تحلیل موانع تحقق زیست‌پذیری از منظر خبرگان شهری براساس رویکرد آینده‌پژوهی مطالعه موردی: کلانشهر اهواز

ناهید سجادیان ¹ ( استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران )
نازنین حاجی پور ² ( دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران )

تاريخ الإرسال : 09 الأحد , رمضان, 1443 تاريخ التأكيد : 19 الخميس , صفر, 1444

الکلمات المفتاحية: روش دلفی, آینده‌پژوهی, کلانشهر اهواز, زیست‌پذیری,

ملخص المقالة :

زیست‌پذیری مبین چگونگی عملکرد سیستم شهر در بستر زمان است. بنابراین شناخت وضعیت آیندة پیش رو و تدوین راهبردها برای رسیدن به آینده ای مطلوب، در گرو سازوکارهای مناسب برنامه‌ریزی با تکیه بر دیدگاه‌‌های نوین قرار دارد. ادبیات فعلی زیست‌پذیری شکاف‌هایی را از نظر اندازه‌گیری و ارزیابی آن، به‌ویژه از نقطه‌نظر پویایی نشان می‌دهد. اما این ارزیابی در مقیاس‌های فضایی دقیق‌تر مانند محلی نیازمند ابزار،‌ روش و رویکرد خاصی است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی ـ‌ تحلیلی می باشد. در ابتدا ابعاد و شاخص‌های مرتبط با زیست‌پذیری مورد بررسی قرار گرفت و با جمع‌بندی یافته‌های پیشین در ارتباط با وضعیت کلانشهر اهواز، مبتنی بر روش فراتحلیل موانع تحقق زیست‌پذیری استخراج و به ترتیب اثر ـ مداخله و اهمیت در ۵ بعد محیطی، مدیریتی، اقتصادی،‌ اجتماعی و زیرساختی مشتمل بر 32 شاخص کلی از منظر گروهای ذی‌نفع شهری (گروه دلفی) تحلیل شد. در بخش دوم با تلفیق یافته‌ها و پویش محیطی با استفاده از رویکرد آینده‌پژوهی مبتنی بر تحلیل اکتشافی، 51 پیشران‌های اثرگذار بر روند تحولات زیست‌پذیری کلانشهر اهواز استخراج شد. نتایج تحقیق نشان داده است که شاخص محیطی بالاترین امتیاز و شاخص‏های مدیریتی، اقتصادی، اجتماعی و زیرساختی به ترتیب بعد از آن قرار گرفتند. مطابق ماتریس اثرگذاری و وابستگی بالقوه مستقیم و غیرمستقیم، پیشرانهای آلودگی هوا، افزایش تراکم جمیعت و فشار بر زیرساخت‏ها و تسهیلات و کمیت و کیفیت دسترسی به خـدمات، در رتبه اول تأثیرگذاری مستقیم و غیرمستقیم و پیشرانهای رشد جمعیت، عدم دسترسی مناسب همه شهروندان به خدمات حمل و نقل عمومی مناسب و توزیع نامناسب زیرساخت‌ها در مناطق و محلات شهری در رتبه اول اثرپذیری مستقیم و غیرمستقیم قرار گرفتند. در تحلیل متقاطع، داده‌های مربوط به وضعیت‌های مختلف عوامل سیاسی و نهادی، اقتصادی، زیست محیطی و اکولوژیک، احتمال وقوع سناریوهای بدبینانه را بیش از سایر سناریوها دانسته و احتمال وقوع سایر سناریوها را در حد بسیار ناچیز و ضعیف ارزیابی کرده است. از مجموع 259 وضعیت حاکم بر صفحة سناریو تعداد 155 حالت و 52.45 درصد وضعیت بحرانی، تعداد 85 حالت و 28.95 درصد در حالت مطلوب و تعداد 55 حالت و 18.60 درصد وضعیت ایستا را نشان می‌دهد.