تأثیر تراکم جمعیتی بر شاخص های کیفیت زندگی شهری نمونۀ مطالعه: منطقۀ 3 کلانشهر تهران

الموضوعات : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

احسان حیدرزاده ¹ , مصطفی بهزادفر ²

1 - دانشجوی دکتری شهرسازی اسلامی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز
2 - استاد گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران

تاريخ الإرسال : 26 الأربعاء , ذو القعدة, 1439 تاريخ التأكيد : 02 الأربعاء , شوال, 1440 تاريخ الإصدار : 19 السبت , شوال, 1440

الکلمات المفتاحية: کیفیت زندگی, تهران, تراکم جمعیتی, توسعه شهری پایدار, رضایت شهروندان,

ملخص المقالة :

        به‌دنبال گسترش شهرنشینی، شاهد شکل­گیری نواحی با تراکم جمعیتی بالا در کلان‌شهرها هستیم که با مسائلی همچون شلوغی، کاهش سرانۀ خدمات و غیره درگیرند؛ بنابراین ضرورت دارد تأثیر تراکم جمعیتی بر شاخص­های کیفیت زندگی مورد ارزیابی قرار گیرد تا بر مبنای آن بتوان اصلی­ترین شاخص­های تأثیرپذیر از تراکم جمعیتی را شناسایی‌کرده و برای مرتفع‌نمودن آنها برنامه‌ریزی کرد. ازهمین­رو، به‌منظور آزمون فرضیۀ پژوهش، منطقۀ 3 شهر تهران به‌عنوان نمونۀ مورد مطالعه انتخاب شده ‌است که درحال‌حاضر با روند سریع افزایش تراکم جمعیتی همراه ‌است و عدم نظارت و کنترل بر آن می­تواند آثار نامطلوبی بر کیفیت زندگی شهروندان داشته ‌باشد. این پژوهش با شیوۀ شناخت ذهنی مبتنی بر پیمایش میدانی از شهروندان بررسی شده است. در این‌راستا 22 شاخص سنجش­گر کیفیت زندگی از منابع معتبر داخلی و خارجی استخراج شده است. در ادامه تراکم جمعیتی به‌عنوان متغیر مستقل و شاخص­های 22گانه به‌عنوان متغیرهای وابسته انتخاب‌شده و به کمک تحلیل همبستگی کانونی مورد سنجش قرار گرفته­اند. خروجی­های تحلیل نشان می­دهد با احتمال 99 درصد، همبستگی میان دو مجموعۀ متغیرها مورد تأیید است و دراین‌میان به متغیرهای رضایتمندی از روابط همسایگی در محل سکونت، رضایتمندی از قیمت خرید مسکن، رضایتمندی از کیفیت خدمات اتوبوس‌رانی، رضایتمندی از وضعیت و امکانات فضاهای باز شهری و رضایتمندی از کیفیت خدمات ورزشی به‌ترتیب با همبستگی ساختاری 406/- ، 322/- ، 455/- ، 494/- و 314/- به‌عنوان بخشی از متغیر کانونی محسوب می­گردند و بنابراین بیشترین تأثیرپذیری را از تراکم جمعیتی دارند. این مسئله نشان می­دهد افزایش بیش از حد تراکم جمعیتی در قسمت‌هایی از منطقۀ 3 شهر تهران، موجب کاهش رضایت شهروندان از برخی شاخص­های کیفیت زندگی شده ‌است که اصلاح و تعدیل تراکم جمعیتی در منطقۀ 3 را ضروری می­کند.

المصادر:

1. آکیولی، کلودیو، و داویدسون، فوربس (1390): تراکم در توسعۀ شهر، ترجمۀ اسماعیل­پور، نجما و اشتیاقی، علیرضا، انتشارات آرمانشهر، تهران.


2. رضازاده، راضیه (1384): بررسی اهداف کنترل تراکم ساختمانی و نحوۀ تأثیر سیاست­های کنونی بر تراکم جمعیتی و نیازهای خدماتی، مجلۀ بین‌المللی علوم مهندسی، شمارۀ 1.


3. رهنمایی، محمدتقی؛ منوچهری میاندوآب، ایوب و فرجی­ملائی، امین (1390): تحلیل کیفیت زندگی در بافت فرسوده شهر میاندوآب، نشریه مدیریت شهری، شماره 28، صص 223-240


4. زالی، نادر؛ علیلو، مهدی؛ آزاده، سیدرضا (1393)، تحلیلی بر توان جمعیت­پذیری کلانشهر تبریز با تاکید بر الگوهای نوین توسعه شهری، نشریه پژوهش و برنامه­ریزی شهری، شماره 19، صص 73-90


5. زنگنه­شهرکی، سعید؛ گلین شریف­الدینی، جواد؛ حسن­زاده، داود؛ سالاری­مقدم، زهرا (1393)، تحلیل فضایی کیفیت زندگی در سکونتگاه­های غیررسمی منطقه کلانشهری تهران، نشریه پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 1، صص 177-196


6. زیاری، کرامت­الله؛ سالاروندیان، فاطمه؛ قنبری­نسب، علی؛ حبیبی، لیلا (1392): «بررسی و تحلیل تطبیقی تفاوت­های سکونتگاه­های غیررسمی شیراز»، نشریۀ آمایش محیط، شمارۀ 21، صص 39-64


7. شاران، مهندسین مشاور (1384): مطالعات الگوی توسعۀ منطقۀ 3، نهاد مدیریت و برنامه‌ریزی طرح‌های توسعۀ شهری تهران.


8. عزیزی، محمدمهدی، (1386): تراکم در شهرسازی، اصول و معیارهای تعیین تراکم شهری، چاپ سوم، انتشارات دانشگاه تهران.


9. کلانتری، خلیل (1391): پردازش و تحلیل داده‌ها در تحقیقات اقتصادی- اجتماعی، تهران، فرهنگ صبا.


10. نعمت­اللهی، سیمیندخت (1395): «بررسی و تحلیل فروش مازاد تراکم ساختمانی»، نشریۀ پژوهش و برنامه­ریزی شهری، شمارۀ 24، صص 23-42
    
    
    1. Bonaiuto, M., Fornara, F. & Bonnes, M. (2003): Indexes of perceived residential environment quality and neighbourhood attachment in urban environments: a confirmation study on the city of Rome, Landscape and Urban Planning, Vol. 65, pp. 41-52
    
    
    2. Bonaiuto, M., Fornara, F., Ariccio, S., Cancellieri, U. & Rahimi, L. (2015): Perceived Residential Environment Quality Indicators (PREQIs) relevance for UN-HABITAT City Prosperity Index (CPI), Habitat International, Vol. 45, pp. 53-63
    
    
    3. Boyko, Ch. & Cooper, R. (2011): Clarifying and re-conceptualising Density, Progress in Planning, No. 76, pp. 1-61
    
    
    4. Cramer, V., Torgersen, S. & Kringlen, E. (2004): Quality of Life in a City: The Effect of Population Density, Social Indicators Research, Vol. 69, No. 1, pp. 103-116
    
    
    5. Das, D. (2008): Urban Quality of Life: A Case Study of Guwahati, Social Indicator Research, Vol. 88, pp. 297–310
    
    
    6. Fassio, O., Rollero, C. & De Piccoli, N. (2013): Social Indicators Research, volume 110, Issue 2, pp. 479-488
    
    
    7. Gou, Z., Xie, X., Lu, Y. & Khoshbakht, M. (2018): Quality of Life Survey in Hong Kong, International Journal of Environmental Research and Public Health, Vol. 15, pp. 1-16
    
    
    8. Greenberg, M. & Crossney, K. (2007): Perceived neighborhood quality in the United States: Measuring outdoor, housing and jurisdictional influences, Socio-Economic Planning Sciences, Vol. 41, pp. 181-194
    
    
    9. Iwani, H. (2009): Socio-Physical Aspects of Urban Neighborhoods in Iranian Cities, Berlin.
    
    
    10. Keles, R. (2012): The Quality of Life and the Environment, Social and Behavioral Sciences, Vol. 35, pp. 23-32
    
    
    11. Kowaltowski, D., Da Silva, V., Pina, S., Labaki, L., Ruschel, R. & Moreira, D. (2006): Quality of life and sustainability issues as seen by the population of low-income housing in the region of Campinas, Brazil, Habitat International, Vol. 30, pp. 1100-1114
    
    
    12. Lee, Y. (2008): Subjective quality of life measurement in Taipei, Building and Environment, Vol. 43, pp. 1205-1215
    
    
    13. Marans, R. (2015): Quality of urban life & environmental sustainability studies: Future linkage opportunities, Habitat International, Vol. 45, pp. 47-52
    
    
    14. Massam, B. (2002): Quality of life: public planning and private living, Progress in planning, No. 58, pp. 141-227
    
    
    15. Morais, P. & Camanho, A. (2011): Evaluation of performance of European cities with the aim to promote quality of life improvements, Omega Journal, Vol. 39, pp. 398-409
    
    
    16. Moro, M., Brereton, F., Ferreira, S. & Clinch, J. (2008): Ranking quality of life using subjective well-being data, ECOLOGIC L ECONOMICS, Vol. 65, pp. 448-460
    
    
    17. Ulengin, B., Ulengin, F. & Guvenc, U. (2001): A multidimensional approach to urban quality of life: The case of Istanbul, European Journal of Operational Research, Vol. 130, pp. 361-374
    
    
    18. Velibeyoglu, H. (2014): Assessing subjective quality of urban life at neighborhood scale, A Thesis Submitted for the Degree of Doctor of Philosophy in Urban Planning, İzmir Institute of Technology.
    
    
    19. Walford, N., Samarasundera, E., Phillips, J., Hockey, A. & Foreman, N. (2011): Older people’s navigation of urban areas as pedestrians: Measuring quality of the built environment using oral narratives and virtual routes, Landscape and Urban Planning, Vol. 100, pp. 163-168
    
    
    20. Walton, D., Murray, J. & Thomas, A. (2008): Relationship Between population Density and the Perceived Quality Of Neighbourhood, Social Indicators Research, Vol. 89, pp. 405-420
    
    
    21. Westaway, M. (2006): A Longitudinal Investigation of Satisfaction with Personal and Environmental Quality of Life in an Informal South African Housing Settlement, Doorknob, Soweto, Habitat International, Vol. 30, pp. 175–189