تحلیل و تبیین تاب‌آوری سکونتگاههای روستایی در برابر زلزله مورد: شهرستان شیراز

الموضوعات : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

سعیدرضا اکبریان رونیزی ¹ (دانشیار دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران)
سعید نگهبان ² (دانشیار دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران)
نرگس زارع ³ (کارشناس ارشد جغرافیا و برنا‌مه‌ریزی روستایی، دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران)

تاريخ الإرسال : 17 الثلاثاء , صفر, 1444 تاريخ التأكيد : 10 الجمعة , ربيع الثاني, 1444 تاريخ الإصدار : 13 الثلاثاء , ذو القعدة, 1445

الکلمات المفتاحية: توسعه روستایی, زلزله, تاب‌آوری, شهرستان شیراز,

ملخص المقالة :

نواحی روستایی همواره با بلایای طبیعی مختلفی از جمله زلزله مواجه هستند. تاکنون برای مقابله با این بلای طبیعی در راستای کاهش اثرات و پیامدهای منفی آن، رویکردهای مختلف مطرح شده که از جمله آنها، تاب-آوری است. تاب‌آوری به عنوان یکی از مولفه‌های مهم در پایداری نواحی روستایی بیانگر ظرفیت برای پاسخ دادن به چالش‌ها یا آسیب‌ها در طول زمان می‌باشد. باید توجه داشت نخستین گام در فرآیند برنامه‌ریزی و ارتقاء تاب‌آوری جوامع، شناخت وضعیت موجود تاب‌آوری آنها در برابر بلایا (زلزله) است تا از این طریق ضمن شناخت میزان تاب‌آوری جوامع روستایی، عوامل موثر در ارتقاء آن را شناسایی نمود. از این رو، در پژوهش حاضر به تعیین و تحلیل تاب‌آوری نواحی روستایی شهرستان شیراز در برابر زلزله پرداخته شده است. روش انجام پژوهش توصیفی تحلیلی و مبتنی بر روش پیمایشی و اسنادی می‌باشد. رویکرد غالب پژوهش پیمایشی و برخی از اطلاعات مورد نیاز با بهره‌گیری از روش اسنادی جمع‌آوری شده است. از لحاظ مکانی جامعه آماری این پژوهش روستاهای واقع در شهرستان شیراز و جامعه مورد تحقیق شامل ساکنان روستایی است. با توجه به معیار فاصله از گسل، تعداد جمعیت و توزیع فضایی، 10 روستا به عنوان روستاهای نمونه پژوهش و با استفاده از روش کوکران تعداد 340 خانوار به عنوان حجم نمونه پژوهش تعیین شدند. برای پردازش داده‌ها از روشهای آماری( توصیفی و استنباطی) و روش SAW استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد که تاب‌آوری نواحی روستایی مورد مطالعه در برابر وقوع زلزله در سطح پایینی قرار دارد(حد متوسط برابر147 و میانگین مشاهده شده برابر 95/134) و در بین روستاها از لحاظ ابعاد تاب‌آوری تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین نتایج بیانگر وجود رابطه معنادار آماری بین وضعیت تاب‌آوری با متغیرهای زمینه‌ای(سن، شغل، تحصیلات، مدت سکونت و رضایت از سکونت در روستا) و با دو مولفه فاصله از شهر شیراز و تعداد امکانات و خدمات می-باشد.

المصادر:

1. Arouri, M., Nguyen, C., & Youssef, A. B. (2015). Natural disasters, household welfare, and resilience: evidence from rural Vietnam. World development, 70, 59-77. https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2014.12.017


2. Atara, A., Tolossa, D., & Denu, B. (2020). Analysis of rural households’ resilience to food insecurity: Does livelihood systems/choice/matter? The case of Boricha woreda of sidama zone in southern Ethiopia. Environmental Development, 35, 100530. DOI:1016/j.envdev.2020.100530


3. Badri S A, Karimzadeh H, Saadi S, Kazemi N. Analysis of Rural Settlements Resilience against Earthquake (Case Study: Marivan County). jsaeh. 2019; 6 (1) :1-16 http://jsaeh.khu.ac.ir/article-1-2744-fa.html [In Persian]


4. Bazrafshan, H; Toulabi Nejad,M & Toulabi Nejad,M.(2018), Spatial analysis of differences in urban and rural areas in terms resilience against spontaneous phenomena (Case study: city Poldokhtar), Journal Rural Research, 9(1),116-135. 22059/JRUR.2018.229325.1080 [In Persian]


5. Buikstra, E., Ross, H., King, C. A., Baker, P. G., Hegney, D., McLachlan, K., & Rogers‐Clark, C. (2010). The components of resilience—Perceptions of an Australian rural community. Journal of Community Psychology, 38(8), 975-991.  https://doi.org/10.1002/jcop.20409


6. Chen, Y. E., Li, C., Chang, C. P., & Zheng, M. (2021). Identifying the influence of natural disasters on technological innovation. Economic Analysis and Policy, 70, 22-36. https://doi.org/10.1016/j.eap.2021.01.016


7. Cui, P., Peng, J., Shi, P., Tang, H., Ouyang, C., Zou, Q., & Lei, Y. (2021). Scientific challenges of research on natural hazard and disaster risk. Geography and Sustainability. https://doi.org/10.1016/j.geosus.2021.09.001


8. Cutter, S. L., Ash, K. D., & Emrich, C. T. (2016). Urban–rural differences in disaster resilience. Annals of the American Association of Geographers, 106(6), 1236-1252. DOI:1080/24694452.2016.1194740


9. Fang, Y. P., Zhu, F. B., Qiu, X. P., & Zhao, S. (2018). Effects of natural disasters on livelihood resilience of rural residents in Sichuan. Habitat international, 76, 19-28. https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2018.05.004


10. Jahanshahe,E (2018) Zoning and investigating the resilience of rural settlements against natural hazards (flood, earthquake, drought) Case study: rurals of Sabzevar township, Master s Degree geography and Rural Planning, Hakim sabzevari university. [In Persian]


11. Liu, J. J., Reed, M., & Fung, K. P. (2020). Advancements to the Multi-System Model of Resilience: updates from empirical evidence. Heliyon, 6(9), e04831. DOI: 1016/j.heliyon.2020.e04831


12. Mayer, B. (2019). A review of the literature on community resilience and disaster recovery. Current environmental health reports, 6(3), 167-173. DOI: 1007/s40572-019-00239-3


13. Mikaniki, J; Esmaeilnejad, M & Akbarpour, M (2019,) Evaluation of the Vulnerability of Rural Settlements Against Environmental Hazards: A Case Study of Birjand and Khosf, ), Journal Rural Research, 10(2), 244-257. 22059/JRUR.2019.264124.1277 [In Persian]


14. Noori, S.H & Sepahvand,F (2016), Analysis of Rural Area Resilience Against Earthquake; Case Study: Shirvan District (Boroujerd County), Journal Rural Research ,7(2), 275-285. 1001.1.20087373.1395.7.2.1.4 [In Persian]


15. Norouzi, A (2019) Measuring the Resilience of Rural Settlements Against the Environmental Hazards (Case Study: Boldaji District), Physical Development Planning, 6(3),73-88. https://doi.org/10.30473/psp.2019.6390 [In Persian]


16. Oven, K., & Bankoff, G. (2020). The neglected country (side): Earthquake risk perceptions and disaster risk reduction in post-Soviet rural Kazakhstan. Journal of Rural Studies, 80, 171-184. https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2020.08.048


17. Salimi, S; Naderi,A; Nosrati, R(2021) Study of rural community resilience against earthquake (Case study: kuaick Rural Complex, in Sarpol-e- Zahab), Quarterly Journal of Social Studies and Research in iran, 10(3), 831-886. 22059/JISR.2021.304381.1080 [In Persian]


18. Salvia, R., & Quaranta, G. (2017). Place-based rural development and resilience: A lesson from a small community. Sustainability, 9(6), 889.  https://doi.org/10.3390/su9060889.


19. Scott, M. (2013). Resilience: a conceptual lens for rural studies?. Geography compass, 7(9), 597-610.https://doi.org/10.1111/gec3.12066


20. Shakoor,A; Karimi Ghotbabadi, F & Maleki, M (2017), Vulnerability risk analysis of rural settlements against earthquakes (Case study: the villages of Lamerd County), Journal of Regional Planning, 7(26),81-92. 1001.1.22516735.1396.7.26.7.2 [In Persian]


21. Sharifinia ,Z (2018) Assessing the Social Resilience of Rural Areas against Flooding using FANP and WASPAS Models (Case Study: Chardange District of Sari County), Journal of Geography and Environmental Hazards , 8(2),1-26. 22067/GEO.V0I0.78724 [In Persian]


22. Sim, T., Han, Z., Guo, C., Lau, J., Yu, J., & Su, G. (2021). Disaster preparedness, perceived community resilience, and place of rural villages in northwest China. Natural Hazards, 1-17. DOI:1007/s11069-021-04712-x


23. Suárez, M., Gómez-Baggethun, E., Benayas, J., & Tilbury, D. (2016). Towards an urban resilience Index: a case study in 50 Spanish cities. Sustainability, 8(8), 774. https://doi.org/10.3390/su8080774


24. Verschuur, J., Koks, E. E., Haque, A., & Hall, J. W. (2020). Prioritising resilience policies to reduce welfare losses from natural disasters: a case study for coastal Bangladesh. Global Environmental Change, 65, 102179. https://doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2020.102179


25. Walker, B., Holling, C. S., Carpenter, S. R., & Kinzig, A. (2004). Resilience, adaptability and transformability in social–ecological systems. Ecology and society, 9(2). 5751/ES-00650-090205


26. Wang, Y., Zhang, Q., Li, Q., Wang, J., Sannigrahi, S., Bilsborrow, R., .& Song, C. (2021). Role of social networks in building household livelihood resilience under payments for ecosystem services programs in a poor rural community in China. Journal of Rural Studies. https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2021.05.017


27. Yang, H., Dietz, T., Yang, W., Zhang, J., & Liu, J. (2018). Changes in human well-being and rural livelihoods under natural disasters. Ecological Economics, 151, 184-194. https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2018.05.008


28. Yu, J., Sim, T., Guo, C., Han, Z., Lau, J., & Su, G. (2019). Household adaptation intentions to earthquake risks in rural China. International Journal of Disaster Risk Reduction, 40, 101253. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2019.101253


29. Zangane, S; Ziari,K & Poorakrami, M (2017) Evaluation and analysis of the physical resilience of the 12th district of Tehran against earthquakes using FANP and Vicor models, , 15(52),81-101. https://mag.iga.ir/article_254323.html [In Persian]


30. Zhou, J., & Hou, Q. (2021). Resilience assessment and planning of suburban rural settlements based on complex network. Sustainable Production and Consumption, 28, 1645-1662.https://doi.org/10.1016/j.spc.2021.09.005