اثر سیاست‌قیمت‌گذاری آب آبیاری بر سطح تراز آب زیرزمینی حوضه آبریز نیشابور

الموضوعات : فصلنامه علمی -پژوهشی تحقیقات اقتصاد کشاورزی

سمیه شیرزادی ¹ (استادیارگروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری.)
محمود صبوحی ² (دانشیار گروه مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد.)
کامران داوری ³ (دانشگاه فردوسی مشهد)
احمدعلی کیخا ⁴ (دانشیار گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه زابل.د.)

تاريخ الإرسال : 11 الجمعة , جمادى الثانية, 1435 تاريخ التأكيد : 01 الإثنين , ربيع الثاني, 1437 تاريخ الإصدار : 13 الأحد , محرم, 1440

الکلمات المفتاحية: حوضه آبریز نیشابور, سیاست قیمتی آب, تعادل هیدرولوژیکی, تراز آب زیرزمینی,

ملخص المقالة :

    قیمت­گذاری آب زیرزمینی از جمله مهم­ترین سیاست­های مدیریت تقاضای آب کشاورزی می‌باشد که می­تواند افزون بر استفاده بهینه از آب کشاورزی، مشوقی برای ذخیره و حفاظت از منابع آبی باشد. در این مطالعه، بمنظور دستیابی به تعادل و پایداری سطح سفره آب زیرزمینی حوضه آبریز نیشابور، مدل ترکیبی برنامه­ریزی ریاضی مثبت (PMP) و روش پویایی سیستم (SD)در چهار زیرحوضه طرح­ریزی شد و اثر تغییر قیمت آب (افزایش 20 و 40 درصدی) بر الگوی کشت، سود، مصرف آب آبیاری کشاورزان و در نتیجه تغییر تراز آب زیرمینی بررسی شد. داده­های مورد نیاز مطالعه از راه تکمیل 200 پرسشنامه و سازمان آب منطقه­ای خراسان رضوی گردآوری شد. نتایج نشان داد، افزایش قیمت آب آبیاری تأثیر بسزایی بر تغییر الگوی کشت، کاهش سود، کاهش مصرف آب آبیاری و در نتیجه بر بهبود سطح تراز آب زیرزمینی دارد. با افزایش قیمت آب آبیاری به 40 درصد سطح زیرکشت و مصرف آب در تمامی زیرحوضه­ها برای همه محصولات کاهش نشان داد که بیش‌ترین کاهش در مصرف آب آبیاری مربوط به زیرحوضه 4 و به مقدار 36 درصد بوده است. هم‌چنین، اعمال سیاست قیمتی منجر به کاهش سود ناخالص، بین 5/0 درصد در زیرحوضه 3 تا 1/11 درصد کاهش در زیرحوضه 2 گردید. اثر تغیر قیمت بر تراز آب زیرزمینی در یک دوره 12 ماهه شبیه­سازی نیز نشان داد که افزایش تا 20 درصد قیمت آب آبیاری در طول یک سال، 33/0 متر سطح آب زیرزمینی را بهبود خواهد بخشید. از این رو، در اولویت قرار دادن سیاست قیمت­گذاری آب آبیاری، در تصمیم­گیری­ها و برنامه­های سیاستی مدیریت منابع آب استان خراسان رضوی، به عنوان راهبردی مناسب و کاربردی جهت کاهش تقاضای آب آبیاری و پایداری منابع آب دشت نیشابور توصیه می­شود.
 
طبقه بندی JEL:Q14، Q18، Q25

المصادر:

 

- اکبری، م.، جرگه، م. و مدنی سادات، ح. (1388).  بررسی افت سطح آب­های زیرزمینی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) مطالعه موردی: آبخوان دشت مشهد. نشریه پژوهش­های حفاظت آب و خاک. 16(4): 63-78.

- باقری، ا.، نیکویی، ع.، خداداد کاشی، ف. و شوکت فدایی، م. (1396).  ارزیابی سیاست قیمت‌گذاری آب بر پایداری و حفظ آبخوان: مطالعه آبخوان مهیار شمالی در حوضه زاینده رود. نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، 31(2): 105-120.

- بخشی، ع.، دانشور کاخکی، م. و مقدسی، ر. (1390).  بررسی کاربرد مدل برنامه ریزی ریاضی مثبت به منظور تحلیل اثرات سیاست های جایگزین قیمت گذاری آب در دشت مشهد. نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی(علوم و صنایع کشاورزی). 25(3): 284-294.

- بلالی،ح. (1389). بررسیتأثیرسیاست­هایقیمتیوکشاورزیبرحفظمنابعآب­هایزیرزمینیمطالعهموردی: دشت بهار. پایان­نامهدکتریرشتهاقتصادکشاورزیدانشگاهتربیتمدرس. راهنما صادق خلیلیان.

- پرهیزکاری، 1.، صبوحی، م.، احمدپور، م. و بدیع برزین، ح. (1393). شبیه سازی واکنش کشاورزان به سیاست های قیمت گذاری و سهمیه بندی آب آبیاری(مطالعه موردی: شهرستان زابل). نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، 28(2): 167-176.

- جلیل پیران، ح. (1391). نقش قیمت گذاری آب در بخش کشاورزی بر تعادل منابع آب. مجله اقتصادی-بررسی مسائل و سیاست های اقتصادی، 2: 119-128.

- سازمان آب منطه ای خراسان رضوی. 1393. مطالعات پایه منابع آب.

- شفیعی جود، م.، ابریشم چی، ا. و صلوی تبار، ع.ب. (1392). ارزیابی طرح­های توسعه منابع آب در سیستم چند مخزنه زیرحوضه دره رود با استفاده از شاخص­های عملکردی. فصلنامه آب و فاضلاب، 24 (87): 22-32.

- صبوحی،م . وپرهیزکاری، ا. (1392) . تحلیل اثرات اقتصادی و رفاهی تشکیل بازار آب آبیاری در استان قزوین. نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، 27(4): 338-350.

- فرج زاده، م.، ولایتی، س.و حسینی ، آ. (1384). تحلیل بحران آب در دشت نیشابور با رویکرد برنامه ریزی محیطی. شرکت سهامی آب منطقه ای خراسان رضوی.

- مظفری، م. (1395). مدیریت تقاضای آب آبیاری در دشت اردلان با تاکید بر سیاست قیمت‌گذاری. نشریه حفاظت منابع آب و خاک، 5(4): 47-68.

- مظفری، م.م. (1394) . تعیین برنامه سیاستی مناسب برای حفاظت منابع آب در دشت قزوین. حفاظت منابع آب و خاک، 5(2): 29-46.

- موسوی، س.ن. و قرقانی، ف. (1390). ارزیابی سیاست های آب کشاورزی از منابع آب زیرزمینی مدل برنامه ریزی مثبت(PMP) مطالعه موردی شهرستان اقلید. فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی، 11(4): 65-82.

- ورزیری، آ.، وکیل پور، م.ح. و مرتضوی، س. ا. (1395). بررسی اثر قیمت­گذاری اقتصادی آب آبیاری بر الگوی کشت در دشت دهگلان. تحقیقات اقتصاد کشاورزی، 8(3): 81-100.

 

Refrences

- Aidam, P.W. )2015(. The impact of water-pricing policy on the demand for water resources by farmers in Ghana. Agricultural Water Management, 158: 10-16.

-Arfini, F., Donati, M. & Paris, Q. )2003(. A national PMP model for policy evaluation in agriculture using micro data and administrative information, Paper Pressed at the International Confrance Agricultural Policies, pp: 17-35.

- Balali, H., Khalilian, S., Viaggi, D., Bartolini, F. & Ahmadian, M. )2011(. Groundwater balance and conservation under different water pricing and agricultural policy scenario: A case study of the Hamadan-Bahar plain. Ecological Economics, 70: 863-872.

- Cortignani, R. & Severini, S. )2009(. Modeling farm-level adoption deficit irrigation using positive athematicalsoftware. 38: 244-258.

- Finger, R. )2012(. Modeling the sensitivity of agricultural water use to price variability and climate change- an application to Swiss maize production. Agricultural Water Management, 109: 135-143.

- Frija, A., Wossink, A., Buysse, J., Speelman, S. & Van Huylenbroeck, G. )2011(. Irrigation pricing policies and its impact on agricultural inputs demand in Tunisia: ADE A-Dased methodology. Journal of Environmental Management, 92: 2109-2118.

- Gallego-Ayala, J. )2012(. Selecting irrigation water pricing alternatives usaing a multimethodological approach. Mathematical and Computer modelling, article in press.

- Howitt R.E., Medellin-Azuara J., MacEwan D. & Lund R. )2012(. Calibrating disaggregate economic models of agricultural production and water management. Environmental Modeling and Software, 38: 244-258   

- Howitt, R.E., Medellin-Azuara, J. & MacEwan, D. )2009(. Estimating the economic impacts of agricultural yieldrelated changes for California. Final Paper, A Paper From California Climate Change Center, 26: 95-115.

- Pulido-Velazquez, M., Joaquin, A., Sahuquillo, A. & Pulido-Velazquez, D. )2008(. Hydro- economic river basin modeling: the application of a holistic surface- groundwater model to assess opportunity costs of water use in Spain. Ecological Economics, 66: 51-65.

- Sterman, J. D. )2001(. System dynamics modeling. California management review, 43(4): 8-25.

- Zhou, Q., Wu, F. & Zhang, Q. )2015(. Is irrigation water price an effective leverage for water  management? An empirical study in the middle reaches of the Heihe River basin. Physics and Chemistery of the Earth, Parts A/B/C. 89-90: 25-32.