قرائت جماعت¬گرایانه از سلطه جنسیتی در اندیشه جان استوارت میل

الموضوعات : فصلنامه زن و جامعه

فریبا نیک سیر ¹ , سیدخدایار مرتضوی اصل ² , فرامرز میرزازاده احمدبیگلو ³

1 - دانشجوی دکتری اندیشه¬های سیاسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار گروه علوم سیاسی و روابط بین¬الملل، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استادیار گروه علوم سیاسی و روابط بین¬الملل، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاريخ الإرسال : 22 الأربعاء , جمادى الأولى, 1445 تاريخ التأكيد : 13 الإثنين , ربيع الأول, 1446 تاريخ الإصدار : 04 الإثنين , شعبان, 1446

الکلمات المفتاحية: جان استوارت میل, جماعت¬گرایان, سلطه, قوانین و نهادها, مواهب اجتماعی,

ملخص المقالة :

هدف: سلطه، انحصارطلبی و اِعمال قدرت منجر به نابرابری و بی­عدالتی می­شود و با استثمار و به حاشیه راندن فردِ ستم­دیده، تبعاتی برای خودِ فرد و جامعه به همراه دارد. هدف از این نوشتار، پرداختن به موضوع سلطه به عنوان یکی از موانع رشد و پیشرفت زنان و مشارکت آن­ها در توسعه و سیاست است.

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌روش: به عنوان یک مطالعه کیفی، این مقاله از الگوی هرمنوتیکی کوئنتین اسکینر استفاده می­کند. اسکینر انگیزه­ و نیت مؤلف و هم‌چنین، زمینه­ هاي اجتماعی وی را مدنظر دارد و رویکردهای متن­ محور را بی­ اعتبار می­داند. در این پژوهش چهار اندیشمند جماعت­گرا (مایکل والزر، السدیر مک­اینتایر، چارلز تیلور و مارتا نوسباوم) انتخاب شدند و با تأسی به آراء والزر، دیدگاه آن­ها در مقابل دیدگاه جان استوارت میل(1873-1806)، فیلسوف لیبرال- فایده­گرای قرن نوزدهم و فمینیست پیشرو قرار گرفت. به نظر والزر سلطه همواره به میانجی مجموعه ­ای از مواهب اجتماعی از قبیل اصل و نسب، ملک و املاک، سرمایه، تحصیلات، فیض الهی و قدرت دولتی به وجود می­آید. در این پژوهش تلاش شده است که طبق توصیه اسکینر در مورد تفسیر و تسّری باورهای خاص، نظریه­ والزر به سایر اندیشمندان جماعت­گرا تسرّی داده شود زیرا زمینه فکری آن­ها تقریباً یکسان است و سپس در مقابل رویکرد لیبرالی جان استوارت میل قرار داده شود که قوانین و نهادها را در سلطه زنان دخیل می­داند. هم‌چنین، با کمک روش دیالکتیک هگل، تضاد میان این دو اندیشه به صورت جدولی ترسیم و ارائه شده است.

یافته­ ها: امکان تسری دادن نظر والزر به سایر جماعت­گرایان به جز مارتا نوسباوم فراهم شد. نوسباوم خوانش متفاوتی از ارسطو دارد و سیاست­ها و حقوق قانونی خاص و امکانات و ابزارهایی را برای توسعه توانایی­های زنان جهت حذف سلطه توصیه می­کند، لذا به نظر جان استوارت میل که چاره حذف سلطه را اصلاحات در قوانین و نهادها می­داند نزدیک است. 

نتیجه ­گیری: برخورداری از مواهب اجتماعی در اعمال سلطه مؤثر است. لذا فردیت عاطفه­ گرا بدون در اختیار داشتن ابزارهای سلطه و مواهب اجتماعی نمی­تواند سلطه­ جویی کند. دیگر این که اگر باور داشته باشیم که سلطه در هر صورت در طبیعت بشر وجود دارد، چگونه می­توان انتظار داشت که  فردی به رغم دارا بودن مواهب اجتماعی در موقعیت ساختاری مناسب، با وسوسه سلطه­ ورزیدن مبارزه کند؟ نکته آخر، برخی از مشکلات زنان به موقعیت آن­ها و ساختارهای ریشه­داری باز می­گردد که به سادگی با تغییر قوانین و اصلاح نهادها برطرف نمی­شود، اما این به این معنا نیست که قوانین و ساختارها اثرگذار نیستند. بنابراین، دارا بودن مواهب اجتماعی به همراه قوانین و نهادهای حمایت­ کننده می­توانند در وضعیت زنان و توانمندی آنان تأثیر بگذارند.

المصادر:

1- Aristotle. Nikomakhos’a Etik. Translated by M H Lotfi, tarikhema.org. 1998; 317-318
2- Bartky S L. Body Politics. In A Companion to Feminist Philosophy.
Edited by A M Jaggar & I M Young. UK: Blackwell Publishing, 2000; 27.
3- Barzun C. Quentin Skinner v. Charles Taylor: Explanation and Practical Reasoning in History, Philosophy, and Law. Yale Journal of Law & the Humanities, 2021; 31 (2), 301.
4- Bourdieu P. Masculine Domination. Translated by Richard Nice. US: Stanford University Press, 2000; 30.
5- Donner W. John Stuart Mill’s Liberal Feminism. Philosophical Studies, 1993; 69.
6- Gasper D. Sen’s Capability Approach and Nussbaum’s Capabilities Ethic. Translated by K Oskouei & H Padash, Strategy for Development, 2007; 150.
7- Gray J. The Political Philosophy of Stuart Mill. Translated by Kh Deihimi, Amin Electronic Library, 2017; 138.
8- Hall D E. Subjectivity. NewYork: Routledge. 2004; 33, 45, 51.
9- Holmstrom N. Human Nature. In A Companion to Feminist Philosophy. Edited by Alison M. Jaggar & Iris Marion Young. UK: Blackwell Publishing, 2000; 288.
10- Hosseini Beheshti A. Theoretical Foundations of Politics in Multicultural Societies. Tehran: Bogheh Publisher, 2016; 62, 64.
11- Kiss E. Justice. In A Companion to Feminist Philosophy. Edited by Alison M. Jaggar & Iris Marion Young. UK: Blackwell Publishing, 2000; 492.
12- MacIntyre A. After Virtue. US: University of Notre Dame Press, 2007; 12, 31, 221.
13- Mardiha M. Philosophical Foundations of Radical Feminism. Politics Quarterly, 2008; 38 (240).
14- Mclaughlin J. Feminist Social and Political Theory, Translated by H. Moshirzade, Tehran: Shirazeh Publisher, 2010; 66.
15- Mill J S. The Subjection of Women. US: Pennsylvania State University Press, 1999; 7, 10, 15, 13, 23, 33, 26, 37.
16- Moshirzade H. The History of Two Centuries of Feminism: From Movement to Social Theory. Tehran: Shirazeh Publisher, 2017; 19.
17- Nozari H, Pourkhodagholi M. The Methodology of Political Thought: Quentin Skinner’s Methodology, Political Science Quarterly, 2010; (11), 110.
18- Nussbaum M C, Cogito. Key Philosophers in Conversation: The Cogito Interviews. Translated by A. A. Daraei. Letter of Philosophy. 1998; (3), P. 217.
19- Nussbaum M C. John Stuart Mill – Thought and Influence- The saint of rationalism. In Varouxakis Georgios. Kelly Paul. US: Routledge Publication, 2010; 135.
20- Nussbaum M C. Mill: Between Aristotle and Bentham, Daedalus, 2004; 68.
21- Nussbaum M C. Capabilities and Social Justice. US: University of Chicago, 2002; 133.
22- Nussbaum M C. Women and Human Development (The Capability Approach), UK: Cambridge University Press, 2001; 1-3, 242.
23- Okin S M. Justice, Gender and the Family. US: Basic Books, 1989; 4-73, 45-72.
24- Paknia M, Mardiha M. Sex Domination. Tehran: Nashr-e Nei Publisher, 200
25- Samiei Esfahani A. Feminist Theory and Method in Politics. Journal of political Science, 2013; 8 (4).
26- Sigot N, Beaurain C. John Stuart Mill and the Employment of Married Women:
27- Reconciling Utility and Justice. Journal of the History of Economic Thought. Informa. UK: Taylor Francis. 2011; 31 (3), 30.
28- Skinner Q. Liberty before Liberalism. UK: Cambridge University Press, 2003; ix.
29- Skinner Q. Visions of Politics -Volume. 1: Regarding Method. UK: Cambridge University Press, 2002; 18, 25.
30- Smitz K. John Stuart Mill and the Social Construction of Identity. History of Political Thought, 2004; 25, 308.
31- Taghilo F. A Review of the Book “The Ethics of Authenticity” by Charles Taylor, Journal of the Faculty of Law and Political Science, Tehran University, 2005; (67). 291-292.
32- Tajik Neshatieh N. Justice in the Thought of John Stuart Mill. Tehran, Institute for Research and Development in Humanities, 2006.
33- Taylor C. The Ethics of Authenticity. Canadian Broadcasting Corporation, 2003; 3.
34- Taylor C. Philosophy and the Human Sciences. UK: Cambridge University Press, 1990; 206.
35- Walzer M. Interpretation and Social Criticism. (US) Harvard University Press, 1987; 17, 20,
36- Walzer M. Spheres of Justice. A Defense of Pluralism and Equality, Translated by S. Najafi, Tehran: Sales Publisher, 2015; 20,

نص كامل:



Quarterly Journal of Women and Society                                        Winter 2025. Vol 15. Issue 60

 

Research Paper

A Communitarian Reading of Gender Domination in the Thought of John Stuart Mill

Fariba Niksiar1, Seyed Khodayar Mortazavi Asl2 *, Faramarz Mirzazade Ahmad Beiglo3

1. Ph.D. Candidate in political thought, South Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

2. Assistant professor, Department of Political Science and International Relations, South Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

3. Assistant professor, Department of Political Science and International Relations, South Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

Received: 2023/12/07 Revised: 2024/08/05 Accepted: 2024/09/17   Use your device to scan  and read the article online       DOI: 10.71801/JZVJ.2025.1174364   Keywords: John Stuart Mill, Communitarians, Gender Domination, Laws and Institutions, Social Goods.

Abstract Introduction: Dominance, monopoly, and the exercise of power lead to inequality, injustice, and marginalizing the oppressed person with unpleasant consequences for the individual and the society. The purpose of this study is to address the issue of domination as one of the obstacles to the growth and development of women’s capabilities and their participation in the development of society and politics. The liberal philosopher, John Stuart Mill (1806- 1873) condemned the domination of men over women in his book "The Subjection of Women" and considered laws and institutions to be involved in this process. But most of the selected communitarians in this study (Alasdir MacIntyre, Charles Taylor, Michael Walzer and Martha Nussbaum) relate domination with the enjoyment of social goods. Therefore, from the point of view of the selected communitarians, this article examines Mill’s opinion about gender domination. Methods: As qualitative research, this study uses hermeneutic method of Quentin Skinner. Skinner considers the intention of the author and his/her social context. He believes that the main duty of the interpreter is to prove the meaning of the text, and the meaning can not be obtained simply by reading the text, but to achieve it, one must go beyond or below the literary level of the text, and discover the motivations and intentions of the author. Findings: Michael Walzer prioritizes social ties and morality to laws and institutions and relates domination to the enjoyment of social goods. Attemptes are made to extend Walzer’s view to the other selected communitarians, because their intellectual backgrounds are similar. The findings show these efforts have been effective, but Martha Nussbaum's ideas are different from them; because of her different reading of Aristotle. Nussbaum’s Ideas are close to that of John Stuart Mill, who recommends amendment of laws and institutions to remove gender domination. Nussbaum recommends specific policies and legal rights to ensure equal abilities for women.

Citation: Niksiar F, Mortazavi Asl Kh, Mirzazade Ahmad Beiglo F, A Communitarian Reading of Gender Domination in the Thought of John Stuart Mill. Quarterly Journal of Women and Society. 2025; 15 (60):  45-59

* Corresponding author: Seyed Khodayar Mortazavi Asl

Address: Assistant professor, Department of Political Science and International Relations, South Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

Tell: 09127031526         

 Email: [e-mail]

 

 

 

 

 

 

Extended Abstract

 

Introduction

The discussion about how should be the relationship between men and women in the family, society, or in production-economic systems, etc., has a long history and different opinions have been presented in this regard. But the prevailing discourse is that women are facing various forms of domination and exploitation globally in different fields. Therefore, understanding the reasons for the continuation of women's oppression and putting an end to various forms of domination over women were placed on the agenda of feminist movements. The first wave of feminism was heavily influenced by the liberal ideas presented by writers and thinkers such as Mary Wollstonecraft and John Stuart Mill. Therefore, Mill's ideas in the book "The Subjection of Women" have attracted many opinions since its publication (1869). He condemned the domination of men over women and unlike communitarians who consider social goods, linked the cause of domination to the insufficiency of laws and institutions (15). In our country, the study of gender domination has always had a special place in the women's studies, and attentions have also been paid to the works of John Stuart Mill. Considering the problems that still exist regarding gender domination, this research is conducted to study the causes of domination from these two points of view.

 

Research Method and Theoretical framework

The research is qualitative research. Therefore, with the use of Quentin Skinner's model, we have analyzed John Stuart Mill's point of view on gender domination through the attitudes of the selected communitarians. In Skinner's hermeneutic model, meaning cannot be obtained from the text and context alone. He believes that the main task of the interpreter is to understand the intention of the author and his/her relevant social context (17). In addition, Skinner’s recommendations have been followed in this study to get the results. For example, Skinner advises to interpret specific beliefs by placing them in the context of other beliefs (28). So, first of all Michael Walzer’s view of the involvement of social goods in the creation of domination has been extended to the other communitarians and then, with this point of view, John Stuart Mill’s ideas of gender domination are examined. 

The theoretical framework is a combined framework. It is based on the communitarianism approach and Hegle’s theory on domination. The use of a combined theory to study the process of dominance can better explain and specify the causes of this phenomenon. We will also use Hegel's triple dialectical method to show the contradictions between these two different ideas.  

 

Findings

According to Mill in the book “The Subjection of Women”, the phenomenon of slavery has apparently disappeared, but its system has remained and converted to law in the name of justice (15). However, Michael Walzer prioritizes social ties and morality to laws and institutions and relates domination to social goods (34). The researcher’s attempts to extend Walzer’s view to the other communitarians except Nussbaum were successful because their intellectual backgrounds are similar. However, Nussbaum’s opinion is different from other communitarians, because of her different reading of Aristotle. Her beliefs are close to that of John Stuart Mill.

To show the findings, Hegel’s triple method has been used to evoke concepts such as controversy, self-awareness and conflicts in the ideas of the selected communitarians and John Stuart Mill.

 

 

 

 

 

Table 1: The dialectic of the opinions of John Stuart Mill and the selected communitarians on (gender) domination (created by the researcher).

 

Synthesis	Antithesis	Thesis
In addition to laws and institutions, J. S. Mill confirms the role of wealth, and class in the emergence of domination.	Walzer Considers social goods like familial reputation, landed wealth, capital, education, divine grace and state power as the causes of domination.	John Stuart Mill Considers laws and institutions to be involved in the domination of men over women.
Taylor considers both advantages and disadvantages of modernity.	Taylor The rule of modern life and instrumental rationality in order to achieve more profit is the cause of human slavery.	Women should influence laws and institutions by improving their knowledge and skills.
Post-modern feminists have defended some aspects of communitarian s’ ideas that are based on traditions and consider them more suitable for women's conditions.	MacIntyre Blieves in narratives and traditions and considers the emotional self and the rule of modern life as the causes of domination.	Considers the unequal laws regarding women as arising from the traditions.
Post-modern feminists consider traditional labor division more suitable for women’s conditions.	Nussbaum Unequal social and political conditions give women unequal human capabilities and are the causes of domination. Moreover, there is no basis that men and women should play different roles or human performance in different fields	He agrees with the traditional division of home labor between man and woman.
Communitarians/Liberals The dialectical conflict is still going on	Communitarians/Liberals The two sides are arguing	Communitarians/Liberals The two sides are arguing

 

 

Discussion and conclusion

 

Unlike John Stuart Mill who sees the problem in the laws and institutions as the causes of domination of men over women, Walzer believes in social goods and MacIntyre considers the emotional self and the rule of modern life and Taylor also considers the rule of modern life as the sources of domination. But despite their statements about domination, MacIntyre and Taylor in their writings believe that we are what we have inherited and our community and family have brought us (12, 33). This study has attempted to extend Walzer’s view to the other communitarians, and then with this point of view has examined Mill’s approach to gender domination. As findings reveal except Nussbaum, other communitarians give priority to the social goods. Nussbaum sees the problem in the amendment of social and political conditions to promote the capabilities of women (21). Therefore, with this point of view Taylor and MacIntyre like Walzer emphasize on social ties and goods and ignor the role of laws and institutions in domination. It can be concluded that the selected communitarians except Nussbaum do not 

have much faith in laws and institutions, and contrary to Mill, they consider social goods to be involved in domination. It seems that Nussbaum's opinion is closer to that of John Stuart Mill. Moreover, some of the problems of women go back to deep- rooted stuructures, which can not be easily solved by changing laws and reforming institutions. But having social goods along with protective laws and institutions can improve the status of women

 

Ethical Considerations

Compliance with ethical guideline

All articles and books used are referenced.

 

Funding

All financial resources and costs for research and publication of the article have been paid by the authors and no financial support has been received.

 

Authors' contributions

The article is an excerpt from a Doctoral Thesis. The first author is a Ph. D. student; the second author is the supervisor of the dissertation and the responsible author; the third author is the advisor.

 

Conflicts of interest

This article is taken from the Doctoral Thesis entitled “A Communitarian Reading of Gender Justice in the Thought of John Stuart Mill”, Department of Political Science and International Relations, South Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.     

 

مقاله پژوهشی

قرائت جماعت­گرایانه از سلطه جنسیتی در اندیشه جان استوارت میل

 

فریبا نیک­سیر1، سید خدایار مرتضوی اصل2* ، فرامرز میرزازاده احمدبیگلو3

1. دانشجوی دکتری اندیشه­های سیاسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران 

2. استادیار گروه علوم سیاسی و روابط بین­الملل، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3. استادیار گروه علوم سیاسی و روابط بین­الملل، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاریخ دریافت: 15/09/1402 تاریخ داوری: 15/05/1403 تاریخ پذیرش: 26/06/1403   از دستگاه خود برای اسکن و خواندن مقاله به صورت آنلاین استفاده کنید         DOI: 10.71801/JZVJ.2025.1174364         واژه­های کلیدی: جان استوارت میل، جماعت­گرایان، سلطه، قوانین و نهادها، مواهب اجتماعی.

چکیده هدف: سلطه، انحصارطلبی و اِعمال قدرت منجر به نابرابری و بی­عدالتی می­شود و با استثمار و به حاشیه راندن فردِ ستم­دیده، تبعاتی برای خودِ فرد و جامعه به همراه دارد. هدف از این نوشتار، پرداختن به موضوع سلطه به عنوان یکی از موانع رشد و پیشرفت زنان و مشارکت آن­ها در توسعه و سیاست است. ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌روش: به عنوان یک مطالعه کیفی، این مقاله از الگوی هرمنوتیکی کوئنتین اسکینر استفاده می­کند. اسکینر انگیزه­ و نیت مؤلف و هم‌چنین، زمینه­هاي اجتماعی وی را مدنظر دارد و رویکردهای متن­محور را بی­اعتبار می­داند. در این پژوهش چهار اندیشمند جماعت­گرا (مایکل والزر، السدیر مک­اینتایر، چارلز تیلور و مارتا نوسباوم) انتخاب شدند و با تأسی به آراء والزر، دیدگاه آن­ها در مقابل دیدگاه جان استوارت میل(1873-1806)، فیلسوف لیبرال- فایده­گرای قرن نوزدهم و فمینیست پیشرو قرار گرفت. به نظر والزر سلطه همواره به میانجی مجموعه­ای از مواهب اجتماعی از قبیل اصل و نسب، ملک و املاک، سرمایه، تحصیلات، فیض الهی و قدرت دولتی به وجود می­آید. در این پژوهش تلاش شده است که طبق توصیه اسکینر در مورد تفسیر و تسّری باورهای خاص، نظریه­ والزر به سایر اندیشمندان جماعت­گرا تسرّی داده شود زیرا زمینه فکری آن­ها تقریباً یکسان است و سپس در مقابل رویکرد لیبرالی جان استوارت میل قرار داده شود که قوانین و نهادها را در سلطه زنان دخیل می­داند. هم‌چنین، با کمک روش دیالکتیک هگل، تضاد میان این دو اندیشه به صورت جدولی ترسیم و ارائه شده است. یافته­ها: امکان تسری دادن نظر والزر به سایر جماعت­گرایان به جز مارتا نوسباوم فراهم شد. نوسباوم خوانش متفاوتی از ارسطو دارد و سیاست­ها و حقوق قانونی خاص و امکانات و ابزارهایی را برای توسعه توانایی­های زنان جهت حذف سلطه توصیه می­کند، لذا به نظر جان استوارت میل که چاره حذف سلطه را اصلاحات در قوانین و نهادها می­داند نزدیک است. نتیجه­گیری: برخورداری از مواهب اجتماعی در اعمال سلطه مؤثر است. لذا فردیت عاطفه­گرا بدون در اختیار داشتن ابزارهای سلطه و مواهب اجتماعی نمی­تواند سلطه­جویی کند. دیگر این که اگر باور داشته باشیم که سلطه در هر صورت در طبیعت بشر وجود دارد، چگونه می­توان انتظار داشت که فردی به رغم دارا بودن مواهب اجتماعی در موقعیت ساختاری مناسب، با وسوسه سلطه­ورزیدن مبارزه کند؟ نکته آخر، برخی از مشکلات زنان به موقعیت آن­ها و ساختارهای ریشه­داری باز می­گردد که به سادگی با تغییر قوانین و اصلاح نهادها برطرف نمی­شود، اما این به این معنا نیست که قوانین و ساختارها اثرگذار نیستند. بنابراین، دارا بودن مواهب اجتماعی به همراه قوانین و نهادهای حمایت­کننده می­توانند در وضعیت زنان و توانمندی آنان تأثیر بگذارند.

 

*نویسنده مسئول: سید خدایار مرتضوی اصل

نشانی: استادیار گروه علوم سیاسی و روابط بین­الملل، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. 

تلفن: [phone]

پست الکترونیکی: [e-mail]

 

مقدمه

 

بحث در باره چگونگی شکل­گیری مناسبات و روابط زن و مرد در قالب خانواده، اجتماع، یا در نظام­های تولیدی- اقتصادی و غیره، سابقه­ای بس دیرینه دارد و نظریات گوناگونی در این زمینه ارائه شده است، اما گفتمان غالب این بوده که زنان از نظر جهانی و در عرصه­های گوناگون با اشکال گوناگونی از سلطه و استثمار رو به­رو هستند. لذا، پی­بردن به دلایل تداوم ستمدیدگی زنان در تمامی اشکال آن و فعالیت­های فردی و جمعی برای پایان بخشیدن به اشکال گوناگون سلطه بر زنان در دستور کار فعالان جنبش­های فمینیستی قرار گرفت. فمینیسم که در قرن­های نوزده و بیست، آشکارا وجه سیاسی- اجتماعی پیدا کرده بود، در نخستین جنبش زنان در جهت برابری­خواهی و احقاق حقوق خود (1830) که موج اول فمینیسم نامیده می­شود، به شدت تحت تأثیرافکار لیبرالی بود که نویسندگان و متفکرانی چون مری ولستون­کرافت¹ و جان استوارت² میل ارائه کرده بودند. میل نماینده اندیشه­ای بود که در خردورز بودن زنان شک نمی­کند و بر این باور بود که حتی اگر تفاوتی بین زنان و مردان دیده می­شود، ناشی از آموزش­های متفاوت است و به اصطلاح جامعه­شناسی معاصر همه تفاوت­ها را به مثابه تفاوت در فرایند «جامعه­پذیری» یا «فرهنگ­پذیری» می­دانست (16).

    دیدگاههای جان استوارت میل در کتاب «انقیاد زنان³» از زمان انتشار (1869) تا کنون نظرات زیادی را به خود جلب کرده است. در کشورمان نیز بررسی سلطه جنسیتی همواره از جایگاه خاصی در مطالعات زنان برخوردار بوده و به آثار میل هم توجه شده است. پاک­نیا و مردیها تلاش کرده­اند پشتوانه­های فلسفی و سیاسی گرایش­های فمینیسم را برشمارند که عمدتاً در مقابله با سلطه جنسیتی پدیدار شده­اند و به دیدگاه جان استوارت میل در باره انقیاد زنان هم نظر کرده­اند (24). سمیعی اصفهانی همانند جان استوارت میل به سلطه علمی مردان پرداخته و به روش و نظریه فمینیستی در علم سیاست توجه نشان داده است (25) و تاجیک نشاطیه با رویکردی کلی، مفهوم عدالت را در اندیشه جان استوارت میل بررسی کرده و بخش­ کوتاهی را به دیدگاه میل در باره زنان اختصاص داده است (31)، اما در کل به موضوع سلطه جنسیتی در اندیشه جان استوارت میل از نگاه جماعت­گرایان پرداخته نشده است.

    در غرب مطالعات بیش‌تری بر روی موضوع سلطه (جنسیتی) انجام شده و به نگرش جماعت­گرایان و میل به طور جداگانه در خصوص سلطه نیز توجه نشان داده­اند. اسمیتز طبقه را برحسب روابط سلطه و تابعیت تعریف می­کند؛ «اسپارت­ها و هلوت­ها⁴... مزرعه­داران و سیاهپوستان... شاهزادگان و رعایا. ... و مردان و زنان»، با این ادعا که این طبقه­بندی در ذهن جان استوارت میل نیز وجود داشته است (29). نوسباوم با تأیید نظرات میل در باره فرودستی زنان، رساله­های «فایده­گرایی» و «انقیاد زنان» میل را تأثیرگذار و شگفت­انگیز و حاوی اطلاعاتی ظریف درباره پیچیدگی­های انسان می­داند (20). سوزان اوکین با انتقاد از تأسی مک­اینتایر و والزر به سنت­های جوامع، سنت­ها را علت سلطه مردان بر زنان می­داند. به نظر اوکین، بحث از سنت‌ها و جوامعی که تفاوت جنسیتی در آن‌ها یک ویژگی اصلی و تعیین‌کننده است که فرودستی زنان را توجیه می‌کند، در سراسر کار اخیر مک اینتایر (عدالت برای چه کسی؟ کدامین عقلانیت؟) ادامه دارد (23). 

    نویسندگان گوناگون علل متفاوتی را برای انقیاد )زنان( برشمرده­اند؛ عموماً لیبرال­ها حل مشکلات را در اصلاح قوانین و نهادها می­دانند و جماعت­گرایان نیز بر سنت­ها و مواهب و پیوندهای اجتماعی نظر دارند. لذا، باید منشأ این مشکل را از این دو منظر هم جست­وجو کرد. این پژوهش با تأکید بر جنسیت، از راه استفاده از الگوی هرمنوتیکی کوئنتین اسکینر⁵ با قرائت جماعت­گرایان منتخب ( السدیر مک­اینتایر⁶، چارلز تیلور⁷، مایکل والزر⁸ و مارتا نوسباوم⁹)، دیدگاه جان استوارت میل فیلسوف لیبرال- فایده­گرا را در باره علل سلطه بر زنان بررسی می­کند و سپس با کمک روش دیالکتیکی سه­گانه هگل¹⁰ (تز، آنتی­تز، سنتز¹¹)، عقاید این متفکران را در برابر یک­دیگر قرار می­دهد. پرسش این است که از نگاه جماعت­گرایان منتخب، سلطه جنسیتی نزد جان استوارت میل فیلسوف لیبرال- فایده­گرای قرن نوزدهم چه وزن و اعتباری دارد؟

 

روش پژوهش و مبنای نظری

الف- روش پژوهش

کیفی­بودن مقاله حاضر موجب استفاده از روش­های هرمنوتیکی شده است. لذا، با استفاده از الگوی کوئنتین اسکینر این پژوهش انجام می­شود. اسکینر معتقد است وظیفه اصلی مفسر، فهم معناي متن است و این معنا صرفاً با قرائت متن بدست نمـی­آیـد بلکـه براي دست‌یابی به آن می بایست به سطح فراتر یا فروتر از سطح ادبی متن رفت و در پس آن، انگیزه­ها و نیات مؤلف، زمینه­هاي اجتماعی و نیز زمینه زبانی نگارش آن را جستجو کرد (17). برخی نویسندگان بر وجود درون­مایه­های فلسفی در آثار اسکینر صحّه گذاشته­اند. برزون با بررسی آثار اسکینرِ تاریخ­نگار و تیلورِ فیلسوف و اشتراکات آن­ها استدلال می­کند که این دو اندیشمند با توجه به ارتباط تبیین تاریخی با ارزیابی فلسفی و بالعکس، در نهایت زمینه­های روش­شناختی مشترکی دارند و سپس نتیجه می­گیرد که « مورخ یک اثر باید فیلسوف نیز باشد و فیلسوف یک اثر باید مورخ نیز باشد تا کار تفسیر به سرانجام برسد» (3). افزون بر این، ادغام فلسفه و تبیین تاریخی در آثار مک­اینتایر و والزر نیز مشاهده شده و میل نیز معتقد است که ساختارهای سیاسی و روحیات هر عصر/ دوره با دوره­های دیگر متفاوت است، از این رو، تفسیر رویدادها نیز متفاوت است. بنابراین، می­توان دامنه هرمنوتیک اسکینری را فراتر از چارچوب معین آن هم درنظر گرفت و اعمال کرد.

 

ب- مبنای نظری پژوهش

گفتگو در باره سلطه معمولاً فلسفه هگل و به­خصوص مفهوم وی از «خدایگان و بنده» یا «ارباب و بنده» را به ذهن متبادر می­کنند. فیلسـوف آلمانی گئورگ ویلهلم فریدریش هگل ¹²(1831-1770میلادی( با طرح «بازاندیشی خودآگاهی¹³» در کتاب «پدیدارشناسی روح¹⁴» بخشــی را به دیالکتیک خدایگان و بنده¹⁵ اختصاص داده و به روابط قدرت بین دو فرد در کوچکترین واحد تجمع انســانی در تاریخ تطور روح مطلق پرداخته است. به اعتقاد هگل، دیالکتیک خدایـگان و بنده مرحله­ای از زندگی اجتماعی اســت که ذهن بشر را به سمت خودآگاهی می­برد. هگل در بخش دوم این کتاب به نام «خودآگاهی» این ادعای انقلابی را مطرح می­کند که خودآگاهی یک فرد هرگز به طور مجزا وجود ندارد؛ بلکه همیشه در رابطه با «دیگری» یا «دیگران» که وجودش را تأیید می­کنند، وجود دارد (8). به نظر بارتکی بسیاری از زنان خودآگاهی خود را توسعه نمی­دهند؛ آن­ها خود را قربانیان یک نظام ناعادلانه قدرت اجتماعی می­بینند و چشمان خود را بر این بی­عدالتی می­بندند تا جایی که در قربانی کردن دیگران نیز سهیم می­شوند (2). بوردیو هم می­نویسد: تقسیم‌بندی‌های تشکیل‌دهنده نظم اجتماعی و به‌طور دقیق‌تر، روابط اجتماعی سلطه و استثماری که بین جنس‌ها برقرار می‌شود، به‌تدریج خود را در دو طبقه متفاوت از عادت قرار می‌دهند (4).

    موضوع سلطه در ادبیات فمینیستی جایگاهی ویژه دارد. اصولاً فمینیسم بر این اساس بنا شده که سلطه مرد بر زن موجب نابرابری و بی­عدالتی شده، اما بیش‌ترین تأکید بر آن از سوی فمینیسم رادیکال بوده که متأثر از ایده­های ساختارگرا و پساساختارگرا بر این مفهوم تأکید ورزیده است. بسیاری بر این باورند که رساله «انقیاد زنان» جان استوارت میل با دید رادیکال نوشته شده است از جمله نوسباوم که می­گوید: اندیشه فمینیستی میل در بسیاری از جنبه­های اصلی به اندیشه­هایِ محوری فمینیسم رادیکال نزدیک است. دیدگاه اصلی فمینیسم رادیکال موضوع قدرت است و رابطه بین زن و مرد با سلسله مراتبی نظام‌مند از سلطه و تبعیت مشخص می­شود (19).

    انقیاد فقط خاص سلطه مردان بر زنان نیست؛ به اين دليل كه روابط سلطه در يك جامعه بدون مرد، به سادگي مي توانـد از جانب بخشي از زنان عليه بخشي ديگر آغاز شود (13)، اما تأکید این پژوهش بر زنان است. چنان­که می­دانیم انسان­ لایه­های هویتی گوناگونی دارد که بخشی از آن به جنسیت او برمی­گردد و بخشی از آن به نقش­های اجتماعی که در آن قرار دارد برمی­گردد؛ مانند پدر بودن، مادر بودن، معلم بودن، پزشک بودن یا هر چیزی دیگر. زن نیز در وهله اول سه لایه هویتی دارد: زن به مثابه زن، زن به مثابه همسر و زن به مثابه مادر (دو مورد اخیر شبیه هم هستند) و در وهله دوم او یک معلم است یا یک پرستار یا چیزی دیگر. شاید بتوان گفت سلطه­ورزی یا فرودستی افراد با وضعیت فرد ارتباط نزدیکی دارد. در مدل تحلیلی زیر « اجزای هویت شخصی و موقعیت ساختاری» متغیر مستقل و «انقیاد » متغیر وابسته است؛ بدین مفهوم که شرایط شخص بر چگونگی وضعیت انقیاد وی تأثیر می­گذارد.

 

 

---

[1] 1. Mary Wollstonecraft

[2]  . John Stuart Mill

[3]  . The Subjection of Women

[4]  . Spartans and Helots

[5]  . Quentin Skinner

[6]  . Alasdair MacIntyre

[7]  . Charles Taylor

[8]  . Michael Walzer

[9]  . Martha Nussbaum

[10] . Hegel's triple dialectical method

[11]  . thesis, antithesis, synthesis

[12]  . Georg Wilhelm Friedrich Hegel

[13]  . rethinking of self-consciousness

[14]  . Phenomenology of Spirit

[15]  . master and slave

 

شکل 1. تحلیل لایه­های هویتی/ نقش­های زن ( ترسیم از پژوهشگر)

 

 

    از همین روست که ارسطو باوجود تفکر مبتنی بر زیست‌شناسی‌اش در مورد زنان، به برهم خوردن توازن قدرت در خانواده بر اثر ثروت و مکنت زنان اشاره کرده است و ابراز می­دارد؛ گاهی زن با اتکا به ارثیه هنگفتی که به خانه شوهر آورده است زمام حکومت را در دست می­گیرد، ولی این حکومت با ارزش طبیعی طرفین انطباق ندارد بلکه مانند نظام الیگارشی بر میزان ثروت مبتنی است (1).  حق انتخاب از ضروریات زندگی است، اما نمی­توان گفت که با داشتن حق انتخاب، زنان و به طور کلی افراد به طور حتم سعادت­مند می­شوند، بلکه می­توان استدلال کرد که از راه استقلال در تصمیم‌گیری ­و حاکمیت برسرنوشت خویش، خودآگاهی­شان ارتقاء می­یابد. بیش‌تر جماعت­گرایان نیز بر تأثیر برخورداری از مواهب فردی و اجتماعی در زندگی افراد و کیفیت استقلال آن­ها تأکید دارند. بنابراین در این پژوهش از ترکیبی از این نظریات و مفاهیم (نظریه جماعت­گرایان و نظریه هگل) استفاده می­شود. دست‌یابی به یک نظریه ترکیبی برای مطالعه فرآیند سلطه می­تواند عوامل بروز این پدیده را بهتر تبیین و مشخص کند.   

 

یافته­ها

الف. جماعت­گرایان، جان استوارت میل و موضوع سلطه (جنسیتی)

    جماعت­گرایان به اخلاق فضیلت ارسطویی تأسی می­کنند، اما با ارسطو موافق نیستند در این­که مخلوقاتی باشند که از حیث زیست‌شناختی انسان تلقی شوند، ولی به دلیل زن­بودن یا چیزی که ارسطو « بردگان طبیعی» می­نامید از این رشد تمام­عیار بهره­مند نباشند. آن­ها در نوشته­های خود با استفاده از زبان خنثای جنسیتی اغلب تلاش دارند قلمرو اخلاقی مورد نظرشان فراگیر باشد، هرچند که بعضی از آن­ها درباره خانه و خانواده و قلمرو خصوصی نیز نظراتی را ابراز کرده­اند. به زعم اسکینر، باید بکوشیم که باورهای معینی را با قرار دادن­شان در زمینه باورهای دیگر تفسیر کنیم (28). 

    لذا، می­توان این­گونه تصور کرد که نقد جماعت­گرایان از لیبرالیسم شامل انتقاد از فمینیسم لیبرال نیز می­شود. به نظر اوکین، بعضی از فمینیست‌ها از نظریه‌های عدالتِ جماعت­گرایان ناامید شده‌اند. ناامیدی اصلی آن­ها به خاطر تمایل این نظریه­ها به نادیده گرفتن جنسیت به عنوان پدیده­ای اجتماعی است که در زیر اصول عدالت قرار می­گیرد. وی ابراز می­دارد: سنت‌های گذشته مردسالار ما در تداوم ساختارها و عملکردهای اجتماعی جنسیتی منجر به بی‌عدالتی‌های جدی و مستمر در حق زنان شده است. نظریه­های عدالت که بر اساس « سنت­ها » یا « فهم­های مشترک¹ » هستند نمی­توانند به اندازه کافی با مشکل سلطه مقابله کنند (23). اما در مورد موضوع سلطه، جماعت­گرایان بر برخورداری از مواهب اجتماعی و موضوعاتی تأکید دارند که در تضاد با لیبرالیسم است، مانند؛ خودِ عاطفه­گرا و عقلانیت ابزاری یا حاکم شدن زندگی مدرن. الیزابت کیس نیز با اشاره به جماعت­گرایی ابراز می­دارد: عدالت محور پروژه فمینیستی است و خواهد ماند، اما فمینیست‌ها از برخی جنبه‌های نظریه‌های رایجِ عدالت ناامید شده‌اند.  ناامیدی اصلی آن­ها به خاطر تمایل این نظریه­ها به نادیده گرفتن جنسیت و زندگی خصوصی به عنوان پدیده­ای اجتماعی است که در ذیل اصول عدالت قرار می­گیرند (11).  

    جان استوارت میل از اوان جوانی و قبل از ازدواج با هریت تیلور (از فمینیست­های پیشرو) از حقوق زنان دفاع می­کرد و علیه فرودستی زنان جبهه می­گرفت. از نظر میل برابری بین زن و مرد، مسئله اصلی برای تکامل جامعه است (26). میل در کتاب « انقیاد زنان » رابطه بین انقیاد و فردیت و سلطه یک جنس بر جنس دیگر را بررسی می­کند و به محدودیت­های موجود بر سر راه رشد و شکوفایی زنان از جمله خصلت­ ذاتی بشر و لزوم مقابله با سلطه نهادینه شده، سلطه بر زنان از جنبه آسیب­های جسمی و روانی بر آن­ها و سلطه علمی مردان می­پردازد. به گفته هال، موضوع توجه میل به «زندگی تحت انقیاد دیگران» موضوعی محوری در بررسی فردیت و کنشگری تا به امروز بوده است. وی استدلال می­کند که این موضوع «کل روند زندگی انسان، هم به عنوان یک فرد و هم به عنوان یک موجود اجتماعی را به انحراف می­کشد» با این حال، میل، بسیار خوشبین است که از راه تغییرات حقوقی/ نهادی می­توان انحراف سوژگی­های هردو جنس را اصلاح کرد (8). به نظر میل، عشق به قدرت با عشق به آزادی در تضاد ابدی است و تمایل به اعمال قدرت بر دیگران عامل فساد در بین بشریت است (5). دفاع میل از فردیت و حق انتخاب فردی و سلطه نورزیدن نیز به دلیل این است که او شکوفا شدن استعدادها و ذوق­های فردی را مایه تنوع و غنی­سازی جامعه و فرهنگ و سلطه را مانعی بر سر راه تحقق رشد فردی و جامعه می­داند. میل با انتقاد از ارسطو که فرودستی بردگان و زنان را طبیعی می­دانست، خاطرنشان می­کند که اگر انقیاد زنان طبیعی به نظر می­رسد، به این دلیل است که همه سلطه­ها برای کسانی که آنها را به کار می­گیرند، طبیعی می­نماید (15). به نظر اسکینر عناصری از نظریه نئورومی آزادي که در قرن هجدهم میلادي براي تقابل با اولیگارشی حاکم بر بریتانیا به کار رفت و در قـرن نوزدهم دچار زوال شد، در برخی مکتوبات از جمله در کتاب «انقیاد زنان» جان اسـتوارت میل وجود دارد (27).

    شکل 2 نظرات اصلی دو طرف رقیب در مورد علل سلطه را با ذکر نام نویسنده نشان می­دهد.

 

---

[1] . shared meanings

 

 

 

شکل 2. سلطه از دیدگاه جماعت­گرایان منتخب و جان استوارت میل (ترسیم ازپژوهشگر).

 

 

    در توضیح شکل فوق باید گفت: میل در کتاب «انقیاد زنان» فردیت تحتِ انقیاد زنان و نهادها و قوانین را موانع موجود بر سر راه آزادی و پیشرفت آنان می­داند و یگانه وسیله رهایی زنان را خودآگاهی و آموزش و ارتقاء مهارت­هایشان می­داند تا بتوانند نهادها را تغییر دهند(15). از دید جان گری، نظر میل این نیست که انسان­های خودمختار لزوماً خوشبخت هستند بلکه این است که اندیشه و عمل خودمختارانه ویژه­گی ضروری زندگی انسانی است که به لذات عالی­تر دست می­یابند (7). نوسباوم سلطه جنسیتی را حاصل شرایط نابرابر سیاسی و اجتماعی می­داند و ابراز می­دارد: یکی از بزرگ­ترین مشغولیت­های ذهنی ما باید این باشد که در طرح کیفیت زندگیمان شرایط مقتضی برای ائودومونیای¹ بانوان را فراهم آوریم و آن­ها را تا حد لازمی بیاوریم که مردان هم­ردیف آن­ها قرار دارند. این امری است بسیار اساسی که باید صورت گیرد زیرا اغلب کیفیت زندگی با این پرسش ارزیابی می­شود که یک خانواده، نه این­که تک­تک افراد عضو آن خانواده، چه امکاناتی در اختیار دارد (18). لذا، وی بر برابری شرایط اجتماعی و سیاسی زن و مرد تأکید می­کند.

    به نظر والزر، سلطه عمدتاً مخلوق اجتماعی پیچیده­تری است زیرا نتیجه کارِ دست­های بسیاری است و واقعیت و نماد را به هم می‌آمیزد. توان جسمانی، ننگ و نام خانوادگی، منصب مذهبی یا سیاسی، ملک­واملاک، سرمایه، دانش فنی، هر یک از این­ها در دوره­های تاریخی گوناگون مسلط بوده است؛ هم‌چنین، هر یک به انحصار گروهی از مردان و زنان در آمده است و آن­گاه همه چیزهای خوب به آنانی می­رسد که بهترین چیز را دارند (34). تلاش این نوشتار این است که این گفته والزر را همان­گونه که اسکینر توصیه کرده است به سایر جماعت­گرایان تسری دهد زیرا زمینه فکری آن­ها مشابه است. تیلور عقلانیت ابزاری و تبدیل شدن آن به تنها معیار قضاوت و عمل در زندگی انسان مدرن را مبنای سلطه می­داند(30). و به نظر مک­اینتایر خودِ عاطفه­گرا با احساسات شخصی و ترجیحات و تمایلات فردی که از جامعه منفک می­شود، زمینه سلطه بر دیگران را فراهم می­کند؛ لذا، وی خودِروایی را پیشنهاد می­کند (12). بنابراین، به جز نوسباوم که خوانشی متفاوت از ارسطو دارد، نظر سایر جماعت­گرایان با جان استوارت میل تفاوت دارد.

 

ب. جدول تعارض جماعت­گرایان و جان استوارت میل

از زمانی که مقاله مشهور الیزابت آنسکوم² با عنوان «فلسفه اخلاق نوین» (1959) منتشر شد، فضیلت­گرایی مورد توجه قرار گرفت و انتقادات بر لیبرالیسم در همه زمینه­ها آغاز شد که تاکنون ادامه دارد. محتویات جدول زیر افزون بر نشان دادن سیر دیالکتیک اندیشه جماعت­گرایان و جان استوارت میل در باره سلطه، تداعی­کننده مفاهیمی مانند خودآگاهی، جدال و تضاد در اندیشه جماعت­گرایان و لیبرال­هاست.

 

---

[1]  . eudaimonia

[2]  . Elizabeth Anscombe

 

 

جدول 1. دیالکتیک اندیشه جان استوارت میل و جماعت­گرایان منتخب از جنبه سلطه (ترسیم از پژوهشگر).

تز	آنتی­تز	سنتز
جان استوارت میل قوانین و نهادهای اجتماعی عامل سلطه بر زنان هستند	والزر مواهب اجتماعی از قبیل اصل و نسب، ملک و املاک، سرمایه، تحصیلات، فیض الهی، قدرت دولتی عامل سلطه بر زنان و مردان هستند.	جان استوارت میل نیز افزون بر قوانین و نهادها، نقش ثروت و مکنت و تعلق طبقاتی را در به وجود آمدن سلطه تأیید می­کند.
زنان باید با ارتقاء علمی و بالا بردن مهارت­هایشان بر قوانین و نهادها تأثیر بگذارند.	تیلور حاکم شدن زندگی مدرن و عقلانیت ابزاری به منظور دست‌یابی به سود بیش‌تر را علت بندگی انسان­می­داند.	تیلور هم مزایا و هم کاستی­های مدرنیته را درنظر دارد.
با سنت­ها موافق نیست و قوانین نابرابر را برآمده از سنت­ها می­داند.	مک­اینتایر همه ما در زندگی خود متکی به روایت­هایمان هستیم و از آن طریق خود را در می­یابیم در غیر این صورت خودِ عاطفه­گرا موجب سلطه بر فردی دیگر می­شود.	فمینیست­های پست­مدرن از برخی جنبه­های اندیشه جماعت­گرایان که مبتنی بر سنت است دفاع می­کنند و آن را برای شرایط زنان مناسب­تر می­دانند.
با تقسیم سنتی کار در خانه بین زن و مرد موافق است.	نوسباوم شرایط نابرابر اجتماعی و سیاسی را که به زنان قابلیت­های نابرابر می­دهد را علت سلطه مردان بر زنان می­داند و از نظر او مبنایی وجود ندارد که زنان و مردان باید هنجارهای متفاوت یا یکسانی از عملکرد انسانی را در حوزه­های گوناگون اعمال کنند.	فمینیست­های پست­مدرن تقسیم سنتی کار را برای شرایط زنان مناسب­تر می­دانند.
لیبرال­ها/ جماعت­گرایان دو طرف در حال نزاع­اند.	لیبرال­ها/ جماعت­گرایان دو طرف در حال نزاع­اند.	لیبرال­ها/ جماعت­گرایان نزاع دیالکتیکی هنوز ادامه دارد.

 

بحث و بررسی

الف. والزر و میل

سلطه مردان بر زنان بحث اصلی میل در کتاب «انقیاد زنان» است. به نظر میل پدیده بردگی ظاهراً از بین رفته اما سیستم آن همچنان بر جای مانده و به نام عدالت به صورت قانون در آمده است. بنابراین راه­حل مشکلات اجتماعی را در اصلاح قوانین و دسترسی عموم به منابع می­داند (15)، اما مایکل والزر همچون سایر جماعت­گرایان به مواهب و پیوندهای اجتماعی و اخلاق ارجحیت می­دهد و اخلاق را ارجح بر قوانین می­داند. به نظر وی اخلاق خاص است؛ چرا اخلاق خاص است؟ وی به این پرسش از راه مقایسه اخلاق با قانون پاسخ می­دهد. دنیای اخلاقی دنیایی زنده و پویاست؛ اخلاق مانند خانه‌ای است که در طول نسل‌ها توسط یک خانواده اشغال شده و به صورتی برنامه‌ریزی نشده در جای جای آن همواره به محتوایش افزوده می‌شود و تمام فضای آن خانه پر از اشیا و اثاثیه­ای است که مملو از حافظه­اند، اما قوانین مانند باتلاقی هستند که وکلا و قضات در آن برای یافتن معناها باید در انبوهی از قوانین و سوابق متضاد تلاش  کنند(34). 

    به نظر والزر مردان و زنان (نظر به همه غایاتِ مهم اخلاقی و سیاسی) هنگامی با یکدیگر برابرند که هیچ کس زمام ابزارهای سلطه را به دست نداشته باشد. اما ابزارهای سلطه به طرق گوناگون در جوامع متفاوت ساخته می­شوند: اصل و نسب، ملک و املاک، سرمایه، تحصیلات، فیض الهی، قدرت دولتی- همه این­ها بالاخره زمانی برخی از افراد را قادر به سلطه بر دیگران ساخته­اند. سلطه همواره به میانجی مجموعه­ای از مواهب اجتماعی به وجود می­آید (34). وی اضافه می­کند: اصل فایده­گرایی میل هم نمی­تواند نقش مرجع نهایی را در بحث­های مربوط به برابری بازی کند. به گمان من «فایده در وسیع­ترین مفهوم» می­تواند به هر شیوه­ای که ما می­پسندیم ایفای نقش کند(35). والزر عدالت را به معنای برابری و نبود سلطه درنظر می­گیرد؛ یعنی افرادی که دارای مواهب اجتماعی هستند، بر افرادی که فاقد خیرات اجتماعی هستند سلطه نداشته باشند. اما میل ابراز می­دارد: سلطه در هر صورت در طبیعت بشر وجود دارد و جاه­طلبی و لذت قدرت و سلطه بر دیگران محدود به طبقه و یا افراد ویژه­ای نیست، اما واقعیت آن است که حس سلطه‌گری در مردان عمومیت دارد (15). 

والزر به این نتیجه می­رسد که تقسیم مساوی ثروت و امکانات یا به عبارتی برابری ساده نیز در عمل مشکل بی­عدالتی را در جامعه حل نمی­کند. بنابراین، برابری پیچیده¹ را پیشنهاد می­کند. اما به نظر او سلطه در برابری پیچیده هنگامی به وجود می­آید که یک حوزه در اجتماع بر ارزش­های سایر حوزه­های اجتماعی تأثیر بگذارد و تعیین‌کننده باشد و به عبارتی بر آن­ها تسلط یابد (35). البته جان استوارت میل هم در اختیار داشتن مواهب اجتماعی را در وضعیت قرارگیری زن و مرد در جایگاه­های گوناگون، بی­تأثیر نمی­داند (15). در این مطالعه تلاش شد به دلیل زیربنای فکری مشترک جماعت‌گرایان، دیدگاه والزر در باره سلطه به سایر جماعت­گرایان تسری داده شود و سپس با این دیدگاه نظر جان استوارت میل بررسی گردد.

 

ب.  تیلور، مک­اینتایر و میل

به نظر میل برای رفع سلطه مردان، زنان باید با ارتقاء علمی و بالا بردن مهارت­هایشان بر قوانین و نهادها تأثیر بگذارند؛ یعنی جان استوارت میل هم همان بحث­ها و انتظاراتی را مطرح می­کند که در عصر روشنگری و ورود به دوران مدرن مطرح می­شد. از نظر میل بدیهی است که با پذیرفتن اصل آزادی و به رسمیت شناختن حقوق برابر زنان با مردان از جانب نهادهای اجتماعی و بهبود وضع زنان، به مرور این موارد کم و کم‌تر خواهد شد  (15). تیلور با نگاه اخلاقی به تعریف هگل از خدایگان و بنده، این رابطه را با کرامت و احترام به هویت فرد پیوند می­زند و علت انقیاد افراد را نه معلول درونی بلکه در عقلانیت ابزاری یعنی کسب حداکثر سود و حداقل ضرر به علت حاکم شدن زندگی مدرن می­داند. عقلانیت ابزاری مبتنی بر عقلانیت اقتصادی و سلطه­جویانه است (30).

    افزون بر این، تیلور باور دارد که در دو قرن گذشته « زبانِ حقوق فردی دائماً سلسله مراتب را از بین برده و برابری را در همه ابعاد، بین طبقات اجتماعی، نژادها، گروه­های فرهنگی و قومی، و جنسیت­ها بهبود بخشیده است» (8)، اما میل با برطرف شدن سلطه مردان بر زنان بر اثر اخلاق مدرن کاملاً موافق نیست و عقیده دارد که این­گونه روابط سلسله مراتبی بین مردان و زنان هم­چنان وجود دارد و روابط مردان و زنان هنوز توسط اخلاقی اداره می­شود که در سایر حوزه­های زندگی منسوخ شده است. به گفته میل، فرودستی اجتماعی زنان حقیقتی است که در نهادهای اجتماعی، قوانین و اصول اساسی دنیای مدرن وجود دارد و به یادگار از فرهنگ سنتی و کهن برجای مانده است (15). 

    میل بیش از همه بر برابری و رفع تبعیض در قوانین و نهادها تأکید دارد. به نظر هال دیدگاه میل کاملاً کارکردگرا بود، یعنی بر پایه اعتقاد سیاسی لیبرال برای یافتن راه­حلهای مشکلات عمیقاً اجتماعی از راه دسترسی» موم به منابع. میل نیز مانند لاک² و دیگر فیلسوفان عصر روشنگری اعتقاد دارد که با فراهم کردن بستر « انتخاب آزاد افراد» به منظور ساخت اراده خود، جامعه خودش را بهبود می­دهد؛ بنابراین تضمین انتخاب آزاد فرد اصل هدایت­گر نظریه اجتماعی میل است (8). مک­اینتایر که از منتقدان سرسخت لیبرالیسم است، در این­جا هم مفهوم سلطه را به فردیت لیبرالی نسبت می­دهد و خودِعاطفه­گرا را عامل سلطه بر دیگران می­خواند. از نظر وی، عاطفه­گرایی³ با احساسات شخصی و ترجیحات و تمایلات فردی که از جامعه منفک می­شود، زمینه سلطه بر دیگران را فراهم می­کند (12). او خودِ عاطفه­گرا را از واقعیت­های اجتماعی جدا می­داند، با این باور که به تبع این وضعیت زمینه­های چیرگی و سلطه غیرعقلانی بر دیگران فراهم می­شود و بنابراین خودِروایی را پیشنهاد می­کند و معتقد است که همه ما در زندگی خود متکی به روایت­هایمان هستیم و از این راه خود را در می­یابیم.

    خودِ روایی از نظر مک­اینتایر مبتنی بر فضیلت است و مفهوم فضیلت، محور نظریه اخلاقی اوست و مفهوم کردار، مفهوم «خودِ» روایی و سنت، سه مرحله تکامل منطقی آن بشمار می­آیند (10). نکته مهم در باره کردارها این است که باید آن­ها را از نهادها⁴ متمایز ساخت. نهادها (در مثال ما باشگاه­های فوتبال) اساساً و ضرورتاً معطوف به خیرهای بیرونی هستند در حالی که کردارها متوجه خیرهای درونی می­باشند. بنابراین، کارکرد فضایل در این رابطه، بازداشتن کردارها از سقوط در دامان قدرت فسادگر نهادهاست  (10). در این جا سوالی پیش می­آید؛ فرد عاطفه­گرا بدون در اختیار داشتن ابزارهای سلطه چگونه میتواند سلطه­جویی کند؟ و به همین ترتیب، اگر در وضعیت « خودِروایی» فردی که دارای مواهب اجتماعی است، با میراثی که به او رسیده ابزارهای سلطه در اختیارش باشد و هم‌چنین، دارای تمایلات سلطه­جویانه نیز باشد، آیا تضمینی وجود دارد که از این ابزارها استفاده نکند؟ و آیا در این وضعیت، فرد بار دیگر از مرحله خودِروایی به مرحله خودِ عاطفه­گرا باز نمی­گردد؟ چگونه می­توان تضمین کرد که موقعیت ساختاری و مواهب اجتماعی باعث فساد و سلطه نشود و افرادی که دارای مواهب اجتماعی هستند بر افرادی که فاقد خیرات اجتماعی هستند سلطه نورزند؟ افزون بر این، زمینه فکری مک­اینتایر نیز همچون والزر مبتنی بر سنت­ها و مواهب اجتماعی است زیرا ابراز می­دارد: آن­چه که من هستم عمدتاً آن چیزی است که به من میراث رسیده است و مانند تیلور حاکم شدن زندگی مدرن را از عوامل سلطه می­داند (12).

    تیلور نیزمی­نویسد: هویت ما آن چیزی است که جامعه ما برایمان به ارمغان آورده و خانواده­های ما فقط می­توانند با این ظرفیت­ها و آرمان­ها به شخصیت ما شکل دهند (33). اسکینربه نقل از التن ابراز می­دارد که مورخ باید یک شکاک حرفه­ای باشد(28). لذا، افزون بر مشاهده تضاد در علت سلطه در آراء تیلور، محقق می­تواند سوال کند که اگر فردی بدون نقش داشتن در سرنوشت خود وارث مواهب خاصی باشد، چه تضمینی وجود دارد که سلطه نورزد، زیرا همان­طور که روان­شناسان اذعان می­کنند، تمایلات سلطه­جویانه به هرحال در ذات بشر وجود دارد. بنابراین، مواهب خاص که حتی شخص ممکن است در دست‌یابی به آن نقشی نداشته باشد مانند ارث و میراث، اصل و نسب و هوش و استعداد می­توانند موجبات دست‌یابی به ابزارهای سلطه را فراهم کند. افزون بر این، تیلور به نظم سلسله مراتبی معتقد است زیرا می­نویسد؛ آزادی مدرن از راه شکستن افق‌های اخلاقی قدیمی به دست آمده است. در گذشته مردم خود را به عنوان بخشی از نظام بزرگتر می­دیدند؛ در بعضی موارد این نظم یک نظم کیهانی بود - زنجیره­ای بزرگ از هستی- که در آن انسان­ها در جایگاه مناسب خود به همراه فرشتگان، اجرام آسمانی و همسایگان زمینی قرار می­گرفتند (32). آیا این نظم سلسله مراتبی به خودی خود موجبات سلطه را فراهم نمی­کند؟ در نهایت، می­توان دریافت که مک­اینتایر و تیلور با نادیده گرفتن نقش قوانین و نهادها در ایجاد سلطه، افزون بر انتقاد از حاکم شدنِ زندگی مدرن، با التزام به پیوندهای اجتماعی بر زمینه­های به وجود آمدن سلطه توسط مواهب اجتماعی نیز صحّه می­گذارند.

 

ج. نوسباوم و میل

به نظر مک­لافلین، اوکین و نوسباوم منتقدان مهم جذب هنجارهای مبتنی بر فرهنگ در تعاریف حقوق برابر هستند. هر دو تأکید دارند که بررسی آداب و رویه­های فرهنگی باید معطوف به ایجاد صورت‌بندی­هایی بهتر از خیر عمومی باشند و میل به دریافت این مسئله «که دیگری یکی از ماست » انگیزه این بررسی­ها را تشکیل دهد (14). نوسباوم شرایط نابرابر اجتماعی و سیاسی که به زنان قابلیت­های انسانی نابرابر می­دهد را عامل سلطه بر زنان می­داند و با همکاری اقتصاددانی هندی به نام آمارتیا سِن⁵ رویکرد قابلیت­ها⁶ را برای تغییر این شرایط پیشنهاد می­کند (21). او رویکرد قابلیت­ها را از راه بازخوانی فلسفه ارسطویی ارائه کرده است (6).  نوسباوم با بازخوانی فلسفه ارسطویی، برای توسعه انسانی و به خصوص زنان از مفهوم سیاسی « فرد » استفاده می­کند که هدایت­کننده است؛ یعنی مفهومی ارسطویی از انسان که لازمه فعالیت­های بسیار در زندگی و جامعه است. وی بر قابلیت­های افراد و نه قابلیت­های جوامع تأکید می­کند. او می­گوید: زنان در بسیاری از نقاط جهان از جنبه عملکردهای اساسی یک زندگی انسانی حمایت نمی­شوند. آنها نسبت به مردان تغذیه کم‌تری دارند، سلامتی کم‌تری دارند، در برابر خشونت فیزیکی و آزار جنسی آسیب پذیرتر هستند. آنها بسیار کم‌تر از مردان باسواد هستند، و در عین حال کم‌تر احتمال دارد که تحصیلات حرفه­ای یا فنی داشته باشند. اگر در کشوری غنی زندگی کنیم که می­تواند همه افراد را به سطح بالایی از پیشرفت فیزیکی برساند، بسیاری از این تغییرات می­توانند از چشم ما دور شوند؛ در جهان در حال توسعه، ما باید نسبت به این تغییرات که با نیاز مرتبط است، بسیار هوشیار باشیم. باز هم مشاهده می­کنیم، برخی از تغییرات مرتبط، اجتماعی هستند و با سلسله مراتب سنتی در ارتباط هستند. اگر بخواهیم همه شهروندان یک ملت را به سطح یکسانی از تحصیلات برسانیم، باید منابع بیش‌تری را به آن کسانی که با موانع سلسله مراتب سنتی یا تعصب مواجه می­شوند، اختصاص دهیم (22).  

    بنابراین، او خواستار اساس­نامه­هایی است که ضمانت اجرایی داشته باشند تا بتوانند شالوده اجتماعی و سیاسی برای یک زندگی کارآمد را تشکیل دهند. در این جا می­توان گفت که رویکرد نوسباوم شباهت­هایی با نگاه میل در جهت برطرف کردن موانع سلطه دارد. به نظر نوسباوم تعدیل شرایط نابرابر اجتماعی و سیاسی که به زنان قابلیت­های انسانی نابرابر می­دهد، ابزارهای سلطه را از بین می­برد. افزون بر این، وی در مورد استثمار و سلطه استدلال می­کند: یکی از حوزه­های زندگی که به ویژه به نابرابری زنان کمک می­کند، حوزه مراقبت است. زنان اولین و معمولاً تنها مراقبان در جهان برای نگهداری افرادی هستند که در شرایط وابستگی شدید قرار دارند. یک جامعه خوب باید ترتیبی دهد که الزامات مراقبت از افرادی را که در شرایط وابستگی شدید قرار دارند را فراهم کند، بدون این که زنان به گونه‌ای که به‌طور سنتی رسم بوده است مورد استثمار قرار ‌گیرند. زیرا این موضوع به محرومیت آن­ها ازسایر قابلیت­های مهم می­انجامد. به طور یقین، حل این مشکل بزرگ طرز فکر دولت­ها در مورد بسیاری از قابلیت­های دیگر را تغییر خواهد داد (22).  

    افزون بر این، به نظر نوسباوم چرا باید مراقبت کردن فقط وظیفه زنان باشد. البته طرز فکر نوسباوم در این مورد با جان استوارت میل در تضاد است. میل در «انقیاد زنان» ابراز می­دارد: باید توجه داشت که نگهداری از کانون گرم خانواده، وظیفه خطیری است که به تمامی بر عهده زن است، حال اگر زن افزون بر نظارت در هزینه خانواده و وظایفی که برشمردیم، وظیفه دیگری برای کسب درآمد به عهده گیرد بدیهی است که او قادر نخواهد بود که این وظایف را به نحو احسن انجام دهد (15).  این دیدگاه میل با انتقادات زیادی مواجه شده است. میل با تقسیم کار جنسیتی و سنتی موافق است، اما به عقیده نوسباوم مبنایی وجود ندارد که زنان و مردان باید هنجارهای متفاوت یا یکسانی از عملکرد انسانی را در حوزه­های گوناگون اعمال کنند (9).  نوسباوم با خوانشی متفاوت از ارسطو که به لیبرال­ها نزدیک است و البته، مورد انتقاد واقع شده، از ضرورت اخلاق فضیلت در معناي قابلیت انسانی صحبت می‌کند که درصدد پاسخ­گویی به این پرسش است که مردم و به خصوص زنان در واقع چه هستند و چه می‌توانند بکنند تا به ائودومونیا یا سعادت و شادی برسند.

 

نتیجه­گیری

جماعت­گرایان منتخب و جان استوارت میل، هر کدام بر اساس مکتب پیرو و زیربنای فکری خود سلطه (جنسیتی) را تعریف می‌کنند. در این پژوهش تلاش شد نظر والزر که برخورداری از مواهب اجتماعی را عامل سلطه می­داند، به سایر جماعت­گرایان تسری داده شود و سپس با این نگاه، آراء جان استوارت میل بررسی شود. به نظر می­رسد که تلاش این پژوهش برای تسرّی عقیده والزر به مک­اینتایر و تیلور نتیجه­بخش بوده است زیرا فردیت عاطفه­گرا بدون در اختیار داشتن ابزارهای سلطه نمی­تواند سلطه­جویی کند و درجه سلطه زندگی مدرن هم برای افرادی که دارای امکانات هستند یا نیستند، تفاوت دارد، اما نظر نوسباوم در مواردی به نظر جان استوارت میل که به دلیل لیبرال بودنش چاره را در اصلاح قوانین و نهادها می­داند، نزدیک­ است. نوسباوم با خوانش متفاوت از ارسطو، با ارائه رهیافت « قابلیت­ها » انتظار دارد امکانات و ابزارهایی جهت حذف سلطه و توسعه توانایی­های زنان در اختیار آن­ها قرار گیرد. در کل، سلطه عمدتاً فرایندی پیچیده است که به عوامل زیادی اعم از درونی و بیرونی بستگی دارد و اگر باور داشته باشیم که سلطه در هر صورت در طبیعت بشر وجود دارد، چگونه می­توان انتظار داشت که فردی به رغم دارا بودن مواهب اجتماعی و موقعیت ساختاری مناسب، با وسوسه سلطه­ورزیدن مبارزه کند؟ نکته آخر این­که، برخی از مشکلات زنان به ساختارهای ریشه­داری باز می­گردد که به سادگی با تغییر قوانین و اصلاح نهادها برطرف نمی­شوند، اما این به این معنا نیست که قوانین و ساختارها اثرگذار نیستند. بنابراین، دارا بودن مواهب اجتماعی به همراه قوانین و نهادهای حمایت­کننده می­توانند در وضعیت زنان و توانمندی آن­ها تأثیر بگذارند.

 

ملاحظات اخلاقی  

تمامی مقالات و پژوهش‌های استفاده شده ارجاع دهی شده است.

 

پیروی از اصول اخلاق پژوهش

این پژوهش برگرفته از رساله دکتری رشته اندیشه­های سیاسی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب می‌باشد. تمام نکات اخلاقی شامل دقت در استناددهی و رعایت ارزش­های اخلاقی توسط پژوهشگران رعایت شده است.

حامی مالی

تمام هزینه پژوهش و انتشار مقاله بر عهده نویسندگان بوده و هیچ‌گونه حمایت مالی دریافت نشده است.

 

مشارکت نویسندگان

مقاله برگرفته از پایان­نامه مقطع دکتراست. نویسنده اول دانشجوی مقطع دکتری است؛ نویسنده دوم استاد راهنما و نویسنده مسئول و نویسنده سوم استاد مشاور رساله می‌باشند.

تعارض منافع

این مقاله برگرفته از پایان­نامه دکتری با عنوان « خوانشی جماعت‌گرایانه از عدالت جنسیتی در اندیشه جان استوارت میل» در دانشکده علوم سیاسی و روابط بین­الملل، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران است و با منافع شخصی یا سازمانی منافات ندارد.

 

---

[1] . complex equality

[2] . John Locke

[3]  . emotivism

[4]  . institutions

[5]  . Amartya Sen

[6]  . the capabilities approach

 

 

References

1- Aristotle. Nikomakhos’a Etik. Translated by M H Lotfi, tarikhema.org. 1998; 317-318

2- Bartky S L. Body Politics. In A Companion to Feminist Philosophy.

Edited by A M Jaggar & I M Young. UK: Blackwell Publishing, 2000; 27.

3- Barzun C. Quentin Skinner v. Charles Taylor: Explanation and Practical Reasoning in History, Philosophy, and Law. Yale Journal of Law & the Humanities, 2021; 31 (2), 301.

4- Bourdieu P. Masculine Domination. Translated by Richard Nice. US: Stanford University Press, 2000; 30. 

5- Donner W. John Stuart Mill’s Liberal Feminism. Philosophical Studies, 1993; 69.

6- Gasper D. Sen’s Capability Approach and Nussbaum’s Capabilities Ethic. Translated by K Oskouei & H Padash, Strategy for Development, 2007; 150.

7- Gray J. The Political Philosophy of Stuart Mill. Translated by Kh Deihimi, Amin Electronic Library, 2017; 138.

8- Hall D E. Subjectivity. NewYork: Routledge. 2004; 33, 45, 51.

9- Holmstrom N. Human Nature. In A Companion to Feminist Philosophy. Edited by Alison M. Jaggar & Iris Marion Young. UK: Blackwell Publishing, 2000; 288.

10- Hosseini Beheshti A. Theoretical Foundations of Politics in Multicultural Societies. Tehran: Bogheh Publisher, 2016; 62, 64. 

11- Kiss E. Justice. In A Companion to Feminist Philosophy. Edited by Alison M. Jaggar & Iris Marion Young. UK: Blackwell Publishing, 2000; 492. 

12- MacIntyre A. After Virtue. US: University of Notre Dame Press, 2007; 12, 31, 221.

13- Mardiha M. Philosophical Foundations of Radical Feminism. Politics Quarterly, 2008; 38 (240). 

14- Mclaughlin J. Feminist Social and Political Theory, Translated by H. Moshirzade, Tehran: Shirazeh Publisher, 2010; 66.

15- Mill J S.  The Subjection of Women. US: Pennsylvania State University Press, 1999; 7, 10, 15, 13, 23, 33, 26, 37.

16- Moshirzade H.  The History of Two Centuries of Feminism: From Movement to Social Theory. Tehran: Shirazeh Publisher, 2017; 19.

17- Nozari H, Pourkhodagholi M. The Methodology of Political Thought: Quentin Skinner’s Methodology, Political Science Quarterly, 2010; (11), 110.

18- Nussbaum M C, Cogito. Key Philosophers in Conversation: The Cogito Interviews. Translated by A. A. Daraei. Letter of Philosophy. 1998; (3), P. 217.

19- Nussbaum M C. John Stuart Mill – Thought and Influence- The saint of rationalism. In Varouxakis Georgios. Kelly Paul. US: Routledge Publication, 2010; 135.

20- Nussbaum M C. Mill: Between Aristotle and Bentham, Daedalus, 2004; 68.

21- Nussbaum M C. Capabilities and Social Justice. US: University of Chicago, 2002; 133.

22- Nussbaum M C. Women and Human Development (The Capability Approach), UK: Cambridge University Press, 2001; 1-3, 242. 

23- Okin S M. Justice, Gender and the Family. US: Basic Books, 1989; 4-73, 45-72.

24- Paknia M, Mardiha M. Sex Domination. Tehran: Nashr-e Nei Publisher, 200

25- Samiei Esfahani A. Feminist Theory and Method in Politics. Journal of political Science, 2013; 8 (4).

26- Sigot N, Beaurain C. John Stuart Mill and the Employment of Married Women:

27- Reconciling Utility and Justice. Journal of the History of Economic Thought. Informa. UK: Taylor Francis. 2011; 31 (3), 30. 

28- Skinner Q. Liberty before Liberalism. UK: Cambridge University Press, 2003; ix.

29- Skinner Q.  Visions of Politics -Volume. 1: Regarding Method. UK: Cambridge University Press, 2002; 18, 25.

30- Smitz K. John Stuart Mill and the Social Construction of Identity. History of Political Thought, 2004; 25, 308.

31- Taghilo F. A Review of the Book “The Ethics of Authenticity” by Charles Taylor, Journal of the Faculty of Law and Political Science, Tehran University, 2005; (67). 291-292.

32- Tajik Neshatieh N. Justice in the Thought of John Stuart Mill. Tehran, Institute for Research and Development in Humanities, 2006.

33- Taylor C. The Ethics of Authenticity. Canadian Broadcasting Corporation, 2003; 3.

34- Taylor C. Philosophy and the Human Sciences. UK: Cambridge University Press, 1990; 206.

35- Walzer M. Interpretation and Social Criticism. (US) Harvard University Press, 1987; 17, 20,

36- Walzer M. Spheres of Justice. A Defense of Pluralism and Equality, Translated by S. Najafi, Tehran: Sales Publisher, 2015; 20,