مطالعه نمادشناسی نقش‌مایه پری در سفال آمل و ارتباط آن با مفاهیم اسطوره‌ای و باورهای عامیانه مازندران

الموضوعات :

سیده محبوبه مقیم نژادحسینی ¹ , سید مهران مقیم نژاد حسینی ²

1 - مربی، دانشکده هنر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قائمشهرـ
2 - کارشناس ارشد پژوهش هنر، دانشکده علوم نظری، دانشگاه هنر تهران

تاريخ الإرسال : 19 الأحد , رجب, 1446 تاريخ التأكيد : 08 الأحد , شوال, 1446 تاريخ الإصدار : 26 الأحد , ذو الحجة, 1446

الکلمات المفتاحية: سفال آمل, نقش‌مایه پری, نمادشناسی, باورهای عامیانه مازندران, اسطوره¬ شناسی.,

ملخص المقالة :

عناصر اساطیری همچون پری، از دیرباز در باورهای عامیانه و هنرهای ‌سنّتی جوامع مختلف دارای جایگاه ارزشمندی است؛ در این میان در اساطیر مازندران و به صورت ویژه در سفالینه‌های آمل، نقش‌مایة پری به صورت نمادین به عنوان شاخص¬ترین بستر معنایی جلوه¬گر شده است. این پژوهش با تحلیل بصری و نمادینِ نقش پری در سفال آمل، و با رویکرد اسطوره¬ای در صدد دست¬یابی به لایه¬¬های پنهان عناصر بصری پری و این آثار است؛ مفاهیم اسطوره¬ای که نشأت گرفته از باورهای کهن مازندران است. نتایج پژوهش حاضر که به روش توصیفی ـ تحلیلی گرد آمده است، نشان می‌دهد که نقش‌مایة پری در سفال آمل، نه تنها یک عنصر تزئینی صرف، بلکه حامل لایه‌های عمیق نمادین و اسطوره‌ای است که بازتابندة بینش، باورها و جهان‌بینی مردمان کهن مازندران است. این نمادها در قالب تصویرهایی از پرندگان، اسب‌، کبوتر و ماهی‌ روایت‌گر پیوندی ژرف میان انسان و طبیعت، اسطوره و واقعیت هستند. بازشناسی این نقش‌مایه‌ها، افقی نو به روی پژوهش در زمینه‌ی نمادشناسی هنر ‌سنّتی ایرانی گشوده است و نشان می‌دهد که سفال آمل، همچون آینه‌ای تمام‌نما، تاریخ، فرهنگ و روان‌جمعی مردمانی را بازتاب می‌دهد که هنوز هم در لایه‌های پنهان هنرشان، اسطوره‌ها نفس می‌کشند.

المصادر:

ابراهیمی، معصومه، 1383. «پری» دایره المعارف بزرگ اسلامی. ج 13، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
ــــــــــــــــ ، 1389. «نقد اسطوره شناختی دیوها و موجودات ماورایی در داستان سلیم جواهری». فصلنامه نقد ادبی، 3( 11)، صص. 86-57.
http://dorl.net/dor/20.1001.1.20080360.1389.3.0.9.7
اتینگهاوزن، ریچارد ، گرابر، الگ. 1378. هنر و معماری اسلامی. ترجمه یعقوب آژند. تهران: سمت.
اثنی عشری، عاطفه، 1400. «مقایسۀ تطبیقی فرمشناسی و نمادشناسی نقوش پرنده بر روی سفال‌های پیش از تاریخ و سفال‌های دورۀ اسلامی در ایران». فصلنامه هنرهای صناعی ایران. 4 (2). صص 177-163 .
افشاری، مهران، 1379. «پری»، دانشنامه جهان اسلام. ج 5. تهران: بنیاد دایره المعارف اسلامی.
آبرکرامبی، نیکلاس و همکاران. 1370. فرهنگ جامعه شناسی. ترجمه حسن پوریان. تهران: چاپخش.
باقری حمید آبادی، ابراهیم، 1390. پرندگان در فرهنگ عامه مازندران. ساری: شلفین.
براری، میثم، 1395. سفال و ‌‌سفال‌گری در تبرستان سفال سازی قرون 3 تا 5. تهران: گلدسته.
براری، میثم، شفیعی، مهرنوش و آقاداود جلفائی، سمیرا، 1397. «بازخوانی ‌‌‌‌‌‌ویژگی‌های فرمی و ساختاری (طرح و نقش) در سفالینه¬های روستایی ساری». پژوهش هنر، 6(12)، صص. 39-29.
http://dorl.net/dor/20.1001.1.23453834.1395.6.12.5.0
البرز، پرویز، 1369. شکوه شاهنامه در آینه تریبت و اخلاق پهلوانان. تهران: دانشگاه الزهرا.
بهار، مهرداد، 1362. پژوهشی در اساطیر ایران. چاپ اول. تهران: توس.
ــــــــــ ، 1377. از اسطوره تا تاریخ. چاپ دوم. تهران: نشر چشمه.
بهرامی، مهدی، 1327. صنایع ایران ظروف سفالین. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
پیروز، غلامرضا. 1385. «مازندران در دنیای اساطیر». فصلنامه مطالعات ملی، 7(4)، صص.128ـ126.
https://dor.isc.āc/dor/20.1001.1.1735059.1385.7.28.7.2
توحیدی، فائق، 1379. فن و هنر ‌‌سفال‌گری. تهران: سمت.
توکلی مقدم، غلامحسین، 1385. وجه تسمیه شهرهای ایران. جلد اول. تهران: میعاد.
جعفری، محمود، 1382. «اسب و باران سازی در اساطیر ایران باستان». مجله مطالعات ایرانی، شماره4، صص. 59-53.
جوادیان کوتنایی، محمود، 1394. «از پریکا تا پری (مجموعه مقالات و اشعار شلاب، شناخت فرهنگ مازندران)»، شماره سوم، صص. 50-40.
چاکانی غنوی، فرشته، 1391. طراحی و ساخت آثار سرامیکی بر مبنای سفالینه نوع آمل، پایان نامه کارشناسی ارشد هنر اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، دانشکده هنر.
داد، سیما، 1375. فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: انتشارات مروارید.
درگاهی، زین‌العابدین و نامدار جویباری، خدیجه، 1394. «تحلیل روایت مردم مازندران از افسانه¬هایی با بن مایه¬های مذهبی». مجموعه مقاله های دهمین همایش بین المللی ترویج زبان و ادب فارسی. دانشگاه محقق اردبیلی. 4-6 شهریورماه .
درویشیان، علی اشرف و خندان، رضا، 1386. فرهنگ افسانه‌‌‌‌های مردم ایران. ج 19. تهران: کتاب و فرهنگ.
دیماند، موریس اسون، 1383. راهنمایی صنایع اسلامی. ترجمه: عبدا... فریاز. چاپ سوم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
رستگار فسایی، منصور، 1383. پیکره گردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
رضی، هاشم، 1381. دانشنامه ایران باستان: عصر اوستایی تا پایان دوره ساسانی. جلد 1، تهران: سخن.
سادات اشکوری، کاظم، 1387. افسانه‌‌‌‌های دهستان اشکور. تهران: هراز کرمان.
سرکاراتی، بهمن. 1350. «پری: تحقیقی در حاشیۀ اسطوره‌‌شناسی تطبیقی». نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. 23( شماره 1 تا 4)، صص. 50-40 و 3-2.
https://sid.ir/pāper/423346/fā
سولو، خوان ادواردو، 1383. فرهنگ نمادها. ترجمه مهرانگیز اوحدی. تهران: دستان.
سیستانی، ایرج، 1382. پژوهشی در نام شهرهای ایرانی. چاپ دوم. تهران: روزنه.
شمسی، فاطمه، 1396. بررسی چهره ی دیو و پری در افسانه‌‌‌‌های مازندران. تهران: سوره مهر.
صادقی سهل آباد، زینب، 1402. «بازنمایی سیمای اسطوره ایرانی «پری» در منظومه «دیو و پری» اثر آندری پادولینسکی». نشریه پژوهش های ادبیات تطبیقی. 11 (2).
صادقی شهیری، رضاؤ 1389. «نیما یوشیج و یک قصه پریوار (بررسی و مقایسه ساختاری شعر «پی دار و چوپان با قصه‌‌‌‌های پریوار)» . مجله جستارهای ادبی، 2(7)، صص. 150-139.
صفا، ذبیح‌الله، 1369. تاریخ ادبیات ایران. تهران: انتشارات فردوس.
صفاری، نسترن، 1382. «چهره اساطیری پری در شاهنامه». نشریه رشد آموزش زبان و ادب فارسی، 17(66)، صص. 88-84.
http://noo.rs/T3qvV
فطوره چی، مینو، 1386. «بررسی پیشینه تاریخی و فرهنگی پری با نگاهی به کلیات شمس». مجله فرهنگ (ویژه مولوی)، شماره 64 و 63، صص. 528-520.
https://www.noormāgs.ir/view/fā/ārticlepāge/572020
کامبخش فرد، سیف‌الله، 1379. سفال و ‌‌سفال‌گری از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر، تهران: انتشارات ققنوس.
کوپ، لارنس، 1384. اسطوره. ترجمه محمد دهقانی. تهران: علمی و فرهنگی.
کیانی، محمد یوسف، کریمی، فاطمه، 1364. هنر ‌‌سفال‌گری دوره اسلامی ایران. تهران: نشر مرکز باستان‌‌شناسی ایران.
کیانی، محمدیوسف، 1377. پیشینه سفال و ‌‌سفال‌گری در ایران. تهران: نسیم دانش.
گروبه، ارنست ج. 1384. سفال اسلامی. گردآوری دکتر ناصر خلیلی. ترجمه: فرناز خلیلی. جلد هفتم. تهران: کارنگ.
گریناوم، ا.س، 1371. «اسطوره اژدهاکشی در هند و ایران»، ترجمه فضل ا... پاکزاد. نامۀ فرهنگ، 2. (7)، صص. 93-90.
https://www.sid.ir/pāper/444486/fā
مولوی، جلال الدین محمد، 1384. کلیات شمس تبریزی. به تصحیح بدیع الزمان فروزانفر. تهران: دوستان.
مهجوریان نماری، علی‌اکبر، 1384. باورها و بازی‌‌‌‌های مردم مازندران. آمل: شمال (وابسته به موسسه فرهنگی هنری شمال‌‌‌‌)
مهدی‌‌‌‌‌پور عمرانی، روح‌الله، 1388. افسانه‌‌‌‌های مردم آمل. تهران: آفرینش.
نجفی، سید محمدباقر، 1989. آثار ایران در مصر. کلن: آکادمی علوم اسلامی.
وزیری، علی نقی، 1380. تاریخ عمومی هنرهای مصور. تهران: هیرمند.
یاحقی، محمدجعفر، 1388. فرهنگ اساطیر و داستان واره‌‌‌ها در ادبیات فارسی. تهران.

English Sources
Fehervāri, G. 1973. Islāmic Pottery: Ā Comprehensi Study bāsed in The Bārlowcollection. London: Fāber ānd Fāber limitodi
W.Āllāh, jāmes. 1991. Islāmic cerāmics. The university of Oxford:
āshmoleān museum.
Cāssirer, E. 1944. Ān Essāy on Mān: Ān Introduction to ā Philosophy of Humān Culture. New Hāven: Yāle University Press.
Turner, V. 1967. The Forest of Symbols: Āspects of Ndembu Rituāl. Ithācā: Cornell University Press.