روش‌های تربیت اخلاقی در مثنوی معنوی
حیدر علی جهان بخشی
1
(
دکترای فقه و مبانی حقوق، استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر
)
کلید واژه: تربیت, تربیت اخلاقی, روش‌ها, مولوی, مثنوی معنوی,
چکیده مقاله :
هدف از نگارش این مقاله بررسی وتبیین روش‌های تربیت اخلاقی از نظرگاه مولوی در مثنوی معنوی است. این پژوهش به‌روش اسنادی ـ تحلیلی از نوع کیفی با استفاده از منابع کتاب خانه‌ای صورت گرفته و داده‌های آن با مراجعه به ادلّه کتاب و سنّت، آثار علوم تربیتی و آرای مولوی در مثنوی جمع‌آوری شده است. یافته‌ها مبیّن آن است که تربیت در اسلام ماهیتّی ارزشی و هنجاری دارد و باید در راستای تقرّب به‌خداوند صورت پذیرد. این مهم محقق نمی‌گردد، مگر آن که مربّی محتوای امر تربیت را مطابق با شریعت دین مبین اسلام قرار دهد. ملاک سنجش تربیت با دین را باید از رهگذر عقل و وحی جستجو کرد. از این رو، مولانا در مثنوی معنوی در تبیین روش‌های تربیت اخلاقی از شیوه تلفیقی بهره جسته است. او با استمداد از دو وادی طریقت(عرفان) و شریعت(آیات و روایات) با بیانی شیوا به تبیین و تفهیم حقیقت دست یازیده است. او در ابتدا به مدد آیات و روایات در قالب تمثیل و حکایتی درصدد توصیف روش تربیتی بر آمده؛ سپس در قالب گزاره تجویزی به‌توصیه آن پرداخته است. مولانا مهم‌ترین روش را در تربیت اخلاقی صیانت از نفس دانسته، هرگونه ناهنجاری‌ها را از آثار بی‌توجّهی انسان‌ها به‌تهذیب نفس معرفی کرده است. او دیگر روش‌ها را بر روش تنبیه مقدم کرده و کاربست تنبیه را تنها به عنوان آخرین روش تربیتی آن هم از سوی مربّی امین مشروع دانسته است.
چکیده انگلیسی :
The purpose of writing this article is to investigate and explain the methods of moral education from Maulavi's point of view in Masnavi Ma'navi. This research was conducted using the qualitative documentary-analytical method using library sources and its data was collected by referring to the evidence of the book and Sunnah, the works of educational sciences and Maulavi's opinions in the Masnavi. The findings show that education in Islam has a value and normative nature and should be done in the direction of getting closer to God. This task cannot be achieved unless the teacher makes the content of the education in accordance with the Sharia of the religion of Islam. The criteria for measuring education and religion should be sought through reason and revelation. Therefore, in Masnavi Mawani, Rumi used the integrated method in explaining the methods of moral education. With the help of the two fields of Tariqat (mysticism) and Shariat (verses and traditions), he has reached to explain and understand the truth with an eloquent expression. At first, he tried to describe the educational method with the help of verses and narrations in the form of parables and anecdotes; Then he has recommended it in the form of a prescriptive statement. Maulana considered the most important method in moral education to protect the self, and he introduced any abnormalities from the careless works of humans to the refinement of the self. He has prioritized other methods over the punishment method and considered the use of punishment as the last method of education, even by the teacher Amin.
1. قرآن کریم
2. نهج‌البلاغه
3. ابن‌شعبه حرانی، حسین‌بن علی. (1404). تحف العقول. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم.
4. اعرافی، علیرضا و همکاران.(1395). روش‌های تربیت. قم: مؤسسه اشراق و عرفان، چاپ اول.
5. ـــــــــــــ .(1395). احکام تربیت فرزند. چاپ دوم، قم: مؤسسه اشراق و عرفان.
6. ـــــــــــــ .(1395). تربیت فرزند با رویکرد فقهی. تهران: اشراق و عرفان.
7. اعرافی، علیرضا و شکرالهی، مهدی .(1395). فقه تربیتی(تربیت عبادی). ج24، چاپ اول قم: مؤسسه اشراق و عرفان..
8. اعرافی، علیرضا، موسوی، سیدنقی.(1395). فقه تربیتی1(مبانی و پیش فرض‌ها). چاپ سوم، قم: مؤسسه اشراق و عرفان.
9. انصاری، قدرت‌الله.(1392). احکام و حقوق کودکان در اسلام. چاپ اول، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار.
10. آمدى، عبدالواحدبن محمد التمیمی.(1413). غررالحكم و درر الكلم. قم: دارالهادی.
11. بهشتی، محمد و همکاران.(1388). آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن. ج2، چاپ چهارم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
12. حاجی بابائیان امیری، محسن.(1398). روش‌های تربیت اخلاقی کاربردی در اسلام. چاپ ششم، تهران: سروش.
13. حاجی ده‌آبادی، محمدعلی.(1391). حقوق تربیتی کودک در اسلام. چاپ اول، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
14. ــــــــــــ .(1398). درآمدی بر نظام تربیتی اسلام. چاپ یازدهم، قم: مرکز نشر المصطفی.
15. حسین‌زاده، اکرم .(1386). آسیب شناسی تربیت اخلاقی. کتاب نقد، شماره 42.
16. داودی، محمد.(1394). تربیت دینی. جلد دوم، چاپ دوازدهم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
17. داوودی، محمد.(1391). سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت(ع). تربیت اخلاقی، جلد سوم، چاپ پنجم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
18. داوودی، محمد.(1394). سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت(ع) تربیت دینی. جلد دوم، چاپ یازدهم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
19. دهخدا، علی اکبر. (1372). لغت نامه دهخدا. تهران: دانشگاه تهران.
20. رهنمایی، سید احمد.(1388). درآمدی بر فلسفه تعلیم و تربیت. چاپ دوم، قم: نشر مؤسسه امام خمینی.
21. سعدی، ابو محمد.(1381). تصحیح یوسفی. غلامحسین، چاپ ششم، تهران: خوارزمی.
22. شکوهی، غلامحسین.(1370). مبانی و اصول آموزش و پرورش. چاپ چهارم، مشهد: آستان قدس رضوی.
23. قائمی مقدم، محمدرضا.(1388). روش‌های آسیب‌زا در تربیت از منظر تربیت اسلامی. چاپ چهارم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
24. قائمي، علي.(1365). زمينه تربيت. تهران: اميري.
25. کلینی، محمدبن یعقوب.(1407ق). الکافی. جلد ششم، چاپ چهارم، بيروت: دارالکتب الاسلامیه.
26. کریمی، عبدالعظیم.(1379). تعلیم و تربیت به کجا می رود، تهران، مؤسسه فرهنگی منادی تربیت.
27. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى.(1410ق). بحار الأنوار، 33 جلد، بيروت: مؤسسة الطبع و النشر.
28. مطهری، مرتضی.(1375). تعلیم و تربیت در اسلام. چاپ بیست وهفتم، تهران: صدرا.
29. مولوی، جلال‌الدین .(1375) . مثنوی معنوی. تهران: ناهید.
30. میرخلیلی، سیدمحمود.(1390). سد ذرائع و پیشگیری از بزهکاری در آموزه های اسلامی. حقوق اسلامی سال هشتم، شماره 31.
31. نوری، حسین. (1408ق). مستدرک وسائل الشیعه. بیروت: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث.
32. همت بناری، علی.(1388). نگرشی بر تعامل فقه و تربیت. چاپ دوم، قم: نشر مؤسسه امام خمینی.
