گفتمان‌سازی خانواده در الگوی اسلامی ایرانی: بررسی و نقد گفتمان‌های مخرب برای خانواده

الموضوعات : مطالعات اسلامی ایرانی خانواده

خدابخش احمدی ¹

1 - استاد مركز تحقيقات علوم رفتاري، پژوهشکده سبک زندگی، دانشگاه علوم پزشكي بقيه‌الله(عج). تهران، ایران.

تاريخ الإرسال : 13 السبت , صفر, 1446 تاريخ التأكيد : 08 الأربعاء , ربيع الأول, 1446 تاريخ الإصدار : 25 الخميس , جمادى الثانية, 1446

الکلمات المفتاحية: خانواده, تحلیل گفتمان, الگوی اسلامی ایرانی, تهاجم فرهنگی,

ملخص المقالة :

مقدمه: به‌دنبال تهاجم فرهنگی غرب، واژه­های نامأنوس با فرهنگ خانواده اسلامی ایرانی وارد گفتمان جامعه شده است. این واژه‌ها بارمعنایی مثبت را برای مسائل آسیب­زای خانواده به همراه دارند. برخی از آن‌ها آن‌چنان رایج شده است که بسیاری از مردم و حتی متخصصان خانواده هم به‌کار می­برند. بر این اساس در مقاله حاضر گفتمان‌های مخرب در حوزه خانواده که محصول تهاجم فرهنگی و آمپریالیسم روانی است و در جامعه ایران، هم در سطح نخبگانی و هم در سطح عموم گسترش یافته مورد شناسایی و نقد قرار گرفته و گفتمان مبتنی بر فرهنگ اسلامی ایرانی خانواده بیان شده است. روش: روش مورد استفاده، تحلیل گفتمان است. با استناد به روش‌شناختی تحلیل گفتمان انتقادی از سه مرحله توصیف و تفسیر و تبیین بهره گرفته شده است. در مرحله توصیف ویژگیهاي صوري متن مانند واژگان و ساخت‌هاي متنی بررسی شد. در مرحله تفسیر بر اساس مفروضات عقل سلیم، که به ویژگی‌هاي متن ارزش می­دهند، تولید و تفسیر شدند. در مرحله تبیین نیز به بیان ارتباط میان تعامل و بافت اجتماعی پرداخته شد.  یافته ها: برخی از مهم‎ترین واژه­های نامأنوس و گفتمان مخرب فرهنگ اسلامی ایرانی که مورد بررسی قرار گرفت عبارت بودند از دوست‌دختري و دوست پسري برای روابط نامشروع، ازدواج سفيد برای زندگی غیرشرعی و غیرقانونی زن و مرد، ازدواج­های سنتی در برابر ازدواج مدرن، خانه‌داری در برابر اشتغال زن، طلاق عاطفي بجای سردی عاطفی، جشن طلاق یا عزاداری برای طلاق، روابط فرازناشويي بجای خیانت، انقلاب جنسی بجای بی‌حیایی جنسی و کمال‌گرایی به‌جای کمال‌زدگی. نتیجه گیری: به عنوان نتیجه گیری می توان این سؤال را پرسید که چرا واژگان مخرب آن هم عمدتاً از سوی متخصصان امر وارد گفتمان جامعه می‌شود.  امیدواریم متخصصان خانواده در به‌کارگیری واژگان مربوط به خانواده توجه ویژه‌ای داشته باشند و از مفاهیم و واژگان منطبق با الگوی اسلامی ایرانی استفاده نمایند.  

المصادر:

قرآن كريم
ابراهیمی عبدالجواد (1378)، تهاجم فرهنگی: برگرفته از سخنرانی¬های استاد محمدتقی مصباح یزدی، نشر موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
احمدی خدابخش و اخوی ثمرین زهرا. (1401). شاخص‌ها و مؤلفه‌های سلامت خانواده ایرانی. فصلنامه فرهنگی- تربیتی زنان و خانواده, 17(60)،11-47.
احمدي خدابخش، (1398)، مولفه¬های سلامت خانواده در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، انتشارات مركز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، تهران، ايران.
احمدي خدابخش، (1403)، مشاوره در طلاق، انتشارات سازمان سمت، تهران، ايران.
آزاد‌ارمکی تقی (1378)؛ تحلیل جامعه‌شناختی راه‌های نفوذ فرهنگی در ایران معاصر، کتاب سروش، مجموعه مقالات رویارویی فرهنگی ایران و غرب در دوره معاصر.
امینی ابراهیم، (1381) تربیت، موسسه بوستان کتاب.
بهرامپور شعبانعلي (1378)، درآمدي بر تحليل گفتمان، مجموعه مقالات گفتمان و تحليل گفتماني، به اهتمام: محمدرضا تاجيك، اتنشارات فرهنگ گفتمان.
توفیقیان خدیجه، افشون مهدی، (1388). فمینیسم در ترازوی نقد، پژوهش نامه اسلامی زنان و خانواده، 2(3)، 59
جهانگيري، منصور (1403)؛ قانون مـدني جمهـوري اسـلامي ايـران، مـواد: نشر دوران.
حاتمی حمیدرضا، حاتمی محمد، حبی محمدباقر، پرهون هادی، پرهون کمال؛ (1394)، ارائه راهبردهای مصون سازی بنیان خانواده دربرابر جنگ نرم: با تاکید بر تهدیدات فرهنگی، فصلنامه روانشناسی نظامی، 2(24)، ص: 45-35.
حاجلی علی، (1395). فوکو، گفتمان، تحلیل گفتمان، فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 12(42)، 63-88.
حسنی‌فر عبدالرحمن، امیری پریان فاطمه. (1393). تحلیل گفتمان به‌مثابۀ روش. جستارهای سیاسی معاصر, 5(11), 49-67.
حسینی‌زاده سیدمحمدعلی، (1383)،‌ نظريه گفتمان و تحليل سياسي، فصلنامه علوم سياسي، شماره 28، ص: 181- 212.
خامنه¬ای سیدعلی مقام معظم رهبری: بیانات. سایت زیر. دریافت شهریور 1403: http://www.leader.ir/langs/fa/index.php?p=contentShow&id=12472; http://farsi.khamenei.ir
خسروي نيك مجيد، يارمحمدي لطف‌الله، (1380)2، شيوه‌اي در تحليل گفتمان و بررسي ديدگاه‌هاي فكري- اجتماعي، نامه فرهنگ، 42: 173-181
داداشی نیاکی محمدرضا. (1400). نقش خیانت زوج در انحلال نکاح، پژوهشهای حقوقی، 20(47)، 219-237.
رخشانی‌فر مهرعلی، دلاور غلامحسن، سالارزایی امیرحمزه. (1398). بررسی حداقل و حداکثر سن بلوغ ازنظرفقهای امامیه، حنفی و علم پزشکی. مجله دانشگاه علوم پزشکی مشهد، 62، ص: 82-468.
ساعي علي، (1398)، روش تحقيق در علوم اجتماعي با رهيافت عقلانيت انتقادي، تهران: انتشارات سمت
سرمدی یاسمن، احمدی خدابخش، (1400)، انواع آسیب‌های ناشی از خیانت زناشویی در زوجین، فصلنامه فرهنگی - تربیتی زنان و خانواده، 16(54)،67-47.
سلطاني، علي اصغر(1383)، تحليل گفتمان به مثابة نظريه و روش، فصلنامة علوم سياسي، شماره 28، 180-153.
سیدنژاد سید علی؛ حاتمی حمیدرضا؛ شبابی مهرداد؛ خلجی عباس؛ (1393)، رابطه تهاجم فرهنگی غرب و کارکرد خانواده ایرانی، فصلنامه فرهنگی _ تربیتی زنان و خانواده، 9(28)، ص: 62-37.
طباطبائی امیری، فائزه سادات؛ محمدیان، اکرم؛ (1391)، نقش تربیت دینی خانواده در مقابله با تهاجم فرهنگی، پژوهشنامه اسلامی زنان و خانواده، 12 (26)، ص: 136-111.
عقیلی ‌سید‌وحید، لطفی حقیقت، (1389)،کاربرد روش تحلیل گفتمان در علوم رفتاری مقاله 9، دوره 3، 4 ، 169-194،
عیسی وند لیلا و توحیدفام محمد، (1391). فمینیسم پست مدرن و تحول در مفهوم دموکراسی، نشریه تحقیقات حقوق خصوصی و کیفری، 8(1)، 61-86.
غنی زاده بافقی مریم، ورمزیار فائزه (1400)، تاثیر جنبش‌های فمینیسم بر تحول مفهوم خانواده، مجله پژوهشهای حقوقی، 20(46: 253-225.
فاتحی محمد، توکلی‌خانیکی محمدجواد، (1402). پیامدهای منفی ترویج تفکر آزادی جنسی غربی، مطالعه کیفی، مجله پژوهش در دین و سلامت، 9(2)، 76-90.
فتحي‌آشتياني علي، احمدي خدابخش، (1383) بررسي ازدواج هاي موفق و ناموفق در بين دانشجويان، دانشور رفتاري، 11(7): 16-9.
فرخي حسين و افتخاري سيداسماعيل،(1393)، گفتمان‌هاي هنري در ايران پس از انقلاب اسلامي، فصلنامه پاسداري فرهنگي انقلاب اسلامي، 3(10): 179-147.
فرقانی محمد مهدی. (1381). تحول گفتمان توسعه سیاسی در ایران(از مشروطه تا خاتمی). فصلنامه علوم اجتماعی، 9(17), 1-39.
فركلاف نورمن، (1401)، تحلیل گفتمان انتقادي، ترجمۀ روح الله قاسمی، انتشارات اندیشه احسان.
فروزان يونس، (1394) گفتمان‌سازي گذري بر تبيين مفهوم و الگوهاي گفتمان‌سازي با تأكيد بر ديدگاه‌هاي مقام معظم رهبري، مركز مطالعات و توليد پيام هوشمند.
فهرستی زهرا، (1386). بررسی سن بلوغ ازدیدگاه فقهی، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، 3(3)، 167- 193
لطف آبادی، حسین (1402) روان‌شناسی رشد، سمت
مجلسی محمدتقی،(1386)، بحارالانوار، انتشارات اسلامیه.
محسنی محمدجواد، (1391)، جستاري در نظریه و روش تحلیل گفتمان فرکلاف، معرفت فرهنگي اجتماعي،3(11)، 63-86.
موسوی سیدمحمدرضا؛ حیدری خدیجه؛ (1391)، تهاجم فرهنگی و راهکارهای مقابله با آن، فصلنامه دانش انتظامی زنجان، 1(4)، ص: 87-56.
نهج‌البلاغه، (1399)، مترجم فیض الاسلام، انتشارات فقیه.
نورمگز، بانک اطلاعات علمی، دریافت در شهریور ماه 1403، به آدرس: https://www.noormags.ir/view/fa/search
ون دایك، تئون ای، (1399)، مطالعاتی در تحلیل گفتمان، ترجمه پیمان کی‌فرخی، انتشارات پرسش.
یونیسیف، (1989)، پیمان نامه جهانی حقوق کودک مصوب مجمع عمومی سازمان ملل متحد.
Foucault، Michel (1994). The Archaeology of Knowledge. London: Routledge
Dudak.A.(2013). fathers claiming custody of their children clients of psychological and legal counseling. Procedia - Social and Behavioral Sciences.84 , 1281 – 1285.
Greenaway,E.S, Clark.S.(2017). Variation in the link between parental divorce and children’s health disadvantage in low and high divorce settings. SSM - Population Health, 3,473-48.
Paul Bohannan's Six Stations of Divorce Study Guide, Quizlet, https://quizlet.com › notes › paul-bohannan-s-six-statio. https://www.google.com/url
Sbarra.D.A, Hasselmo.K and Nojopranoto.W.(2012) Divorce and Death: A Case Study for Health Psychology.Social and Personality Psychology Compass, 6,905-919.
Yip. P. S.F., Yousuf.s Hon Chan.C, Yung.T, Wu. K.C.-C.(2015). The roles of culture and gender in the relationship between divorce and suicide risk: A meta-analysis. Social Science & Medicine. 128, 87-94.