تعیین تبخیر-تعرق و ضریب گیاهی گلرنگ در شرایط کم‌آبیاری با آب شور در گلخانه
الموضوعات :مهدی مکاری 1 , جواد علایی 2 , امیرحسین قادری 3
1 - استاديار، گروه مهندسي آب، مرکز آموزش عالي کاشمر، کاشمر، ايران.
2 - دانشجوي دکتري، گروه مهندسي آب، دانشکده کشاورزي، دانشگاه علوم کشاورزي و منابع طبيعي گرگان، گرگان، ايران.
3 - دانش‌آموخته کارشناسي ارشد، گروه مهندسي آب، دانشکده کشاورزي، دانشگاه علوم کشاورزي و منابع طبيعي گرگان، گرگان، ايران.
الکلمات المفتاحية: شوری, کمیابی آب, , لایسی‌متر کوچک, نیاز آبی ,
ملخص المقالة :
زمينه و هدف: آگاهي از نياز آبي که تابعي از نوع گياه و پارامترهاي هواشناسي مي‌باشد به‌منظور برنامه‌ريزي آبياري، امري ضروري است. لايسي‌مترهاي وزني و زهکش‌دار کوچک به دليل اندازه‌گيري مستقيم آب مصرفي، دقيق‌ترين روش براي محاسبه تبخير-تعرق بوده و خطاهاي ناشي از واسنجي نمودن وسايل اندازه‌گيري رطوبت خاک نظير تانسيومتر، TDR و ساير وسايل اندازه‌گيري رطوبت خاک را ندارند. با توجه به محدوديت دسترسي به لايسي‌مترهاي وزني و زهکش‌دار در اکثر مزارع کشاورزي، تعيين نياز آبي گياه از طريق محاسبه تبخير-تعرق مرجع و ضريب گياهي، روشي مرسوم و پُرکاربرد است. گلرنگ به علت دارا بودن بيش از 90 درصد اسيدهاي چرب غير اشباع، به‌ويژه اسيد لينولئيک و اسيد اولئيک مي‌تواند نقش مهمي در گسترش سطح زير کشت گياهان روغني و تأمين دانه‌هاي روغني در کشور داشته باشد. هدف پژوهش حاضر تعيين تبخير-تعرق و ضريب گياهي گلرنگ در شرايط بدون کمبود آب و شوري و هم‌چنين در شرايط تنش شوري و خشکي در گلخانه بود.
روش پژوهش: پژوهش حاضر به‌صورت فاکتوريل و در قالب طرح کاملاً تصادفي با سه تکرار در گلخانه تحقيقاتي مرکز آموزش عالي کاشمر انجام شد. تيمارهاي آزمايش سه رژيم آبياري 100، 75 و 50 درصد نياز آبي و چهار سطح شوري 7/0، 4، 8 و 12 دسي‌زيمنس بر متر بودند. به‌منظور اندازه‌گيري نياز آبي گلرنگ از 36 گلدان به عنوان لايسي‌متر کوچک استفاده شد. گلدان‌ها به‌صورت روزانه توزين و آبياري شدند و کسر رطوبت خاک آن‌ها از طريق اختلاف وزن گلدان در زمان آبياري با وزن همان گلدان در حالت ظرفيت زراعي گلداني به‌دست آمد. البته براي گلدان‌هاي تحت تنش خشکي، مقدار آب آبياري، 75 و 50 درصد مقدار آب آبياري براي گلدان‌هايي که به‌صورت کامل و بدون تنش خشکي آبياري شدند، در نظر گرفته شد. تبخير-تعرق گياه مرجع چمن نيز به‌صورت روزانه و با استفاده از دو گلدان که در آن‌ها چمن کشت شده بود، اندازه‌گيري شد. از تقسيم تبخير-تعرق گياه در يک فاصله زماني مشخص به تبخير-تعرق گياه مرجع در همان فاصله زماني، ضريب گياهي براي مراحل چهارگانه رشد گلرنگ به‌دست آمد. در تيمارهاي آبياري با آب شور، براي جلوگيري از تجمع نمک در محدوه ريشه گياه کسر آبشويي محاسبه و اعمال شد. رسم نمودارها و تحليل‌هاي آماري با استفاده از نرم‌افزارهاي اکسل، SPSS و سيگما پلات انجام شد.
يافته ها: نتايج تجزيه واريانس تبخير-تعرق گلرنگ نشان داد که شوري، خشکي، مرحله رشد و اثر توأمان آن‌ها بر تبخير-تعرق در سطح احتمال يک درصد (P<0.01) معني‌دار بود. با افزايش تنش شوري و خشکي تبخير-تعرق گياه به‌طور معني‌داري کاهش يافت. بيش‌ترين تبخير-تعرق در طول فصل رشد براي تيمار شاهد (يعني تيمار بدون کمبود آب و شوري) و به اندازه 5/269 ميلي‌متر و کم‌ترين مقدار آن در تيمار W2S3 و به اندازه 2/102 ميلي‌متر اتفاق افتاد. براي تمام تيمارهاي آزمايش، بيش‌ترين تبخير-تعرق گياه در مرحله مياني و کم‌ترين مقدار آن در مرحله اوليه رشد بود. مقدار ضريب گياهي گلرنگ در شرايط بدون کمبود آب و شوري، در مرحله ابتدايي، توسعه، مياني و پاياني رشد به ترتيب 55/0، 9/0، 26/1 و 85/0 به‌دست آمد. در شرايط تنش شوري و خشکي شديد ضريب گياهي گلرنگ در مرحله ابتدايي، توسعه، مياني و پاياني رشد به ترتيب به 07/0، 18/0، 3/0 و 13/0 کاهش يافت.
نتيجه گيري: با توجه به کاهش کمي و کيفي منابع آب زيرزميني در اکثر مناطق کشور و به خصوص در دشت ممنوعه بحراني کاشمر، تعيين دقيق نياز آبي گياهان زراعي و باغي و از جمله گياه دانه روغني و ارزشمند گلرنگ از اهميت بالايي برخوردار است. استفاده از لايسي‌مترهاي وزني و زهکش‌دار کوچک روشي دقيق در تعيين تبخير-تعرق گياهان به شمار مي‌رود اما محدوديت دسترسي به آن در بيش‌تر مزارع کشاورزي باعث شده است که پژوهشگران و مجريان طرح‌هاي آبياري اعم از سطحي و تحت فشار، براي محاسبه نياز آبي گياهان زراعي و باغي از ضرايب گياهي ارائه شده در نشريه شماره 56 فائو استفاده نمايند. نتايج تحقيقات زيادي نشان داده است که استفاده از ضرايب گياهي ارائه شده در نشريه فائو 56 منجر به بيش‌برآورد يا کم‌برآورد نياز آبي گياهان نسبت به شرايط واقعي و محلي مي‌شود لذا اين ضرورت احساس مي‌گردد که ضريب گياهي بر اساس شرايط اقليمي و محلي تعيين گردد. از طرفي تأثير تنش شوري و خشکي بر اين ضريب اهميت مطالعه و تعيين ضريب گياهي در مناطقي مانند دشت ممنوعه بحراني کاشمر که شوري آب آبياري و کاهش کمي آن کشاورزي منطقه را به مخاطره انداخته است، دوچندان مي‌نمايند. لذا پيشنهاد مي‌گردد به‌منظور مديريت صحيح و کارآمد منابع آب، ضريب گياهي در شرايط تنش شوري و خشکي براي گياهان زراعي با ارزش اقتصادي بالا مانند گياه دانه روغني گلرنگ تعيين شود.
Allen, R.G., Pereira, L.S., Raes, D., & Smith, M. (1998). Crop Evapotranspiration. Guidelines for Computing Crop Water Requirements. FAO Irrigation and Drainage Paper 56, Food and Agriculture Organization of United Nations, Rome, Italy.
Ayers, R. S., & Westcott, D. W. (1985). Water quality for agriculture. Irrigation and Drainage paper, No. 29, Rev. 1, FAO, Rome
Bijanzadeh, E., Moosavi, S.M., & Bahadori, F. (2022). Quantifying water stress of safflower (Carthamus tinctorius L.) cultivars by crop water stress index under different irrigation regimes. Heliyon, e09010.
Doorenbos, J., & Pruitt, W.O. (1977). Crop water requirements. Irrigation. and Drainage. Paper 24. FAO. Rome, Italy.
Ebrahimi, M., Rezaverdinejad, V., Besharat, S., & Abdi, M. (2018). A study of evapotranspiration as well as crop coefficient in Ocimum basilicum L. growth process in greenhouse. Water And Irrigation Management, 8(1), 1-11. [In Persian]
Evett, S., Howell, T., Schneider, A.D., Copeland, K.S., Dusek, D.A., Brauer, D., Tolk, J.A., Marek, G.W., Marek, T.M., & Gowda, P.H. (2015). The bushland weighing lysimeters: a quarter century of crop et investigations to advance sustainable irrigation. ASABE, 58, 163-179.
Fathalian, F., & Nouri-Emamzadei, M.R. (2013). Determination of evapotranspiration and crop coefficient of cucumber by using microlysimeter in greenhouse conditions. Journal of Soil and Plant Interactions, 3(4), 125-134.
Frooghi, I. (2016). Estimation of water requirement, crop coefficients and other parameters of camelina and canola using drained lysimeter for arid and semi-arid region. [MSc Thesis, Kermanshah Razi University].
Gao, Z., Wang, Y., Tian, G., Zhao, Y., Li, C., Cao, Q., Han, R., Shi, Z., & He, M. (2020). Plant height and its relationship with yield in wheat under different irrigation regime. Irrigation Science, 38, 365-371.
Ghavamsaeidi Noghabi, S., Khashei Siuki, A., Hammami, H., Shahidi, A., & Yaghoobzadeh, M. (2020). Determination of evapotranspiration and crop coefficient of saffron (Crocus sativus L.) by using lysimetric method in the dry-desert climate of Birjand. Journal of Saffron Research, 8(1), 161-172.
Gong, X., Qiu, R., Sun, J., Ge, J., Li, Y., & Wang, S. (2020). Evapotranspiration and crop coefficient of tomato grown in a solar greenhouse under full and deficit irrigation. Agricultural Water Management, 235,106154.
Hunsaker, D.J., French, A.N., Clarke, T.R., & El-Shikha, D.M. (2011). Water use, crop coefficients, and irrigation management criteria for camelina production in arid regions. Irrigation Science, 29, 27-43.
Kar, G., Kumar, A., & Martha, M. (2007). Water use efficiency and crop coefficients of dry season oilseed crops. Agricultural Water Management, 87, 73-82.
Kato, T., & Kamichika, M. (2006). Determination of crop coefficient for evapotranspiration in a sparse sorghum field. Irrigation and Drainage, 55, 165-175.
Khashei Siuki, A., Hashemi, S.R., & Ahmadee, M. (2015). The effect of pottasic zeolite and irrigation scheduling on saffron yield. Research Project in University of Birjand, Iran. [In Persian].
Khoshnam, A., & Mamnoie, E. (2021). Effect of water stress and plant density on yield and yield components of safflower (Carthamus tinctorius L.) in south Kerman. Environmental Stresses in Crop Sciences, 14(1), 39-46. [In Persian]
Liu, Y., & Luo, Y. (2010). A consolidated evaluation of the FAO-56 dual crop coefficient approach using the lysimeter data in the North China Plain. Agricultural Water Management, 97(1), 31-40.
Lopez-Urrea, R., Montoro, A., & Trout, T.J. (2014). Consumptive water uses and crop coefficients of irrigated sunflower. Irrigation Science, 32, 99-109.
Lopez-Urrea, R., Sanchez, J.M., Cruz, F.L., Gonzalez-Piqueras, J., & Chavez, J.L. (2020). Evapotranspiration and crop coefficients from lysimeter measurements for sprinkler-irrigated canola. Agricultural Water Management, 239,106260.
Lovelli, S., Pizza, S., Caponio, T., Rivelli, A.R., & Perniola, M. (2005). Lysimetric determination of muskmelon crop coefficients cultivated under plastic mulches. Agricultural Water Management, 72, 147-159.
Mohtashami, F., Tadayon, M.R., & Roshandel, P. (2018). Evaluation of the effect of deficit irrigation regimes on grain yield and yield components of safflower genotypes. Crop Improvement, 20(2), 547-561.
Okechukwu, M.E., & Mbajiorgu, C.C. (2020). Determination of crop coefficients and spatial distribution of evapotranspiration and net irrigation requirement for three commonly cultivated crops in South-East Nigeria. Irrigation and Drainage, 69(4), 743-755.
Pereira, L.S., Parades, P., Hunsaker, D.J., Lopez-Urrea, R., & Mohammadi Shad, Z. (2021). Standard single and basal crop coefficients for field crops. Updates and advances to the FAO56 crop water requirements method. Agricultural Water Management. 243, 106466
Rezaverdinejad, V., Shabanian, M., Besharat, S., & Hasani, A. (2017). Determination of crop water requirement, crop coefficient and water use efficiency of greenhouse-grown cucumber and tomato (Case study: Urmia region). Journal of Soil and Plant Interactions, 8(3), 27-40.
Saeidi, R., Ramezani Etedali, H., Sotoodehnia, A. Kaviani, A., & Nazari, B. (2021). Salinity and fertility stresses modify Ks and readily available water coefficients in maize (case study: Qazvin region). Irrigation Science, 29, 299-313.
Sepaskhah, A.R., & Andam, M. (2001). Crop coefficient of seasame in a semi-arid region of I.R. Iran. Agricultural Water Management, 49, 51-63.
Shahrokhnia, M.H., & Sepaskhah, A.R. (2017). Safflower model for simulation of growth and yield under various irrigation strategies, planting methods and nitrogen fertilization. International Journal of Plant Production, 11(1), 167-192.
Shukla, S., Shrestha, N.K., Jaber, F.H., Srivastava, S., Obreza, T.A., & Boman, B.J. (2014). Evapotranspiration and crop coefficient for watermelon grown under plastic mulched conditions in sub-tropical Florida. Agricultural Water Management, 132, 1-9.
Silva, G.H. (2020). Biodegradable mulch of recycled paper reduces water consumption and crop coefficient of pak choi. Scientia Horticulture. 267, 109315.
Tafteh, A., Sepehri Sadeghiyan, S., Egdernejad, A., Gohari, A., & Shahinrokhsar, P. (2023). Investigating performance, water productivity, growth degree day index (GDD) and evaluating yield response factor of safflower plant under deficit irrigation treatments. Water and Soil Resources Conservation, 13(3), 99-110.
Wang, Y., Cai, H., Yu, L., Peng, X., Xu, J., & Wang, X. (2020). Evapotranspiration partitioning and crop coefficient of maize in dry semi-humid climate regime. Agricultural Water Management, 236,106164.
Xu, G., Xue, X., Wang, P., Yang, Z., Yuan, W., Liu, X., & Lou, C. (2018). A lysimeter study for the effects of different canopy sizes on evapotranspiration and crop coefficient of summer maize. Agricultural Water Management, 208, 1-6.
