واکاوی جایگاه ممالیک در زمان انتقال خلافت عباسی از بغداد به مصر
الموضوعات :سید محمد احمدی مقدم 1 , رضا کیانی نیا 2 , غفار پوربختیار 3
1 - گروه تاریخ ، واحد شوشتر ، دانشگاه آزاد اسلامی ، شوشتر ، ایران.
2 - گروه تاریخ ، واحد شوشتر ، دانشگاه آزاد اسلامی ، شوشتر ،ایران. (نویسنده مسئول )
3 - گروه تاریخ ، واحد شوشتر ، دانشگاه آزاد اسلامی ، شوشتر ،ایران.
الکلمات المفتاحية: ممالیک, خلافت, بغداد, مصر ,
ملخص المقالة :
در دوران انتقال خلافت عباسی از بغداد به مصر، نقش ممالیک به عنوان نیروی نظامی و اداری بسیار برجسته بود. ممالیک ابتدا به عنوان غلامان نظامی وارد ساختار حکومت می‌شدند و پس از آموزش‌های نظامی و اداری، به عنوان سربازان و مدیران حکومتی خدمت می‌کردند. این سیستم بردگی نظامی در دوره عباسیان شکل گرفت و ممالیک به دلیل توانمندی‌های نظامی و وفاداری به اربابان، به سرعت در ساختار حکومتی نفوذ کردند. ممالیک عموماً از مناطق ترک‌تبار و قفقاز به خدمت گرفته می‌شدند و با پیشرفت در ساختار قدرتی، به مناصب بالاتری در حکومت دست یافتند. آن‌ها با سازمان‌دهی منظم و توانایی‌های نظامی فراوان، به فرماندهی سپاه و حتی به امارت و سلطنت رسیدند. در مصر، ممالیک نه تنها به عنوان نیروی نظامی، بلکه به عنوان اصلی‌ترین بازیگران سیاسی و اقتصادی تلقی می‌شدند که نقش مهمی در تقویت و حفظ ساختار حکومتی داشتند. انتقال خلافت به مصر نماد تغییرات عمیق در ساختار قدرت و نقش ممالیک در تقویت این ساختار بود. ممالیک با تأسیس نظامی مرکزی، اقتصاد و فرهنگ مصر را توسعه دادند و به رونق این منطقه کمک کردند. این مقاله با بررسی نقش گسترده ممالیک در دوران خلافت عباسی، به نقش بی‌نظیر آنان در تاریخ اسلامی پرداخته است.
مراجع
ـ پورعابدینی،مریم, پ.س., مقایسه تطبیقی تذهیب قرآن های دوره ایلخانی و ممالیک مصر(نمونه موردی: قرآنهای متعلق به ۷۰۱ تا ۷۱۶ هجری قمری ۱۳۰۲- تا ۱۳۱۳ میلادی). هفتمین کنفرانس بین المللی مطالعات میان رشته علوم انسانی و اسلامی ایران 1401.
ـ پورمحمدی‌املشی, ن., رویارویی در دو جبهه (دولت ممالیک و نقش سیاسی و تمدنی آنان در تاریخ اسلام). کتاب ماه تاریخ و جغرافیا, 1387. 123(1): p. 96-98.
ـ رهبری, دولت ممالیک مصر و ارتباط آن با خلافت عباسی. فرهنگ پژوهش, 2014. 19: p. 97-116.
ـ سیفی، احسان., تحقیقی پیرامون وافدیه اویراتیه بزرگ ترین موج پناهندگان مغول به دولت ممالیک مصر. 1388.
ـ شریفی, عودی, ستار, رضاءی, & رمضان. ویژگی‌ها و روش‌های تاریخ‌نگاری در عصر ممالیک (648 تا 923 ه. ق.). پژوهشنامه امامیه, 2023. 9(17): p. 183-209.
ـ عسگری، فاطمه؛ برزگر کلیشمی، ولی الله , بررسی پدیده گرانی و راه های مقابله با آن در مصر دوره ممالیک بحری. 2021.
ـ غفرانی, علی., مروری بر منابع تاریخی دورة ممالیک. مقالات و بررسیها (منتشر نمی شود), 1999. 66.
ـ غلامی،فرود, ا.س.م., نگاهی به اوضاع آموزش دوره ممالیک. پژوهش های تاریخی، اجتماعی و سیاسی, 1396. 1(3): p. 54-41.
ـ قزوینی نظم آبادی, م. و ع. رحیمی, جایگاه تشیع در قلمرو حکومت ممالیک. 1394.
ـ مقدم, ا. و ک. نیا, واکاوی تاریخی تحلیلی موضع دولت ممالیک در مورد شیعیان مصر و شام. پژوهش نامه تاریخ, 2021. 16(64).
ـ میرحمزه،سمانه, امانی چاکلی، بهرام؛ تقوی سنگدهی، سیده لیلا, بررسی تطبیقی شرح حال نگاری در عصر عباسی (656-132 ه . ق) و ممالیک (923-648 ه . ق). تاریخنامه خوارزمی, 1393. 1(4).
ـAmitai, R., The resolution of the Mongol-Mamluk war, in Mongols, Turks, and Others. 2005, Brill. p. 359-390.
ـHathaway, J., The politics of households in Ottoman Egypt: the rise of the Qazdaglis. 2002: Cambridge University Press.
ـHofer, N.C., Sufism, state, and society in Ayyubid and early Mamluk Egypt, 1173–1309. 2011: Emory University.
ـHolt, P.M., The Age of the Crusades: the Near East from the eleventh century to 1517. 2014: Routledge.
ـHumphreys, R.S., From Saladin to the Mongols: The Ayyubids of Damascus, 1193-1260. 1977: Suny Press.
ـIrwin, R., The Middle East in the Middle Ages: The Early Mamluk Sultanate, 1250-1382. 1986: Southern Illinois University Press.
ـKennedy, H., The Prophet and the age of the Caliphates: the Islamic Near East from the sixth to the eleventh century. 2022: Routledge.
ـPetry, C.F., Protectors or praetorians?: the last Mamluk sultans and Egypt's waning as a great power. 1994: Suny Press.
ـRapoport, Y. and S. Connerman, New Directions in the Social History of the Mamluk Era. History and Society during the Mamluk Period (1250–1517). Studies of the Annemarie Schimmel College i, 2014: p. 143-155.
ـTagir, S., The Bahri Mamluks in the politics and society of Egypt and the Middle East in the 13th–14th centuries. 2017.
