تدوین سناریوهای توسعه پایدار اکولوژیکی منطقه کلان‌شهری مشهد با رویکرد آینده‌نگاری منطقه‌ای
الموضوعات : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ایوحید قهرمان 1 , هاشم داداش پور 2 , مجتبی رفیعیان 3
1 - کارشناس ارشد شهرسازی، برنامهریزی منطقه‌ای، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
2 - دانشیار برنامه ریزی شهری و منطقه ای، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
3 - دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
الکلمات المفتاحية: آینده‌نگاری منطقه‌ای, پایداری اکولوژیکی, میک‌مک زبان‌شناختی فازی, تحلیل ریخت‌شناسی, منطقه‌ی کلان‌شهری مشهد,
ملخص المقالة :
افزایش تغییرات و تحولات سریع جهانی موجب افزایش عدم قطعیت‌های آینده و در نتیجه پیچیدگی مسائل و دشواری تصمیم‌گیری و برنامهریزی در عرصه‌ی حفاظت از محیط‌زیست و پایداری اکولوژی شده است. آینده‌نگاری منطقه‌ای به‌عنوان رویکردی جدید، نقش مهمی در بحث‌های اکولوژیکی ایفا کرده و با استفاده از ابزارهای متنوع انسانی و فناورانه، درک مناسبی از وقایع احتمالی آینده فراهم می‌کند. در این راستا، هدف این پژوهش تدوین سناریوهای فضایی منطقه کلان‌شهری مشهد از منظر پایداری اکولوژیکی و با استفاده از رویکرد آینده‌نگاری منطقه‌ای است. این پژوهش از نوع کاربردی بوده و از نظر ماهیت و روش کار پژوهش تحلیلی- توصیفی است. داده‌های موردنیاز پژوهش، ترکیبی از داده‌های کیفی و کمی بوده که از راه مطالعات اسنادی و پیمایشی (مصاحبه با خبرگان) گردآوری شده‌اند. برای تحلیل داده‌ها و شناخت عوامل کلیدی از روش تحلیل میک‌مک زبان‌شناختی فازی به‌وسیله‌ی نرم‌افزار اف‌ال میک‌مک و برای تحلیل و تدوین سناریوها از روش تحلیل ریخت‌شناسی و نرم‌افزار مورفول استفاده شده‌است. نتایج پژوهش بیانگر تأثیرگذاری 11 عامل کلیدی «فقر علمی در برنامهریزی بلندمدت منطقه»، «خلأ قانونی و کم‌توجهی به اجرای ضوابط و مقررات نظارتیِ کنترل از سوی مراجع ذی‌ربط»، «نبود یکپارچگی سیاستی در برنامهریزی»، «استقرار بیش از حد صنایع در دشت مشهد (محور قوچان- مشهد)»، «مهاجرت»، «گسترش خطوط حمل‌ونقلی (راه و ترابری)»، «درآمد ناپایدار شهرداری‌های منطقه»، «کشت و آبیاری غیراصولی محصولات کشاورزی»، «بهره‌برداری بی‌رویه از معادن»، «فناوری» و «نبود اعتماد کافی به مشارکت مردم و نادیده گرفتن نقش سازمان‌های مردم‌نهاد» بر توسعه فضایی اکولوژیک منطقه کلان‌شهری مشهد بوده است. هم‌چنین، بر اساس یافته‌های پژوهش، منطقه کلان‌شهری مشهد از نظر توسعه فضایی با پنج سناریو محتمل با احتمال معنی‌داری بالای 4.1 رو‌به‌رو خواهد شد. هریک از این سناریوها با استفاده از مؤلفه‌هایی چون «درصد احتمال وقوع»، «مقدار اینرسی» و «درجه مطلوبیت هر سناریو» با یکدیگر مقایسه شده‌اند، درنهایت، نیز سناریو سوم (اکوتوپیا) به‌عنوان سناریو مطلوب و برتر منطقه انتخاب شده‌است. این سناریو از شرایط رو‌به‌رشد و مطلوب‌تری نسبت به سایر سناریوها برخوردار بوده و فرض‌های تشکیل‌دهنده آن حاکی از حرکت تدریجی عامل‌های کلیدی توسعه فضایی منطقه به سوی توسعه منطبق بر اصول اکولوژیک دارد.
1- Abdoli, Sh., Habib, F., & Babazadeh, M. (2018). Making spatial development scenario for south of Bushehr province, Iran, based on strategic foresight. Environment, Development and Sustainability, 20 (3), pp 1293-1309.
2- Alinasab, M., & Souzanch, K. (2013). Achieving the goals of sustainable development of urban valleys river based on ecological evaluation (Case study: Darabad valley river Tehran. Journal of Naghsh Jahan, 3 (2), pp 51-61.
3- Bararpoor, K. (2007). Investigating the Causes and Consequences of Environmental Destruction Cycle in Kelardasht (Pathology, Complications and Theory of Processing). Journal of Ecology, Tehran. 34 (45), pp 121-137.
4- BazazZadeh, M., Dadashpoor, H., & Motavaf, Sh. (2014). Analysis the Key Factors Impacting on Regional Development using Regional Foresight approach, The Case Study of West Azerbaijan Province. Spatial planning, Iran. 4 (2), pp 79-104.
5- Bengston, D. N., Kubik, G. H., & Bishop, P. C. (2012). Strengthening environmental foresight: potential contributions of futures research. Ecology and Society, 17 (2), pp 1-12.
6- Carpenter, S. R., Bennett, E.M., & Peterson, G. D. (2006). Scenarios for ecosystem services: an overview. Ecology and Society, 11 (1), pp 1-14.
7- Carter, J. G., & White, I. (2012). Environmental planning and management in an age of uncertainty: the case of the Water Framework Directive. Journal of environmental management, 113, pp 228-236.
8- Cook, C. N., Inayatullah, S., Burgman, M. A., Sutherland, W. J., & Wintle, B. A. (2014). Strategic foresight: how planning for the unpredictable can improve environmental decision-making. Trends in ecology & evolution, 29 (9), pp 531-54.
9- Dadashpoor, H., Azizi, P., & Moghadasi, M. (2019a). Land use change, urbanization, and change in landscape pattern in a metropolitan area. Science of the Total Environment, 655, pp 707-719.
10- Dadashpoor, H., Azizi, P., & Moghadasi, M. (2019b). Analyzing spatial patterns, driving forces and predicting future growth scenarios for supporting sustainable urban growth: Evidence from Tabriz metropolitan area, Iran. Sustainable Cities and Society, 47, 101502.
11- Dadashpoor, H, and Salarian, F. (2018): Urban sprawl on natural lands: analyzing and predicting the trend of land use changes and sprawl in Mazandaran city region, Iran. Environment, Development and Sustainability, pp 1-22.
12- Dadashpoor, H. and Lavasani, A. (2015): Analysis of Spatial Patterns of Sprawl in Tehran Metropolitan Region. Journal of Spatial planning, 5 (16), pp 123-146.
13- Dadashpoor, H., Jahanzad, N., & Jalili, H. (2015). Analysis and Forecasting of the Integrated Spatial Structure in Mashhad Metropolitan Region in the Period 1996- 2041. Urban Studies, 5 (18), pp 51-62.
14- Dadashpoor, H., & Jahanzad, N. (2015). Simulation of future land use changes based on the optimal ecological model in Mashhad urban complex. Geographical research of urban planning, 3 (3), pp 343-360.
15- Destatte, Ph. (2010). Foresight: A major tool in tackling sustainable development. Technological forecasting and social change, 77 (9), pp 1575-1587.
16- Farhanad Consulting Engineers. (2011). Mashhad Urban Complex Project, Khorasan Razavi Housing and Urban Development Organization.
17- Gavigan, J.P., Scapolo, F., Keenan, M., Miles, I., Farhi, F., Lecoq, D., & Di Bartolome, T. (2001). FOREN Guide-Foresight for Regional Development Network-A Practical Guide to Regional Foresight. European Commission, December.
18- Granjou, C., Walker, J., & Salazar, J. F. (2017). the politics of anticipation: On knowing and governing environmental futures. Futures, 92, PP 5-11.
19- Higdem, U. (2014). the co-creation of regional futures: Facilitating action research in regional foresight. Futures, 57, PP 41-50.
20- Hoseini, M., Barghchi, M., Bagherzadeh, F., & Siyami, Gh. (2015). Environmental Impact Assessment of Irregular Development of Cities (Case Study: Mehr Housing Project - Torqabeh City). Journal of Regional Planning, 5 (18), pp 43-58.
21- Huang, R., Ma, Y.X., Li, HM., & Liu, W.J. (2013). Effect of road development on landscape pattern in Xishuangbanna. Journal of Yunnan University Natural Sciences Edition, 35(1), PP 121-128.
22- Kass, G. S., Shaw, R. F., Tew, T., & Macdonald, D. W. (2011). Securing the future of the natural environment: using scenarios to anticipate challenges to biodiversity, landscapes and public engagement with nature. Journal of Applied Ecology, 48 (6), PP 1518-1526.
23- Kelly, R., & Ratcliffe, J.S. (2005). STRATEGIC FORESIGHT FOR SUSTAINABLE URBANISATION.
24- Moradi Yari, H., Omidi, P., & Eyni, Z. (2014). Ecological role of ecology in sustainable urban development. National Electronic Conference on Sustainable Development in Geography and Planning. Tehran. Mehr Arvand Higher Education Institute.
25- Niewöhner, J., Wiedemann, P., Karger, C., Schicktanz, S., & Tannert, Ch. (2005). Participatory prognostics in Germany—developing citizen scenarios for the relationship between biomedicine and the economy in 2014. Technological forecasting and social change, 72 (2), PP 195-211.
26- Neuvonen, A., & Ache, P. (2017). Metropolitan vision making–using backcasting as a strategic learning process to shape metropolitan futures. Futures, 86, PP 73-83.
27- Sajasi Ghidari, H. & Sadrossadat, A. (2015). Identifying the factors affecting land use changes in Piranshahr villages of Mashhad metropolis. Journal of Rural Research, 6 (4), pp 825-851.
28- Shakweer, A., & Youssef, R. M. (2007). Futures studies in Egypt: water foresight 2025. Foresight, 9 (4), PP 22-32.
29- Shirvani Naghani, M., Eyvazi, M., & Ghasemi, H. (2017). How and why the concept of interdisciplinary strategic foresight in transdisciplinary Future Studies. Interdisciplinary Studies in the Humanities. 9 (35), pp 1-24.
30- Statistics Center of Iran. (2011). General Census of Population and Housing.
31- UNIDO. (2010). Technology Foresight, Austria: Vienna International Centre.
32- Veenman, S., & Leroy, P. (2016). Environmental outlooks: How they frame futures and long term uncertainty. Futures, 82, PP 63-75.
33- Wu, X., Liu, Sh., Cheng, F., Hou, X., Zhang, Y., Dong, Sh., & Liu, G. (2018). a regional strategy for ecological sustainability: A case study in Southwest China. Science of the Total Environment, 616, PP 1224-1234.
34- Zali, N. & Zamanipoor, M. (2016). Presentation and implementation of a new model for scenario planning in regional planning, Case study: Mazandaran province Geography and urban-regional planning, 6 (18), pp 1-24.
35- Zugasti, I., Hernáez, O., Destatte, Ph., Cutsem, M. V., & Roëls, C. A. (2011). an initial assessment of territorial forward planning/foresight projects in the European Union. comittee of the regions.
_||_
