چگونگی استفاده از فضاهای شهری در سکونتگاه های غیررسمی؛ مورد پژوهی: جداره ی شرقی بزرگراه چمران تهران (حدفاصل پل ملاصدرا و پل مدیریت)

الموضوعات : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

میترا حبیبی ¹ , نیلوفر گرامی ²

1 - دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر، تهران، ایران
2 - کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری، دانشگاه هنر، تهران، ایران

تاريخ الإرسال : 08 السبت , صفر, 1439 تاريخ التأكيد : 26 الأربعاء , جمادى الثانية, 1439 تاريخ الإصدار : 05 السبت , شعبان, 1439

الکلمات المفتاحية: فضای شهری, سکونتگاه غیررسمی, استفاده از فضاهای شهری, سامانه حمایتگر اجتماعی, جداره ی شرقی بزرگراه چمران- حدفاصل پل ملاصدرا و پل مدیریت,

ملخص المقالة :

فضاهای شهری به عنوان بستر زندگی و تعاملات اجتماعی و محل انجام فعالیت­های ضروری، اختیاری و اجتماعی، باید از کیفیت­های کالبدی- عملکردی، فرهنگی- معنایی و اقتصادی- اجتماعی مناسب برخوردار باشند. در سکونتگاه­های غیررسمی نیز، فضاهای شهری علی­رغم فقدان بسیاری از کیفیت­های لازم، بستر زندگی اقشار کم­درآمد و محل رخداد انواع فعالیت­های شهری است. پژوهش حاضر در پی واکاوی و توصیف چگونگی انجام فعالیت­های ضروری، انتخابی و اجتماعی در فضاهای شهری سکونتگاه­های غیررسمی و تبیین دلایل این رخدادها، به عنوان اهداف پژوهش در محدوده­ی حاشیه­ی شرقی بزرگراه چمران شهر تهران می­باشد. پژوهش با توجه به محتوای تحقیق از نوع کمی- کیفی بوده و با توجه به جدول نمونه­گیری مورگان و توزیع 201 پرسشنامه­ی سنجش مکان، که معیارهای آن از مبانی نظری و تجارب داخلی و خارجی بررسی شده استخراج شده و با روش نمونه­گیری احتمالی تصادفی آغاز و با روش تحلیل عاملی و استفاده از نرم­افزار SPSS نتایج تحلیل ارائه شده است. در این فرایند از روش­های مصاحبه و مشاهده­ی رفتار در قرارگاه­های طبیعی رفتاری نیز استفاده گردیده است. یافته­ها نشان می­دهد استفاده از فضاهای شهری در سکونتگاه­های غیررسمی، به عنوان رفتار یک خانواده­ی بزرگ  که از جامعه­ی روستا- شهری کوچک به عنوان جامعه­ی مبدأ، به جامعه­ی کلان­شهری مقصد مهاجرت کرده است، تلقی شده و به دلایل سامانه­های حمایتگر قوی و سرمایه­ی اجتماعی ساکنان از یک طرف و ضرورت جبران انواع محدودیت­های عرصه­ی خصوصی منزل از طرف دیگر، یک ضرورت اجتماعی تدافعی برای تضمین بقا محسوب می­شود، به طوری­که فضاهای شهری، بستر بروز فعالیت­های متنوع با بازه­ی زمانی بادوام و تواتر زیاد، عملأ صحنه­ی حفاظت از ساکنان این جوامع و مقاومت آن­ها در برابر تنش بیرون­ماندگی از جامعه­ی شهری رسمی می­باشد، که علی­رغم فقدان کیفیت­های لازم، موجبات انسجام اجتماعی را فراهم می­آورد.

المصادر:

1. براتی، ناصر و محمد رضا یزدان­پناه شاه­آبادی، (1390)، بررسی ارتباط مفهومی سرمایه­ی اجتماعی و کیفیت زندگی در محیط شهری، نمونه­ی موردی شهر جدید پردیس، جامعه­ی پژوهشی فرهنگی، شماره­ی 3.


2. بیات، آصف، ترجمه­ی سید اسدالله نبوی چاشمی، (1391)، سیاست­های خیابانی، جنیش تهی­دستان در ایران، انتشارات پردیس دانش، تهران.


3. پیران، پرویز، (1374)، آلونک نشینی در ایران: دیدگاه­های نظری با نگاهی به شرایط ایران (بخش سوم)، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره­ی 95 و 96.


4. پیران، پرویز، (1366)، آلونک­نشینی در تهران، فصلنامه اطلاعات سیاسی و اقتصادی، تهران.


5. پیران، پرویز، (1381)، باز هم در باب اسکان غیررسمی، نمونه­ی موردی: شیرآباد زاهدان، هفت شهر، شماره­ی 9 و 10.


6. پیران، پرویز، (1376)، تحلیل جامعه­شناختی از مسکن شهری در ایران: اسکان غیر رسمی، نامه­ی انجمن جامعه­شناسی ایران.


7. توسلی، محمود، (1386)، طراحی فضای شهری (فضاهای شهری و جایگاه آن­ها در زندگی و سیمای شهری)، انتشارات شهیدی.


8. جواهری­پور، مهرداد، (1382)، ساختیابی اقتصادی- اجتماعی اسکان غیررسمی، مطالعه­ی موردی: منطقه­ی کلان­شهری تهران، سمینار سمپوزیوم حاشیه­نشینی و اسکان.


9. حبیبی، میترا، (1382)، اهمیت پیاده­راه­هاو نقش آن در فضاهای شهری، رساله­ی دکتری شهرسازی، تهران، دانشگاه تهران.


10. زوکین، شارون، ترجمه­ی ایرج اسدی، (1380)، شهرِ چه کسی؟ فرهنگِ چه کسی؟، فصلنامه­ی مدیریت شهری، شماره­ی 80.


11. سیدیان، سید علی و منصور ابافت یگانه، (1387)، بازنگری مفهوم محصوریت کالبدی در فضاهای شهری، راه و ساختمان.


12. صالحی امیری، سید رضا و زهرا خدائی، (1390)، حاشیه­نشینی و اسکان غیر رسمی، چالش­ها و پیامدها، ققنوس .


13. صرافی، مظفر، (1382)، بازنگری ویژگی­های اسکان خودانگیخته در ایران: در جستجوی راهکارهای توانمندسازی، مجموعه مقالات حاشیه نشینی و اسکان غیررسمی، جلد اول، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی.


14. صرافی، مظفر، (1381)، به سوی نظریه­ای برای ساماندهی اسکان غیررسمی- از حاشیه­نشینی تا متن شهرنشینی، هفت شهر، شماره­ی 8.


15. علی­آبادی، جواد، (1381)، اسکان غیررسمی و شهرداری­ها، مجله­ی شهرداری­ها، شماره­ی 45.


16. قرخلو، مهدی و اصغر عابدینی، (1386)، اسکان غیر رسمی و راهبردهای ساماندهی سکونتگاه­های نامتعارف با تأکید بر بخش مسکن در ایران، نشریه­ی جغرافیا و برنامه­ریزی دانشگاه تبریز.


17. کاشانی­جو، خشایار، (1389)، بازشناخت رویکردهای نظری به فضاهای عمومی شهری، هویت شهری.


18. کالن، گوردون، مترجم منوچهر طبیبیان، (1377)، گزیده­ی منظر شهری، انتشارات دانشگاه تهران.


19. گل، یان و برجیت سوار، مترجمان مصطفی بهزادفر، محمد رضایی ندوشن و احمد رضایی ندوشن، (1394)، چگونه زندگی همگانی را مطالعه کنیم، مؤسسه علم معمار رویال.


20. گل، یان، مترجم شیما شصتی، (1387)، زندگی در فضای میان ساختمان­ها، سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.


21. گل، یان، مترجمان علی غفاری و لیلا غفاری، (1392)، شهر انسانی، مؤسسه­ی عمل معمار.


22. گل، یان، مترجمان علی غفاری و صادق سهیلی­پور، (1389)، فضاهای عمومی و زندگی جمعی، دانشگاه شهید بهشتی.


23. گلکار، کورش، (1387)، کند و کاوی در تعریف طراحی شهری، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.


24. مدنی­پور، علی، (1384)، طراحی فضای شهری، شرکت پردازش و برنامه­ریزی شهری، شهرداری تهران.


25. ملکی، امیر، فرهاد رستگار نسب، جعفر عبدالملکی و مهدی خلفخانی، (1390)، زندگی شهری، ترس از قربانی شدن و کاهش سرمایه­ی اجتماعی در کلان­شهر تهران، مجله­ی بررسی مسائل اجتماعی ایران، شماره­ی پنجاه و ششم.


26. Alizadeh, Hooshmand; (2007); “Changes Conception of Women’s Public Space in the Kurdish City”; Cities Journal, Volume 24, No 6


27. Chant, S.; (2014); “Exploring the ‘feminisation of poverty’ in relation to women’s work and home-based enterprise in slums of the global south”;  International Journal of Gender and Entrepreneurship, 6(3): 296–316


28. Choguill, Charles L.; (2007); “The search for policies to support sustainable housing”; Habitat International


29. Cruz, Celine D.; Sheela Patel & Getrude Z. Mazvimavi; (2014); “Affordable public spaces in Informal settlements”


30. El-Batran, Manal; (1998); “A shelter of their own: Informal settlement expansion in greater Cario and government responses”; Environment and Urbanization, vol. 10, No. 7


31. García, Jaime Hernández; (2013); “Public Space in Informal Settlements, The Barrios of Bogotá”


32. Grundstrom, Karin; (2005); “Gender and Use of Public Space”; housing development and management-HDM, Lund University


33. Habarth, Janice M.; Sandra A. Graham-Bermann & Eric A. Bermann; (2009); “Coping in Context, Community and Natural Resources in Low-Income Women’s Environments”; University of Michigan Environment and Behavior Journal, Volume 41, No 2


34. Meir, Avinoam & Maria Gekker; (2011); “Gendered Space, Power Relationships and Domestic Planning and Design among Displaced Isreali Bedouin”; Women’s Studies International Forum Journal, No 34


35. Ramon, Maria Dolors Garcia; Anna Ortiz & Maria Prats; (2004); “Urban planning, gender and the use of public space in a peripherial neighbourhood of Barcelona”


36. Sixteenth Report of State of the Nation on Sustainable Human Development; (2010); “Estado De La Nacion, En Desarrollo Humano Sostenible, (Costa Rica)”; Guila


37. Some, Wawan; Wardah Hafidz & Gabriela Sauter; (2009); “Renovation not Relocation: The work of Paguyuban Warga Strenkali (PWS) in Indonesia”; Invironment & Urbanization


38. Srinivas, Hari; (1977); “defining squatter settlement”; available at: http://www.soc.titech.ac.JP/uem/squatter/define-squatter.HTM


39. Turner, John. F. C; (1968); “Housing priorities, settlement pattern and development in modernizing countries”; AIP Journal


40. UN-Habitat; (2015b); “Informal settlements, (Habitat III Issue Paper 22)”; Nairobi: UN-Habitat


41. UN-HABITAT; (2016); “World Cities Report 2016: Urbanization and development”; Emerging futures. Nairobi, Kenya: UN HABITAT


42. World Bank/UNCHS (Habitat); (2007); “Cities Alliance for Cities Without Slum: Action Plan for Moving Slum Upgrading to Scale”; Special Summary Edition, available at: http://www.citiesalliance.org/activities-output/topics/slum-upgrading/action-plan.html.