ارزیابی عوامل مؤثر بر کاهش محرومیت اجتماعی در میان ساکنان سکونتگاههای غیررسمی شهر مشهد (مورد پژوهی: محله گلشهر)
الموضوعات :
ابوالفضل منصوری اطمینان
1
,
مریم بایرامی
2
1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه تهران، ایران
2 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: فقر شهری, محرومیت اجتماعی, سکونتگاه¬های غیررسمی, محله گلشهر شهر مشهد,
ملخص المقالة :
امروزه یکی از مهمترین چالشهای فضایی- کالبدی شهرها، گسترش سکونتگاههای غیررسمی است. مبتنی بر تحلیل محتوای پژوهشهای گوناگون، ساکنان سکونتگاههای غیررسمی با مشکلات عدیدهای مواجه هستند؛ اما دراین‌بین، یکی از مهمترین چالشهای این ساکنان، احساس محرومیت و طردشدگی اجتماعی است. مسئلهای که در عمل منجر به افزایش شکاف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و همچنین نارضایتی ساکنان این‌گونه سکونتگاهها در سطح شهرها شده است. پژوهش حاضر در راستای ارزیابی عوامل مؤثر بر کاهش محرومیت اجتماعی در میان ساکنان محله گلشهر شهر مشهد انجام‌گرفته است. در این پژوهش، مبتنی بر تحلیل محتوای کیفی، به تدوین عوامل مؤثر بر کاهش محرومیت اجتماعی در سطح محله گلشهر شهر مشهد اقدام و در ادامه با مراجعه به 40 نفر از متخصصان و نخبگان مرتبط با موضوع این پژوهش، با استفاده از روش تحلیل سلسلهمراتبی به اولویتبندی این عوامل پرداخته شده است. نتایج این پژوهش نشان میدهد که برآوردن نیازها و دسترسی به امکانات و خدمات لازم، بهرسمیت شناختن حق امنیت تصرف و سکونت، ارتقای آگاهی، دانش و سطح سواد، آموزش و مهارتآموزی شغلی، درگیرسازی و مشارکتخواهی اجتماعی، توسعه زیرساختهای زیربنایی و روبنایی لازم، بهگشت پاکیزگی محیطی و شبکهسازی و گسترش شبکههای روابط اجتماعی ازجمله عوامل مؤثر بر کاهش محرومیت اجتماعی در میان ساکنان محله گلشهر شهر مشهد محسوب میشوند و همچنین از دید متخصصان، بهرسمیت شناختن حق امنیت تصرف و سکونت (با امتیاز 258/0)، درگیرسازی و مشارکتخواهی اجتماعی (با امتیاز 219/0) و توسعه زیرساختهای زیربنایی و روبنایی لازم (با امتیاز 150/0) به ترتیب در جایگاههای اول تا سوم از حیث تأثیرگذاری بیشتر قرار دارند.
ایراندوست، کیومرث (1388). سکونتگاه¬های غیررسمی و اسطوره حاشیه‌نشینی، تهران: شرکت پردازش و برنامه¬ریزی شهری.
ایراندوست، کیومرث؛ اعظمی، محمد و تولایی، روح‌الله (1393). شاخص¬های تعریف و تعیین سکونتگاه¬های غیررسمی در ایران. فصلنامه مطالعات و پژوهش¬¬های شهری و منطقه¬ای، سال ششم، شماره 21، صفحات 60-43.
آسوبار، خالص (1398). چارچوب برنامه¬ریزی برای بازآفرینی پایدار محلات اسکان غیررسمی (مورد پژوهی: محله اسلام¬آباد شهر ارومیه)، پایان¬نامه کارشناسی ارشد، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
جوانمرد، کمال (1400). بررسی جامعه‌شناختی عوامل مؤثر بر محرومیت اجتماعی در بین جوانان 19 تا 30 ساله شهر کهنوج. مطالعات توسعه اجتماعی ایران، دوره 14، شماره 53، صفحات 270-255.
دلبری، علی و داودی، علیرضا (1391). کاربرد تکنیک فرآیند تحلیل سلسلهمراتبی (AHP) در رتبه¬بندی شاخص¬های ارزیابی جاذبه¬های توریستی. مجله تحقیق در عملیات و کاربرد¬های آن، سال نهم، شماره دوم، صفحات 79-57.
سرور، رحیم و روستا، مجید (1393). اصول و مبانی توانمندسازی محلات هدف برنامه¬های نوسازی و بهسازی شهری (سکونتگاه¬های غیررسمی و بافت¬های فرسوده)، تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
سفیری، خدیجه و میرزائی، معصومه (1401). تجربه زیسته دختران حاشیه‌نشین از مفهوم «محرومیت»: موردمطالعه منطقه حاشیه‌نشین دولت‌آباد استان کرمانشاه. پژوهش¬های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، سال 11، شماره پیاپی 36، شماره 1، صفحات 54-33.
شرکت بازآفرینی شهری ایران (1397). بازآفرینی شهری پایدار در محدوده¬ها و محله¬های ناکارآمد شهری، معاونت مسکن و ساختمان، وزارت راه و شهرسازی، چاپ اول، نشر نی.
صابری¬فر، رستم (1400). بررسی اثر احساس محرومیت بر بهزیستی اجتماعی در بافت¬های ناکارآمد شهری (نمونه موردی: شهر مشهد). مطالعات جامعه¬شناختی شهری، سال 11، شماره 38، صفحات 26-1.
علیتاجر، سعید؛ سجاد زاده، حسن؛ سعادتی وقار، پوریا و شهبازی، مهرداد (1395). نقش عوامل کالبدی در اجتماع¬پذیری سکونتگاه¬های غیررسمی (مطالعه موردی: محله¬های حصار امام خمینی و دیزج همدان). نشریه پژوهش و برنامه¬ریزی شهری، سال هفتم، شماره 24، صفحات 82-61.
فروغ¬زاده، سیمین (1401). بررسی تجربه محرومیت در میان زنان با تأکید بر خانواده و محله (موردمطالعه: زنان ساکن در سکونتگاه¬های غیررسمی التیمور مشهد). مطالعات جنسیت و خانواده، سال 9، شماره 2، صفحات 179-149.
مختارزاده، صفورا؛ قلعه¬نویی، محمود و خیرالدین، رضا (1398). تحلیل ارتباط میان جدا افتادگی کالبدی و محرومیت چندگانه در مناطق شهری؛ بررسی موردی: محلات شهر اصفهان. نامه معماری و شهرسازی، شماره 24، صفحات 46-29.
مرکز آمار ایران (1395). نتایج هشتمین سرشماری عمومی نفوس و مسکن.
موسوی، میرنجف و یزدانی چهاربرج، رسول (1394). تحلیل تناسب کاربری اراضی برای توسعه شهر تبریز با استفاده از مدل AHP- OWA. پژوهش¬های جغرافیای برنامه¬ریزی شهری، دوره 3، شماره 3، صفحات 381-361.
Amado, M., Poggi, F., Martins, A., Vieira, N., & Amado, A. (2018). Transformation of Informal Settlements: Case of Cape Vert. Peer-reviewed, p, 1-17, version available at Sustainability, 10, 2571; doi: 10.3390/su10072571.
Department for International Development. (2005). Reducing poverty by tackling social exclusion.
Farouk Hassan, Gh. (2012). Regeneration as an approach for the development of informal settlements in Cairo metropolitan, Alexandria Engineering Journal. doi:10.1016/j.aej.2012.02.003.
Olufemi, O. A., & Pauline, A. (2018). Regeneration- A Pragmatic Approach to Informal Settlement Development of Abesan Lagos, Nigeria. Sociology and Anthropology 6(9), 717-728, DOI: 10.13189/sa.2018.060904.
Poverty Strategy Document. (2015). National Strategic for poverty reeducation and for Social Inclusion.
Prattley, J., Buffel, T., Marshall, A., & Nazroo, J. (2020). Area effects on the level and development of social exclusion in later life. Social Science & Medicine, Volume 246, 112722, https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2019.11272.
Sofianou, E. (2015). Regeneration of Informal Settlements towards Sustainability: A Case Study Paraskevi-Kali SOFIANOU, Greece, From the Wisdom of the Ages to the Challenges of the Modern World Sofia, Bulgaria, pp. 1-19.
United Nations. (2019). World Urbanization Prospects the 2018 Revision.
