روش‌های تربیت اخلاقی در مثنوی معنوی
حیدر علی جهان بخشی
1
(
دکترای فقه و مبانی حقوق، استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر
)
الکلمات المفتاحية: تربیت, تربیت اخلاقی, روش‌ها, مولوی, مثنوی معنوی,
ملخص المقالة :
هدف از نگارش این مقاله بررسی وتبیین روش‌های تربیت اخلاقی از نظرگاه مولوی در مثنوی معنوی است. این پژوهش به‌روش اسنادی ـ تحلیلی از نوع کیفی با استفاده از منابع کتاب خانه‌ای صورت گرفته و داده‌های آن با مراجعه به ادلّه کتاب و سنّت، آثار علوم تربیتی و آرای مولوی در مثنوی جمع‌آوری شده است. یافته‌ها مبیّن آن است که تربیت در اسلام ماهیتّی ارزشی و هنجاری دارد و باید در راستای تقرّب به‌خداوند صورت پذیرد. این مهم محقق نمی‌گردد، مگر آن که مربّی محتوای امر تربیت را مطابق با شریعت دین مبین اسلام قرار دهد. ملاک سنجش تربیت با دین را باید از رهگذر عقل و وحی جستجو کرد. از این رو، مولانا در مثنوی معنوی در تبیین روش‌های تربیت اخلاقی از شیوه تلفیقی بهره جسته است. او با استمداد از دو وادی طریقت(عرفان) و شریعت(آیات و روایات) با بیانی شیوا به تبیین و تفهیم حقیقت دست یازیده است. او در ابتدا به مدد آیات و روایات در قالب تمثیل و حکایتی درصدد توصیف روش تربیتی بر آمده؛ سپس در قالب گزاره تجویزی به‌توصیه آن پرداخته است. مولانا مهم‌ترین روش را در تربیت اخلاقی صیانت از نفس دانسته، هرگونه ناهنجاری‌ها را از آثار بی‌توجّهی انسان‌ها به‌تهذیب نفس معرفی کرده است. او دیگر روش‌ها را بر روش تنبیه مقدم کرده و کاربست تنبیه را تنها به عنوان آخرین روش تربیتی آن هم از سوی مربّی امین مشروع دانسته است.
1. قرآن کریم
2. نهج‌البلاغه
3. ابن‌شعبه حرانی، حسین‌بن علی. (1404). تحف العقول. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم.
4. اعرافی، علیرضا و همکاران.(1395). روش‌های تربیت. قم: مؤسسه اشراق و عرفان، چاپ اول.
5. ـــــــــــــ .(1395). احکام تربیت فرزند. چاپ دوم، قم: مؤسسه اشراق و عرفان.
6. ـــــــــــــ .(1395). تربیت فرزند با رویکرد فقهی. تهران: اشراق و عرفان.
7. اعرافی، علیرضا و شکرالهی، مهدی .(1395). فقه تربیتی(تربیت عبادی). ج24، چاپ اول قم: مؤسسه اشراق و عرفان..
8. اعرافی، علیرضا، موسوی، سیدنقی.(1395). فقه تربیتی1(مبانی و پیش فرض‌ها). چاپ سوم، قم: مؤسسه اشراق و عرفان.
9. انصاری، قدرت‌الله.(1392). احکام و حقوق کودکان در اسلام. چاپ اول، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار.
10. آمدى، عبدالواحدبن محمد التمیمی.(1413). غررالحكم و درر الكلم. قم: دارالهادی.
11. بهشتی، محمد و همکاران.(1388). آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن. ج2، چاپ چهارم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
12. حاجی بابائیان امیری، محسن.(1398). روش‌های تربیت اخلاقی کاربردی در اسلام. چاپ ششم، تهران: سروش.
13. حاجی ده‌آبادی، محمدعلی.(1391). حقوق تربیتی کودک در اسلام. چاپ اول، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
14. ــــــــــــ .(1398). درآمدی بر نظام تربیتی اسلام. چاپ یازدهم، قم: مرکز نشر المصطفی.
15. حسین‌زاده، اکرم .(1386). آسیب شناسی تربیت اخلاقی. کتاب نقد، شماره 42.
16. داودی، محمد.(1394). تربیت دینی. جلد دوم، چاپ دوازدهم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
17. داوودی، محمد.(1391). سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت(ع). تربیت اخلاقی، جلد سوم، چاپ پنجم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
18. داوودی، محمد.(1394). سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت(ع) تربیت دینی. جلد دوم، چاپ یازدهم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
19. دهخدا، علی اکبر. (1372). لغت نامه دهخدا. تهران: دانشگاه تهران.
20. رهنمایی، سید احمد.(1388). درآمدی بر فلسفه تعلیم و تربیت. چاپ دوم، قم: نشر مؤسسه امام خمینی.
21. سعدی، ابو محمد.(1381). تصحیح یوسفی. غلامحسین، چاپ ششم، تهران: خوارزمی.
22. شکوهی، غلامحسین.(1370). مبانی و اصول آموزش و پرورش. چاپ چهارم، مشهد: آستان قدس رضوی.
23. قائمی مقدم، محمدرضا.(1388). روش‌های آسیب‌زا در تربیت از منظر تربیت اسلامی. چاپ چهارم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
24. قائمي، علي.(1365). زمينه تربيت. تهران: اميري.
25. کلینی، محمدبن یعقوب.(1407ق). الکافی. جلد ششم، چاپ چهارم، بيروت: دارالکتب الاسلامیه.
26. کریمی، عبدالعظیم.(1379). تعلیم و تربیت به کجا می رود، تهران، مؤسسه فرهنگی منادی تربیت.
27. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى.(1410ق). بحار الأنوار، 33 جلد، بيروت: مؤسسة الطبع و النشر.
28. مطهری، مرتضی.(1375). تعلیم و تربیت در اسلام. چاپ بیست وهفتم، تهران: صدرا.
29. مولوی، جلال‌الدین .(1375) . مثنوی معنوی. تهران: ناهید.
30. میرخلیلی، سیدمحمود.(1390). سد ذرائع و پیشگیری از بزهکاری در آموزه های اسلامی. حقوق اسلامی سال هشتم، شماره 31.
31. نوری، حسین. (1408ق). مستدرک وسائل الشیعه. بیروت: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث.
32. همت بناری، علی.(1388). نگرشی بر تعامل فقه و تربیت. چاپ دوم، قم: نشر مؤسسه امام خمینی.
