تحلیلی بر عوامل کالبدی مؤثر بر حس تعلق به مکان در مرکز قدیمی شهر سبزوار

الموضوعات : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

عبدالهادی دانشپور ¹ (دانشیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران)
فاطمه صفارسبزوار ² (دانش آموخته ی کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران)

تاريخ الإرسال : 08 الأحد , شوال, 1438 تاريخ التأكيد : 23 الأربعاء , شعبان, 1439 تاريخ الإصدار : 08 الجمعة , شوال, 1439

الکلمات المفتاحية: حس مکان, عوامل کالبدی, حس تعلق به مکان, مراکز قدیمی شهرها, خیابان بیهق سبزوار,

ملخص المقالة :

حس تعلق به مکان، موجب تبدیل فضا به مکانی با ویژگی­های حسی و رفتاری خاص برای افراد می­شود و توجه به تقویت آن خصوصاً در مراکز قدیمی و بافت تاریخی شهرها از اساسی­ترین دغدغه­های دانش طراحی شهری محسوب می­گردد. مطالعات بسیاری بر ضرورت توجه به نقش عناصر کالبدی در شکل­گیری و تداوم رضایتمندی از مکان، هویت فردی و حس تعلق اشاره می­نماید. از این رو هدف پژوهش حاضر استخراج هنجارها و سنجه­های کالبدی جهت ایجاد و ارتقاء حس تعلق و سنجش این هنجارها و سنجه­ها در خیابان­ بیهق شهر سبزوار است. این پژوهش از نوع کاربردی بوده، رویکردی ترکیبی دارد. ابتدا با استفاده از مطالعه و بررسی متون نظری موجود، عوامل کالبدی مؤثر بر حس تعلق به مکان استخراج گردیده و در قالب هنجارها و سنجه‌هایی دسته بندی شده اند که روش مورد استفاده در این قسمت از نوع کیفی است. در گام بعدی با هدف سنجش وضعیت موجود و بررسی هنجارها و سنجه­های کالبدی مؤثر بر حس تعلق حاصل از مبانی نظری در نمونه­ی مورد مطالعه از تکمیل پرسشنامه استفاده شده و اطلاعات حاصل از طریق بررسی رابطه­ی همبستگی (همبستگی پیرسون) بین متغیرهای مستقل و وابسته­ی تعریف شده با استفاده از نرم افزار SPSS و به روش کمی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته‌اند. نتایج بررسی نشان می­دهد سه هنجار «تنوع و جذابیت»، «شخصیت کالبدی منحصر بفرد» و «دید و منظر» نسبت به سایر عوامل کالبدی همبستگی بیشتری با حس تعلق به مکان مورد مطالعه دارند و «انعطاف پذیری» از میزان همبستگی پایین‌تری نسبت به سایر عوامل برخوردار است. همچنین سنجه­های «وجود تسهیلات رفاهی»، «وجود پارکینگ کافی»، «وجود نظم و هماهنگی»، «رعایت تناسبات بصری در فضا» و «ایمنی عابر پیاده» به ترتیب کمترین مطلوبیت را دارند که لازم است به منظور افزایش حس تعلق به مکان، در بازطراحی فضا مورد توجه بیشتری قرارگیرند.

المصادر:

1. پاکزاد، جهانشاه (1388): سیر اندیشه­ها در شهرسازی (3)؛ از فضا تا مکان، انتشارات شهیدی، چاپ اول، تهران.


2. پامیر، سای (1391): آفرینش مرکز شهری سرزنده؛ اصول طراحی شهری و بازآفرینی، ترجمه­ی مصطفی بهزادفر و امیر شکیبا منش، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، چاپ دوم، تهران.


3. جوان فروزنده، علی و مطلبی، قاسم(1390): «مفهوم حس تعلق به مکان وعوامل تشکیل دهنده آن»، فصلنامه هویت شهر، شماره 8، تهران، صص 27-37.


4. دانشپور، سید عبدالهادی و سپهری مقدم، منصور و چرخچیان، مریم (1388): «تبیین مدل دلبستگی به مکان و بررسی عناصر و ابعاد مختلف آن»، نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، شماره 38، تهران، صص 37-48.


5. دهخدا، علی اکبر (1385): فرهنگ دهخدا، جلد اول و دوم، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، تهران.


6. راپاپورت، اموس (1392): معنی محیط ساخته شده، رویکردی در ارتباط غیرکلامی، ترجمه­ی فرح حبیب، شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری، چاپ سوم، تهران.


7. رلف، ادوارد (1389): مکان و بی‌مکانی، ترجمه­ی محمدرضا نقصان محمدی و دیگران، انتشارات آرمانشهر، چاپ اول، تهران.


8. شولتز، کریستین نوربرگ (1388): روح مکان، به سوی پدیدارشناسی معماری، ترجمه­ی محمدرضا شیرازی، نشر رخ­داد نو، چاپ اول، تهران.


9. شولتز، کریستین نوربری (1382): مفهوم سکونت، به سوی معماری تمثیلی، ترجمه­­ی محمود امیریاراحمدی، نشر آگه، چاپ دوم، تهران.


10. کاشی، حسین و بنیادی، ناصر (1392): «تبیین مدل هویت مکان-حس مکان و بررسی عناصر و ابعاد مختلف آن: نمونه موردی پیاده راه شهرری»، نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، دوره 18، شماره 3، تهران، صص 43-52.


11. کرمونا، متیو و هیت، تیم و تنراک و تیسدل، استیون (1391): مکان‌های عمومی فضاهای شهری، ابعاد گوناگون طراحی شهری، ترجمه­ی فریبا قرائی و مهشید شکوهی و زهرا اهری و اسماعیل صالحی، انتشارات دانشگاه هنر، چاپ دوم، تهران.


12. لینچ، کوین (1387): سیمای شهر، ترجمه­ی منوچهر مزینی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ هشتم، تهران.


13. لینچ، کوین (1376): تئوری شکل خوب شهر، ترجمه­ی حسین بحرینی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، تهران.


14. معین، محمد (1384): فرهنگ فارسی یک جلدی دکتر محمد معین، انتشارات راه راشد، چاپ اول، تهران.
    
    
    1. Altman, I & Low, S. (1992): Place Attachment, A Conceptual Inquiry, Human Behavior and Environment, 12, pp: 1-12.
    
    
    2. Bonaiuto, M & Fornara, F & Bonnes, M. (2003): Indexes of perceived residential environment quality and neighbourhood attachment in urban environments, a confirmation study on the city of Rome, Landscape and Urban Planning, 65, pp: 41-52.
    
    
    3. Lewicka, M. (2011): Place attachment, How far have we come in the last 40 years?, Journal of Environmental Psychology, 31(3), pp: 207-230.
    
    
    4. Lewicka, M. (2008): Place attachment, place identity, and place memory; Restoring the forgotten city past, Journal of Environmental Psychology, 28, pp: 209-231.
    
    
    5. Mesch, G.S & Manor, O. (1998): Social ties, environmental perception, and local attachment, Environment and Behavior, 30, pp: 504-519.
    
    
    6. Proshansky, H.M & Fabian, A.K & Kaminoff, R. (1983): Place-identity; physical world socialization of the self, Journal of Environmental Psychology, 3, pp: 57-83.
    
    
    7. Salvesen, D. (2002): The Making of Place, Research on Place & Space Website, http://www.matr.net, (Retrieved September 4, 2015).
    
    
    8. Stedman, R.C. (2003): Is it really just a social construction?: The contribution of the physical environment to sense of place, Society & Natural Resources, 16, pp: 671- 685.