« بررسی تطبیقی موانع و شواغل بن مایه‌های هرمسی بازگشت انسان به «وصال» در منطق الطیر عطار، مثنوی مولوی و رسائل‌سهروردی»
محمود تقی پور بدر
1
(
دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران
)
شهین قاسمی
2
(
استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.
)
فرزانه سرخی
3
(
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.
)
الکلمات المفتاحية: سهروردی, عطار, مولوی, هرمس, وصال. ,
ملخص المقالة :
عطار و مولوی از پیشگامان و مروجان سنت هرمسی در پیروی از حکمت اشراقی سهروردی به حساب می آیند. یکی از ارزشمندترین سرمایه‌های ایران باستان با همت بزرگانی چون شیخ اشراق حیات تازه ای را وارد ادبیات خشک و بی رمق ما وارد کرد و در دستان هنرمندانی چون عطار ، مولوی... با عرفان اسلامی خلاقیتی نو و جان نواز یافت. موضوع این نوشتار به روش توصیفی، تحلیلی و کتابخانه‌ای است. هدف این پژوهش بررسی تطبیقی موانع و شواغل بن مایه‌های هرمسی بازگشت انسان به وصال در منطق الطیر عطار، مثنوی مولوی و رسائل سهروردی است. هرمس یکی از آیین های باستانی ایران است که در نگره‌های عین القضات صبغۀ عرفانی به خود گرفته و در حکمت شیخ اشراق به اوج بالندگی رسیده است. یافته ها در نگاه این سه عارف در مضامینی چون؛ خویشتن‌نگری، فناء فی الله، مرگ اختیاری ...مطرح شده است. نتیجه چنین تحقیقی با استفاده از پندهای حکیمانه سهروردی با زبان رمز در رسائل و اشعار نغز و عارفانه عطار و مولوی در منطق الطیر و مثنوی که آبشخور نصایح آن دو، ریشه در قرآن و رسائل سهروردی دارد که طریقی کارآمد و خلاق را برای رهروان رقم زده باشد.
-قرآن کریم
2-ابراهیمی دینانی، غلامحسین، 1366، شعاع اندیشه و شهود در فلسفۀ سهروردی، چاپ دوم، تهران، حکمت.ُ
3-ابن سینا، حسین بن عبدالله،1364، رساله الاضحوبه، به تقلیق حسین خدیو جم، تهران، اطلاعات.
4-افلاطون، 1366، دورۀ کامل آثار افلاطون، جلد اول، ترجمه: محمد حسن لطفی-رضا کاویانی، چاپ دوم، تهران، خوارزمی.
5- پورنامداریان، تقی، 1389، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی: تحلیلی از داستان‌های عرفانی فلسفی ابن سینا و سهروردی.ویراست هفتم، تهران، علمی-فرهنگی.
6-پیری، موسی، 1394، بررسی و تحلیل رساله الطیر شهاب الدین سهروردی، همایش دانشگاه محقق اردبیلی، پیام نور،
7-تیتوس بورکهارت، 1389، کیمیا علم جهان علم جان، چاپ سوم، مترجم: گلناز رعدی آذرخشی،
8-چیتیک، ویلیام، 1389، راه عرفانی عشق، چاپ پنجم، مترجم: شهاب الدین عباسی، تهران، نشر پیکان.
9-حافظ شیرازی، شمس الدین محمد، 1370، دیوان غزلیات، چاپ هشتم، تهران، کتابخانه صفی علیشاه.
10-حسن زاده، حسن، 1362، دروس معرفت نفس، جلد دوم، تهران، علمی، فرهنگی.
11-حق شناس، مریم، اسپرهم، داوود، 1399، «تحلیل خوانش تصویری مولوی و سهروردی از مفهوم اسارت پرندۀ روح». ، ادیان و عرفان(مقاله پژوهشی)، دوره 53، شماره یکم، صص 42-23.
12-حیدری، محمود و رمضانی پارسا، داوود، 1397، «غربت عارفانه در شعر حافظ و ابن فارض».، وزارت علوم، شماره 5، صص 55-75.
13-خادمی، عین الله و کوکرم، فاطمه، 1393،« سیرو سلوک اشراقی بر اساس قصه غربت غربی».، فصلنامه تخصصی عرفان اسلامی، سال دهم، شماره 39.
14-دیباچی، محمدعلی، 1388، « تجرد نفس از دیدگاه سهروردی»، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، پیاپی 31، ص 78-59.
15-زمانی، عبدالکریم، 1382، بر لب دریای مثنوی معنوی، جلد دوم، تهران ، قطره.
16-زهره‌وند، سعید،1392، «غربت اندیشی صوفیانه و بازتاب آن در شعر فارسی».، پژوهش‌های ادب عرفانی(گوهر گویا)، سال هفتم،شماره دوم، پیاپی 25، ص140-105
17سجادی، سیدجعفر، 1350، فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران، طهوری.
18-سهروردی، شهاب الدین یحیی، بی تا، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، الف، ج یکم، تصحیح : هنری کربین.
19-سهروردی، شهاب الدین یحیی،1348)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج، جلد سوم، تصحیح: سید حسین نصر.
20-شمس‌مغربی، ملامحمد، 1385، دیوان کامل، مقدمه و شرح : دکتر ابوطالب میرعابدینی، تهران، زوّار.
21-عباسی داکانی، پرویز، 1380، شرح قصۀ غربت غربی، تهران، تندیس.
22-عین القضات همدانی، 1389، تمهیدات، چاپ هشتم، عفیف عسیران، تهران ، منوچهری.
23-فروزانفر، بدیع الزمان، 1388، کلیات شمس تبریزی، تهران، بهنود.
24-گوهرین، سید صادق، 1368، منطق الطیر(مقامات الطیور)، چاپ ششم، تهران، علمی و فرهنگی.
25-محمدعاملی(شیخ بهایی)، بهاءالدین، 1363، کشکول، ترجمه بهمن رازانی، چاپ چهارم، ارسطو، تهران.
26- محمدخانی، علی اصغر و سیّد عرب، حسن، 1386، نامۀ سهروردی(مجموعه مقالات)، چاپ دوم، تهران، سازمان چاپ و انتشارات.
27-معین، محمد، 1360، فرهنگ فارسی(متوسط)، جلد دوم، تهران، سپهر.
28-ملکشاهی، حسن، 1375، ترجمه و شرح اشارات و تنبیهات ابن سینا، ج اول، چاپ سوم، تهران، سروش.
29-میبدی، ابو الفضل رشیدالدین، بی تا، کشف الابرار و عده الابرار، جلد اول، به اهتمام: علی اصغر حکمت، تهران، امیر کبیر.
30-مولوی، جلال الدین محمد بلخی، 1387الف، دفتر اول، مثنوی، تصحیح، محمد استعلامی، چاپ نهم، تهران ، سخن.
31-مولوی، جلال الدین محمد بلخی، 1387ج، دفتر سوم، مثنوی، تصحیح، محمد استعلامی، چاپ نهم، تهران ، سخن.
32-مولوی، جلال الدین محمد بلخی، 1387د، دفتر چهارم، مثنوی، تصحیح، محمد استعلامی، چاپ نهم، تهران، سخن
33-ناتائیل براندن،1373، انسان بدون خویشتن یا روان‌شناسی از خود بیگانگی، مترجم: جمال هاشمی، حیدری.
34-نصر، سید حسین، 1389 الف، تاریخ فلسفه اسلام، ج چهارم، چ سوم، تهران، حکمت.
35-نصر، سید حسین، 1382ب،جاویدان خرد، ج اول، به اهتمام حسن حسینی، تهران، صدا و سیما.
36-نصراصفهانی، مریم،1397، «بکش زنت را»؛ خوانشی زنانه نگر از رساله های فلسقی-تمثیلی حی بن یقظان و قصه غربت غربی»، پژوهش‌نامۀ زنان، فصل‌نامۀ علمی-پژوهشی، سال نهم، شماره چهارم، صص170-149.
37-همایی، جلال الدین، 1369، مولوی نامه، جلد اول، تهران، نشر هما.
38-یونگ، کارل گوستاو، 1385، مشکلات روانی انسان مدرن، ترجمه محمود بهفروزی، تهران، جامی.
