح و واکاوی ویژگی‌های شخصیتی، فردی و جمعیت‌شناختی

متغیر	گروه	فراوانی	درصد
جنسیت	مرد زن	234 150	060/39 930/60
سن	34 سال و کمتر بین 35 -44 45 سال و بیشتر	178 156 50	350/46 620/40 020/13
تحصیلات	مقطع کاردانی مقطع کارشناسی مقطع کارشناسی‌ارشد و بالاتر	55 83 246	320/14 610/21 060/64
درآمد	15 میلیون و کمتر بین 15-20 میلیون بیشتر از 20 میلیون	137 200 47	680/35 080/52 240/12

 

ویژ‌گی‌های متغیرهای مورد مطالعه

آمار توصیفی برای متغیرهای پژوهش به شرح زیر است:

 

جدول(4). شاخص‌های توصیفی متغیرهای پژوهش

	شاخص‌های مرکزی			شاخص‌های پراکندگی
متغیرپژوهش	میانگین	میانه	انحراف معیار		واریانس	کمترین		بیشترین
نگرش ریسک	624/3	6160/3	563/0		317/0	234/2		524/4
درک ریسک	741/3	760/3	555/0		308/0	259/1		479/4
انتظارات بازده	578/2	570/2	574/0		330/0	397/1		552/4
برون‌گرایی	745/3	704/3	563/0		347/0	589/1		479/4
روان‌رنجوری	625/3	618/3	567/0		340/0	321/1		363/4

 

از بین شاخص‌های مرکزی بیان‌شده، میانگین مهم­ترین آن­ها محسوب می‌شود که نشان‌دهندۀ نقطۀ تعادل و مرکز ثقل توزیع است. میانگین شاخص مناسبی برای نشان دادن مرکزیت داده‌ها است. مقدار انحراف معیار، کمینه و بیشینه نیز پراکندگی داده را نشان می‌دهد. هر چه مقدار انحراف معیار کمتر باشد، داده‌ها حول میانگین متغیر متمرکزترند. پراکندگی کمتر، میزان اعتماد به مقدار میانگین را افزایش می‌دهد و در حالت برعکس کاهش. در‌ واقع اگر انحراف معیار بزرگ باشد، داده­ها حول میانگین نیستند و دور از میانگین پراکنده‌اند. با توجه به جدول(4)، در مورد میانگین متغیرها انتظارات بازده با میانگین 5/2 دارای کمترین میانگین و برون‌گرایی با میانگین 74/3 دارای بیشترین میانگین می‌باشد.

 

 

آمار استنباطی

در این پژوهش از الگوسازی معادلات ساختاری مبتنی بر واریانس و یا روش حداقل مربعات جزئی⁷ براي آزمون فرضیات و مدل مفهومی پژوهش استفاده شد. در این روش دو الگو ارزیابی گردید. الگوی اول، الگوی اندا‌زه‌گیری یا الگوی بیرونی ‌می‌باشد که مشتمل بر سؤالات و متغیر پنهان یا مکنون است و دومین الگو، الگوی ساختاری یا الگوی درونی است که متغیرهاي پنهان و روابط بین آن­ها را نشان می‌دهد. بدین منظور ابتدا نسبت به مطالعۀ الگوی اندا‌زه‌گیری با استفاده از تحلیل روایی و پایایی پرداخته ‌می‌شود و پس از آن با برآورد ضریب مسیر میان متغیرها و معین­سازی شا‌خص‌های برازش الگو ارزیابی می‌شود. 

 

آزمون الگوي اندا‌زه‌گیری (الگوي بیرونی)

آزمون الگوي اندا‌زه‌گیری حاوی بررسی پایایی به­همراه روایی متغیرها ‌می‌باشد. پایایی سازه⁸ با استفاده از شا‌خص‌های پایایی مرکب⁹، شاخص متوسط واریانس¹⁰ مستخرج و شاخص بارعاملی¹¹ مورد بررسی قرار می‌گیرد (فورنل و لارکر، 1981). شرط برقراري پایایی متغیرها این است که مقدار به‌دست‌آمده برای پایایی مرکب ((CR از 7/0 بیشتر و اندازة میانگین واریانس استخراج‌شده (AVR) از 5/0 بیشتر باشد (فورنل و لارکر، 1981). البته مگنر و همکاران (1996) مقدار 4/0 بیشتر را کافی دانسته‌اند (داوري و رضازاده، 1392). پس از اندا‌زه‌گیری الگوهاي اندا‌زه‌گیري و اصلاح الگو، نتایج در جدول(5) ارائه ‌شده که بیانگر قابل قبول بودن پایایی متغیر است. به­منظور مطالعۀ روایی سازه، روایی همگرا مطالعه می‌شود. منظور از روایی همگرا این است که آیا سؤالات همان مفهومی را می‌سنجد که مورد نظر ماست. بزرگ­تر بودن اندازۀ پایایی مرکب هر متغیر از میانگین واریانس مستخرج شرط برقراری روایی همگرا ‌می‌باشد (  .(CR>AVE 

جدول(5). نتایج الگوی بیرونی

سازه‌های پژوهش	آلفای کرونباخ	پایایی ترکیبی	روایی همگرا
نگرش ریسک	852/0	858/0	752/0
درک ریسک	000/1	000/1	000/1
انتظارات بازده	851/0	910/0	772/0
برون‌گرایی	943/0	953/0	745/0
روان‌رنجوری	944/0	953/0	720/0
سواد مالی	000/1	000/1	000/1

 

آزمون الگوي ساختاری (الگوي درونی)

ضریب تعیین  معیار اصلی سنجش الگوی درونی متغیرهای وابسته ‌می‌باشد (چن، 1998). اندازة 190/0، 330/0 و 670/0  در الگوي مسیر حداقل مربعات جزئی به­ترتیب خفیف، معتدل و قوی توصیف شده است. ضریب تعیین این مدل نشان از مطلوبیت آن­ها براي متغیرهاي مکنون وابسته پژوهش­ است. براي مطالعۀ کفایت الگو و نمونۀ پیشبین هر متغیر وابسته از شاخص استفاده ‌می‌گردد. مثبت بودن شاخص نشان‌دهندۀ کفایت پیشبین مناسب است. اگر اندازۀ شاخص براي تمام متغیرهاي وابسته مثبت باشد، از میانگین آن­ها ‌به‌عنوان شاخصی جهت آزمون کیفیت کلی الگوي درونی می‌توان استفاده کرد (داوری و رضازاده، 1392).

 

جدول(6). شاخص‌های متغیرهای مکنون

سازه‌های پژوهش
نگرش ریسک	761/0	529/0
درک ریسک	539/0	514/0
انتظارات بازده	867/0	610/0

 

بررسي فرضيه‌هاي پژوهش

اين مدل نشانگر این است كه متغيرهاي مکنون چه ميزان همبستگي دارند و با امعان نظر به ميـزان همبسـتگي كـه ضـرايب موجود در مدل هستند، مفروضات پژوهش­ به چه طریق ‌تأیید يـا رد مـي‌شـوند. در ادامـه، بررسـي مفروضات پـژوهش همراه با ضرایب تعیین و ضـرايب رگرسـيوني انجام خواهد شد.

 

نمودار(1). آمارۀ آزمون فرضیات

 

نمودار(2). ضرایب مسیر فرضیات

 

فرضیۀ اول: سواد مالی بر رابطۀ برون‌گرایی و درک ریسک سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران ‌تأثیر معنی‌داری دارد. با توجه به جدول(7) مشخص می‌شود که سطح معنی‌داری ‌تأثیر تعدیلگر سواد مالی بر ‌تأثیر برون‌گرایی بر درک ریسک سرمایه‌گذاران کمتر از ۰۵/۰ است (000/0). همچنین با عنایت به این­که به قدر مطلق t مسیر بیشتر از 960/1 است (960/1<297/5=t) می‌توان نتیجه گرفت تعدیلگر سواد مالی بر ‌تأثیر برون‌گرایی بر درک ریسک سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران اثر معنی‌داری دارد. سطح معنی‌داری کمتر از ۰۵/۰ (000/0) نشان می‌دهد که این اثر تعدیلگر به صورت آماری معنی‌دار است. همچنین مقدار t معادل 297/5، که بزرگ­تر از 960/1 است، نشان‌دهندۀ این است که این رابطه قوی و مثبت است. به‌عبارت دیگر، سواد مالی ‌تأثیر برون‌گرایی بر درک ریسک سرمایه‌گذاران را به‌طور معنی‌داری تقویت می‌کند. این نتیجه می‌تواند به این معنی باشد که افراد با سواد مالی بیشتر، بهتر می‌توانند از ویژگی‌های شخصیتی خود مانند برون‌گرایی برای ارزیابی دقیق‌تر ریسک‌ها در بازار سرمایه استفاده کنند.

فرضیۀ دوم: سواد مالی بر رابطۀ روان‌رنجوری و درک ریسک سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران ‌تأثیر معنی‌داری دارد. با توجه به جدول(7) مشخص می‌شود که سطح معنی‌داری ‌تأثیر تعدیلگر سواد مالی بر ‌تأثیر روان‌رنجوری بر درک ریسک سرمایه‌گذاران کمتر از ۰۵/۰ است (000/0). همچنین با امعان نظر به قدر مطلق t مسیر که بیشتر از 960/1 است (960/1<524/3=t) می‌توان نتیجه گرفت تعدیلگر سواد مالی بر ‌تأثیر روان رنجوری بر درک ریسک سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران اثر معنی‌داری دارد. سطح معنی‌داری کمتر از ۰۵/۰ (000/0) حاکی از آن است که این اثر تعدیلگر از نظر آماری معنی‌دار است. مقدار t معادل524/3، که بزرگ­تر از 960/1 است، نشان می‌دهد که این رابطۀ قوی و مثبت است. به‌عبارت دیگر، سواد مالی می‌تواند ‌تأثیر روان‌رنجوری بر درک ریسک سرمایه‌گذاران را به‌طور معنی‌داری تغییر دهد. این نتیجه ممکن است بیانگر این باشد که افراد با سطح بالاتری از روان‌رنجوری، در صورتی که دارای سواد مالی زیادی باشند، درک بهتری از ریسک‌ها در بازار سرمایه خواهند داشت. سواد مالی در اینجا نقش مهمی در کاهش یا تعدیل آثار منفی روان‌رنجوری بر درک ریسک دارد.

فرضیۀ سوم: سواد مالی بر رابطۀ برون‌گرایی و نگرش ریسک سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران ‌تأثیر معنی‌داری دارد. با توجه به جدول(7) مشخص می‌شود که سطح معنی‌داری ‌تأثیر تعدیلگر سواد مالی بر ‌تأثیر برون‌گرایی بر نگرش ریسک سرمایه‌گذاران کمتر از ۰۵/۰ است (000/0). همچنین با عنایت به این که قدر مطلق t مسیر که بیشتر از 960/1 است (960/1<762/2=t) می‌توان نتیجه گرفت تعدیلگر سواد مالی بر ‌تأثیر برون‌گرایی بر نگرش ریسک سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران اثر معنی‌داری دارد. سطح معنی‌داری کمتر از ۰۵/۰ (000/0) نشان‌دهندۀ این است که ‌تأثیر تعدیلگر سواد مالی بر رابطۀ بین برون‌گرایی و نگرش ریسک به لحاظ آماری معنی‌دار است. همچنین مقدار t معادل 762/2، که بزرگ­تر از 960/1 است، نشان می‌دهد که این رابطه قوی و معنی‌دار است. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که سواد مالی به‌طور معناداری بر نحوۀ ‌تأثیرگذاری برون‌گرایی بر نگرش ریسک سرمایه‌گذاران ‌تأثیر می‌گذارد. به‌عبارت دیگر، افراد برون‌گرا با سواد مالی بیشتر، نگرش متفاوت و احتمالاً دقیق‌تری نسبت به ریسک‌ها در بازار سرمایه دارند. سواد مالی در اینجا ‌به‌عنوان عاملی که آثار ویژگی‌های شخصیتی بر نگرش به ریسک را تغییر می‌دهد، عمل می‌کند.

فرضیۀ چهارم: سواد مالی بر رابطۀ روان‌رنجوری و نگرش ریسک سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران ‌تأثیر معناداری دارد. با توجه به جدول(7) مشخص می‌شود که سطح معنی‌داری ‌تأثیر تعدیلگر سواد مالی بر ‌تأثیر روان‌رنجوری بر نگرش ریسک سرمایه‌گذاران کمتر از ۰۵/۰ است (000/0). همچنین با امعان نظر به اینکه قدر مطلق t مسیر بیشتر از 960/1 است (960/1<565/2=t) می‌توان نتیجه گرفت تعدیلگر سواد مالی بر ‌تأثیر روان‌رنجوری بر نگرش ریسک سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران اثر معنی‌داری دارد. سطح معناداری کمتر از 05/0 (000/0) نشان‌دهندۀ این است که اثر تعدیلگر سواد مالی بر رابطۀ بین روان‌رنجوری و نگرش ریسک از نظر آماری معنی‌دار است. همچنین مقدار t معادل 565/2، که بزرگ­تر از 960/1 است، نشان می‌دهد که این رابطه قوی و معنی‌دار است. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که سواد مالی به­طور معنی‌داری ‌تأثیر روان‌رنجوری بر نگرش ریسک سرمایه‌گذاران را تعدیل می‌کند. این بدان معنی است که افرادی که سطح بالاتری از روان‌رنجوری دارند و هم­زمان از سواد مالی فراوانی برخوردارند، نگرش متفاوت و احتمالاً دقیق‌تری نسبت به ریسک در بازار سرمایه خواهند داشت. سواد مالی به این افراد کمک می‌کند تا ‌تأثیرات منفی روان‌رنجوری بر نگرش آن‌ها نسبت به ریسک کاهش یابد یا به شیوه‌ای بهتر مدیریت شود.

فرضیۀ پنجم: سواد مالی بر رابطۀ برون‌گرایی و انتظارات بازده سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران ‌تأثیر معنی‌داری دارد. با توجه به جدول(7) مشخص می‌شود که سطح معنی‌داری ‌تأثیر تعدیلگر‌ سواد مالی بر ‌تأثیر برون‌گرایی بر انتظارات بازده سرمایه‌گذاران کمتر از ۰۵/۰ است (000/0). همین­طور با توجه به این­که قدر مطلق t مسیر بیشتر از 960/1 است (960/1<529/3=t) می‌توان نتیجه گرفت تعدیلگر‌ سواد مالی بر ‌تأثیر برون‌گرایی بر انتظارات بازده سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران ‌تأثیر ‌معنی‌داری دارد. سطح ‌‌معنی‌داری کمتر از ۰۵/۰ (000/0) حاکی از آن است که ‌تأثیر سواد مالی بر رابطۀ بین برون‌گرایی و انتظارات بازده به لحاظ آماری ‌معنی‌دار است. همچنین مقدار t معادل 529/3، که بزرگ‌تر از 96/1 است، نشان می‌دهد که این رابطه قوی و ‌معنی‌دار است. به‌عبارت دیگر، سواد مالی به­طور ‌معنی‌داری ‌تأثیر برون‌گرایی بر انتظارات بازده سرمایه‌گذاران را تعدیل می‌کند. این بدان معنی است که افراد برون‌گرا با سواد مالی بیشتر، انتظارات بازده متفاوت و احتمالاً دقیق‌تری نسبت به سایر سرمایه‌گذاران دارند. سواد مالی به این افراد کمک می‌کند تا از ویژگی‌های شخصیتی خود، مانند برون‌گرایی، برای تنظیم و مدیریت انتظارات بازده به نحو بهتری استفاده کنند.

فرضیۀ ششم: سواد مالی بر رابطۀ روان‌رنجوری و انتظارات بازده سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران ‌تأثیر معنی‌داری دارد. با توجه به جدول(7) مشخص می‌شود که سطح ‌معنی‌داری ‌تأثیر تعدیلگر سواد مالی بر ‌تأثیر روان‌رنجوری بر انتظارات بازده سرمایه‌گذاران کمتر از ۰۵/۰ است (000/0). همچنین با در نظر گرفتن این مطلب که قدر مطلق t مسیر بیشتر از 960/1 است (960/1<215/4=t) می‌توان نتیجه گرفت تعدیلگر سواد مالی بر ‌تأثیر روان‌رنجوری بر انتظارات بازده سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران ‌تأثیر ‌معنی‌داری دارد. سطح ‌معنی‌داری کمتر از ۰۵/۰ (000/0) نشان می‌دهد که ‌تأثیر سواد مالی بر رابطۀ بین روان‌رنجوری و انتظارات بازده از نظر آماری ‌معنی‌دار است. مقدار t معادل 215/4 که بزرگ­تر از 960/1 است، نشان‌دهندۀ این است که این رابطه قوی و ‌معنی‌دار است. به‌عبارت دیگر، سواد مالی به­طور ‌معنی‌داری ‌تأثیر روان‌رنجوری بر انتظارات بازده سرمایه‌گذاران را تعدیل می‌کند. این بدان معنی است که افراد با سطح بالاتری از روان‌رنجوری، اگر از سواد مالی بیشتری برخوردار باشند، انتظارات بازده متفاوت و احتمالاً دقیق‌تری نسبت به سایران خواهند داشت. سواد مالی به این افراد کمک می‌کند تا ‌تأثیرات منفی روان‌رنجوری بر انتظارات بازده خود را مدیریت یا کاهش دهند.

 

جدول(7). نتایج سنجش مفروضات پژوهش به روش حداقل مربعات جزئی

مفروضات پژوهش	ضریب مسیر	آمارۀ t	سطح ‌معنی‌داری	نتیجه
نقش تعدیلگر سواد مالی بر ‌تأثیر برون‌گرایی بر درک ریسک سرمایه‌گذاران	560/0	297/5	000/0	‌تأیید
نقش تعدیلگر سواد مالی بر ‌تأثیر روان‌رنجوری بر درک ریسک سرمایه‌گذاران	556/0	524/3	000/0	‌تأیید
نقش تعدیلگر سواد مالی بر ‌تأثیر برون‌گرایی بر نگرش ریسک سرمایه‌گذاران	701/0	762/2	010/0	‌تأیید
نقش تعدیلگر سواد مالی بر ‌تأثیر روان‌رنجوری بر نگرش ریسک سرمایه‌گذاران	618/0	565/2	017/0	‌تأیید
نقش تعدیلگر سواد مالی بر ‌تأثیر برون‌گرایی بر انتظارات بازده سرمایه‌گذاران	450/0	529/3	000/0	‌تأیید
نقش تعدیلگر سواد مالی بر ‌تأثیر روان‌رنجوری بر انتظارات بازده سرمایه‌گذاران	600/0	215/4	000/0	‌تأیید

بحث و نتیجه‌گیری

هدف پژوهش بررسی ‌تأثیر برون‌گرایی و روان‌رنجوری بر نگرش ریسک، درک ریسک و انتظارات بازده سرمایه‌گذاران با توجه به نقش تعدیلی سواد مالی در بورس اوراق بهادار تهران است.‌ 

فرضیۀ اول با عنوان "سواد مالی بر رابطۀ برون‌گرایی و درک ریسک سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران ‌تأثیر ‌معنی‌داری دارد" ‌تأیید شد. به‌عبارت دیگر، سواد مالی ‌تأثیر برون‌گرایی بر درک ریسک سرمایه‌گذاران را به‌طور ‌معنی‌داری تقویت می‌کند. این نتیجه می‌تواند به این معنی باشد که افراد با سواد مالی بیشتر، بهتر می‌توانند از ویژگی‌های شخصیتی خود مانند برون‌گرایی برای ارزیابی دقیق‌تر ریسک‌ها در بازار سرمایه استفاده کنند.

فرضیۀ دوم با عنوان "سواد مالی بر رابطۀ روان‌رنجوری و درک ریسک سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران ‌تأثیر ‌معنی‌داری دارد" ‌تأیید شد. به‌عبارت دیگر، سواد مالی می‌تواند ‌تأثیر روان‌رنجوری بر درک ریسک سرمایه‌گذاران را به‌طور ‌معنی‌داری تغییر دهد. این نتیجه ممکن است بیانگر این باشد که افراد با سطح بالاتری از روان‌رنجوری، در صورتی که دارای سواد مالی زیادی باشند، درک بهتری از ریسک‌ها در بازار سرمایه خواهند داشت. سواد مالی در اینجا نقش مهمی در کاهش یا تعدیل آثار منفی روان‌رنجوری بر درک ریسک دارد.

فرضیۀ سوم به عنوان "سواد مالی بر رابطۀ برون‌گرایی و نگرش ریسک سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران ‌تأثیر ‌معنی‌داری دارد" ‌تأیید شد. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که سواد مالی به‌طور ‌معنی‌داری بر نحوۀ ‌تأثیرگذاری برون‌گرایی بر نگرش ریسک سرمایه‌گذاران مؤثر است. به‌عبارت دیگر، افراد برون‌گرا با سواد مالی بیشتر، نگرش متفاوت و احتمالاً دقیق‌تری نسبت به ریسک‌ها در بازار سرمایه دارند. سواد مالی در اینجا ‌به‌عنوان عاملی که آثار ویژگی‌های شخصیتی بر نگرش به ریسک را تغییر می‌دهد، عمل می‌کند.

فرضیۀ چهارم با عنوان "سواد مالی بر رابطۀ روان‌رنجوری و نگرش ریسک سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار ‌تأثیر ‌معنی‌داری دارد" ‌تأیید شد. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که سواد مالی به­طور ‌معنی‌داری ‌تأثیر روان‌رنجوری بر نگرش ریسک سرمایه‌گذاران را تعدیل می‌کند. این بدان معنی ­است که افرادی که سطح بالاتری از روان‌رنجوری دارند و همزمان از سواد مالی بیشتری برخوردارند، نگرش متفاوت و احتمالاً دقیق‌تری نسبت به ریسک در بازار سرمایه خواهند داشت. سواد مالی به این افراد کمک می‌کند تا ‌تأثیرات منفی روان‌رنجوری بر نگرش آن‌ها نسبت به ریسک کاهش یابد یا به شیوه‌ای بهتر مدیریت شود.

فرضیۀ پنجم با عنوان "سواد مالی بر رابطۀ برون‌گرایی و انتظارات بازده سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران ‌تأثیر ‌معنی‌داری دارد" ‌تأیید شد. به‌عبارت دیگر، سواد مالی به­طور ‌معنی‌داری ‌تأثیر برون‌گرایی بر انتظارات بازده سرمایه‌گذاران را تعدیل می‌کند. این بدان معنی است که افراد برون‌گرا با سواد مالی بیشتر، انتظارات بازده متفاوت و احتمالاً دقیق‌تری نسبت به سایر سرمایه‌گذاران دارند. سواد مالی به این افراد کمک می‌کند تا از ویژگی‌های شخصیتی خود، مانند برون‌گرایی، برای تنظیم و مدیریت انتظارات بازده به نحو بهتری استفاده کنند.

فرضیۀ ششم با عنوان "سواد مالی بر ‌تأثیر روان‌رنجوری بر انتظارات بازده سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران ‌تأثیر معنی داری دارد" ‌تأیید شد به عبارت دیگر، سواد مالی به‌طور ‌معنی‌داری ‌تأثیر روان‌رنجوری بر انتظارات بازده سرمایه‌گذاران را تعدیل می‌کند و معناست که افراد با سطح بالاتری از روان‌رنجوری، اگر از سواد مالی بیشتری برخوردار باشند، انتظارات بازده متفاوت و احتمالاً دقیق‌تری نسبت به سایران خواهند داشت. سواد مالی به این افراد کمک می‌کند تا ‌تأثیرات منفی روان‌رنجوری بر انتظارات بازده خود را مدیریت یا کاهش دهند.

نتایج آزمون فرضیه­ها نقش تعدیلگر سواد مالی را ‌تأیید نمودند. افراد با سطح بالاتری از سواد مالی ممکن است درک بهتری از ریسک‌ها و انتظارات بازده مدنظر داشته باشند و بتوانند ‌تصمیم‌های سرمایه‌گذاری بهتر و مطمئن‌تر اتخاذ نمایند. از طرفی ویژگی‌های شخصیتی مانند برون‌گرایی می‌تواند نقش مهمی در درک ریسک داشته باشد. افرادی که دارای ویژگی‌های برون‌گرایی هستند ممکن است مایل باشند به ریسک بیشتر ورود کنند و در نتیجه انتظارات بازدهی و ریسک خود را به­طور متفاوتی از سایر افراد درک کنند. از طرف دیگر، افراد با سواد مالی فراوان ممکن است با وجود ویژگی‌های برون‌گرایی، به دلیل دسترسی به اطلاعات بیشتر و تحلیل بهتر، به ‌تصمیم‌های سرمایه‌گذاری موفق‌تری دست یابند. اگر سرمایه‌گذاران دچار روان‌رنجوری شوند، ممکن است درک آن‌ها از ریسک‌های سرمایه‌گذاری کاهش یابد و ‌تصمیم‌های آن‌ها تحت ‌تأثیرات عوامل غیرمنطقی قرار بگیرد. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که سواد مالی می‌تواند ‌به‌عنوان یک تعدیلگر برای ‌تأثیرات روان‌رنجوری در درک ریسک سرمایه‌گذاران عمل کند. ارتقای سطح سواد مالی سرمایه‌گذاران می‌تواند به کاهش ‌تأثیرات منفی روان‌رنجوری بر روی ‌تصمیم‌های سرمایه‌گذاری آن‌ها کمک کند. همچنین سواد مالی می‌تواند ‌به‌عنوان یک تعدیلگر برای ‌تأثیرات ویژگی شخصیتی روان‌رنجوری بر درک و نگرش ریسک سرمایه‌گذاران عمل کند. آگاهی از مفاهیم مالی و ریسک‌های سرمایه‌گذاری می‌تواند به سرمایه‌گذاران کمک کند تا از ‌تأثیرات مخرب روان‌رنجوری کاسته و ‌تصمیم‌های بهتری را اتخاذ کنند. وجود تعدیلگری به نام سواد مالی می‌تواند بر انتظارات بازده سرمایه‌گذاران ‌تأثیرگذار باشد. سواد مالی به افراد کمک می‌کند تا انتظارات متناسب با شرایط بازار و ریسک‌های مختلف را داشته باشند و ‌تصمیم‌های منطبق‌تری در مورد سرمایه‌گذاری خود بگیرند. با توجه به این موارد، می‌توان نتیجه گرفت که وجود سواد مالی به عنوان یک تعدیلگر می‌تواند ‌تأثیر مثبتی بر ‌تأثیر ویژگی شخصیتی روان‌رنجوری داشته باشد و به افراد در درک درست‌تری از ریسک‌ها و بازده‌های سرمایه‌گذاریشان کمک کند. این امر می‌تواند به افزایش کیفیت ‌تصمیم‌های سرمایه‌گذاری و کاهش احتمال خطاهای ناشی از انتظارات نامناسب کمک کند. بنابراین، توسعه و ارتقای سواد مالی در جامعه و ترویج آموزش‌های مالی مناسب می‌تواند از مهم­ترین راهکارهایی باشد که برای مدیریت بهتر انتظارات و رفتارهای سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار اتخاذ شود. نتایج حاصل از پژوهش حاضر با نتایج پژوهش­های میربزرگی و همکاران (1401)، نایب و همکاران (1400)، ناطق و زینبی (1400)، امامی و اسمعیلی (1397)، جلیلوند و رستمی نوروزآباد (1397)، هیجرودی و همکاران (1397)، ابراهیمی و همکاران (1396)، پاولیچک و همکاران (2021)، احمد (2020)، اوهلر و ویدلیچ (2018)، پان و استاتمن (2013) و نیکلسون و همکاران (2005)‌ همخوانی دارد. نتایج این پژوهش با یافته‌های پژوهش­ حسن التمیمی و بن کالی (2009) همخوانی دارد که نشان داد بین ‌تصمیم‌های سرمایه‌گذاری و سواد مالی رابطۀ ‌معنی‌داری وجود دارد. با توجه به نتایج، مشخص شد که فرضیۀ سواد مالی بر ‌تصمیم‌های سرمایه‌گذاران ‌تأثیر دارد که با نتایج پژوهش­های بایار و همکاران (2021) همخوانی دارد. علاوه بر این، مشخص شد که پذیرش ریسک مالی ‌تأثیر مثبتی بر تصمیم سرمایه‌گذاران دارد که با پژوهش­های نایون و همکاران (۲۰۲۱) و زکریا و همکاران (۲۰۱۷) همسو می‌باشد. می‌توان گفت سرمایه‌گذاران باید در ‌تصمیم‌های مالی خود به دنبال ریسک باشند. تجارب سرمایه‌گذاری و دانش مالی بیشتر منجربه پذیرش ریسک بیشتر ‌می‌شود و سرمایه‌گذار باید اوراق بهادار سرمایه‌گذاری با ریسک فراوان را انتخاب کند که با سطح بالای تحمل ریسک او مطابقت داشته باشد.

ارتقای سواد مالی سرمایه‌گذاران می‌تواند باعث افزایش درک آن‌ها از ریسک و بازده سرمایه‌گذاری شود. بنابراین پیشنهاد می‌شود برنامه‌های آموزشی و آگاهی‌زایی در زمینۀ مفاهیم مالی و ریسک برای سرمایه‌گذاران ارائه شود. ارزیابی دقیق ویژگی‌های شخصیتی سرمایه‌گذاران، ازجمله برون‌گرایی و روان‌رنجوری، می‌تواند بارزترین نگرانی‌های آن‌ها را شناسایی کند. براساس این ارزیابی، راهکارهایی برای مدیریت بهتر ریسک می‌تواند پیشنهاد شوند. به‌طور کلی، ترکیبی از آگاهی، مشاوره، مدیریت ریسک و تنظیم انتظارات می‌تواند به سرمایه‌گذاران کمک کند تا از ‌تأثیرات ناشی از تعدیلگر سواد مالی و روان‌رنجوری در درک ریسک‌های سرمایه‌گذاری خود پیشگیری کنند و ‌تصمیم‌های مناسب‌تری بگیرند. همچنین پژوهش‌های آینده می‌توانند به بررسی ‌تأثیر تعدیلی سواد مالی بر رابطۀ میان ویژگی‌های شخصیتی و نگرش به ریسک متمرکز شوند و نقش سواد مالی در تعدیل این رابطه را بررسی کنند. استفاده از رویکردهای تحلیل داده‌های متنوع و پیشرفته مانند مدل‌های پویایی سیستم‌ها و شبکه‌های عصبی مصنوعی برای بررسی این ارتباطات می‌تواند به بهترین شکل ممکن نقشه مفهومی این روابط را روشن‌تر کند.

 

References

AlyePour, N., & Zangeneh, M. )2023. ( Examining the moderating effect of financial literacy on the relationship between behavioral biases and investment decisions based on gender. In The Second National Conference on Innovative Applied Research in Accounting, Damghan. (In Persion)

Abdeldayem, M. M. (2016). Is there a relationship between financial literacy and investment decisions in the kingdom of bahrain. Journal of Management and Accounting Studies, 4(02), 68-78.

 Agarwalla, S. K., Barua, S. K., Jacob, J., & Varma, J. R. )2015(. Financial literacy among working young in urban india. World Development, 67, 101-109.

Akhtar, M., & Malik, M. U. (2023). Personality traits and investor risk behavior: moderating role of financial literacy. Managerial Finance, 49(5), 884-905.

Ahmad, F. (2020). Personality traits as predictor of cognitive biases: moderating role of risk-attitude. Qualitative Research in Financial Markets, 12(4), 465-484.

Allgood, S., & Walstad, W. (2011). The effects of perceived and actual financial knowledge on credit card behavior. Networks Financial Institute Working Paper, (15).

Almenberg, J., & Dreber, A. (2015). Gender, stock market participation and financial literacy. Economics Letters, 137, 140-142.

 Antonides G., & Van Der Sar, N. L. (1990), Individual expectations, risk perception and preferences in relation to investment decision making. Journal of Economic Psychology,11(2), 227-245.

Babaei Qane, M., Rajaie, Y. Rahimzadeh, A., & Dalmanpour, M. (2024). predicting and investigating behavioral factors affecting the decisions of ­foreign investors in Iran. Behavioral Financial , 18(166), 303-338. (In Persion)

Bannier, C. E., & Neubert, M. (2016). Gender differences in financial risk taking: The role of financial literacy and risk tolerance. Economics Letters. 145, 130-135. 

Barber, B. M., & Odean, T. (2011). The behavioral of individual investors. Handbook of the Economics of Finance, 1533-1570.

Bayar, Y., Sezgin, H. F., Öztürk, Ö. F., & Şaşmaz, M. Ü. (2020). Financial literacy and financial risk tolerance of individual investors: Multinomial logistic regression approach. Sage Open, 10(3), 2158244020945717.

Becker, A., Deckers, T., Dohmen, T., Falk, A., & Kosse, F. (2012). The relationship between economic preferences and psychological personality measures. Annual Review of Economics, 4(1), 453-478.

Boisclair, D., Lusardi, A., & Michaud, P. C. (2017). Financial literacy and retirement planning in canada. Journal of pension economics & finance, 16(3), 277-296. 

Calcagno, R., & Monticone, C. (2015). Financial literacy and the demand for financial advice. Journal of Banking & Finance, 50, 363-380. 

Chin, W. W. (1998). Commentary: Issues and opinion on structural equation modeling. MIS Quarterly, 22, 7-16.

Davari, A.,‌ & Rezazadeh, A. (2013). Structural equation modeling with PLS. Tehran: Jahad University. (In Persion)

Deck, C., Lee, J., & Reyes, J. (2014) Investing versus gambling: experimental evidence of multi-domain risk attitudes. Applied Economics Letters, 21(1), 19-23.‌ 

Driver, C., & Dowrick, S. (1997). Investment Intentions as an indicator of actual investment in Australian manufacturing. Australian Economic Papers, 36(68), 90-105.

 Ebrahimi, K., Dastgir, M., & Latifi, Z. (2016). The effect of personality characteristics of capital market analysts on investment trends, risk and return of their performance. International Journal of Finance & Managerial Accounting, 1(2), 25-35. 

Emami Heydari, N., & Esmaili, H. (2017). The effect of financial literacy on the relationship between investor personality and stock buying and selling behavior in Isfahan Stock Exchange. Master's Thesis. (In Persion)

Fisher, K. L., & Statman, M. (1997). The mean-variance-optimization puzzle: Security portfolios and food portfolios. Financial Analysts Journal, 53(4), 41-50.

Fornell, C., & Larcker, D. F. (1981). Evaluating structural equation models with unobservable variables and measurement error. Journal of Marketing Research, 18(1), 39-50. 

Ganzach, Y. (2000). Judging risk and return of financial assets. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 83(2), 353-370.

 Gerardi, K. (2010). Financial literacy and subprime mortgage delinquency: Evidence from a survey matched to administrative data. Diane Publishing.

Ghysels, E., Santa Clara, P., & Valkano, R. (2005). There is a risk-return trade-off after all.

 

Glaser, M. & Weber, M. (2005). September 11 and stock return expectations of individual investors. Review of Finance, 9(2), 243-279.

Hassan Al‐Tamimi, H. A., & Anood Bin Kalli, A. (2009). Financial literacy and investment decisions of UAE investors. The Journal of Risk Finance, 10(5), 500-516.

Hasanzadeh, A., Dehghan, A., & Alikhani, M. (2020). The effect of financial literacy and risk perception on investment decision in Tehran Stock Exchange. Financial Engineering and Securities Management (Portfolio Management), 10(41), 90–108. (In Persion)

Hastings, J. S., Madrian, B. C., & Skimmyhorn, W. L. (2013). Financial literacy, financial education, and economic outcomes. Annual Review of Economics, 5(1), 347-373.

Hastings, J. S., & Tejeda-Ashton, L. (2008). Financial literacy, information, and demand elasticity: survey and experimental evidence from Mexico (No. w14538). National Bureau of Economic Research.

Herliana, Y. T., Ratnawati, K., & Djumahir, D. (2023). The Role of Personality Traits as Mediation: The Effect of Financial Literacy and Risk Perception on Investment Decision. Journal of Business and Management Review, 4(6), 469-493.

Hermansson, C., & Jonsson, S. (2021). The impact of financial literacy and financial interest on risk tolerance. Journal of Behavioral and Experimental Finance, 29, 100450. 

Hijroudi, F., Doustar, M., & Moradi, M. (2018). Analysis of the role of five factor model of personality on the effect of financial information acquisition on behavior of investors in the Tehran Stock Exchange. Journal of Investment Knowledge, 7(25), 39-60. 

 Jalilvand, A., & Noroozabad, M. R. (2016). Recent Evidence on Investors’ Behavior in the Tehran Stock Exchange: Preliminary Evidence and Future Insights. Journal of Financial Research, 18(1), 95-125. (In Persion).

Kimball, M., & Shumway, T. (2006). Investor sophistication, and the participation, home bias, diversification, and employer stock puzzles. Unpublished manuscript, University of Michigan, Ann Arbor.

Kramer, M. M. (2016). Financial literacy, confidence and financial advice seeking. Journal of Economic Behavior & Organization, 131, 198-217. 

Lusardi A., & Mitchell, O. S. (2011) Financial literacy around the world: an overview. Journal of Pension Economics and Finance, 10(4), 497–508.

Lusardi, A., & Mitchell, O. S. (2014). The economic importance of financial literacy: Theory and evidence. Journal of Economic Literature, 52(1), 5–44.

Magner, N., Welker, R. B., & Campbell, T. L. (1996). Testing a model of cognitive budgetary participation processes in a latent variable structural equation's framework. Accounting and Business Research, 27(1), 41-50.

Mahdavi, M., & Horton, N. J. (2014). Financial Knowledge among Educated Women: Room for improvement.‌ Journal of Consumer Affairs, 48(2), 403-417.‌ 

Maqsoudi, N., & Eftekharipour H. (2024). The effect of investment knowledge and financial literacy on investment Risk, The 19th National Conference on Economics, Management and Accounting, shirvan. (In Persion)

Mayfield, C., Perdue, G., & Wooten, K. (2008). Investment management and personality type. Fnancial Services Review, 17(3), 219-236.

Merton, R. C. (1973). An intertemporal capital asset pricing model. Econometrica. Journal of the Econometric Society, 867-887.

Mirbozorgi, P., Hematfar, M., & Janani, M. H. (2022). explaining the appropriate model of investors’ risk power based on personality characteristics. The Financial Accounting and Auditing Researches, 14(53), 135–161. (In Persion)

Moazen Namaz, F., Pourali, M. R., Naranjouri, M., & Alikhani, R. (2024). The impact of personal emotions on auditors' ethical orientation. Journal of Financial Economics, 18(2), 423–442. (In Persion)

Mwathi, A. W. (2017). Effects of financial literacy on personal financial decisions among Egerton University employees, Nakuru County, Kenya (Doctoral dissertation, Egerton University).

 Nayebmohseni, S., Khalifehsultani, A., & Hejazi, R. (2021). Developing a Behavioral Model of Individual Investors’ Decision-making in the Iranian Capital Market. Financial Research Journal, 23(4), 625-652. (In Persion)

Naiwen, L., Wenju, Z., Mohsin, M., Rehman, M. Z. U., Naseem, S., & Afzal, A. (2021). The role of financial literacy and risk tolerance: an analysis of gender differences in the textile sector of Pakistan. Industria Textila, 72(3), 300-308.

 Nategh, G. A., & Zeinabi, N. (2021). The impact of personality characteristics on risk perception of stock exchange investors; analyzing the risk Intermediation role. Advances in Financial and Investment, 2(4), 33-54. (In Persion)

Nicholson, N., Soane, E., Fenton-O'Creevy, M., & Willman, P. (2005). Personality and domain‐specific risk taking. Journal of Risk Research, 8(2), 157-176.‏ 

Nofsinger, J., & Varma, A. (2014). Socially responsible funds and market crises. Journal of Banking & Finance, 48, 180-193.

Oehler, A., & Wedlich, F. (2018). The relationship of extraversion and neuroticism with risk attitude, risk perception, and return expectations. Journal of Neuroscience, Psychology, and Economics, 11(2), 63.

Pan, C. H., & Statman, M. (2013). Investor personality in investor questionnaires. Journal of Investment Consulting, 14(1), 48-56.‏ 

Pavlíček, A., Bobenič Hintošová, A., & Sudzina, F. (2021). Impact of personality traits and demographic factors on risk attitude. SAGE Open, 11(4), 21582440211066917.

 Pighami, A., & Moradi Basiri, A. (2016). An introduction to financial literacy (personal and family finance). Imam Sadiq University. (In Persion)

Sharp, W. (1964). Capital asset prices: A theory of market equilibrium under conditions of risks. journal of Finance, 19(3), 425- 442.

 Shahrestani, S., & Bostan Fath-Abadi, M. (2025). Examining the impact of financial literacy, investment risk, and willingness to invest in the Tehran Stock Exchange. In the Third International Conference on Political Science, Management, Economics, and Accounting. (In Persion)

Stella, G. P., Filotto, U., & Cervellati, E. M. (2020). A proposal for a new financial literacy questionnaire. International Journal of Business and Management, 15(2), 34-48.

Suprasta, N., & Nuryasman, M. N. (2020). Faktor-faktor yang mempengaruhi pengambilan keputusan investasi saham. Journal Ekonomi, 25(2), 251 -269.

Treerotchananon, A., Changchit, C., Cutshall, R., Lonkani, R., & Prasertsoontorn, T. (2024). The Influence of Personality Traits on Stock Investment Retention: Insights from Thai Investors. Journal of Risk and Financial Management, 17(11), 486.

Weber, E. U., Anderson, C. J., & Birnbaum, M. H. (1992). A theory of perceived risk and attractiveness. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 52(3), 492-523.

Weber, E. U., Blais, A. R., & Betz, N. E. (2002). A domain‐specific risk‐attitude scale: Measuring risk perceptions and risk behaviors. Journal of Behavioral Decision Making, 15(4), 263-290.

 Weber, M., Weber, E. U., & Nosić, A. (2013). Who takes risks when and why: Determinants of changes in investor risk taking. Review of Finance, 17(3), 847-83.

Yaghoobnezhad, A., Nikoomaram, H., & Moein, A. M. (2011). A Patern to measure the financial literacy of Iranian students using delphi fuzzy method authors., 2(8), 1-26. (In Persion)

 Yıldırım, M., Bayram, F., Oğuz, A., & Günay, G. (2017). Financial literacy level of individuals and its relationships to demographic variables. Mediterranean Journal of Social Sciences, 8(3), 19.‏ 

Zakaria, Z., Nor, S. M. M., & Ismail, M. R. (2017). Financial literacy and risk tolerance towards saving and investment: a case study in Malaysia. International Journal of Economics and Financial Issues, 7(4), 507-514.‏ 

 

 

---

[1] . گروه حسابداری، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران ([e-mail])

[2] 2. گروه حسابداری، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران (نویسندۀ مسئول): ([e-mail])

[3] 3. گروه حسابداری، واحد بندرگز، دانشگاه آزاد اسلامی، بندر گز، ایران ([e-mail])

[4] . گروه حسابداری، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران ([e-mail])

[5] 5. گروه حسابداری، واحد علی آباد کتول، دانشگاه آزاد اسلامی، علی‌آباد کتول، ایران ([e-mail])

 

DOI: 10.30486/FBRA.1404.1190573         

[6] . Content Validity Ratio

[7] . Partial Least Squares

[8] . Construct Reliability

[9] . Composite Reliability

[10] . Average Variance Extracted

[11] . Factor Loading

---